Katalog

Hıdırellez geleneği ve inanışlar Hıdrellez ile ilgili çeşitli adet ve inanmalar vardır. Bunları şöylece sıralayabiliriz: Hıdrellez gecesi veya üç gün önce sokak kapısının üzerine mushaf konur. İnsanlar ve hayvanlar bunun altından geçer. Bunun amacı hayvanların sağlıklı olması ve bol süt vermesidir. İnsanlara uğur getirir. Hıdrellez gecesi gün doğmadan bağa bahçeye zararlı hayvan girmesin diye konu komşu teneke çalanır. Bir gün önce toplanan 40 çeşit ot kaynatılır, posaları süzülür. Banyo suyuna katmak için bekletilir. Kına vurulur, buna 'Hıdrellez kınası' denir. O gece bir gül fidanının dibine ev isteniyorsa topraktan, kiremitten ev, bebek isteniyorsa bezden bebek, para isteniyorsa gümüş para konur. Dileklerin gerçekleşmesi için Hıdrellez uğuruna içtenlikle inanmak gerekir. İnanmayanların dilekleri gerçekleşmez. Bereketli olması amacıyla gece yemekte ilk lokma ısırılıp yutulmadan çıkarılır, kağıda sarılıp bir saksıya konur. Bu işler yapılırken dua okunur,bereket dilenir. Genç kızlar ve delikanlılar temiz bir tenekeye ağzına kadar su doldurup bunu evin herhangi bir yerine koyarlar. Sabah herkesten önce kalkıp hiç kimseye görünmeden o suya bakan ve güzelleşmek için dua eden kişinin bir yıla kadar duası kabul olurmuş. Hatta yüzünde bir sivilce bile çıkmaz. Hıdrellez gecesi ateşten atlayanlara pire gelmez. Ateşten atlamak kötülükleri de yok eder. Yaşlı kadınlar birer parça ot alarak kimin daha önce öleceğini anlamak amacıyla bu otları çalılara dizer. Sabahleyin kimin koyduğu ot canlılığını yitirdiyse onun önce öleceğine inanılır. Genelde bolluk ve bereket için yapılan tüm bu ritüeller arasında evlilik, mutluluk, çocuk isteme gibi dilek ve inanışların da bulunması, Hıdırellez bayramına renk katarken, Prof. Dr. Erman Artun'un da dileği bu tür geleneklerin tüm güzelliğiyle günümüzde de tüm güzelliği ve özellikleriyle sürmesi SAVAŞ KÜRKLÜ ADANA Halk dilinde “Hıdrellez” ya da “Hıdırellez” diye bildiğimiz, Türk dünyasında kutlanan mevsimlik bayramlardan olan “Hıdırellez Günü” rivayete göre, Hızır ve İlyas peygamberlerin yeryüzünde buluştukları gündür. Gregoryen takvimine göre 6 Mayıs, eskiden kullanılan ve Rumi takvim olarak bilinen Jülyen takvimine göre ise 23 Nisan günü olan Hıdrellez, 6 Mayıs'ta başlar 4 Kasım'a dek sürer. Bu aradaki süre “Hızır Günleri” adıyla Yaz mevsimini, 8 Kasım'dan 5 Mayıs'a dek süren ve “Kasım Günleri” adıyla da Kış mevsimini oluşturur. Bundan dolayıdır ki, 5 Mayıs günü gecesini geride bıraktığımız bugün, Yaz günlerinin başladığı anlamına gelmektedir. U N E S CO'nun, “İnsanlığın Somut Olmayan Kültür Mirası” listesine alınması amacıyla ülkemizde de 2010 yılında çalışmalar başlatılan Hıdrellezle ilgili, konunun uzmanlarından Çukurova Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Türk Halk Edebiyatı Anabilim Dalı'ndan Prof. Dr. Erman Artun ile görüştük. Engin bilgisiyle Hıdrellez'in kökeniyle ilgili bilgilerini Cumhuriyet okurları için paylaşan Prof. Dr. Artun sorularımıza yanıt olarak şu bil gileri verdi: “Sosyokültürel bir form” “Türkler, tarihin ilk dönemlerinden beri baharın gelişini toplu olarak, iklimin ve coğrafyanın da etkisiyle farklı zamanlarda resmi veya resmi olmayan törenlerle kutlamış ve kutlamaktalar. Bugün, ülkemizde de baharın gelişi ya da yazın başlangıcı, genellikle Mayıs ayının ilk haftasında düzenlenen törenlerle kutlanmaktadır. Geçmiş ile günümüzdeki bahar kutlamalarının tarihlerindeki bu farklılık, iklim ve doğa koşullarının bir sonucudur, hangi tarihte kutlanırsa kutlansın, ilk dönemlerde hay vancılık, sonraları ise tarımla geçimlerini sağlayan Türkler için tabiattaki değişikliklerin, ticaretle