Catalog

K A L I T I M B İ Lİ M Tl P Genetik belirlemelerin sosyal yaşamda etkileri Çeşitli kalıtımsal hastalıkları taşıyan genlerin belirlenmesiyle, insanlar toplumdan dışlanacak mı? Yeni etik sorunlar şimdiden tartışılmaya başlandı. Yankı Yazgan D edesınden ve dayısından bıldığı hastalığın belıriılerını, kendısınde gören kışı apartopar doktora gıttığınde (ya da goturulduğunde) sorduğu sorulardan bırı "Çocuğumda da çıkar mı?" olur Bu soruya net ve kesın bır cevap pek verılmez ama olasılıklardan soz edılır "Soydan geçen" hastalık, yuzyıllardır âşına olunan bır kavram, ama soydan geçlıgı ve nasıl geçtığı kesın ve elle tutulurgozle gorulur bıçımde ortaya konuşu son on yılların olgusu Bır yıl kadar once Bılım Teknık'te manlk depresyonun kalıtım yoluyla geçen bır hastalık olduğunu gosteren araştırmalardan söz etmıştım 11 kromozomda yerleşık bır gene aıt arızanın sorumlu tutulduğu manık depresyon hastalığı bu yolla ebeveynden ç o cuğa geçıyor Daha doğrusu, gen ebeveynden çocuğa aktarılıyor Genı kalıtım yoluyla almış olan çocuk (kı, her çocuk bunu almıyor) hayat surecı ıçersındeçevresel ve bıreysel etkenlerden aldığı ısabetlere gore %6070 bır olasılıkla manık depresyona tutulabılıyor Manık depresyon yanı sıra dığer psıkıyatrık bozukluklar ıçın de genetik Işaretleyiciler araştırılmakta Şızofrenı ıçın 5 kromozomdakı bır aksaklık, Alzheımer hastalığı ıçın 21 kromozomda yolunda gıtmeyen bır şeyler sorumluluğa aday gosterılıyorlar Hastalıklar ıçın genetik ışaretleyıcı arayışı tıbbın dığer alanlarında çok daha yoğun bıçımde suruyor Yaklaşık 400 genetik ışaretleyıcı ortaya konmuş kas dıstrofısı, Huntıngton hastalığı, bazı kanser turlerı ıçın sorumlu genlerin 'mevkı'lerı belırlenmış durumda Gen harıtaları elden ele dolaşıyor Ancak psıkıyatrık bozukluklar ıçın genetik araştırmalarının ayrı bır oriemı var Bu hastalıklarını ırade dışı kontrol edılemez yönlerı olduğunu, kışısel kusur sonucu ortaya çıkmadığını duşunduruyor Ruhsal bozukluğu olan kışılerın etkılenmelerıne karşı koruyucu bır rol beklenıyor Gelgelelım, genetik kökene aıt bulguların gıderek guçlenmesıne karşın, kalıtımsal mırasın tek sorumlu kalması olacak şey değıl Genetik şıfrenın ıçınde tutulduğu Pandora'nın kutusunun kapağı pek kendılığınden açılmıyor Bıreylerın yaşantılarr bu noktada devreye gırıyor Çunku oradakı gazlar nedenıyle sen dığer adaylardan bıraz daha fazla olasılıkla hastalanabılırsın " Ilk bakışta kapıldığımız bır buyuden soz etmıştım Bunun kara buyuye dönuşmesı bır paragraflık bır ış yukarıda gorulduğu gıbı Fantastık gıbı gozukebılır, ama ABD'de 70lı yıllarda orak hucrelı anemının genetik ışaretleyıcısı benzer sonuçlara yol açmıştı ABD'de hemen sadece siyah ırkta gorulen bu hastalıkla ılgılı taramalar toplum sağlığına yönelık amaçlarla, yanı 'ıyı nryetle' başlamıştı Ama sonunda oyle bır noktaya gelındı kı, sıyahların talebıyle başlayan çalışmalar. onların pılotluk