Catalog

S POR TARTIŞMA Kadın sporcular 'erkek rekorlarını' yakalayabilir mi? yapı özellıkle atlamah, sıçramalı, çok yon değiştirmeli sporlarda ve koşularda kesinlikle bır dezavantajdır. Çunku pelvısın genışlığı nedenıyle uyluk kemığı (femur) ve kaval kemığı (tıbıa) arasında Q açısı denen açı daha genışler ve dız kapağı (patella) kemığının ağrılı, ıltıhaplı rahatsızlığına yol açar Ayrıca kadınlarda vücut ağırlık merkezi daha aşağıdadır ve bu da yıne atlamasıçramalı sporlarda bır handıkap teşkıl eder Erkeklerln kemiklorl daha yoğun ve sağlamdır Ancak bu "daha kuvvetlıdır" anlamına gelmez Kemık kuvvetı, kasları, tendonların ve yerçekımı guçlerının hareket sırasında uyguladığı streslere dayanıklıl.k anlamında kullanılır ve bunun ıçın gereklıdır Yanı burada önemlı olan kuvvetler arasındakı dengedır Kadının vucudu kendı ıçınde tam bır uyuma sahıptır Kemıklerı kas ve tendonların yukleyeceğı kuvvetlerı tolere etmeye yetecek kadar, yetennce guçludur örneğın eşdeğer antrenmanlar yapıldığı takdırde kadınlarda erkeklere oranla daha fazla "stres kınklan" görulmez 3) Vucut yağ mlktarı: Bu mıktar yalnız erkekkadın arasında değıl genelde bıreyden bıreye farklılıklar gösterır Erkekte (ortalama) vucudun % 15'ı yağdır Antrenmanla bu oran % 45'lere kadar duşurulebılir Kadında ıse bu oran % 25'tır ve yıne antrenmanla değışır Kadınlarâa göğusün şekli, buyükluğü vucut total yağ oranının bır gostergesıdır Buyuk göğusler ayrıca bazı sportıf faalıyetlerde doğrudan engel teşkıl eder 4) Total vucut kitlesi: Kadınların total vücut kıtlesı erkeklerden azdır Bıreyden bıreye değışmekle bırlıkte kadının maksımum vucut gucu de erkeğın maksımum gucunden % 40 azdır Fark özellıkle kollardadır Hem kas kuvvetı hem de total vucut kıtlesı her ıkı cınste de genetık özellıklere ve antrenmanlara göre önemlı oranda değışıklıkler göstenr 5) Hormonal farklılıklar: Erkekte testosteron, kadında östrojen hâkım ve belırleyıcı hormonlardır Her ıkı cınste de böbrekustu bezler az mıktarda testosteron salgılar Anabolık, kas yapıcı gucu olan bu hormon erkekte ayrıca daha çok olarak testıslerden salgılanır Bu nedenle kadınlardakı normalde bulunan testosteron mıktarı erkekler kadar kas kuvvetının gelışmesıne yetmez Hormonun dışarıdan alınması ıse cıddı vırılızan etkıler yaratır (Aşırı kıllanma, erkeksı görunum ve ses, göğuslerın kuçulmesı gıbı) ve dopıngdır 6) Vucudun oksijen alımı ve kullanımı: Yıne kışısel değışıklıkler olabılmekle bırlıkte, oksıjen alımı 10 yaşlarına kadar her ıkı cınste de aynı ıken bundan sonra denge bozulur ve erışkın ınsanda erkeğın oksıjen alımı % 20 daha fazla olur Fonksıyonel açıdan bu fark aerobık kapasıteye de aynen yansır, kalbın ve kasların O 2 kullanımı aynı oranlarda artar 7) Menstruasyon ve kansızlık sorunları: Menstruasyon bayan atlette bazı fızıksel ve psıkolojık etkıler yaratır Bu etkıler sporda başarı yönunden zararlı olabıleceğı gıbı yararlı , da olabılır Bu konuda elımızdekı