Katalog

18 2lye 022 6 Kendinize özgü bir kişiliğiniz İşsizlik olduğunu mu düşünüyorsunuz? Bir daha düşünün. Dijital sistemler artık sizin daha haberiniz olmadan hangi psikolojisi ürünü alacağınızı, hangi partiye İşsiz bir kişi önce kendisiyle, sonra ailesiyle, oy vereceğinizi, neyi seveceğinizi, çevresiyle ve kalıplaşmış önyargılarla başa kimden nefret edeceğinizi biliyor. çıkmak zorunda kalıyor. Bunu nasıl mı yapıyorlar? Tek bir kelime ile: Algoritma. ski çağlarda ava giden erkek- ler ve ot toplamaya giden ka- dınlar, akşamları bir araya ge- lip elde ettiklerini aileleriyle, Eklanlarıyla paylaştılar. Onlar bu dünyanın ilk işçileriydi. Bir insanın kendi- si, ailesi ve toplum için bir şeyler üretmesi ve bunun maddi olan, olmayan karşılığı- nı alması, kişi ile dünya arasındaki önemli Pro. Df r. bir köprüdür. Bu köprünün zarar görmesi, siz bilmeden yani kişinin potansiyelini sergileyememesi Üst Ü n ve bir asgari ücret kadar da olsa dünyadan Deö n pay alamaması onu depresyona, dış dünya- yı ise sosyal ve ekonomik bunalıma sokar. İrlandalı kız Den zi Bolt’un romanından sinemaya aktarılan İrlandalı Kız adlı filmde o sizi biliyor Ülk Üteink yaşlıca bir kadın duvarların üzerinde oturup zaman öldüren İrlan- dalı gençlere bakarak, “İngiltere, gençlerimizi işsiz bırakarak bi- zi cezalandırıyor” der. Kanımca bu ufuk açıcı bir görüştür, “Aca- ba dünyadaki bazı ülkelerde insanların işsiz bırakılmaları, bir tür cezalandırma yöntemi midir?” sorusunu akla getiriyor. Eğer böy- nel düşünceyi merkeze alan bir yaklaşımla in- farklı yerlerinde oluşturulan komünler- leyse konu, bireyleri ve küçük grupları etkilemenin yanı sıra küre- sanlığın gelişimini savunarak dünyanın dü- de yapılıyordu. Hatta farklı komünler, bazı sel düzeyde görünen ve görünmeyen yönlere sahip bir buzdağıdır. şünce ikliminde çığır açacaktı. Ta ki 2. Dünya fanzinler aracılığıyla bu çalışmalarını bir- Bu yazıda olay görünen boyutuyla ele alınacaktır. Savaşı’na kadar… birleriyle de paylaşıyordu. Bu çalışmalar- İşsİzİn ps İkoloj İsİ Savaşın acı sonuçları bir gerçeği ortaya çı- dan birinde ortaya çıkan tartışma özetle şu- karmıştı: İnsanlar rasyonel düşünen varlıklar nu içeriyordu: George Boole’un insan için İşsizlik önemli bir sorundur, ancak bazıları için bir işe gir- değildi. Elverişli şartlar oluştuğunda sonuçları yaptığı çalışmalar yapay zekâya uyarlana- dikten sonra da tam bir rahatlama olmaz. Sigortasız çalışan ki- ne kadar yıkıcı olursa olsun gerçekçi olmayan bilir miydi? Evet, belki insan mantıklı dü- şiler, “Kapıda senin işin için bekleyen çok” diyen patronun tehditlerine katlanmak zorunda kalan veya sürekli uzak bir ye- şeylere inanma eğilimindeydiler. Sosyal bilim- şünme konusunda eksikti ve duygularına re sürülme tehlikesiyle yaşayan çalışanlar, belirsizliğin ve gü- ler de bu sonuçlar odağında kendini yenileye- esir düşebiliyordu. Ancak yapay zekâ için vensizliğin yarattığı farklı bir sıkıntı içine düşerler. Yani işsiz- rek sağaltıcı bir rol üstlenecekti. ABD’den dün- bu durum söz konusu değildi. lik ve iş güvencesizliği kişi üzerinde, aynı değilse bile benze- yaya yayılan tüketim kültürü de bu değişimin yen sorunlar yaratır, böyle olunca da birlikte ele alınmalarında nasıl yönlend İr İyor? sonucuydu. 