Katalog

»•• E k m i parasal bunalım DİNCTAYANC cncKndcdfltıya. tVelinde Avrupa ve "âznclinde dc \\ihalaruttikarşıttk Türkiycdcğiıîyor. Ycnı diuenlcr.yenî yapıbnmaiar hhrik | W b d 4 h f c l y ulusturarastrekahci ht/ljııarjk hclirginkşliga biryıldı. 1993vbelirmnkfnicnin, 'kctınkgmcyc' uonüfiügü bır yıl olacak gîbt. Bu açulan . mflüsytm \r Işsidtt hakıldıjânda; nkamkıra cfilmck ycrinc, dcgrçim vc hnkuştuAiA TT yapılanmanın gcnd cgilimî vc yfinü tuenndc durmak ycidir. a t Tıcaret veüümrük Tanfflrri Türkiye. l992 ycgircrkcnöncmliNrdc£i$im^ürcciniyB|aımı m GemlAnhfmau l l'rufntav hazırlığınduydı. I^SO'krcdamgasım vuran 'lck adam* vc "lck partî* Rüwuhifgimi$nwh'rmik\ turm yönctimlcn. vcrkrim. 'koulİKyon' ya ıta dığcr hirdcyişk'u/lufma* AÜhransivrmtnn ktt*UL\uhdu çıkan ydnctiınıncİMrakmrçlı. Uahası.buu/laşmal^ıg\V5oİscçmcnknn 1991 unhipnaztık tkırinv. ABD veAT sunlarında vcrdikkri 'dcmokratik' hir karann sonucuydu. arasmda hir tuarei \avwi Prognun vc vaaik'iı hı rhirkrindcn fıırkb iki portidcn oluşan hükfimct, pathmaxtoarunuık kakh. hir yaıtdan kcndi ivıınk hırhirkriyk u/lıi>arak:dij^rysından da, sag vc Miltın bolünmcMrulcn oluyııı 'muhakTcie* goftus gcrcrck *oriaka • Ahı yıMır Mirdürfikn GATT ropramını uygulamak dıınımundaydi Üstcuk, *lck odam* yönlcniıni IJru|!uay Raundu enımscdijîı açık wvik oriada olup, 'yayıııısar kuıarlunftvclo*cdcrvk, t*<uü>mclcnndctı 1992'dcdc hıç vitksa gtokurcn hir "tepca anlayifmu karyn?.. sonuç sılınsıma/kcn, GATT I99^*yc ginlirkcn hn yandiı hükumcı pnignımında önıSrükn vcrvc% csıııdc sfiıdürâkn •vaallcr1. hcn yanda ıic pcrvcklqflinlnnM bckkncn *hckknulcr' karp 1 ABI VAvnıpa Tuplulugu ıfcaıtt 1. Hukumci: cnılasyonu düşürmck, kamu açıklanm jEöriıpnck'nndc lanm HÜhvunsiyonlun konıısuııda ucrvckk>iırchilnıck için 'kararlı' vc 'ccsur' adımlar altnak /tırundaydı. anbı^nu saglanamunuLsı Nc var kı. kıxıli^\**n yöncümlcrimn kaçınılmazgcrcgi: büıün huniân ü/ennc. A BD ka»m ayi yapurkcn. nc kcndi Mçmcniııc ıcnduyKck uygulamalarda ba>inda. öncdikk bcya7 farap bulunahılmcsi ncdc profranundan ödün vcnrrck muhalcfctinctintkaz ulmak üscrc. AT ülkcknndc iulu*iluniMsı so/ kunuuıyda. yapugı 300 milyon dolarbk \*anısıra. 1980'dcn hcn 1 ürk ckonomîsini cikifcycn wbGyfık hir lanm ürünkri ıthaitıtııui V»junluîu ya 'kcyfi olurak1 abnmı> k.ırariann yııda lck pârtı caychrnn larifclcr kuynmk doııcnıının 'kcylîsayılahılcock' uygulaınuKıı ıııın yükü dc, I992'dc lchdıdını savurdu. Bıına karulık ülkcyi >öıurlcnkrin omu/Jurındaydı. ücr^vklcn dc. alınan hcr k.