Katalog

Bilgisayara hazır mıyız? Ankara'da 2324 mayıs larihlerinde yapılan Turkive Bilişim Derne&i Bilgi tşiem Merkezleri Birliği Yılttk Toplantıst'nda, bitgi iflemin Türkiye'dekt soruntarı üzerine çefitfi konuşınatar yapıldı, Yapılan konuftnalar arasında biri. Boıkıırt Güvetıç 'inki, diğerlerinden ayrı bir karakter ıaK;ıyordu. Sosyal Anıropoloji ProfesOrü, Hacetıepe Üııiversilesi öğreıinı Üyesı Bozkurt Gfivenç, "Bttlftm Çaiı"nda basınyayından bilgi ifleme uzanan hili$im siircci iızerinde dUştincelere dayanan bir konuşma yaplı. Bilişim oiayına larihsel bir perspeklif ve de&ifik bir btıkış açıs\ getiren bu konupnoyt aşağıda sunuyonız • Ofset tekniği ile renkli gazete, fotoromanlar, TimeNewsweek benzeri haber dergileri basabiliyoruz, ama yeterli bir sözluğümüz, resmi bir imla kılavuzumuz, bunlara kaynak olacak ulusal anstklopedimiz hâtâ yok. Bilgiyi saytp işleyeceğiz ya, hammadde kaynaklarımız yeterli mi? İslenecek bilgimiz var mı? İstem yeterli mi? Bilgisayara gerçekten hazır mıyız? Bilgiye. bilgi üretimine, bilime önem ve öncelik verirsek, bilgisayar ve bilişim teknolojisinden daha çok ve daha çabuk yararlanır düzeye gelebifiriz. Çagımmn surekli deftinamuzdcn 500 yıl öncc "lcal" edilen tnaibaa makiııesi (basım (fkniği), uygarlıgıımızın gelişmcsindcki en ctkili gilç kaynaklarındaıı birisi olınu>ıur. Bilişim cağının, bilim vc leknoloji vaglarııun, lıaltaendUstri dcvriminin bilf basılı yayınla gcrvckleşıigi gOrüjü gtınunuiAİc yaııda^ toplarnuktadır. DüsUncclerimi basın yayından bili^imc doğrıı şOtıIcndirirkcn, bu serüvenc katılınakıaki birkaı» yüzyıllık gccikmcmi/in, sonradan. loplumumıua nice pahalıya mal oldugu ger^ejinc dcğinmcden gcçemeytccgim. nu uygarlıgm cn ycni bilgi uritnlcrtnden uzak tutmada gerçckicn ba^arılı olmuşiur. Çağdaş uygarhktaıı brtylt' u/akla$mı>, adım adım gcri l Yazıdan 5C n ' >' " » e " ! ^ üı 1 v c huı Hacettepe Üniversitesi öğretim Üyesi hep briylc olmamış. üeride bıraklıgimız 17. yy, bir Keşifler çagı plmuj: insan oğluna üzerindc ya>adığt dünynyi, parçası olduğu doğayı tanıimış. Onı uleyen 18. yy, Ingilıere'deki Sanayi Devrimine, Fransa'daki Büyıik Dcvrimlcrc kar>ilık bir "Aydınlanlamn ÇH'" olarak geçnıişıtr larihe. 19. yy, ise, Biıyük kuranılat, Büyük ba>anlar, Büyük umuılar çagı olmuj; çağdaş uygarhğa BaH'mn damgasını vurmu>. tçincJc hulunduğutnu/ 20. yy'ı ötekilerden ayiran kalıcı bir nitelik bulmakta guçlük çekiyoruz. Adl Oecelerin karanlığırgünduzün aydınlıjına t e v i r e n " e l e k t r i k «•'• « n i ı oıomobil ile peirol »O/Kl RT GÜVENC I, t na uyıım sajtiamaya vunaSKiya lışırken. teknoloji üreicn bilim ile bilgi Uretcn (eknolojileri birbirindeu ayırnınkta (.'iK'lıik vekiyortı/. Batı'daıı gelen "Knfıırmuıik" (bili>itn) (.agını iuplutnca buyur cdcrkerı bile, biiifim v'agının lıaııgi a^amasında ya Ua U'vıcsindc) bulımıiu^mıuzu pck iyi bilciTiiyoru/. Gerçi, bili$im dcvriminin son yıllarda, ya da bu yiizyılda başlamadığını seziyoruz ama sezgi yeterli dejil. K lamayan bir ytl/yılda yaşiyorıı/.Oysa cndini arayan anıa gerçek kimliğini, bu /.andıran 