20. yüzyılın ortalarına gelindiğin- yarar vardır. Bu konuda Prof. Dr. Nebi Sümer’e ve arkadaşla- Boole’un önermeleri bilgisayar algoritma- de Boole’un matematik alanında bir ismi vardı. rına ait güzel bir kitap var. Hem zengin bir kaynakçayı, hem sının yapı taşlarını oluşturuyordu. Böylece George Boole Ancak insanın düşünce ve davranışlarıyla ilgili de yaptıkları araştırmayı içeriyor.* çevredeki bütün bilgiler, dijital verilerle kod- önermeleri tamamen unutulmuştu. Dünyada ve ülkemizde yapılmış konuya ilişkin araştırmala- “Olasılık, kısmi bilgiye dayanan bir beklen- lanabilir hale gelmişti. İşte günümüzde bi- rı ve Sümer ve arkadaşlarının araştırmalarında ortaya çıkan ben- tidir. Bir olayın meydana gelmesini etkileyen yapay zekânın gel İşİmİ zi bizden daha iyi tanıdığı, sürekli bizi, beğe- zer sonuçları, kendi yorumlarımı da katarak özetlemek istiyorum. tüm koşullara hâkim olmak, beklentiyi kesin- 60’lı yıllarda savaş görmemiş “baby boo- nilerimizi, tepkilerimizi öngördüğü duygusu- Anlaşıldığı kadarıyla işsiz bir kişi, kendisiyle, ailesiyle ve liğe dönüştürecek ve olasılıklar teorisi için ne mer” kuşağının ortaya çıkışı her alanda ol- na kapıldığımız sosyal medya algoritmaları- çevresiyle başa çıkmak zorundadır: boşluk ne de talep bırakacaktır.” duğu gibi yeni gelişmekte olan bilgisayar nın kökeninde bu düşünce yatıyor. Bertrand İşsiz, kendisiyle başa çıkmak zorundadır, çünkü içindeki po- George Boole. teknolojilerinde de kendini gösterdi. Yapay Russell bu durumu “Teori artık bir anlam- tansiyeli, bilgiyi, enerjiyi sergileyememektedir, bir tıkanmış- zekâ ile ilgili birçok önemli çalışma da üni- lı önermeler sistemi değil, sıralı harf diziler- n seveceğiniz ürünler ekranınız- lık yaşar. Ayrıca maddi ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanır. Bu- versite koridorlarında değil, ABD’nin den oluşan kelime dizileridir” sözüy- nun yanı sıra araştırmalarda, işsiz gruplardaki kişilerin, işi olan dan size bakıyor. Tam size gö- le tanımlamıştır. Algoritma- benzer gruptaki kişilere oranla daha yüksek düzeyde depresyon, re insanlar arkadaşlık isteği gön- lardan oluşan sistem- kaygı içinde oldukları, daha yoğun düzeyde bedensel sağlık so- dermeniz için keşfet menünüzde ler, bu dizileri kulla- runu çektikleri, öfke patlamaları yaşadıkları, iyi oluş hallerinin, Ebekliyor. Artık özgürlük çağın- narak kendi rasyo- genel yaşam doyumlarının ve mutluluk düzeylerinin daha dü- dasınız, kendinizi ifade etmek, ters gi- nel gerçeklikleri- şük olduğu ve aile içi ilişkilerde çatışma ve şiddet sergiledikle- den şeylerden yakınmak istediğiniz- ni oluşturur ve ri belirlenmiştir. (Araştırmalara göre işsiz grupta başka ruh sağ- de çevrenizde neredeyse tamamen bizleri “1”ler lığı sorunları da görülmektedir, ancak bu gerçeği fark etmek be- sizinle aynı biçimde düşünen in- ve “0”lardan ni üzüyor, ağlamaklı yapıyor, okuyucularımı da üzmemek için sanlar bulabilirsiniz. “Canım bunlardan söz etmiyorum. Bu durum ya ülkemin acı gerçeği- oluşan gerçek- döner çekti” mi dediniz. Bir- dir ya da ben depresif duygular içine girmeye başladım. Dileyen liğe yöneltir. kaç dakika sonra sosyal med- söz konusu kitabı okuyabilir.) Sosyal medya- yanızda en yakın dönercinin İşsiz, ailesiyle başa çıkmak zorundadır, çünkü aile üyeleri, ka- daki tüm benli- reklamıyla karşılaşmak ne ka- sıtlı olmadan işsiz yakınlarını üzerler. Örneğin bazı aile büyükle- ğimiz de bu veri- dar da garip değil mi? ri, “Filancanın oğlu işe girmiş, inşallah sen de bulursun” derler. lerin bir sonucu. Bu masumane istek, aslında empatiden yoksun olan, işsiz genci d üşünmen