Catalog

U Z AY O K U R DA N B İ Z E Jüpiter'e yolculuk 1400 Dünya'yı içine alabilecek büyüklükteki Jüpiter, Güneş'ten aldığından 2.5 kat fazla ısı yayıyor. ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu En kısa zamanda bol sayfa Evet, kdğıt fiyatlan arttı. Bu size zorluk çıkarıyor, ekonomik yük getiriyor. Özverili Cumhuriyet okuru, gazeteye yapılan fiyat orlış/nı on/oyış/a karşılıyor ve biz/er 500 lira da o/sa gazetemizi almayt sürdüreceğiz. Ama; omosı şu, bıze 16 sayfayı çok goremeztiniz. Ben bir okur olarak şimaiye değin "BİLİM TEKNİK" ekini, giderek çoâdm/ıâa yol alan gönümöz Türkiyesi rtae Bir kıvılam olarak gb'rmüf, ilk 26 sayısını cilfletmiştim. Geçen haftaki 24 sayfa beni ne denli sevindirmişse, bugünkü 8 sayfa o denli üzmüşiür. BilimTeknik'te reklam verilecekse, en arka sayfoya, küçük boyutlu olarak verilmelıdir. Giderek "ddet yerini bulsun" mantığtyla Bilim Teknik yozlaştınlıyor mu? Tepkimi anlayacağınızı umorım. £n kısa zamanda 16, hatia daha çok sayfalı bir dergi beklentisi ile. Dostça selamlar. M ars'ın ilerisindeki asteroit kuşağı geçildiğinde Güneş sisteminın dev gezegeni Jüpiter yer alır. Güneş'ten 778 milyon km uzaklıktaki bu dev, eğer boş bir cisim olsaydı içine 1400 tane Dünya'yı alabilirdi. Oldukça büyük olmasına rağmen, uzaklığı nedeniyle Dünya'dan kolaylıkla incelenememektedir. Cünümüzde uzay sondaları sayesinde Jüpiter ve uydularına ilk kez yakından bakma olanağı gündeme gelmiştir. 1972 martında Pioneer 10 bir milyar km'lik 21 ay süren yolculuğun sonunda, Jüpiter'in bulutlarının üzerinden geçerek fotoğraflarını çekti. Bu resimler "kırmızı leke" olarak isimlendirilen bir fırtına bulutu olduğu sanılan uzun ömürlü bir oluşumu da içeriyordu. Ahcılar atmosferin bileşımini incelerken, diğer araçlarda Jüpiter'in çevresinde yer alan Dünya'nın Van Allen kuşaklarından çok daha yoğun bir ışıma birikimi kapsayan büyük manyetik alanı inceledi 1955 yılında bir grup radyo astronomun Jüpiter'den radyo sinyalleri almasından bu yana, büyük ve güçlü bir manyetik alan bulunması gerektiği kanısı Pioneer IO tarafından kanıtlanmış oldu. Jüpiter'in Dünya'nınkinden bir milyon kez büyük halka biçımlı manyetik alanına yakalanmış ışıma kuşakları. hızla hareket eden parçacıklardan kaynaklanan yoğun bir bombardımanla Pioneer sondalarına tehlike oluşturmuştur. Bu alan gezegenle birlikte her 10 saatte bir devrini tamamlar. Dış yörüngeleri Güneş rüzgârıyla tıpkı dev bir denizanası gibı büzülüp genleşir ve çapı 7 ile 21 km arasında değişir. Gezegenın kalın bir atmosferi ve çok düşük bir yoğunluğu vardır Atmosferinde hidrojen, helyum, amonyak, metan ve su bulunur. Oluşumundan bu yana halen soğumasını tamamlamamış olduğundan Güneş1 ten aldığından 2.5 kat fazla ısı yaydığı doğrulandı. Gezegen kutuplarda oldukça basık bir elipsoit biçimindedir. Bu basıklık gezgenin kendi çevresindeki büyük dönme nızından meydana gelir. Yörünge duzlemine hemen hemen dik bir eksenın çevresindeki bu dönmesinin suresl ICfsaatten daha azdır, dolayısıyla mevsimler meydana gelmez. Ekvator bölgesinde bu dönme 9 saat 50 dakıka sürerken kutuplarda ve ılıman bölgelerde 9 saat 56 dakika sürer. Bu olgu Jüpiter'in yüzeyindeki bulutsu yapılı lekelerin gözlenmesinden anlaşılır. Jüpiter'in bu resmi Voyager 1 tarafından, 5 milyon km. uzaktan 1 Mart 1979 tarihindo çekilmiştir. Oval bıçımındekı kırmızı leke güney bölgesindeki atmosferin değişmeyen bir oluşumudur. Her altı günde bir saatin aksi yönünde dönerek hareket eder. Kendisinden önceki Pionner 10 gibi Pioneer 11 de şu anda Güneş sistemının dışında, yıldızlara doğru yol almaktadır Bundan milyonlarca yıl sonra galaksinin herhangi bir yerınde "uzaylıların" bu araçları bulmaları olasılığı göz önüne alınarak uzay araçlarının her ikisine de kozmik birer mesaj, iki insan resmi ve Güneş sistemımizin planı işlenmiş altın kaplı birer levha yerleştirilmiştir. Pioneerlerden sonra 1977 yılının sonlarında Voyager 1 ve Voyager 2 uzaya fırlatıldılar. 