Katalog

Alpay Kabacalı'dan yeni bir edebiyat çalışması "Yedi Deniz Beş Bucak" Gezginlerimizin gözüvle Diinva Alpay Kabacah'nın yeni kitabı, "'I'iirk (iezginlerin Gözüyle Yedi Deniz Beş Bucak" adını raşıyor. Creative Yayıncılık tarafından hazırlanan ve Toprakbank Yayını olarak çıkan büyük boyutlu, bol resimli, kuşe kâpıda basılmış olan kitap, yılbaşında değişik kııruluşlarca çıkarılan vc sayıları bir düzineye yaklaşan benzeri yavınlar arasında, edebiyat alanında biricik çalışma olmasıyla da dikkati çekiyor. tlk Osmanh gezginyazarlarından günümüzc ellinin üzerinde yazarı tanıtan ve yapıtlarından örnekler veren bu geniş kapsamlı gezi edebiyarı antolojisini hazırlayan Alpay Kabacalı ile yaptığımız konuşmayi sunuyoruz. AYŞE DİLEK iirk (Jezgınler/n Cjöziiylc Yi'Jı Dcmz Bcy Bucak'ın hazırlık. a^anıalannı mılctlır n/nıntz? ()n yıl öncc bir dergi, benden Tiirk gezginlcrindcn vc yolculuklarmdan söz eden yazılar istemiştı. Kıtaplığımın olanakları çerçevesinde birkaç yazı yazdını. Konu, iigi alanıına böyle girdi. Sonra ge zi kitaplan toplamaya başladım. Kitap tarilıi yazma çalışmasına giriştiğim yıllardan berı eskı kitaplara özel bir ilgim var, biliyorsunuz. Sahafiara sık sık gidcrim. Eski, yeni, pek çok gezi kitabı topladım. Bu arada edebiyat kitaplıgımı/ın geniş kapsamlı bir gezi edebıyatı antolojısin den yoksun bulundugunu görüyordum. En kapsamlı çalışma, Türk Dili'nın Marr 197} tarıhli Gezi Özcl Sayısı'ydı. Bugünden bakarsak, tam yirmi bes, yıl öncc yayımlanmış... Antoloji hazırlama kararına varınca, önccliklc gczi kitaplan kaynakçası iizerınde çalıştım. Fski ya da yeni, pek bilinmcycn ilginçgezi kitap larıııa da ulaştım. Bu arada şıınu bclirteyim: Antolojinin kapsamına yalnızca kitapları, kitapla^ mış yazıları alma kararına vardım. Dergilerdc, gazetelerdc çıkmış,, kitaplaşmamış, gczi yazıları kapsam dışında kalacaktı. Pek bilinmeyen ilginç gezi kitapları, dedim. Örnck vcrcyim. IT. Abdülhamit'in yaverlerınden, Miralay Sadık elMüeyyed'in 1K9X'dc basılan Bir Osmanlı Zabitinin Sahrayı Kebir'de Seyahati başlıklı kitabı. . (îozlcrini yitirmis, bir oğrctmcnin, M. Osnıan ın 1932'de basılmış kitapçıgı: Avustralya Seyahati... Tabii, ele gcçircnıcdığim kitaplar da oldıı. Karçınzadc Sıılcyman ^ükrii'nün 1907'dc fctcrsburg'da basilmış Seyahati Kiibra'sı gibi... Bunları da kitap kıırdu dosllai'imdan, s a h a i I a r ıl a n ödünç aldını. 1 lazırlıkların epcycc ilcrlcdigi sııalarda, Crcativc Yayıncılık'la bir görüiiııcmi/ oldıı. l'ski dostum îjcrcl ()zgencil ılc yayın koordina töıü Scıpil 'l'eoman, bunıınbol resinıli bir kitap olarak yazılarda sözii cdilcn ülkclcrin sözii gcçcn döncnılcrini yansı tan resim vc foroj^railarla yayıııılaııabilcccğini söylcdilcr. C.rcativc Yayıncılık bu tiir kitaplarda uzmanla!;miij bir kuruluş. Alpay Kabacalı "Yazınsal değer tasıyan gezı yazıiarının. gezl