'Vuıyıllık Yalmrfık" öyküsünden csinlencrck, uygarlık yolundaki akıl almaz davranışımızın soııucuna "Yü/yıllık Gecikme" diyorum. Aslında, yitirdiklerimizin sayim/dökümünden cok. önemini, larihi anlamını dilc gciitmeyc s'alı^ıyürum. Çagının gcli>mt.Ierini yakından i/lcyegclıniş ve üreıken bıı basımevinin Osmanlı Dcvleline nclor. nt dcğcrlcr ka/arniırmı> olacagmı bikmcyi/. Tarih bilincîmi/ bu türdcn spckülatil sorular sonnamıza izin verme/. Ancak, karşıluşiırına yoluyla da olsa. nelcri mııhicnıclen alıp kazanarnadığımızı, dolayısıyle yiıirmiş olabileccğimizi düşünebiliriz. Uygarlık larihi a>,iMndan basımevi, buhar makincüiyle c^degt:r ıııiulan buyuk bir icaılır. Bulıar güciıylc çalıvun makinc, kol gücüylc yapılan Urciimi lıı/landınp yoftun ürelime gcçişt nasıl saglamıvsa : basımevi de el yazmaM bilgi ureıiminı makinck>ıirıni.^(ir. Basımevi o gıınc dcgiıı bir avuç seçkin ki*inın (ekeünde kalmı> olan binlcrcc yıllık bilgi hazinesini topluma acmı$, insanlığın bilgi birikimini milyonluk halk kitlclcrine ulajiırmı$tır. ya/mııı, cn gfnkcınli ordıı ve ycnilme/ armadalardan daha gtKlu olduğu sOzü boş yerc suylemncmi^ıir. Basılınt^ kiıap, o gune dcgin, gizlisaklt nıtulan bilgi ya da dü$üncc urünlcrini. Dcvletin gö/ctimiylc, Kilise'nin dencıiminden kuriarmı^; ger^ek &ahibi olan insanlıgın emrtnc vertniştir. Bu gu<;, devletlcri yıknıış, dcvrinıler yapmıv, devtrler açmıştır. "Malbuanın icaılı" deyip dururuz ya "lcal" yerine "ycniden keşfî" demcmiz beiki de, daha dugrıı olurdu. ÇunkU II. yy'dan bcri Çinlilcr maıbaaya bcnzcycn bir çoğallma tekniğini lıcm biliyor hem de haşarıyla kullanıyorlarmıv Daha anccki, Mezopnıamya uygarlıklarmda dn, piîmiş (opraktan yapılmı; bir silindir U/crine ycrlc$ıirilmi$ maırislcr yardınııylc. yumusak kil tabakaları üzcrinc ya/ı ya/ılmı>, kitap vc bclgeler bu tckniklc voğ»Itıtmı>. Yeni tckni&in "mucid"i olarak lanıdıgınuz Gütenbcrg ile arkada>ları. yazı harfierini ia>ıyan bir yazı kalıbını ^arap Urcıiminde kullamlan bir <;c$it Uzüm presl'nin alıına, basılacuk kafttdı da arasıııa yertcştirip pres kolunu çcvirnıekıen fa/la birjey yapmamı>. Uluslararası habcr ajan<ları ile üniversite yayınevlcrindcki sııygın "Prets" adı buradan yani •'>araphanc"den gcliyor! Ancak, Batılı bilgclcr, '•(rfrçetıin içkide s*kh'^olduğunu bundan dulayı tm, suylcnıi>ler, bilemiyorum! Elle ve harf harf yazılan yazının harflerini tek tek dizdikten sonra tck bir harckelle basabilcn, bu basit harckcli isiendigi kadar çok sayıda tekrar edebilcn baskı makinesi, boyundan bltyük i$lcr yapmıj, kUçük kalıbtndan hiç uınulmayan gclişmelere yol geclkmenin YÜZyilllk Garcia Marquez'e No bci tdebiyaı üduiü ka çafclan izledi ama bUijln bu enerji türleri, "alom çagı"nın gölgesinde sönük ve gUç&Oz kalılıhır. Dttnya Sava»lan (Sefcrberlik) çagı, ıııilloüeri yaklaşlırdi, uluslararast barıs örgtillcrinin kurulınasıyla sonuçlandı »nm mUcadclc, bunalım çagı b'tmek bilınali. Uilimscl disipiintcrin i<jbirli|ıini sim^clcy(,T] Sib*rncllk ^.