Catalog

KANSER ARAŞTIRMASI Türkiye'de bîr kanser araştırma öykiisü Karain Köyü'ndeki kanser salgınının nedenini Türkiye'de yapılacak çalışmalarla gösterme düşüncesinin başına gelenler. Y. kzettin Barış* K araın'dekı mevcut kanser salgınının sebebını bır an önce çıkarmamız gereklıydı Acaba bız bunu yapabılır mıyız? Bızım yabancılardan ne farkımız 7 var Bır deneyelım belkı başarabılırız dıye duşunduk Köyde yaptığımız toplumsal nıtelıktekı çalışmamız bıze bazı ıpuçlarını verıyordu Hastalık, kadın ve erkekte aynı oranda göruluyor Yaş ortalaması 50 cıvarındaydı Orada 10 sene bulunmak hastalığa yakalanma ıçın yeterlıydı Sıgara ıçıp ıçmemenın önemı yoktu Hastalık, akcığer ve karın zarının kansen olan mezotelyoma. Bunun şımdıye kadar bılınen bır tek nedenı vardı o da asbest denılen lıfsel mıneralın solunmasıydı Bızım köyde bu mıneral şımdılık görulmüyor Ayrıca, asbestlı Anadolu köylerıne göre Karaın'de bu hastalık bın kat daha fazla görulmekteydı Sağlık ocağı kayıtlarına göre, Karaın'e 347 km uzaklıktakı Boyalı, Karlık, Yeşılöz köylerınde bu hastalık yok gıbıydı Komşu köylerın ırksal yapıları, kulturlerı, çalışma şekıllerı, yedıklerı ve ıçtıklerı şeyler Karaın'de yaşayanlardan farklı değıl O halde, buyuk bır ıhtımalle hastalık yapan etken asbest gıbı lıfsel yapıda olmalı ve onun gıbı akcığerlerde uzun yıllar hıç değışmeden kalabılmelı kı, vucut bunu dışarıya atamamalı Hastalık etkenının en kolay ve kestırme yolu, mezotelyomadan ölen kışilere otopsı yapmak ve vucudun çeşıtlı organlarını, çıplak göz ve mıkroskopla ıncelemektı Bır ulkede tıbbın gelışmışlığı, unıversıtelerdekı eğıtım duzeyı unıversıte hastanelerınde yapılan otopsı sayısı ıle bellı olmaktadır Bız bu bakımdan çok gerıyız Dokuda mıneralojık çalışma bızde yapılmadığına göre, alınan dokuların bu ışı yapan ulkelerdekı eksperlere gönderılmesı gerekıyor O zaman ış, köyde yaşayan hayvanlar uzerınde araştırmaya dayanıyor Böyle çalışmaların yurtdışında da yapıldığını bılıyoruz Guney Afrıka Cumhurıyetı'ndekı, asbest maden ocaklarında çalışan yerlılerde mezotelyoma bulunduğu zaman, aynı ortamda yaşayan hayvanlan da ıncelemişler Asbest cevhcrını kufe veya çuvallarla taşıyan eşeklerde, bekçı köpeklerınde ve hatta tarla farelerınde de asbestle ılgılı hastalığın varlığı ortaya çıkartılmış Bız hıç olmazsa bu yönde bır gırışımde bulunalım dıye duşunduk Böyle bır çalışmada tavuk, koyun, keçı, ınek, köpek ve at gıbı köyde bulunan hayvanlar ışımıze yaramazdı Köyun gırışınde, tuylerı kırlaşmış, devamlı orada bağlı duran uyuşuk bır katır dıkkatımızı çektı Bu hayvanın yırmı yaş ustunde olduğu ıçın artık ış göremez hale geldığını öğrendık Bu hayvanı aldığımız takdırde, otopsı yapabılır ve köyun hastalığı hakkında fıkır sahıbı olabılırdık Sahıbı olduğunu öğrendığımız Osman'dan kocamış olan katırını ısteyelım dedık "Neden olmasın. Yeterli ücretinı verirseniz alırsınız" dedı. "Bu kocamış katırın ücretı ne olabılır kı" dedık Elıyle benım Renault 12 bınek arabamı göstererek, "Senın arabanın değeri ne ise, benim katırın değeri de o kadar eder" demez mı'> Hayret ettık Adam bızım arabaya göz koymuş 367 12 Karaın'ın sorunu bızı devamlı duşunmeye zoriuyordu Bır defasında köyun gırışınde yolun ortasında yavaş yavaş yuruyen kaplumbağa dıkkatımızı çektı Bu hayvanın çok yaşadığını ve yavaş hareket etmesı nedenıyle köyun dışına çıkma şansının az olduğunu bılıyorduk Ustelık kaplumbağalar pek su ıçmezmış Suyu ve gıdasını körpe yeşıl yapraklardan aldığını kıtaplar yazıyor En lyısı köyun en yaşlı kaplumbağasını bularak onda otopsı yapmak dıye duşunduk Bu