ıt ar. ATnın yanılı misıllcmc ichdidı* Vikuı nlan hcr ya^ı vc bunluru dayanıhrak gtrişilcp hcr uygulama oklu 20 kasımda ikı lanıfın cngcllcrlc kar>ıla>tı. gcirüşmckK* tlcvaın clmc karan " 9NI Gün'iın baglayiLi' cllüsi. hukumcün atujp hcr adımda kcndüini almalanyla dunya bır Uoırcl gıüMcrdi. Çünku, Tbk insam vc ıoplumu. lıcr ycni yönciımdcn suvaynın cy&ndcn ılöndii. muci/c* hcklcmc c^ilımindcydi Sanki sihirii hîrdc|neklcdokünulawk GAT1 jsorutnıcknnctkvaıiı vc dokunulan hcr ı>. hcrkcnn istcği dognıltasunda ncrvcklc^ccckti^. cdildi. ancak anla&ma yınccricsi Hcmcn bcr vöndimin dfiftüjıü bu *tıwağa' ktulisyon hükümcii dc yıLı kakflı liu araıf;ı ha$la dflşmcktcn kurtulamadı, Bu yü/dcn tk.yüın baundu yapıbn 'umui I riinsü vc Bclçika olrrutk U/crc. i' asjklamalar, ikrkycn ayhınn foveklcriylc yü/yibne kabnınca AI ülkclcn ilc Japunya vc dcgisunncyı; bafladı. Güncy Korc'dcgftvilcr lanm nfhıyonun 1991 yıu mııunda ıılıı^iıfb yü/dc 7t)'ı aym dıl/cy, •nlbvansıyonlanmn kaklınlmasj ırıı^ikı>lt olmakla hiriikic, IW2 MNiunda da ycnndc savııica. hcrkcs yc £ümrük duv»rlannıtı vapısiil1 yadıı *kfonik'ennawyımdnn w,ctmcycko>uJdu.O>sa I9R2 îndirilmeu akthindcşiddctli sıuılunnda v ü/dc 20'lcrdc gtdcn cnHasv oııun (kuşkusu/1980'lcrc gosicnlcı dıi/cnkdilcr. giıtrkcn yÛAİc liN}*üa^ıncnnasyıınun ıkî yıtda tnınca gvnlcmoa. '•Geçcn yı! Avnıpn Tnplulugu'nun parasal ve ckonomik hırtik anılaynatan da sananiı ja\irüi. Alnuınya'nin, pojhı Alınunya'yla hirlcymoıy k hirliktc kamu bnrvlunnı vc kamu avıklıinnı linanse cimck, cnnasyunu konirolallmda tutmak KRGİNVILDIZOGLU kaygKiykı uyçııladığj "yukvrk corfc Bush atastm 1990'da Aspcn ka«abasındayap(ıSı rai/poniikasi AvrupaPara konu$inada.ScıfaıkSBva>*m hîtüfuu vcycni bîrdünya Sisicrııi vc Avrupa Dovu. dfhenının hafiadıiını habcr vcrmifti. O »nılarda ik*ri Kurlnn Mck;tni/nıa«'nı «ına\ ilcyni^ ülkcferüc hir iyiımerlık. 'Sojuk Savuş'ı yiiumıneîpğjncEelirdi. Avrupa ka/jınmı$ nlmakUndolayı bır zafcr sarho^luğu vardı. ülkclcn hirtunınafickfHKmuk Savaıhaıcamalannın yükü îruanhim vtından dui)gıınluklan çıkmaya kalkacaktı. Bfrhunfvedcmokrasuıiiamındaı.ycnîbîrrvfahdShcmi çalışırkcn bir urafıın da p m haflıyordu. Buumuılar, l9Kydındabu)ükdk;üdcyıkıldıvcycnnihır btrimlcnni korumn kaygnyb kaı.imsarhga vc bclirsi/liftc bırako. rai/Jcrini duçürcmcyıncc, Duıı>ackom>mi!