Katalog

gorus@cumhuriyet.com.tr 10 NİSAN 2025 PERŞEMBE 2 OLAYLAR VE GÖRÜŞLER siyasal partilere yönelmişti. Görevden alınan ve bir bölümü CHP ve Cuntacılık hapsedilen belediye HP Genel Başkanı Özgür Özel, ku- Anayasası’nı hazırlayan 273 kişilik başkanlarına, rultay konuşmasında Erdoğan’ı sert Kurucu Meclis, tayinle değil seçimle DEM’in eski Eş CHP uyanırken! Genel Başkanı Cbir biçimde eleştirdi ve “Türkiye’yi oluşmuştur. 6 Ocak 1961’de çalışmaya ve CB adayı seçimden korkan, rakibinden korkan, mil- başlayan Kurucu Meclis kısa sürede HP’nin “Demokratik olan Selahattin letten korkan bir cunta yönetiyor” dedi. anayasayı tamamladı ve anayasa 9 Laik ve Sosyal Hukuk Demirtaş’a, TİP’ten Bu söz çok etkili oldu. Önce AKP sözcü- Temmuz 1961’de halk oylamasına CDevleti”ne sahip milletvekili seçilen Can sü Çelik daha sonra da eksiksiz tüm ba- çıkan son Olağanüstü sunuldu ve yüzde 61.7 “evet” oyuyla Atalay’a, GEZİ mahkûmlarına Kurultay’ı çok geç kalmış 1950-1960 on yıllık DP dönemidir. DP kanlar kurulu üyeleri birbiri ardından bu ve haksızlık, hukuksuzluk kabul edildi. bir uyanış. ilk aşamada demokrasiye uymayan, hu- simgesi haline gelmiş olan nitelemeye karşı çıktılar. Ardından Bahçe- 27 Mayıs hareketi toplam 1.5 yıl sürdü Ama hiç kuşkusuz önemli Osman Kavala’ya ilave kukla bağdaşmayan kararlar almıştır. li de bu tartışmaya “Cunta demek CHP de- ve Türklerin siyasal tarihinde en ilerici, bir uyanış! olarak Zafer Partisi’nin H CHP’nin tüm malları (masalar, san- mektir” diyerek katıldı. Bu arada Erdoğan, demokrat, özgürlükçü ve hukuk devleti CHP bu Kurultay’da, Genel Başkanı Prof. Dr. dalyeler dahil) elinden alındı. Tüm malla- Özel’e 500 bin TL’lik manevi tazminat da- Cumhuriyet Rejimi’nin ilkelerine bağlı anayasası yapıldı. Bu Ümit Özdağ’ı ve CHP’nin rına el konuldu, kurtuluşu için yeniden vası açtı. Yandaş basın “mal bulmuş” gibi kadar kısa sürede bunların başarılması Cumhurbaşkanı Adayı Ekrem toplumsal umudu temsil H Halkevleri ve Köy Enstitüleri kapa- bu konuyu günlerdir işliyor. İmamoğlu’nu da hapse attı. ve genel seçimlere gidilmesinde, CHP eden bir parti kimliğine geri tıldı, İşte bu “yakın ve gerçek” Çok partili demokratik sisteme girdi- Genel Başkanı İnönü’nün bir an önce dönmüş görünüyor. tehdit karşısında CHP H 1954 seçimlerinde DP’ye oy verme- ğimiz günden beri, tam 75 yıldır “CHP- demokrasiye dönme noktasında ısrarlı Dilerim, artık sadece nihayet uyandı, silkindi ve yen Kırşehir ilçe yapıldı ve Cumhuriyetçi Cunta” konusunun sağ partiler tarafından rejimi değil, bizzat tutum ve davranışı etkili olmuştu. Bu kendine geldi: Köylü Millet Partisi Genel Başkanı Bölük- kendisinin varlığını da sürekli işlendiği ve CHP’nin “cuntacılık- mudur cuntacılık? Cumhurbaşkanı adayı olan başı hapse atıldı. tehdit eden bu iktidara la” itham edildiği görülür. Ancak CHP’nin İstanbul’un başarılı Belediye Yassıada duruşmaları sonrası karşı, Türkiye’nin 300 yıllık Bu dönemde özellikle 6/7 Eylül Olayla- Başkanı Ekrem İmamoğlu cuntacı değil, tam tersine cuntaları önle- Menderes, Polatkan ve Zorlu’nun Bağımsızlıkçı, Eşitlikçi, rı ve Meclis’te ispat hakkı tartışmaları yüz ve yeni Genel Başkan Özgür yen en zor zamanlarda demokrasinin önü- ölüm cezalarının kaldırılması yolunda Özgürlükçü, Çağdaş, Özel liderliğinde bir “var kızartıcıdır. nü açan bir parti olduğu olaylar ve belge- mücadelesinin bayrağını İnönü’nün çabaları tarihe geçmiştir. Bu olmak ya da yok olmak” 1957 seçimlerinde DP’nin oy oranı ilk hakkıyla taşıyabilir. lerle kanıtlanıyor. mudur cuntacılık? mücadelesine girişti. kez düştü ve yüzde 54.7 oldu. CHP de oy HHH Ancak ordu içinde oluşan ve Albay İşte son Kurultay, bu Bu sütunda CHP’yi Seçim yasası oranını yüzde 40.82’ye yükseltti. 