bılgılere goI re kesın konuşmak mumkun değıldtr Âdet doneminde rekor kıran sporcular olduğu gıbı, çok ağrılı ve kanamalı bayanlarda tedavılere rağmen yarışma performansı duşuş gosterebılır Olay tamamen kışıye özgu bır se Baştarafı 1. Sayfada yır gosterır ve sporcuhekım ılışkısının en gereklı olduğu konulardan bırıdır "Dezavantaj" saymamak gerekır aslında Menstruasyon nedenıyle bayan sporcularda demır eksıklığı anemısı görulebılır ve bu da performansı olumsuz yönde etkıleyebılır Tedavısı ıse çok basıttır, sorun olmaması gerekır 8) Edilgenllk: Bayan sporculardan, çalıştırıcılarının önemlı bır yakınması yetennce hırçın, mucadelecı olmayışlarıdır örneğın dengesını kaybeden veya çarpışmanın kaçınılmaz olduğunu sezen bır erkek sporcu, yanındakı veya karşısındakı rakıbını ıtmekten, çekmekten, ona vurmaktan çekınmezken, bayan sporcuların genel eğılımı kendılerını yana atmak, temastan kaçmak şeklındedır Içgudulerın bu olaydakı rolu ne kadardır, lyı bılınmez, ama toplumun verdığı sosyal rolun önemlı etkısı olduğu kesındır Katkı yazısına eleştîriler Yankı Yazgan ğ •^^Tağmur Adam'a teonk hazırlık" ^M olsun dıye hazırlamış olduğum • Otizm Uzerine yazısı ıçın bır duzeltme/katkı yazısı geldı ve geçen sayılardan bırınde (20589) yayımlandı Orada yer alan bazı yersız ya da yanlış duzettmelere değınmem, yazılarımtn guvenılırlığı açısından gereklı oldu Polemık yaratmayı (bu sayfalarda) önleyecek, magazın dılınde bır cevap hazırlamayı kendıme vazıfe edındım "Magazın dılı" terımını kullanıyorum çünku yazıda satırarası kızılan şey, tıbbı gelışme, buluş ve goruşlerın magazın dılıyle bu sayfalarda konu edınılmesı Ama Cumhurlyet Bllım Teknık'in ve ona katkıda bulunanların derdı de, bılımı anlaşılır, ulaşılır kılmak, populerleştırmek, ılgilenen ama profesyonel olmayanın anlamasını olanaklı kılar hale getırmek Sadede gelırsek Otızmln aynı zamanda "bır savunma olduğu" ılk kullanıldığında "şızofrenı ıçınde" kullanıldığı şeklındekı katkılar doğru olmakla bırlıkte, o yazının Yağmur Adam'la ılgllı bır yazı olduğunu gözönune almadığı ıçın neden yapıldığı anlaşılmıyor "Otizm Üzerine" yazısının tek amacı, 1945 doğumlu Mr Raymond Babbitt'ın problemıyle ılgılı bır fıkır vermok olduğu ıçın, fılmdekı olayla çok ılgısı olmayan şızofrenı vb konulara gırmemıştım Aynı nedenle, herhalde bir yanlış okuma sonucu, "nadıren dış dunyaya açılan"la bir çocuğu kastettığım duşunulup duzeltme yapılmış Halbukı çocuklann doğdukları andan ıtıbaren ılışkı peşınde koştukiarına daır pek çok yazı bu dergıde yer aldı özellıkle, sut çocuğu pslklyatrisl alanında uzman olan Dr. Cahlt Ardalı'nın yazısı bunu açıkça ortaya koymuştu Bu konuda verilen kaynaktakı (M Kleın) yayın tarıhı (1981)'nın krtabın onjınal yayın tarıhı olup olmadığının da kontrolu gerekır Çunku çocuğun normalde otıstık bır perıyod yaşamayıp, doğar doğmaz bır ılışkı arayışı ıçıne gırdığı tezı Dr. Klein'ın ölumunden sonrakı yıllarda ve özellıkle Danıel