İnınmcfkıvicrinJckıülkcfcrarasın Avrapa Dnvu Kurlan • yılında daha da yHİdctlcndî; iyu/lik, yoksullaynia ve yrkct ınaslan MckanİTmasfmiaki catLık su hcmcn hcrycrdcyaygmlafU. IMOydıtıınbiriık vcbcrabcrlik ^arkılan. ÜstâncçıkU. kisu /anuında ycrini rckânclc, banş havası iıcdfinyaıun çcşıh bölgt'lcnndcgilükçtariiin dmk Lırgd^a ıc hcUgcsd savuşlarla Kjsımayında bcrnımişbîrmanfiinıyabırakıyonlu. 1992yıbndavbunu.türnyddcti Upuıyol Kftebıu vc Pörtcki/ ilchîsuetlik. F^rM""' yuzdc 6devalüe ediHL Avnıpa Tonlulutu'nda "Ycni dünya diucnîm** muflubyanlar, ckonominin naaıl "kaprisli" bir ckonomık. parasal. sosyal ve yaratık oldugunu unuunanuı (aluraanı Adcdilcr. 1990 yıİında dunya ckunomİMn&görülcnyavaşlama. |992'du ^idddlî bir durgunluğa • y n HfK|i öngSıtn dönüfccckli. l$lc"ycni dünya dü2enL*nın umuKbnnı, 1992 yılında Matuinchl Anilafması'na dunya ckononıhâni kanp kâvuran bu ckonomik bunalımin Danimnrkn'nm haânuıaymda iiddcllcndirdi jü çdişkîler vc harekctc «çirdijp dinamiklcr kıracaktı. yapıfcuı rcfcnuMİumia "Hayır" Gcrccklcn dc bu yıl yaymun ba>ansuTık!ann vciıkanıklıklann doneanin ardından. Fransa'dh arkasında " 1930 lardan bcn cn fiddcllisi" diyc laıil cdilcn bir 20cyiaidcyapıtaıı cknnomik htınatımın dunya ckonomîsini pcnçcuncabnanyalıyDrdu. nrferaiKİumda yuzdc 51 lik hir (icrvi bu bunalım. larihincndennckonamik bunalımıdcğıldi.ama farkia "Maaslrieht'ccvcl'çıktı. ctkıledijtı ülkcsayısıaç»mdancn gcnişçaph vccfsımanlı bunalımıydı. Böyiooe AT bira/rahaıncfa Bunalınunın yaygın vcıvanıanlı ulnıası aynı aunanda bu bunalımdan aldı. ukışso/ konusu okluğundu oıtayapkan kötümscıiıgındckaynatıydı. ATdc hırUle ula^nada Ba« göülcmcıkr, ABDckonumısindc son aylarda görülcn yavaf "iki vitcsh Avrupa formülu lopurianmada hir ıcselli vc îyhnscıtk kaynağı buldular. Hiç o]|na^a piındancgddi. HatUt "ATde loparlanma yavaş yc lcmkinlı olacakü. Bu yuedcn dc uaın sürtü ve parasal vcâyan birli Jın bır d r g l i l h i k k Amabunhnnunuııuklan Nrfcy vardı.Oda â y cııara bırakıltp ick peunrla k d t i i veh lopaıiiauuıanın çok öıd k d dunyanın sıon yıliarda çak dctiuni% hu i'unılmesi*1 unıpnabn y Ycni utadanra» kc^IkrdageJi|rncktcolmasıydı. "Y dünya duzcni" ayladı. Sonunda, anılık ayında içtndc, b b bu bunaıırnın k k i k ü d i p bi sürü çclişki ve önünfi a<u|ı ve kctki bir üü li i d yapdajı ATzirvcsindc "ATde l l b i k ^ h h h b â f l birüjc dcvam" karan ahndı • G R [ . .. aa yavaşlalılnuui;ıcndıkalann kapaiılması, açık hınıkılonlann da lopluso/Jcyncysıpmalanna 'ıaı/cr vcriinıcnicNİ gibı 'cunlaaar yönicmlcrlc 'hayali' nlarak ıtcıvckkrfini^li) rwsj| olııpıla 'ick pani' ıkıidannda htınca yükackli|b. kimscnin