kltaplannın sayısında yakın bir gelecekte artış kaydediieceglnl öngörebiliriz" diyor. Bugiıne kadar birçok görkcmli kitap hazırladı. SonuçÜçiincü Bölüm, Cumhuriyet Dönemi ta aramızda anlaşma sa^landı. Creative gezi edebiyatına ayrıldı. Bu son bölüm, Yayıncılık, kitabı Toprakbank'a önerdi. iki kesimden oluşuyor. "Anadolu'yu TaBankanın Cıencl Müdür Yardımcısı İsnımak" başlıklı birinci altbölümde Sadmail Kulacaoğlu bu tür yayınlara, tarıhc ri Ertem'den, Keşat Nurı'den, Yaşar Kemcraklı bir aydın. mal'e, Fikret Otyam'a, Melih Cevdet'e, Onun ilgisinden \ laluk Şahin'e kadar dokuz yazarın Anade söz ctmek, dolıı ı/.ıenımleri ver aliyor. 1960'lardan hakbilirlik olur. sonıa yol yapımı, ulasını araçlarının ge Ardından.hazırlişmesi ve artışı, son olarak da tclevizyon lıkların tamanıbaşta olmak üzerc kitleiletis,inı araçları, lanması, rcsimleAnadolu'yu "bilinmeyen" bir diyar olmc vc baskı a^amakian çıkardı. Artık Anadolu gezi yaması... Bu arada zıJarına konu olmııyor pek. kitabın Ingili/.cc "Dünyaya Açılnıak" başlıklı ikinci alt cdisyonunun ya bölümJe, (Cumhuriyet dönemi yazarlapılması dauygun rının değişik ülkelerdeki gezilcri var. Fagörüldü, çeviri lih KıfTcı, Ahnıct Hasim, Selahattin Ba başlatıldı. Şıı giıntu, Attıla llhan, llhan Sclçıık, Abdi Ipekleıdc lngilizcesi de çıktı, çi, I laldun Taner... Daha yeni dönemden Biraz da kitabın içcriVindcn söz cjc Zeynep Oral, Nadir Paksov, Buket Uzulinı Hangi dönemlerı, hangı yazarları ner, Ncdim Cürsel, Şavkar Altınel... kapuyor' Toplam yirmi üç yazar. • Kitap, uç bölümdcn oluşuyur. Birin Böylece kitap elli dört kesimden oluci bölüm, "Gezginlerimizin Piri" sıfatışuyor. Kitabın sonunda gezi kitapları nı fazlasıyla hak ctmi% olan Hvliya Çclekaynakçası yer alıyor. bi'yc ayrıldı. Ya^amı ve 17 yiizyılda yaz$unu da söyleyeyim: Osmanlı dönemi dığı on ciltlik iinlii Seyahatnamc'si üzeyazarlarını ve yapıtlarını daha geniş tarine bir inceleme ve geniijçe bir alıntı... nıttım. C'umhuriyet dönemi yazarlannın ikinci bölümde C )smanlı gczginleri tanı aynı ölçüdc tanıtılrnasına gerek yok. Pek tıldı, yapıtlarından örnekler verildi. Bu çogu tanınıyor. gezginlerdcn ilkı, IZvliya Çelcbi'den de B a ş1a n gıç t a önce yaşamış olan Seydi Ali Reis. Sonıa yiiz yazarliK, yüz "Selaretname" yazarları gelıyor. Bıınlarkcsimlik bir plan dan ikisinc, Yirmisekiz Mehmcd Çelebi hazırlamıştım. ile Ahmcd Resmi'ye yer verdim. Yine Kitabın bol rebu bölümde 1865'te Brezilya'ya giden simli olması ne Abdurrahman vc Miihendis l'aik Lllendeniyle, sayfa sadileı, Avru[)a'ya giden Ahmcd thsan, yısını daha da Ikıncı Meşrutiyet'in ilk yıllarında Ana arttırmamak için dolu'yu dolajjan Ahmcd îjcril gıbi gez varıya yakının ginler var. Yırmi bir kesimde yirmi iiç dan vazgeçmek gczgin... /orunda Kaldım. T Yincdealınanyazarların ve seçi len parçalarm gezi cdebiyatımı/ı bütiınsel açıdan yansıtmaya, örneklemcye yeterli oldugunu sanıyorum. Sizce giiniiu/iizdc gezi liiriiıı (/c,fitckttürlcrnlçiısündv yapıl ya1 yiH/hııııyor nııı Oncegezi yazılarııun biredebiyat tıi rü sayılıp sayılmayacagı tartışmasınj dik katinizi çckmek isterinı. Ciezinin bıı "tür" sayılamayacağını öne sürenler v.