vb pek çok ışe kabul edılmemelerıne, çok yuksek sıgorta prımlerı odemelerıne sebep oldu Bılım Teknık'te genetik yazılarını ızleyenlerın âşına olduğu Jeremy Rifkln'ı harekete geçıren bır olay, bu yazının da nedenı oldu ABD'de gen muhendıslığı yoluyla uretılen hucreterın ınsanlara enjeksıyonuna, geçen ay, ızın verıldı Genetik bozuklukiarın kalıcı olarak duzeltılmesıne yönelık gen tedayısı bundan sonrakı adım olacak Ama ış bu kadarla kalmıyor Sorulan başlıca soru, genetik bozukluk saptayıcı testlerın nasıl ve ne olçude kullanılacağı Çunku kışının genetik yapısıyla ılgılı bılgı sahıbı olmak (orneğın, bır ışe alınma oncesı) onun özel hayatına ve vucut bütunluğune bır te Insana tecavüz mü? cavuz olarak değerlendırılebılıyor Butun ınsanların doğuştan bırbırıne eşıt olduğu şeklındekı demokratik ıdeal ıle genetik çeşıtliliğin nasıl bağdaştırılacağı Amerıkalıları du şunduren sorunlardan bırı Genetik ıncelemelerde bır hasta adayı olarak saptanan, ama ne bır hastalık beltrtısı ne de bır şıkâyetı olan kışının "ne" sayılacağı ayrı bır mesele Genetik yapısı tıpık olmayan bır kışı özurlu mu, sağlıklı mı kabul edılecek? Amenkan hukukçuları bunu duşunmekteler Kışılerın genomları onların gelecektekı sağlıkhastalık durumlarını yansıtan bır astroloji harıtası gıbı gorulduğunde, ışler karışıyor Çunku genomun bozuk bır gen ıçermesı, bır hastalık ortaya çıkması ıçın yeterlı değıl Psıkıyatrık bozukluklarda daha açık gorulduğu gıbı, pek çok etkenın bır araya gelmesı gerekıyor Genetik ışaretleyıcıler, "sıhhı alınyazısı"nın kelımelerı olarak algılandığında, bu alınyazısına tabı bırtakım kotu kaderlı azınlıklar ortaya çıkarmak ve bu azınlıklara ayrımcı politlkalar uygulamak kaçınılmaz oluyor Bu ayrımcılığı ılk başlatanlar şımdılık Amerıkalı ışverenler ve sıgortacılar Oysa, genetik ışaretleyıcıler (ve hastalıkların genetik kökenıne daır her bılgı) koruyucu ve tedavı edıcı bır tıbbı perspektıfın hızmetınde, ınsanların ıçıne doğdukları kader olmaktan çıkarılabılme potansıyelını taşıyorlar Genetik yapısı hakkında bılgı sahıbı olma hakkına sahıp olan kışı, bu bılgıyı yaşama ve çalışma şartlarını belırlemek, bu konuda daha ıyı karar alabılmek ıçın kullanabılır Ama genetik bır farklılıktan dolayı parçası olmayı çok da arzu etmedığı bır acayıp azınlık muamelesı gormek olasılığı, bu bılgıyı hıç öğrenmeme arzusu doğuracaktır D Tümörün yok edilmesi için gerekli dozda ışın verilemediği şartlarda ışınlama ameliyat sırasında başarıyla uygulanıyor. Ameliyat sırasında tümör ışınlaması I Genetik profil Yıne de tıp alanında çalışan kışıler olarak genetik açıklamaların buyusune kapılmamamız pek mumkun değıl En azından, ılk bakışta Bu sayede pek çok hastalığın onceden kestlrilmesi ve bu kestırmeye gore davranılması mumkun olacak Kışılerın genetik profıllerı çıkartılacak, hant neredeyse bır tur sağlık ve hastalık astrolojısı gıbı, "Şu şu hastalığın genını, şu kromozomunda