şekılde bır taşla ıkı kuş vurmuş olacaktır Köyun suyunda asbest var mı? Kanser sebebı nedır? Köyluler, kaplumbağalar, çıftleşme sırasında erkeğın dışıye tos vurması nedenıyle, "Tosbağa" dıyorlar Köylulerden bınsı tosbağa bulmanın kolay olduğunu, öğlen vaktı, çalıların arasında erkeğın tos vuruşundan yeıierının kolayca bulunabıleceğını söyledı Görevı ona verdık Kısa bır sure ıçınde, kabuklarının uzenndekı halkadakı çızgılerden oldukça yaşlı olduğu bellı olan buyuk bır kaplumbağa ıle geldı Köyluler, tosbağaların nasıl öldurulduğunu bılıp bılmedığımızı sordu Bılmıyorduk Hayvanı elımıze alır almaz, kaplumbağa kafasını evının ıçıne soktu Köylu onu ters çevırdı ve karnını gıdıklamaya başladı Hayvan hemen başını çıkardı Sonra elını makas gıbı yaparak "Işte bu anda kafasını kesersınız" dedı Her şeyın bır ıncelığı varmış' Bunu nereden bıldı Osman'ın araba değerindekl katın ğını sorduğumda, "Etı çok lezzetlıdır, ömru uzatır, bırçok hastalığa toz Çok canım sıkıldı Nedenini sordum, lyı gelır Gavurlann onu çok sevmelennın bır "Elektrık kesıldı", "Motor stop ettı", "Bılmısebebı olması lazım değıl mı?" dedı yoruz" gıbı sudan cevaplar verdıler Bınsı daha erkekçe konuştu, 'Bu toz kanser yaAvımızı, arabanın bagajına koyup Ankapıyormuş Bız de kanser ml olalım yanı" ra'ya hareket ettık Kaplumbağalara otopsı dedı. yapıldı, ancak hıçbır sonuç alamadık AslınIşın ucunu bırakmadık Bır defa ınadımız da, akcığerlerde asbest veya benzerı bır tutmuştu Ehmızde nasılsa Karaın'den gemaddeyı göstermek ıçın özel bır teknık ve tırdığımız kayaçların öğutulmuş tozları varyetışmış ınsana gerek vardı Bızde bunlar oldı Bundan hazırladığımız çözeltılerı, sıçanmadığı halde, "Baktık, bır şey bulamadık dıların kann zanna zerkederek, onlarda kanye" rapor verdıler ser yapabılır mıyız dlye duşunduk Acaba en çok hasta çıkan evın yapı taşlaBıze 100 kadar sıçan lazımdı Yansına rından aldığımız taşlarla sıçanlarda deney yaKarain kayası toz çözeltısınden ve kontrol pamaz mıydık? Asbest çözeltısı hayvanların olsun dıye yansına da sadece tuzlu su zerakcığer veya karın zarına zerkedılerek onun kedecektık Bu ışı, o sırada yanımda çalıhayvanlarda kanser yaptığı göstenlmıştır Bır şan, çok guvendığım Dr Mahmut Bayık'a Sovyet bılım adamı, özel olarak yaptırdığı detez olarak verdık Ona teknısyenlenn davraney odasını kullanarak sıçanlara asbest tozu nışlanna dıkkat etmesını, her gun hayvanlar solutup onlarda kanser gelıştırdığını yazıyorıkontrol etmesını tembıhledım Mahmut her du Hemen ona mektup yazdım, bu deney odama gelışınde kötu haber getırıyordu • odasının planını ıstedım Aylar sonra, üzenn"Elekrıkler kesıldığı ıçın, hayvanlar soğukde bırçok yazıların bulunduğu bır mektup tan zaturree olup ölmuşler", "Farelen kedıgeldı Mektupta, kötu bır Ingılızce ıle, böyle ler yemış", 'Ishalden şu kadar hayvan ölbır deney odasının kullanılmadığı yazıyordu muş" Çok canım sıkıldı Yalnız bızım gayOnun sayesınde Rusya'da ınsanlara ne karetımız ıle bu ış olmuyor dar guvenılebıleceğını öğrendım Projeden Yurtdışında yapılan bır toplantı akşa vazgeçmedık Unıversıtede çalışan bır makıne muhendısıyle göruştum Bana, hurdaya çıkmış bır çamaşır makınesının, motorundan ve bır bısıklet zıncırınden yararlanılarak toz karıştırma makınesı yapabıleceğını ve bunu tahtadan yapılmış bır kutuya yerleştırebıleceğını söyledı Hemen uygulamaya geçtı ve kısa zamanda enfes bır deney odası yaptı Kanserlı evın duvarından getırdığımız kayaçları, MTA'da çok ınce toz halıne getırdıkten sonra, ıçınde sıçan bulunan deney odasına koyduk Yapma makınenın motoru çalışır çalışmaz, deney