Katalog

RÜSTEM KURTOĞLU’NDAN ‘DE Kİ Mİ: YAYGIN YAZIM YANLIŞLARINDAN KAÇINMA KILAVUZU’ ‘Türkçeden kaçışın giderek hızlandığını ve karşıdevrimin akıl almaz yollara başvurduğunu görüyoruz!’ Bir zamanlar dahianlamindakideayriyazilir.com adlı bir site yazımında oluyor. Daha kötüsü, sürümdeki yazım kılavuzlarında vardı (şimdi kumar sitesi gibi bir şey olmuş); tek sayfaydı, tek bu yanlışlar durmadan çoğaltılıyor. Örneğin “mi” sadece soru eki bir satırdan oluşuyordu ve tek işlevi buydu. Bu, yanlışlarla olarak görülüyor yazım kılavuzlarında. Böyle dendi mi, “mi”nin karşılaşmaktan bıkmış birinin isyanıydı herhalde. bağlaç işlevi, ilgeç özelliği gözden kaçırılıyor. Bu kişi Rüstem Kurtoğlu değil; o, isyanını de ki mi kitabıyla dile Kurtoğlu’nun savları ve katkıları bununla sınırlı değil; biz de, Türk ve getirmiş, kitabın alt başlığı da kitabın adını daha anlaşılır kılıyor: dünya yazınından özenle seçilmiş örnek tümcelerle, sadece doğru “Yaygın Yazım Yanlışlarından Kaçınma Kılavuzu.” kullanılmış örnek tümcelerle donatılmış, beslenmiş bu sav ve Kurtoğlu sadece “de / da”nın doğru yazılışına odaklanmış değil. Üç katkıları, Heybeliada Deniz Lisesi’nden emekli Türk Dili ve Edebiyatı sözcük (de, ki, mi) ve iki ek (de, ki): Türkçede en çok hata bunların öğretmeni yazarımızın kendi söyleyişinden dinleyelim istedik. ları incelenmiş ve yazımları üzerinde yoğun- ERDEM ALADAĞLI laşılmıştır. Dilimizdeki yazım sorunlarının neredeyse ‘YAZIM YANLIŞLARINA DUR tümü yabancı kökenli sözcüklerin yazımın- DEMEK VE DİZGELİ BİR ÇÖZÜM dan kaynaklanmaktadır. ÖNERİSİ ORTAYA KOYMAYI Ancak Türkçe üç sözcüğümüz ve iki eki- AMAÇLADIM’ miz, yazım sorunları yumağının en baskın, Sayın Kurtoğlu, yazım alanında na- n en başat bileşenleri olarak hep öne çıkmak- sıl bir boşluk gördünüz de böylesine büyük ta, hep başımızı ağrıtmaktadır. boyutlu ve kapsamlı bir yazım kılavuzu ha- Yabancı sözcüklerin yazımı konusunda zırlamaya karar verdiniz? ikileme düşüldü mü, yazım kılavuzlarına ya Okumayı seven bir edebiyat okuru, bir da bilgisayarın yazım programlarına başvu- edebiyat öğretmeniyim. Okumasız edemem. rularak işin içinden çıkılabilmektedir. Ancak, Türkiye’de yayımlanan her kitap, Oysa “de”, “ki”, “mi” sözcükleri ile “-de” beklediğiniz gibi çıkmayabiliyor. ve “-ki” eklerinin yazımları söz konusu oldu- Kitaplarda, gazetelerde, medya paylaşımla- ğunda, yazım kılavuzlarının kılavuzluğu, yön- rında; yanlış kurulmuş bir tümce, yanlış an- lendiriciliği yetmemekte; yalnız bu dil öğele- lamda kullanılmış bir sözcük, yerinde kulla- rini içeren kapsamlı, yetkin, işlevli bir çalış- nılmamış bir noktalama işareti, hele hele bir maya gereksinim duyulmakta idi. yazım yanlışı; kitabın büyüsünü, okumadan aldığınız keyfi Yazım yanlışları içinde, çok sık görülmeleri dolayısıyla alıp götürebiliyor. önceliği bu üç sözcüğe ve iki eke verdim. Keyfinizin kaçması bir yana, okumadan umduğunuz öteki beklentileriniz de boşa gidiyor; okuduklarınızı ya az ya da ‘DE İLGECİ’, ‘Kİ İLGECİ’, ‘Mİ İLGECİ’ VE ‘Mİ BAĞLACI’ önceliyor, Türkçenin bir büyük yazım sorunu üzerinde yo- yanlış anlıyorsunuz, okuma hızınız düşüyor, okumanın ta- ğunlaşıyorsunuz. Niçin? “de ki mi” adlı çalışmanızda, yazım öğretimine kav- n dı tuzu kaçıyor. Türkçenin tarihsel serüveni, nice öğretici derslerle dolu- ram ölçeğinde yaptığınız katkıları anlatır mısınız? Bir yazıda, türü ne olursa olsun, her yanlış, okumanın Türkçe yazım kılavuzlarında, “de”, “ki”, “mi” sözcükleri dur. Osmanlı’nın Osmanlıca tercihi, Türkçenin aleyhine ol- önüne dikilmiş koca bir engel oluveriyor. Bu engellerden bi- muş; Türkçe, yüzyıllarca edebiyat ve bilim dili olmaktan üzerine verilen bilgiler aşağı yukarı aynıdır: rini de yazım yanlışları oluşturuyor. hep uzak tutulmuştur. “de” ve “ki” sözcükleri “bağlaç” olarak, “mi” sözcüğü Türk dili ve edebiyatı öğretmeni olmam dolayısıyla, ders Türkçe; devlet erkinin uzak duruşuna, ilgisizliğine karşın, ise “mi soru eki” olarak adlandırılmakta, sözcüklerin görev kitaplarındaki, öğrenci kompozisyonlarındaki yazım yanlış- Cumhuriyete dek halkın dilinde, doğal ortamında yaşayagel- çeşitliliklerine değinilmemektedir. larıyla öğretmenlik yaşamım boyunca savaştım. miş, yaşatılagelmiştir. Oysa bu üç sözcüğümüz “bağlaç” ve “ilgeç” görevlerin- Edebiyat ders kitaplarında, yazım kılavuzlarında ve söz- Türkçe, Cumhuriyetle birlikte ilk kez devlet eliyle gün- de kullanılan çok görevli sözcüklerimiz arasındadır. lüklerde verilen bilgiler eşliğinde, yazım yanlışlarının üzeri- deme alınmış ve altın çağını yaşamaya başlamıştır. Türkçe, Yanlış adlandırdığınız kavramlarla doğru bilgi üre- ne üzerine gitmeme karşın, özellikle “de”, “ki”, “mi” söz- artık her yerde el üstünde tutulan ve yükselen bir değerdir; temezsiniz. “İlgeç”e “bağlaç”, “sözcük”e “ek” derse- cükleri ile “-de” ve “-ki” ekleri üzerinde yoğunlaşan yazım devlet dilidir, eğitim dilidir, korunup kollanandır. niz işin içinden çıkamaz, “elma” ile “armutları” toplama yanlışlarının önünü bir türlü kesemedim. Atatürk öncülüğünde, Türkçeye gösterilen destansı ilgi, “garabet”ine düşersiniz. Dün olduğu gibi bugün de tüm hoyratlığıyla süren bu ya- Türkçenin tarihine altın harflerle kazınmıştır. Bu çalışmaya, şu anki yazım kılavuzlarında bulunmayan zım yanlışlarına dur demek ve dizgeli bir çözüm önerisi or- Bu tarihsel kalıt, Türkçeseverlerin gözünde, gönlünde, bilin- aşağıdaki yeni yazım konuları eklenmiş, Türkçenin yazımı taya koymak amacıyla bu derin çalışmayı başlattım. cinde bayrak bayrak dalgalanmaktadır, unutulmamak üzere… dört yeni kavramla daha da derinleştirilip zenginleştirilmiş- Ne yazık ki Cumhuriyetin kuruluş yıllarında Türkçeye ‘TÜRKÇE ÜÇ SÖZCÜĞÜMÜZ VE İKİ EKİMİZ tir: “de ilgeci”, “ki ilgeci”, “mi ilgeci” ve “mi bağlacı”. HEP BAŞIMIZI AĞRITMAKTADIR.!’ gösterilen ilginin giderek azaldığını, Türkçeden kaçışın gi- Yazım öğretimimizi, Türkçemizin bu pırıl pırıl söz var- derek hızlandığını ve karşıdevrimin akıl almaz yollara baş- Neden bu yazım kılavuzunu 3 sözcük ve 2 ekle sınırla- n lığıyla destekliyor; “de ilgeci”, “ki ilgeci”, “mi ilgeci” ve dınız ve neden kitabın üst adını de ki mi olarak belirlediniz? vurduğunu görüyoruz. “mi bağlacı”na yer vermemeyi eksik bilgilendirme; “mi BugünTürkçenin serpilip gelişmesini amaçlayan, doğru ve Bu kitabın konusu 3 sözcük (de, ki, mi) ve 2 ektir (-de, bağlacı” ve “mi ilgeci”ne “mi soru eki” demeyi yanlış bil- -ki). Kitabın içeriği, bu üç sözcük ve iki eke özgülenmiştir. güzel kullanımını özendiren büyük yapılanmaları, istesek gilendirme olarak değerlendiriyorum. Yazım alanında en temel sorunumuz bu dil birimleri de göremiyoruz. Eksik ve yanlış bilgilendirmeyle yazım öğretiminin yürü- üzerinde yoğunlaştığı için, çalışmayı bu konulara özgüle- Ancak ne yapılırsa yapılsın, Cumhuriyetle, Atatürk’le bi- tülemeyeceği bu çalışmayla gösterilmek istenmiştir. mek kaçınılmaz olmuştur; dar alanda yapılmış bir derinleş- lincimize taşıdığımız, ışığıyla aydınlandığımız Türkçemiz me çabası, Türkçenin yazım darboğazına özgülenmiş bir ‘TÜRKÇE, CUMHURİYETLE BİRLİKTE İLK KEZ olmadan erince ulaşamayacağımızı anladık. Türkçeye düş- DEVLET ELİYLE GÜNDEME ALINMIŞ VE ALTIN yazım kılavuzu. künlüğümüz, sorunlarına ilgisiz kalamayışımız bundandır. Bu çalışmada Türkçenin tüm yazım konuları masaya yatı- ÇAĞINI YAŞAMAYA BAŞLAMIŞTIR’ Yaygın yazım yanlışlarının üzerine bu bilinçle, bu tutkuy- rılmamış, yalnız bu üç sözcük ve iki ekin kavramsal boyut- Türkçeden kaçışın hızlandığı bugünlerde, Türkçeyi la yürüdük. Yararlı olabilirsek, ne mutlu bize!.. n n 6 30 Ocak 2025