İn yasaları yaralayan bir ifadedir. Bence aile üyeleri hiçbir şey söylemeden, 19. yüzyıl İngilteresi dönemin Viktoryan sessizce üzülseler ve işsiz gence olağandışı sevgi, şefkat gösterse- ruhuna uygun biçimde gelenekselle yenilik- ler, bu durum bile genç için zedeleyici oluyor. (Ben gençken an- çi yaklaşımın her alandaki rekabetine tanık nemi günde birkaç defa öperdim. Annem bir gün felç oldu, tüm oluyordu. Bilim de bu alanların dışında değil- yaşamı değişti. Ben de onu daha çok öpmeye başladım. Bir gün Algoritmalar kime oy di. Ne bir soylu, ne de iyi bir eğitim almış bir bana, “Üstün bana aşırı şefkat gösterme, kötü geliyor” dedi. Bu isim olan George Boole çocukluğundan itiba- uyarıdan kıssadan hisse almalıyız.) ren matematikte kendini geliştirmişti. 20 ya- İşsiz, çevresiyle başa çıkmak zorundadır, çünkü işsizlerin çev- vereceğinizi öngörüyor şında kendi matematik okulunu açtı. Kendi resindeki toplum, duyarsızlık sergileyerek onları üzer. Toplu- özgün kuramlarını farklı disiplinlere uyum- mun işsizlere ilişkin bir teşbihleri vardır, yarı şaka yarı öfkeyle izlediğinizi düşünün. Romandaki med- Şahin Kılınç/Web TeKno işsizlere, “Boş gezenin boş kalfası” denilir. Toplumun olumsuz lamak için yaptığı çalışmalar dikkat çekiciy- ya aracıyla insanlara “iktidarın düşün- tavrı bununla da bitmez, işsizlerin arkasından “İş beğenmiyor”, di. 1847’de “Mantığın Matematiksel Anali- içeriK YöneTicisi, düğünden farklı bir şey düşünmeme- “İş çok, istese hemen bulur” türünden yargılarda bulunurlar. Ba- zi” isimli bir kitap çıkardı. Felsefeye içkin bir TeKnoloji Yazarı yi” aşılanıyordu. Bizim gerçeklliğimiz- zıları da işsizleri kınayarak, “Adam olan ekmeğini taştan çıka- dal olarak görülen mantık, Boole’un bilincin- deki gelecekte durum nasıl olur, kestir- rır” der, ancak kendileri taşın suyunu sıkarak değil, nispeten ko- u Algoritmayı ve kullanım yöntemle- de matematiksel bir anlam kazanmıştı. Mantı- mek zor. Algoritmaları kimlerin, hangi lay yollarla para kazanırlar. rini naısl tarif edersiniz? ğı dil odağından kurtaran ve çağdaş simgesel amaçlarla tasarladığı önemli olacak. Tekerleği icat eden ilk insanı düşü- mantığı ortaya çıkaran bu çalışmayı, Boole’un TuT kİ İş var nün. Onun bir tekerlek üretmek için en önemli çalışması kabul edilen “Düşünme- u Gerçekten ses tanıma üzerine oluş- İşsizlik psikolojisinde henüz bilimsel kaynaklara girmemiş bir kullandığı, günümüze ka- nin Yasaları” adlı 1854 tarihli kitabı izler. turulmuş algoritmalar konu var: İş karşınızdadır, ancak ona giden yol çok engebelidir. dar ulaşan bilgilerin bü- Mantıksal çıkarıma ilişkin simgesel yön- üzerinden bizi yönlendi- İş vardır, fakat ona ulaşabilmeniz için bir KPSS’den geçmeniz tününe teknoloji; tekerle- temleri geliştirdiği bu çalışmasında Boole ay- ren bir sosyal medyadan gereklidir. KPSS’den en yüksek puanı aldınız diyelim, yetmez. ği üretirken izlediği yola nı zamanda olasılık hesaplamaları üzerine de Önünüzde bir de sözlü sınav vardır; bu sınavda size siyasetle, söz edebilir miyiz? ise algoritma diyoruz. Ya- genel bir yöntem geliştirmenin ilk adımları- dünya görüşünüzle ilgili sorular sorulur. Jüri, biraz bu sorula- Daha fazlası var, çün- ni teknoloji “sorunun çö- nı atar. Söz konusu önermeler, yarım yüz yılı ra verdiğiniz cevaplara biraz da saçınıza, başınıza, bıyıklarınıza kü algoritmaların gözün- zümü için gereken bilgiler aşkın süre sonunda insanlık için çok daha an- bakarak sizi işe alır veya almaz. -Bıyığınızın şekli sorun yarata- de artık kitleler değil; her bütünü” algoritma ise “so- lamlı bir yere oturacaktı. Çünkü 20. yüzyılın bilir, tamamen bıyıksız olmanız daha büyük sorun yaratabilir.