ıpı.UMj vagı, killc ilel^iml, (TV) ıli'kirmukçttjı diyc uımıüanırkcn.hir dc bakıldı ki Hu.Kİuy'in Kııhraman Veni nün>aM gLrikıtic kalmı». Imunltk, uygariık yolunda ilcrlcnıi), robotlar Ureicn insanlarııı tıpkı robnilar pibi cğitilip yrtnetitecegini vok önctden Inıbcr vcrcn OrvvLirin "1W4" yılınin e>igııi'. üLlıuiv bile. Koşmakıan yorgun düimilş, sayliin aflarmı^ gflrüncn yüzyıUmı/, böylccc cajiına ve kcndine uygun bir ad bulamamaktuıı yakınıyor. I ııkciıci olmadan sayıp sıralamaya çalı$lı£un hüıUn bu kısu siıreli cağların ortak paydasımla, bilni, bilgl iflcm vc bilMın var! O kaUar ki, g^tuock yü/yıl tarihçiletintn /amatıinn/ı bir tttr Bilişim Çaşı olarak nitctcndirci^^inî •»anıyorum. Gerçi 21 ya da 25. yy'larııı ııasıl olacagını TV'deki, bilimkurgu di/iİLriııdc ilgiyle izliyuruz ama yinc de bilcmiyor, kesriremiyorıız, gelcccği. Böylcsinc karsn çelişik duygu çcii$ik duîüııte vc egilimJcrle, bllgl olgusmun loplumIa. ulıısla, tcknolojİ, dil, kultilr vc uygarlıkla iljşkisinİ soruşturmak; golcccğin sorunlaınıı bir larihçi gibi yorımılunıak; kendi loplıımsal tarihimİKİcn ı;ıkiirabilcceğiıni/ derslırlc gcleccğin ba/t gilçlüklcrirıi yencbileceüiini/ yolundaki inatKimı agıklamak, l ınak istiyorum. • Belleksiz bir ulus, arşivden yoksun bir ulus, bilgisayardan yeterince yararlanamaz. Azgelişmişlik denilen oigu Kaynak yetersizliginden çok bir insan gıicü yetersizligidir. Geçmi$ çağiara yflne!dîgirtıi/dc. loplumıın ya>am sürecinde Urctilen s6/ ile sAzcüklcrin dfiima insanla birliktc varolupgcli^ıiğini görUyoruz. Söz ile srt/ilrı bili>imi ile ba>layan bu serdven günümü/de dc silruyor. Insanla birlikıe hep böyle uircccgc bcnziyor. Konuşma dilindeki söz bilgi ve anlamlann görsct imgderc tlöııüviürıllmcsi, kısaca sözUn yazıya dflklılmesi, insanlık scrüveninin ikincı büyük devrimi olmuş. Ya/.ı, larihin ba;laneıcı okluğu gıbi uygarlıgın da başlangıcı saytlmışiır. "Stit. uvaruider. ya/ı kalır!" (Verba volan skri|ilu ıncnaıO diyen iinlü Latin sO/(*ı. ya/ının gücuııii, üsiUnlüjünü ne güzcl anlalıyor! Öyleysç, sözlc başlayan varlık, yazıyla gelifip, birikmiş, zamanla kcndini a$mışttr. llk taıihi çaglar nasıl ya/ı ile buşlatılmiîsa. basımcvin<Je di/.ilip basılmiü yau da, "Ycni Ça£lar"ın başlangıcı sayılmıştır. Gü Ofta , 5.4 YFA/14 < llfl rusuna, bııyıik coğunlukla. "1453'lf tsmnbul'un Kfthlylc" diyc yanıi verirlcr. Kiıaplarda ycr alan, derslcrdc üik sık duyulan, bizc scvimli gclen bir tarih görü)üdiır. Ancak R«verli midir? Ortaçağları kapattığına görc, bir "YeniçaJ" devlcli sayılmaM gcrçkcn Osmanlı tmparatorluğu, 145(l'lerde "İcat edilen" basım teknijine ataba nedcn ilgisiz kalmış? Hatta ilgi gö%lcrnıenıeklc de yctinmcyip ınaıbaa makinesiyle basılmış bilim Urünlcrini rıcdcn yu/yıllar boyunca ülkc sınırlanndan i^cri sokmamaya çalışmı$tır? Gcrçi 1500'lcrdc Istanbul'da kU^ük bir basımevi kurulma.stna izin verilmiş ama, bir a/.ınlık hakkı olarak vc Arap harfleriyle Türklslanı escrlcri basmamak şartıyla. öyle ki Osmanlı Dcvleti'nin basımyayım politikası, halkının büyük çogunluğu .«« B sl1 s o n Liseli gençierimiz, "ortacaftlann nc n n u n , " » * " ° wdl i? s CUMHURtYET/BlLGtSA YAR