Katalog

8 SEÇtM 83 Bir muhalefet yorgunu: Rauf Orbay auf Orbay,Ulusal Kurtuluş Savaşı önderlerinden biridir. Ulusal Kurtuluş Savaşının başlangıç yıllannda adı en önde gelenlerden iken, sonra her devrimde olduğu gibi liderler arasında çıkan anlaşmazlıklar yüzunden, u/ıın süre unutulmuştur. Atatürk'ün ölümUnden sonradır ki devlette yeniden önemli görevler almıştır. Rauf Orbay, Sultan Osman dretnotunun suvarisi olarak Londra'da iken Birinci Dünya Savaşı kopmuştur. Harbiye Nazırı Enver Paşa'nın buyruğu üstüne Londra'dan Afganistan'a giderkcn yolda Denizcilik Kurmay Başkanı olmuştur. Bu sırada Enver ve Cemal Paşa ilc arası açık olan Mustafa Kemal Paşa'nın duruınunu da duzeltmiştir. Rusya'dakı devrim uzerine Brest Litovvsk Konfcransı'na Osmanlı delegesi olarak katılmıştır. Kabincnin savaştaki yenilgi ustune istıfasından sonra kurulan Ahmel t//e( Paşa kabinesinde Bahriye Na/ırı olmuştur. Savaş sonrasında tezelden barış yanlısı olanlar arasında Rauf Bcy de vardır. Mondros mütarekcsinın imzası için görevlendirilmiştir. Bu görevi sonradan başına çok kakılnııştır. Savaş ycnilgisi belli olunca İtıihatçı Paşalann tümü yurttan kaçıyor. Mustafa Kemal Paşa, ordudaki gorevinden ayrılarak tstanbul'a dönüyor. Şişli'deki evinde hemcn her gün Rauf Bey, Ali Felhi Bey, tsmail Canbulat Bey buluşuyorlar. Tevfik Paşa istifa edip, yerine Damat Feril Paşa hükümet kurunca, Rauf Bey, Anadolu'da bulunan Kfizım Karabekir ve Ali Fuat Paşa ile göruşcrek Anadolu'ya geçme kararını veriyorlar. Mustafa Kemal Paşa ordu müfettişi olarak Samsun'a çıkarken, Rauf Bey de Bandırma'dan Anadolu'ya ayak basıyor. Amasya'da Ali Fuat Paşa ile beraber Mustafa Kemal Paşa ile buluşuyorlar. Amasya Anlaşması ile Ulusal Kurtuluş Savaşı'nın ilkeleri belirleniyor, eyleme geçme kararı alınıyor. Bundan sonra Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey Erzurum'da Kâzım Karabekir Paşa'nın yanına gidiyorlar. Durumdan kuşkulanan tstanbui hukümeti sürekli olarak Mustafa Kemal Paşa'yı çağırmaktadır. Sonunda azledileceğini anlayan Paşa, ordudan istifa ediyor. Bu sırada Doğunun tck komutanı olan Karabekir Paşa, Mustafa Kemal Paşa'ya "Emrinizdeyim." diyor, bağhlığını bildiriyor. Bundan sonra Erzurum ve Sivas Kongreleri başlıyor. Sivas Kongresinde Amerikan mandası sorunu ortaya atılıyorsa da Mustafa Kemal Paşa bu önerileri atlatıyor. Kurulan Heyeti Temsiliye genel seçimlere gidilmesini zorunlu görüyor. Kazım Karabekir Paşa'nın önerisi üstüne yeni meclisin tstanbul'da toplanması kararlaştırıhyor. Kâzım Karabekir Paşa'nın, "Anadolu'da ulusal hükümetin kurulabilmesi için Rauf Bey'in. bu meclise bir fedai olarak gitmesi ve Ingilizlerle çatısması" önerisi kabul ediliyor. Gerçekten lngilizler Meclisi basıyorlar, Rauf Bey ve arkadaşlarını tutsaklayarak Maltaya sürgün olarak gönderiyorlar. Malta zindanı, Rauf Bey gibi tngilizler tarafından tutuklanan sadrazamlar, nazırlar, mebuslar, büyük koınutanlar, edipler, şairler ve gazetecilerle doludur. Rauf Bey, bir buçuk yıl burada kalıyor. Esirlerin değiş tokuş edihneleri ıı/erine bu zindandan kurtuluyor, Inebolu yoluyla Ankara'ya geliyor. lstasyonda Rauf Bey'i Mustafa Kemal ve arkadaşları karşılıyorlar. Nc görev verilirse Rauf Bey, "Kahatsızım" diyerek kabul etmiyor. Sonunda Bayındırlık Bakanı oluyor. Bundan sonra Meclis ikinci başkanlığına getiriliyor. Buradan da Başbakanlığa geliyor. Kabincsini kurdukıan sonra, bu dönemde barış görüşıneleri gcrekiyor. Lozan'a temsikiler gönderilecektir. R Rauf Bey^ vumhuriyrt döneminin ilk muİKih'fct partisi olan "Tvrakkiperver Cumhuriypl FırkasCnm kurulıtşuna katıldı. Daha sonra İstiklâl Mahkemesi tarafuıdan mahkfım eılildi. Ycn iden m u halef'et [Kirlisi liiırması için yrıpılan tvkliflvri ist> kabul clmodi. Rauf Orbay Londra'da büyiikelçi oldugu günlerde Rauf Bey gitmek istemediğinden, Mustafa Kemarin önerisi üzerinc Ismel Paşa gonderilir. Fakat bu arada ismet Paşa'nın Lozan'dan Başbakanı aşarak doğrudan doğruya Mustafa Kemal Paşa ilc ilişki kurması, Rauf Bey'in çok canını sıkar. Barış antlaşması imzalandıktan sonra