taşıyorsun Gunun bırı gelır de, demırçelık endustrısı ıle ılıntılı bır araştırmada çalışmak ıçın başvurdun Görunuşte hıçbır şeyın yok Ama şu kromozomdakı şu şu hastalık genın var ya O orada olduğu ıçın senı bu ışe almayacaklar şın ve tekrar ışın Tumör tedavısınde ışın uzun suredır cerrahlar ıçın vazgeçılmez oldu Işınlama, zamanında ve yerınde uygulandığında pekala olumlu sonuçlar verebılıyor Ancak metastaslar oluşmuşsa, bu yoila yalnızca hastanın acıları hafıfletılebılır ve ömru bıraz uzatılabılır Işınlama, hastalığın cınsıne göre ıkı şekılde uygulanıyor Amelıyattan önce tumoru kuçultmek ve böylece amelıyatı mumkun kılmak ıçln, amelıyattan sonra, hastalığın tekrar nuksetmesıne yol açabılen gızlı kalmış kuçuk tumör artıklarını yok etmek ıçın Genehnde ışınlama, tumör hedef alınarak derı uzerınden uygulanıyor Çevredekı sağlıklı dokuyu korumak ıçın tumörun ışınlanması çeşıtlı yönlerden gerçekleştırllıyor Karınustundekı bazı tumörlerde, orneğın pankreas karzınomunda, ılık, karacığerler, onıkıparmak bağırsağı mıde ve bobrekler gıbı ışına karşı duyarlı organlar engel oluşturuyorlar Tumörun yok edilmesi ıçın gerekli oranda ışın bu nedenle uygulanamıyor Bu soruna, ameliyat sırasında ışınlama bır çözum getırlyor Bu yolla ışın tedavısınden daha olumlu sonuçlar alınacağı tahmın edılıyor Gelecek ıçın altı saat arayla, gunde dört kez ışınlanma planlandı Ancak bu tedavı yöntemınln hayata geçırılmesı ıçın ameliyat ve ışın tedavısinın aynı yerde gerçekleştırılmesı gerek Bu ıntraoperatıf tedavı yöntemı özellıkle pankreas, mıde ve safrakesesı gıbı organlar ıçın önerilıyor Çunku alışılagelmış ışın tedavısı burada çevre dokular ıçın bır tehlıke oluşturuyor Zaman zaman bu yontem, ameliyat öncesı ve sonrası sınırlı dozda ışın tedavısı ıle de kombıne edılıyor Intraoperatıf ışın terapısının özel bır biçimi yıllardan bu yana uygulanıyor Tumöre ya da amelıyattan sonra arta kalan dokuya, radyoaktıf ızotoplar ıçeren kuçuk ığneler batırılıyor Böylece tumör ıçın olumcu olan bır ışın dozajına ulaşmak mumkun Bu yöntem bugune dek, prostatlar ve pankreaslardakı karzlnomlarda başarıyla uygulandı Eskıden doktorlar bu amaçla uzun örnürlü radyum ılaçlarını kullanıyorlardı Ancak bunların daha sonra yenıden uzaklaştınlması gerekıyordu Ayrıca bu mudahaleler, tedavı eden personelın de yuksek dozda ışınla yüklenmesıne neden oluyordu Şımdı artık.çok daha kısa omurlu olan altın198 ya da iyot125 gıbı yapay uretılen radyoaktıf ızotoplar tercıh edılıyor Altın ıle doldurulmuş ığneler, çevre ıçın bır ışın rıskı oluşturmaksızın hastanın vucudunda kalabılırler Essenlı doktorlar'n göruşune göre bu yöntem, hızlı elektronların kullanılmasının mümkün olmadığı koşullarda uygun. Ancak ıntraoperatıf elektron ışınlamasının blr başka avantajı daha var Bu yolla daha büyük bir hacme, özellıkle lenf yollarına ulaşılabılıyor Bu nedenle de uzun vadelı daha ıyı sonuçlar alınacağı umuluycr (sn. nuw)