- birimiz ayrı ayrı bireyler runu çözmek için tasarla- başından itibaren gelişen yeni felsefi akımlar, olarak tanınıyoruz. Ya- nan yol” demek. Ancak biyoloji alanındaki evrim düşüncesini de kap- alınab İlecek önlemler kın gelecekte istediğiniz günümüz bilgisayarları, sayarak insanlığın topyekün evrimleşmesine İşsizliğin kişilerde yaratacağı psikolojik sorunları gidermek ya da hiç aklınızdan geç- tekerleği üretmek için ge- yönelik bir seyir izleyecekti. için toplumsal ve bireysel boyutta pek çok önlem alınabilir. memesine rağmen görün- reken algoritma kadar çiz- İşsizlik stresini önleme konusunda en kesin ve ahlaki çözüm Nietzsche tarafından felsefeye kazandırılan ce seveceğiniz bir ürünü gisel bir yol kullanmıyor. ülkede iş olanakları yaratılmasıdır. Ancak bu olanağı bekler- “übermensch” (üst insan) kavramı, aydınlan- “satın alma ihtimaliniz” WhatsApp’ta bir mesaj ken de yapılabilecek şeyler vardır. Öncelikle her türlü kriz kar- ma döneminin başından beri süregelen rasyo- hesaplanabilir. Hatta daha şısında güçlü olabilmeleri için çocukların, gençlerin psikolojik göreceksiniz diyelim. Bu siz hiç bahsetmeden alış- bağışıklık sistemlerini güçlendirmek, özellikle yılmazlık (rezil- mesajı yazmak için akıllı telefona do- veriş sepetinize eklenebilir. Yeter ki na- yans) düzeylerini yükseltmek gerekir. Ayrıca kişilerin iş ara- kunduğuz andan karşı taraf mesajı oku- sıl biri olduğunuzu net şekilde tanım- ma becerilerini ve iş mülakatlarındaki performanslarını geliş- yana kadar geçen süreçte çözülmesi ge- layacak verileri sağlayın. Tabii ki sos- tirmek için kurslar düzenlenmelidir. Kişiye “bizimlesin” ileti- reken binlerce sorun var. İşte bu sorun- yal mecralardaki algoritmaların çözdü- sini veren arkadaş ve aile gruplarının sosyal desteği de önemli lara her geçen gün daha hızlı ve iyi çö- ğü tek sorun size uygun reklamlar gös- bir dayanak oluşturabilir. zümler buldukça kullandığımız algorit- termek değil, aynı zamanda uygulama- malar da gelişiyor. bİr de mu Tlu f İlm da daha çok vakit geçirmenizi sağlamak. Bir insanın işinin olması, para kazanıyor olması, çok muhte- u Matematiksel öngörülere dayalı Bunun için sevdiğiniz içerikleri karşını- şem bir yaşam etkinliği galiba. Adını hatırlayamadığım eskice bu sistemler gelecekte insanlığa nasıl za çıkarmak, bağlılığınızı ve gizli sada- bir Türk filminde uzun süredir işsiz olan bir genç ilk maaşını al- katinizi kazanmak. Paylaşımlarınıza, fo- bir yaşam sunacak? mıştır; eve gelmeden önce ağlamaklı bir coşkuyla pazarda alış- toğraflarınıza, takipçi listenize bakarak Ray Bradbury’nin Fahreinheit 451 ro- veriş yapar. Artık bir işi vardır. seçimlerde vereceğiniz oyu tahmin eden manında anlattığı dünyadan örnek vere- algoritmalar uzun süredir var. Seçimler yim. Neyi izlemek istediğinize ruhunuz yaklaşmadan çok önce eğer kararsızsa- bile duymadan karar veren yapay zeka- * Sümer, N., Solak, N. ve Harma, M. (2013). İşsiz Yaşam: İşsizliğin ve İş Güven- nız farklı, radikalseniz farklı reklamlar ların yönettiği, odanızın dört duvarının cesizliğinin Birey ve Aile Üzerindeki Etkileri, İstanbul, Koç Üniversitesi Yayınları. gösteriliyor. ekrana dönüştüğünü, sürekli bir şeyler km lü