İsmet Paşa Ankara'ya gelirken, Rauf Bey de Sivas'a seçim bölgesine gider. Bunun anlamı "ne haliniz varsa görün, ben yokum" demektir. Rauf Bey istifasını gönderir, Sivas'tan lzmir'e, oradan da tstanbul'a hareket eder. Fethi Bey (Okyar) Başbakan olur. lstanbul'da iken bir de gazetelerden öğrenir ki, Cumhuriyet ilan edilmıştir. Ertesi gun gazetclere verdiği demeçler yanlış yorumlanır ve cumhuriyet karşıtı olarak gösterilir. Rauf Bey dilediği kadar, "Ben cumhuriyelçiyim, milli irade yanlısıyım" diye dursun, derdini bir turlü anlatamaz. Sonunda bu durum ismet Paşa Rauf Bey çckişmesi olarak meclise yansır. Kâzım Karabekir ve Ali Fuat Paşaların ordu müfettişliğinden ayrılarak mebusluk görevlerine dönmek istemeleri Uzerine Mustafa Kemal Paşa, bütün asker mebusların, mebusluk görevlerini bırakarak asker kalmalarını istedi. Bunun üzerine Mec liste büytık tartışmalar ve bölünmeler oldu. Rafet Paşa'nın katılmasıyla Rauf bey ve arkadaşları Halk Partisi'nden ayrıldılaı. Cumhuriyet döneminin ilk muhalefet partisi olan "Terakklperver Cumhuriyet Kırkası"m kurdular. ismet Paşa hukümeti ıstifa etti ve Ali Fethi Bey yeniden hükümeti kurdu. Aşırı Halk Partililer, Ali Fethi Bey'in muhalefete karşı ılımlı davranmamasını istiyorlardı. Bu sırada Doğu'da Şeyh Sait isyanı başgösterdi. Muhalefet partisinin bu isyanı kışkırttığını ilerı sürdulcr. Fethi Bey, Rauf Bey'e partilcrını kapalmalarını onerdı ise de kabul etmediler. Ancak bu sırada Trakya'da şoyle bir olay oldu: Bir adam ahaliyi hukumete karşı ayaklandırmaya kalkıştı. Soruşturma sırasında, "Bu emri buna Rauaf Be> verdi." dedi. Aslında ne boyle bir ifade, ne boyle bir adam, ne de Rauf Bev'in boyle bir şeyden haben vardı. Bu sokmedi. Fethi Bey istifa etmek /orunda kaldı. Isınet Paşa, yeniden hukümeti kurdu. İsmet Paşa, lakriri Sükun Kanunu'nu vıkardı, sıkıyonetım ilan etti ve istiklâl Mahkcmelermi kurdu. İlk yürütme Terakkıperver Pırkasının kapatılması oldu. Ardından İznıir Suikastından öturıı Raut Bey \e arkadaşlaıını tutukladı. Ancak Rauf Bey o sırada Londra'da olduğıı için tutuklanamadı. Rauf Beyi Meclıs yazısı ile çağırdılarsa da gelmedi. Rauf Bey'in anlattığına göre, yurt dışında iken ayrı ayrı zamanlarda Nice ve Montekarlo'da peşinc takılan Ömer Kaplan ve Şiikrii Bey adında kımselerce öldurülmek istendi. Rauf Bey tstiklal Mahkemesı tarafından verilen kararları normal bir mahkeme kararı saymadığı için, bunlara uymadı vc uzun yıllar yurda dönmedi. ömrü Avrupa, Hindistan, Mısır, Çin ve başka yerlerde gezilerle geçti. Atatürk'ün ölümUnden sonra ülkesine dönen Rauf Orbay'ı Kastamonu'dan bağımsız milletvekili seçiyorlar, hakkındaki suçlamayı da af yasası ve öteki yasal işlemlcrle kaldırıyorlar. Rauf Bey'in Kastamonu mebusluğunun altıncı ayında iken İkinci Dünya Savaşı çıktı. Ingilterc Başbakanı Churchill'le dostluğu bilindiğinden L.ondra Büyük Elçiliğine atandı. Bıından sonra'ki akışı Rauf Orbay'm kendi ağztndan dinleyelim: "... Dünytımn yeni döneme girişi ile bizde de muhalefet partilerl kuruldu. Bu ara da daha önce emekliye ayrılmış olan Mareşal Fev/i Çakmak da politika hayalına alılarak muhalefete gccti. Işle bugunlerde Islanbul'a gclen Cumhurbaşkanı tsmel tnönii, beni Dolmabahçe Sarayı'nda yemefee çagırdı. Yemeklen sonra salonda sigaralarımı/ı içerek agır agır dolaşırken, 'Kfizım Karabekir Paşa'yı göriip gormedigimi' sordu. "Ankara'da değil mi? Siz görmüyor musunuz?" dedim. Asıl maksadını açıkladı. Önceleri yaptığımız gibi Kâzım Karabekir Paşa'yı da alıp, Terakkiperver Fırka'yı yeniden kur mamızı isliyordıı. Bu oneri karşısında, ar lık siyasal yaşamdan çekilmiş oldugumuzu unutmıış görüncrek, o anda dilimin ucuna gelen, "Yaaa ..." seslenişiyle şu sozleri soyledim: "Siz gene Halk Parlisi Başkanı, degişmeı cumhurbaşkanı, biz de karşınızda mııhalif!... Aşkolsun, çok gıizel!" Bu içten sözlerim üzerine, o da, ben de tatlı tallı guldiik." Rauf Orbay, o gılnden sonra sözunde durarak bir daha politikaya girmedı. Bebek'teki evinde siyasal ve doğal yaşamını tamamladı. ALİ ULVI'DEN 28.4.1954 CUMHURtYET YA/ISIZ