go/ündc dcğitdı. Di|dbnyada pdjjnwlcntı nc olahileccgi u/cnndc la/laca dâ^ünnickuan, Tiirk Linüu'nın A BD IXılan kuryısımLık i dc^crinin S.OüO'ııı alıına dÛMncyccc|int yılın baynda açiklamak da. düşülcn k h h i ^ k a s yı y d ı | . l M > S k i l i W L yanıtuklanctki.dunyaborsalarındj Amcnkan Dolan'nadc^cr > ka/andınncj. II "nın JcjçriitorkuLın'sınırlana^nıaklakaimayıp daha da afagılaru inmc cğiliıniııc gırdi. Nc kadar artana arlsın ihnıcaiı. ichalulının hcp pcnsmdc kalan 'l'ıirkıyc mn, dolantı ka/«ıııdığı dcğcr; dı$ lîcurcl avıgmın lu/litla^ ıllulıia dayaiı yalınmlttnndu*mcM vc haiiadunnası.altüsi olan odcnıckrrdcngeın yfijeündrn îçHİi|boffv6dcmclcnnin ycnidcn bı>rvlaiikirak 'çcV/ümsü/lüJDC ililmcsiT gıhı Minu^ları da 'kaçımlmaTİaşlırdı * Bankacılık MMımı.gidenrk pHhuiılayınparayıvckcNlmck için rai/Jcrlc uynaııu> a Kı^kıdı. YOksck faizlc itpj>lanan paranın krcdi ülârak aatıLnıası da hu VÜAICII gnferek *riskli" hir dıırum »klı. Dcvkriin I İa/ınc hnnolanııa. hank jılannfi/cnndcvc 'ısicndı&i arula paruya ççvrilcbîlir' miclıkic laı/ vcnncsı, paranın ycnı bir yalınm arucı olarak niiclcııcn Varlıgu Dayalı Mcnkul Kıymcllcr'c yönclmcsı dc'hotcun, bçırvl&ınmayla nılcnrnc9it\<ahasının gcıinliği s»nıu;lsırdan sndccc Mrkaçıydı a BÜKC a^ı^ınjn. yıfan sonu için hcddTcncn tutan çok *crken a^rnası, Kamu i ktisadi Te^hbittkri'nin "yiik oldugu' kiHiıısıırubıki taıtı^tınılaı ı bır kc/ daha ak*vk>ndırdı. K Iricrin 'iMcllc^iınlıtıCKİ1 ytılurhla .ıtılun adınılann ncMmuçlar vcrchilcccgi, I99VÜ hcklcycn bir sorun. Ancak bu konudakı iki sı>nıya *ıomur yanıt verifcbılmitdegil. Şorulanlan ilki. K İTkri salın alucak kadar pa'nının 'kinulc* oldugu... Ik ınası isc ı >/ılk'ştırilmc ib bırliktc *ucu/ kaynuk vc mal ürctmck vc Klîhdam yaraimak' ı^k'vkrri Mina ı'rccck Ktrknic vahfanlann nc l ğ . Ç ü n k ü . Kİ'ricrön!lc>iırildiklcıianduıı hiı^layaıak kâr ' ilc valı^lınlauık vc kârlılığın gcrcklirdıgi önlcmkıtıı abnınaması tçîn hıçbırcngcl kalmayacak. Buda ı^M/lî^in ^ılcndünya urialanıalarıntıı ıj/cıindcfisliığı I îirkıyc'dcyanıu nulyunua^kın cmckçınindaha tyii/.krr^ırduMinakalılnuM... Hükümct. buruya kadar saydıklanmt/la hcm genis talmnın hcın ık 'dar/ırvcnin' isickicrını kamılayjhilmi^ücgıL Nilocım.yıl *>nu duAcrlcndinnctcrıııde, un:l scklonı Mcnısil yun$indafki TÜSİ AD'ın da. TnGİAIVında.TOBB'undavt/diji lahtolarparlakdcjal (lahası. iucl sck KU . 