odasının toz duman ıçınde olduğunu ve sıçanların sağa sola panık ıçınde kaçıştıklannı zevkle seyrettık Deney hayvanı laboratuvarında çalışan teknısyenlere, yaptığımız ışın önemını anlattım Motor zaman zaman durdurulmalı, hayvanların yemı ve suyu duzenlı bır şekılde verılmelıydı Sıçanlar en az uç ay yaşatılmalı ve ölen olunca bıze haber vermelerı lazımdı Bır hafta sonra hayvanlan kontrol ettım Motor çalışmıyordu Deney odasında ne sıçan vardı ne de mında, asbest uzerınde akcığerlerde mıneralojık çalışmaları ıle unlü olan, Patrıck Sebastıen ıle konuşuyorduk Patnck, Turkıye'ye bırkaç kez gelmıştı ve ulkemızın özellıkle kırsal yörelerındekı ınsanların sevecenlığını çok beğenırdı Onunla, Karain gıbı mezotelyomanın çok yaygın olduğu Tuzköy ve Sarıhıdır'da bırlıkte araştırma yapmıştık. Butun sıkıntımız, mıneralojık çalışma yapılacak akcığer dokusu bulamayışımızdı Köyluler amelıyatı kabul etmıyorlar, otopsı vermıyorlar Köyde uzun sure yaşamış hayvanı bulmak da zor Tuzköy'un tarlalarında dolaşırken, yerlerde kuçuk öbek öbek toprak yığınları onun dıkkatını çektı "Bunlar köstebeklerın ışı" dedım Hemen aklımıza bu hayvanlarla bır çalışma yapma fıkrı doğdu Köstebek, soğan, patates gıbı köklu bıtkılerın bulunduğu kıraç yerlerde çok bulunur Yer altında metro ışletır gıbı çalışır, ıstasyon yerlerını, aşırdığı patates ve soğanları depoladığı yer olarak kullanır Toprağın altında gızlı bır örgut kurmuş olan bu hayvanlan yakalamak çok zordur Işı devamlı tunel açmak olduğu ıçın, köyun toprağını soluyor olmalıydı Zaman zaman, baca delığı gıbı toprak ustunde delıkler açıyor ve ışıktan çok rahatsız olduğu ıçın buralarını toprakla örtuyor Patrıck bana "Sen köstebekleri bul. Akcigerlerıne bakma ışini bana bırak" dedı lyı de köstebeklerı nasıl yakalayacaktık? Tuzköy Beledıye Başkanı Emın Bey'le aram lyı sayılır Konuyu ona açtım köyde, köstebek yakalama uzmanı bınsı varmış" "Bu ış onun ışı, şımdı evındedır, çağırahm gelsın" dedı Köstebek avcısı, yanık tenlı, ınsanın gözlerıne dıkıne bakan bırısıydı durumu anlattık "Sıze yardımcı olurum ama, bu hayvanı her mevsım yakalayamazsınız Çok kurnaz bır hayvandır Onun zamanını ben bılırım " dıyerek devam ettı, "Sıze kaç tane lazım?" "Ne kadar tutabıhrsen o kadar makbule geçer" dedım "Bılmem bılıyor musunuz 9 köstu yakalamak kolay bır ış değıldır" Bılmedığımı soyledım "Bu hayvan hep toprak altında çalışır Devamlı tunel kazar En çok çalıştığı tarlayı göz altında tutmak lazımdır Köstunun baca delığınden çıkarttığı bırçok, kuçuk öbek öbek topraklar vardır ama, sen bunların en taze olanını bulacaksın Bu taze eşılmış toprağı ayağınla dağıtıp oraya ufak bır çubuk dıkersın Içerıye ışık gırdığı ıçın hayvan rahatsız olur ve hemen yenıden toprak yığmak ıçln gelır Çalışmaya başladığını, çubuğun sallanmasından anlarsın Elındekı belı hemen toprağa daldırıp, köstuyu toprakla bırlıkte dışan çıkartırsın. Artık kaçamaz ve yakalamak kolaydır" Avcının hakkı varmış "Senınle anlaşalım Köstebek başına ne ıstersın?" "Şımdılık 10 bın lıra" dedı Anlaştık Bırıncı ayda tam beş köstebek tutmuştu ve o zamanın parası ıle lyı para aldı Arkası kesıldı Herhalde mevsımı değıl dıye duşundum Tuzköy'e tekrar uğradığımda, nedenini sordum, "Kolay tutulmuyorlar Akıllandılar herhalde" dedı "Yanı "dedım, "Yanısı tanesı 20 bınden ancak olur" dedı Köstebek avcısı, enflasyona ezılmemek ıçın, devamlı fıyat arttırdı Onu en son görduğumde, köstu başına 100 000 TL ıstıyordu "10 dolar para mı?" dedığıne göre, ışını dövız kurlarına bağlamıştı * Prof. Dr., Hacettepe Üniv. Tıp Fak. Göğüs Hast. A.B.D. Başkanı