Stern'ın yayınları ıle (The Interpersonal VVortd of the Infant gıbı) kabul görmüştur Mental retardasyon'la ılgılı ekleme Içın sadece şunu soylemek ısterım Mental retardasyon ya da zekâ gerılığı otıstık kışılerde sıklıkla rastlanabılen bır durumdur Otızmle zekâ gerılığı bir arada bulunabılır "...bunlar sadece nöropsikolojlknörolojlk teorllerdir", iddıalı önermesı ve "blyolojlk temelll olduğu söylenmlyor, blyolojik temelll olabileceğl sanılarak araştırmalar yapılıyor" ıfadesı bende bır parça hayret uyandırdı Zıra gunumuz psıkıyatrısıne (ve lıbbına) halen damgasını vuran olgular, sadece teorı ve araştırmalar Bugun, otizm ıçın "işaretleyıcı" aranırken ortaya çıkanlar, sözel ışlevlerde bozulma uzaysal işlevlerı koruma ya da plazma dopamınB hıdroksılaz duzeyınde duşukluk gıbı nöropslkolo|ik, biyokimyasal ya da kırılganX gıbı sitogenetik ışaretleyıcıler oluyor Tabıı kı bunların hepsı henuz araştırma duzeyınde, ama araştırmaların doğrultusu ıle ılgılı bır fıkır veğ Otizm üzerine Kadın sporcuların avantajları Yukarıda bahsedılen dezavantajlardan "fazla yağın" yarattığı handıkaplar ve bazı kasıskelet sıstemı sorunları değerlendırme dışı bırakılırsa, bu seks farkı azalır öte yandan bayan atletın 4 önemli potansiyel avanta|ı vardır 1) Nedenı henuz lyı açıklanamamakla beraber kadınlar Ikllm değlşikllktorine daha lyı uyum sağlıyorlar Özellıkle sıcağa daha dayanıklıdırlar. Uzun surelı egzersızlerde ısı kaybı kapasıtesı çok önemlıdır Halbukı kadınlar daha az terlerler ve vucut yağ oranları da daha fazladır Buna rağmen vucut tsısında yukselme ve sıcak çarpmasına daha az maruz kalırlar (aynı şartlardakı erkeklere oranla) 2) Vucut yağ oranlarının daha fazla olması nedenıyle, suyun kaldırma gucunden daha çok yararlanırlar ve suyun soğukluğundan daha az etkılenırleruzun mesafe yüzme derecelerl de bunu gostermektedır zaten 3) Aerobık egzersız şekıllerınde örneğın maratonda kadınlar daha avantajlı olabıhrler Çunku yağ yakma metabolızması kadınlarda daha etkılı, daha ıyı. çalışmaktadır 4) Kadınların vucutları östrojen hormonunun etkısıyle daha esnektır Bu, jımnastık ve artıstık patınaj gıbı dallarda önemlı bır avantajdır rıyor galıba Otlstıkler ıçın söz konusu olmadığı (katkı yazısında) öne surulen somut ve sımgesel duşunmenın, otıstıklere ozgu olduğu konusunda ısrarlı pek çok kışıden bırısı de, ılk yazımın kaynaklarından bırısı olan ve bu konuda gerçek ve rafine bır deneyime sahıp bır hekım, Dr. Oliver Sacks. Sacks'ın meşhur ikızlerı gıhj, Raın Man/Raymond da yere dökulen kurdanların sayısını bılırken, onları saymaz, kaç tane olduğunu görur Yaya geçıdındekı ışaretlere uyarken de, kavramsal değıl somut ve slmgeael duşunduğu ıçın yolun ortasında duruvenr Herhalde, katkı yazısında soylenen "konkretlık" ve otıstıklerde somut duşunmenın olmaması, (ıyı niyetlı bır yorumla) Piaget'nın terımlerıyle pslkıyatrının klasık termınolojısı arasındakl farklılık nedenıyle söylenmış olsa gerek Ama