5 Mart 1979'da Voyager 1 Jüpiter'in bulutlarının oldukça yakınından geçerek daha once Pioneerlerin ancak göz ucuyla bakabildığı Jüpiter'in uydularının fotoğraflarını çekti. Voyager 1ın fotoğraflarını çektiği uyduların başında lo geliyordu. Voyager 1'ın patlama sürecinde resımlerıni çekmeyi başardığı lo volkanlar tarafından saçılmış sülfür kaplıydı. Güneş sisteminin volkanik açıdan en et kin yerlerinden biriydı. Callisto çarpma sonucu oluşmuş küçük kraterlerje delik deşik durumdaydı. Ganymede'nin yüzeyi ise koyu renkli kayalar, parlak buz alanları, küçük kraterler ve garip oluklarla kaplıydı. Europa'nın yüzeyınin tümüyle çatlamış buzdan kaplı bir kabuğu olduğu ortaya çıktı. 800 milyar km uzaklıktaki Voyager 2'den alınan resimlerde lo'nun yüzeyini delik deşin eden büyük volkanik delikler rahatça görülebilmektedir. Bu volkanlar dağların üzerinde değil lo'nun ince sülfürlü kabuğunda delikler halinde bulunuyor. Ay'ın tersine lo1 da meteor çarpması sonucu oluşmuş kraterlere rastlanmıyor. Bunun nedeni meteorların meydana getırdiği yarıkların durmadan fışkıran erimiş sülfürle dolmasıdır. Jüpiter'in halkasının da fotoğraflarını çeken Voyager 2, halkanın içinde bir yörünge ızleyen küçük bir uydu keşfetti. Daha sonra, Voyager 1'den alınmış olan resimlerin incelenmesi sonucunda belirsiz bir uydunun varlığı ortaya çıkarıldı. Dünya yüzeyinden yap;lan gozlemlerle saptanan diğer bir uyduyla birlikte varlığı kesin olarak bilinen Jüpiter uydularının sayısı 16'ya yükseldi. Jüpiter'i çevreleyen uzayda gezegenlerarası tozun iç içe halkaları ve yüksek enerji plazması, manyetik alan tarafından yakalanarak gezegeni çevreler. lo tarafından püskürtülen sülfür ve sülfürdioksitin bir kısmı uçarak Jüpiter'in etrafında bir gaz halkası oluşturur. Bu halkanın maddesi yavaşça Jüpiter'in bulutlarına doğru sürüklenmekte; bir kısmı da içteki uydu Amalthea'ya yağarak onu portakal rengine çevirmektedir. Gelecekte NASA Jüpiter ile dört büyük uydusunu ilk kez gözlemleyen Galileo'nun adını taşıyan bir sonda yollamayı planlamaktadır. Bilime uzak insanlar Karadeniz'in çefı'n dağlan arosında kurulu olan bir köyde Türkçe öğrefmenliği yapmaktayım. Buraya geldiğimden beri dikkatimi çelcen bir şey var, o da öğretmen arkadaşlarımızın bilimsel gelişmelerden oldukça uzak kalıyor olmalan. Ama ben diyorum ki, Cumhuriyet Bilim Teknik, bu aymazlığa açılması gereken savaşın en önemli neferi olmalıdır. Ayrıca derginin içeriğiyle ilgili bir önerim var. Mademki başlığımız Bilim Teknik. öyleyse bilimle ilgili yazıları neaen sadece tıp, fizık, kimya ve psikoloji ile sınırlandırıyorsunuz? Mütlüm KABAÜAYI ÇarsıbasıTRABZON Jüpiter'in kimliği Çapı (Dünya = 1) : 10.8 Uzaklığı (Güneş'ten) : 5.2 AB Jüpiter yılı (Dünya « 1 yıl) : 11.86 Jüpiter günü (Dünya = 1 gün): 9 saat 55 dk Dönme hızı : 13 km/sn Kaçış hızı : 60 km/sn Yörünge eğimi (Dünya = 0°) : 1.3° Ekvator eğimi (Kendi yörüngesi0 0 )... : 3° Kütlesi (Dünya = 1) : 317.7 Yoğunluğu : 1.33 gr/cm' Işığı yansıtma oranı : %50 Uydu sayısı : 16 Cumhurtyvt Blllm Tsknlk • No: 43 November 26 • Publlshed by Cumhuriyet Matbaacılık and Gazetecilik T.A.Ş. Founded by Yunus Nadl 1924 • Publisher • Nadlr N«dl • Editor in Chlef: H*nn C M I M I • Gencral Manager: Ernln* Uycklıgll • Managlng Editor: Okay Qön*ıwln • Editor: Ortıan Buraalı. Cilt kapakları hazır Cumhuriyet BİLİMTEKNİK'ln 126. sayılarını kapsayan cllt kapaklan hazırlanmıştır. ittâytn okurlanmız 2.000 TL. karşılığında yaldız baskılı cllt kapaklannı Cumhuriyet Gazeteal bürolanndan, Cumhuriyet Kltap Kulübü temsllclllklerinden edlneblllrler. Cumhuriyet Gazetesi ya da Cumhuriyet Kltap Kulübü temallciliklerinln bulunmadığı bölgelerden gelecek talepleri, poata İle karşılayacagız. Bu okurianmızın 2000 TL.'yl adrealmlze poata havalesi İle göndermelerl gerekmektedlr. Adrea: Cumhuriyet Matbaacılık Gazetecilik T.A.Ş. Cumhuriyet Blllm Teknik Türkocağı Caddeal 39/41 Cagaioğlu/İSTANBUL Fotoğrafta sağ üstte, büyük kırmızı leke ve batıya düşen bölümde ise kanşık bölge görülmektedir. Fotoğrafın orta sağında ise, dünyada görülobılon birkaç beyaz ovalden blrl görülmektedir. Burada, yapısındaki ayrıntılı görünümler şimdiye değin yapılan teleskopik gözlemlerden daha belirglndlrler. Fotoğrafta görülen en küçük ayrıntılar 95 km. dolayındadır.