1 W.Vc dc pck iyiııiM^ bakıyor dcnilcmc/. Tubii* ı^in bu nokiaMiuLı J4(lcak 19Wlkiirarianııdan\vhclcbukararkınn sonuçlanndan bın ulduguna ııuındı^ımı/ Vunur yoncıimindcn hu yana. o/cl »ckUKUsa^ianun olanaklar. vcrikn ıc&viklcr vcdtyı aglmanın nimctknnin ncdcn \kyci tcndınlemcdtfcT ya da nc yöndc dcpcrkmhfildifi' ckakla lakılınıyordc^il. • kararsı/ hir n>parlanma yapıynnlu. îbirhunahmayol G GATTUnı^ıı.*\ Kaundu'nun hauın ılc hıiıncsı vcdünya lıcarviinı scrbc^ik^hrmvM ıscNrhaTfka**koT hayal. I992yıbndaartanülkckr arası tiran rckiibcl. bu hayalingcrveklcşıncıneâni sa||ayacak. fransa. AvniPıi Hirliiı'nîdinamiÜcnıcpsıliaMna.GAITı vclocimcyc ha/irlaıııyor. Hcmcn bülun ıkri sanuyılcşmışulkckr. dunya tıcarctım scrhcktic^ünncklcn hulwcdcrkcn. gi/Jkkn giiiiyc korum;ıulıjtı. hu nclcr htt^ka Nradla veanan Nr^kıldcuyçulamaya Mikuyorlur. Konımaalık vc umidamping uyguLünulannın adı bu stTcr sanayi lc^vık ktlhrlcn «ilmuşdurumda. Korumacılık sudccc tek tck ulkclcrc karçı vc sudccc iv pa/an knnımaya yunclik dcgıl. ömcgin A vnıptı I'oplulugu. lüiin Amcrika'dan mu/ iıhalalını k tsnlayanık AI ka> naklı vokuluslu şirkctlcrin Afıika vh. böl^clcrdclîi ürcumlcrini ABDkaynaklı şirkcücrckarşı korumayaçalıyyor. Üçuncu dünya ülkclcnnin, örtİUkk hizmcl vc ilaç sanayü scktorkrhni ilgilcndircn madddcrdc ortaya gkacak muhicmd dırcnişlcrini dcgoz onfinc alınca. GATT Anlaşnmıı'nın Unıguay flaundu'nun haşanya uhifması ihlımali alahtldiğînoc zayıflıyor. 1992 yiiındaki dncndi bir fiyasko da Avrupa Biriiği vc Avnıpa Ortak Ttcanrl Bölgcsi surtyi Bu sürecin ikı lcmcl taşı vardı; hiri Aynıp>ı Para Sısiııııı (APS). öıpvn dc Maastrichl Anla^ııu». Bunkınn ikisi dc 1992 yılınınikinayariMndakarayaotufdu.I>animarka'nınMaa!iirichı Anlapnahi'nı bır rcTcrandum ik rcddcimcsinin ardından Fransız ıdcnındumundan kılpayı hr"cvd" çjkınca, APSdarmada^n oklu. Nihayci. I992'dc bırççıkan hayalknn cn öncmlilcnndcn Nri olan Rusya'dakı rcrormsüracincdcdc^inmckgcrckıycu. Muhafa/nkârlarla (ficrhcst piyasa ckonumiüînc ptvı>ın daha koııtrollü. cskî rcjimin yöncüa sırtıfına dahaa/zarar vcrca*k vc hunun siirccc uyum saflamanna vakil lanıyarak gcrçırklcşıncsini savununkır) aHîınncular (jicrhcsl pıyasa sıstcminc^ok ludbırlcri ik vc hirıknhııc gcvmck pcrckiıjbni savunanlarık ulıiKİaraıaM scmıuyc gnıplan vcycni pclı^ınck lc olan ÖKI mıilcşcbbiîifcr) aı asındakı mücadck. lulormiMkrin lideri Ydlrin'in lcrcîhi olan Gaidar'ın ha^hukan üçvıkmcmc» vc onun ycrinc Chcrnümyrdın'in bafhakaıı olrruııu ik ycnı b r ai ş ydu pi Cok caikı hırÇin büdduasfi İr^allah ılginç vc hcyocanlı bırdöncmdc ' k . 1992 iycböyfc hir yıl oklu. •