yıne, bu yazının 'Yağmur Adam' fılmını seyredeceklere fıkır vermek uzere yazıldığı ve nelerden söz edıldığı unutulup, kendı soylemek ıstedığını söyleme kaygısının etkisiyle Dünbugüngelecek: Görulduğu gıbı kadınlar ıçın dezavantaj olan konular bıraz daha fazladır Ancak ıyı ve sıstemlı antrenmanlarla, tıbbı destekle, bılımsel çalışma ile bu konuların önemı çok azaltılabılır Kadınların spor geçmlşl henuz çok azdır. Duşunun kı eskı Yunan olımpıyatlarında kadınların oyunların yapıldığı sahaya ayak basmaları, hatta seyretmelerı bıle çok ağır bır suçtu Gunumuzde ıse bayan sporcularla ılgılı çalışmalar, ancak sporcu sayısının arttığı 1970'lerden sonra ortaya çıkmaya başlamıştır Ve dıkkatı çeken çok önemlı bır şey de, gorecelı olarak bayan sporcunun erkeğe oranla daha sık, daha fazla sakatlanır olması spora geç başlayıp çabuk bırakması, ölu sezonlarda spordan daha uzak kalmasıdır Bayan sporcunun sorunları gıderek daha ıyı ıncelendığınde bu sorunlar kuşkusuz çok azalacaktır Son 20 yılın derecelerındekı artış, yukselış bu hızla gıderse yakın gelecekte bazı branşlarda karma yarışmalar yapılması kaçınılmaz olacaktır. G Bu noktada durup şunu soylemek gerekıyor Yağmur Adam'a Teorik Hazırlık yazısında eksık bulunabılecek ve gerçekten katkı yapılabılecek noktalardan en önemlisı olan, otıstık hastalığın ortaya çıkışındakı psikodınamık etkenler ne ölçude ele alınmış? Anneçocuk ılişkl öruntülerının otızmın gelışımındekı rolu nedır? Bunu ağırlıklı olarak temel kabul eden, Bruno Bettelheim gıbı, kendlnı otıstıklerin tedavısıne "adamış" ve psıkodınamık tedavılerle başarılı sonuçlar almış buyuk ısımler, bahsedılen bıyolojık araştırmaları hıç mı duymamışlar? Herhalde bu yaklaşımlar da gurtdeme getınlecektır Ama bır eşduyum ve ıletişım bozukluğu olan otızmın bıyolojlk temellı olduğuna ılışkın araştırmalar ağırlık kazanıyor Elbette ki, hiçbır psikıyatrık bozukluk tumüyle "bıyolojik" değıldır En bıyoloıık olanının dahi, ıntrapsişık, çevresel ve kişılerarası ılışkıler duzeyındekı faktörlerle etkıleşım sonucunda ortaya çıktığı (benım de genel olarak ışlediğım), bugun fanatık ve ındırgemecı olmayan bılım çevrelerınde kabul goren bır yaklaşım Otızmle ilgıli son paragrafı, yazı boyu eleştırdığım katkı yazısının alıntı lıstesınde yer alan L. Kanner'dan (1943) bırkaç cumle oluşturacak "Öyleyae, bu çocuklar da, tıpkı dogustan flzlksal veya zlhinsel özürlerle dünyaya gelen çocuklar glbl, blyolojlk olarak sahlp olunan, Insanlarta duyguaal Ilişkl kurma yetislnden yokaun olarak dunyaya gellyor. KAYNAKLAR 1 .Kanner L Autıstıc Dısturbances ıf affectıve contact Nervous Chıld 1943, 2 2. Brothers L. Bıologıcal Perspectıve on Empathy, Amer) Psychıatry 1989, 146 1 3. Sacks O , The Man Who Mıstook Hıs Wıfe for a Hat, 1985 4. Smalley S et al, Autısm and Genetics, Archives of Gen Psychıatry 1988, 45 10 5. Stern D The Interpersonal World of the Infant. A View from Psychoanalysıs and Developmental Psychology 1985