uğraşan yerleşik toplumlara göre daha önemli olduğu kesindir. Hıdrellez toplumsal yaşamın kökleşmesini, grup kimliğinin ifade edilmesini, bireysel yeteneklerin sergilenmesini, kültü rel mirasın ifade edilmesini ve yeni nesillere aktarılmasını sağlayan karmaşık sosyokültürel bir formdur.” “Her yörede geleneksel törenler yapılır” Hızır ile İlyas peygamberlerin her yıl buluştuklarına inanılan ve Hızır ve İlyas adlarından oluş tuğu varsayılan bu günde yapılan geleneksel bayrama Hıdırellez denir. Hızır peygamberi çağrıştırdığı için, genellikle bolluk ve bereketi simgeleyen, su ve yeşillik kavramının öne çıktığı, ağacın ve meyvenin çokça bulunduğu gün, bazan da, türbelerin çevresinde yapılan geleneksel törenlerdir. Hıdrellez törenleri, İslâm öncesine dek uzanmaktadır. Hz. Hızır'ın yeni bir hayatın ve bereketin kaynağı olduğuna dair inançlara ilk kez Sümerlerin Gılgamış Destanı'nda rastlanmaktadır. Oradan Yahudilere, nihayet Türklere yansıyan bu efsanevî inançlar, Türk halkından ve İslâmiyetten de bazı öğeler almak suretiyle devam edegelmiştir. Türk kültürü içinde canlılığını koruyan geleneklerden biri olma özelleğini de taşıyan Hıdrellez, bir takım törelerin de yerine getirildiği bir bahar bayramıdır. Bu tarih kışın bitişi yazın başlangıcı, adeta yılbaşı olarak kabul edilir. Çağlar boyu süregelip bünyesinde zengin kültür değerlerinin oluştuğu Hıdrellez, Anadolu'da “Hıdrellez”, Kırım Türkleri arasında “Tepreş”, Makedonya'da “Ederlez, Edirlez, Hıdırles” gibi adlarla bilinmektedir. “İlyas ikinci planda kalıyor” Hıdrellez'e adını veren bereberliğe karşın, bu beraberlikte İlyas paygamberin şahsiyeti tamamıyla silinerek Hızır motifi öne çıkarılmıştır. Bundan dolayı Hıdrellez'de icra edilen bütün törenler Hızır ile ilgilidir. Bunun temel sebebi, halk arasında Hızır'a yüklenen çeşitli işlevlerdir. Yüzyıllardır efsane, destan, masal, menkabe, şiir gibi sözlü ve yazılı ürünlerde hep Hızır'dan yardım istenir, veya o, 'Hızır gibi yetişir'. Hızır'ın sahip olduğu özellikler, insanlara şifa, sağlık, uğur getirmesi tabiattaki diriliş, uyanış ve canlılığın insana yansıması şeklinde ortaya çıkar. Hızır ile ilgili inanışlar günümüzde de devam etmektedir. Hıdırellez gelenekleri arasında en çok uygulanan gelenekler arasında kırlara ve mesire yerlerine gitmek inanışa göre ağaca çaput bağlamak da bulunuyor. Hıdırellez'e özel hazırlıklar Gerek Anadolu'da ve gerekse diğer Türk topluluklarında Hıdrellez'in yaklaşması ile çeşitli hazırlıklar yapılır. Evler, Hızır Aleyhisselam'ın uğrayacağıı düşünülerek temizlenir. O gün için aile reisi ev halkına yeni elbiseler, ayakkabılar almayı zorunluluk olarak hisseder. Diğer yandan Hıdrellez günü kuzu veya oğlak kesilir, çeşitli yemekler hazırlanır. Hıdırellez'i bazı yerlerde bir gün öncesinden oruç tutarak karşılayanların olduğu da bilinmektedir. Hıdrellez şenliklerinin yapıldığı harman yeri, köy meydanı veya ağaçlık alana 'eğrek' veya 'sığır eğreği“ adı verilir. Burada çömleğe eşya koyma ve daha sonra niyet çekme adetine 'martafal' denir. Bir gün önce komşularla yardımlaşılarak hazırlanan Hıdrellez çöreğinin içine konulan paralar, günün sevimli sürprizleridir. Köy ortasına yahut Hıdrellez'in yapıldığı alanda kazan kurulur. Yemekte tatlının olması şarttır. Yatırların başında oğlak kesilir ve eğlenceler düzenlenilir. Kızlar darbuka, daire ile türküler söylerler, maniler atarlar, halay çekerler, çeşitli ritüel kökenli seyirlik oyunlar oynanır. 'Hıdırlık' adı verilen yerlerde mezarlık, yatır vb. gibi çevre halkınca mukaddes kabul edilen, adak adanan veya bez, çaput bağlanan yerlerde geleneklerin sergilendiği yerlerdir. C MY B C MY B