ır Ote yandan çafidaş edebiyatın türleıe bagımlı kalmadığı, "anlatı" kavramının her Leşit edebi ürünıi kapsadığı da önc süriilüyor. Bu konuyu kitabın "Giri^'in de ele aldını: Batı'dakı kıyı edebiyat (marginal literature) kavramına bas,vurduğumuzda, ^u sonuca varırız: Hdcbivatın tümüyle dışında kalmayan, ama bi lincn ana türler (şiir, öykü, roman) kap samına da girmeyen anlatılar "kıyı edebiyat" sayılıyor. Peki, her anlatı bu kap sama girecek mi? Hiç kuşkusuz kı girmcz. Yazınsal ölçüt, öfçütlergerekir. So nuç olarak yazarının gözlem güciine, kültürel edinimine, bunun yönlendircli ği bakı^ açısına, üslubıına, üslubımun özellik ve degerine bakılarak edebi olup olmadıöına karar verilecektir. Bir de şu var: Az önce Anadolu için söylediğim durum bütiin dünya için de geçerli. 1 Iızlı raşıtlar, uçaklar, jetlcr me sareleri kısalttı. Bilimin gelişmesi, tcle vizyon ve öteki kitle iletişim araçları "meçhııl diyarlar"ı bilinir kıldı. Ama insanoğiunun geznıek, görmek tutkusu oı tadan kalkmış değil. Ulkeleri, mekânl.ırı, insanları 'bizzat' görüp tanımak ba^ kaşey... Nitekim gezive çıkanlar arttı, gezi tu rizminin boyutları durmadan büyüyor. Günümüzde pek çok gezi yazısı vayımlanıyor, artık ülkemizde de gezi uergileri çıkıyor. Bugün bu yazılar arasında yazınsal deger taşıyanlar az olabilir. Yine de edebiyatçıların dagezilerini anlatacaklannı, yazınsal değer ta şıyan gezi yazılarının, gezi kitap larının sayısıntla yakın bir gelc cekte artış kaydcdilecegini öngö rebiliriz. Son bir umı "Gezginlerimizin Piri" olarak nitcknaı tvliya Çelcbi'den sonra bu alanda en çok eser vermış yazar kim ? Kitabın sonundaki kaynakçada 350 kadar kitap künyesi var. Tek tck yazar lara baktığımızda, kitap sayılarını, bunların sayfa toplamlarını ve yazınsal dc ğerlerini göz önüne aldığımızda, iki atl öne çıkıyor: Falih Rırlcı Atay ve I'ikrei Otyam. l'alih Kıfkı, yalnızca dış gcvileri ni yazmış. Ama bunları yaşadıgı dönemin Türkiye'sinin iç sorunlarıyla öylesi ne ılişkilendırmiş ki... Fikret Otyam'ın "Röportaj" olarak da değerlendirilen ki taplarında ağırlık, Anadolu'datlır. "( Kzi yazarı" olarak nitelcncbilccek iki ad dana sayabilirim: tlki, 1907de Peters burg'da basılan kitabından, Seyahat'i Kübra'dan, Anadolu'yu, Asya ve Avrıı pa'da pek çok ıılkeyi gezdiğini oğrcntliğimiz, kendisini "seyyah" olarak nitcle yen KarçınzadeSüleyman Şükrü, ikincisi, Selahattin Batu. Teşehhür ederız • Türk Gezginlcrinin Gözüyle Yedi Deniz Beş Bucak / Alpay Kabacalı/ Creative Yayıncılık / M2 \. CUMHURİYET KİTAP SAYI 42 1 SAYFA 8