1957 se- uyanışın Parti ve toplum Talat Aydemir’in liderliğinde yürüyen eleştiren çok yazı yazıldı. çim kayıpları DP’yi sertliğe yönelti- Öncelikle 1946’ya bakalım, Cumhurbaş- içinde kurumlaşan yapısını “Silahlı Kuvvetler Birliği” her şeye Ama bütün hatalarına yordu. vurguluyor. kanı İnönü ve CHP karar veriyor, tek parti ve eksiklerine rağmen, hâkim olduğu için bu girişim ne HHH DP, 1958 yılında “Vatan dönemi kapatılıyor ve çok partili sisteme Cumhuriyet Rejimi’ni İnönü: Süratle yazık ki başarılı olamamıştır. CHP’nin beş temel hatası Cephesi” adını taşıyan bir geçiş sağlanıyor. Yeni seçim tasarısını ha- kurtarabileceği umudu ile umumi 1961 seçimlerinden vardı: oluşum yarattı. Vatandaşla- bütün seçimlerde CHP’ye zırlamak için Meclis’te DP milletvekilleri- 1) Sağla ittifakı yeterli sonra Meclis’te tek başına seçimlerin tam destek verildi. rı ikiye böldü ve kutuplaş- nin de katıldığı bir komisyon kuruluyor. görmeyerek partiyi sağa hükümet kuracak bir Fakat CHP’nin o kadar yapılmasında tırdı. DP, muhalefeti “Haç- Tasarıya göre ilk kez il ve ilçe seçim ku- kaydırmak, Atatürkçü, çok yanlış ve eksiği vardı ki siyasal durum oluşmadı. saymakla bitmez lı Orduları”na benzetiyor ve Cumhuriyetçi temellerinden rulu başkanlıklarını yargıçlar üstlenecek- toplumun Rejim’i kurtarma Koalisyon hükümetleri saptırmak. muhalefeti “dinsiz düşman milli menfaatler ti. Ankara’da Yargıtay ve Danıştay üyele- talebini yerine getiremedi dönemi başladı. Koalisyon 2) İktidar dilini ve mantığını olarak” niteliyordu. Bu hare- ve son 2023 Genel rinden oluşan Yüksek Seçim Kurulu öngö- vardır. benimsemek ve onun sağcı, hükümetleri CHP lideri Seçimleri’nde, az farkla ketler kuşkusuz demokrasinin rülmüştü. Böylesine adaletli, demokratik baskıcı uygulamalarını İnönü başkanlığında görünse de seçimi kaybettiği temel ilkeleriyle bağdaşmıyordu. ve hukuka bağlı bir seçim yasası ilk kez olağanlaştırmak. kurulmuştur. Bu ortamda ilan edildi. 3) Erdoğan/AKP Meclis’e sunuluyordu. Üstelik de aralarında ordu içindeki darbeciler fırsat hükümetini Devlet sanmak Bu tasarı muhalefet partisi DP tara- Ergenekon, Balyoz, Casusluk kollamaya devam ediyorlardı. ve onun yaptığı, burada gibi Kumpas Davaları fından çok olumlu karşılandı. 15 Şubat saymakla bitmeyecek kadar sırasında Adalet Bakanı da 1950’de uzun görüşmelerden sonra her İnönü’nün tavrı çok olan Anayasa ihlallerine olan 38 politikacıyı, CHP iki partinin olumlu oylarıyla CHP iktidarı- boyun eğmek. Harp Okulu Komutanı Talat milletvekili olarak TBMM’ye nın getirdiği bu seçim tasarısı yasalaştı. 4) Halkın büyüyen soktu ve Rejim üzerindeki Aydemir cuntanın başını Bu yasaya göre partilere radyoda eşit Demokratik tepkilerine liderlik tehlikeyi geleceğe doğru da çekiyordu. 22 Şubat 1962’de etmek yerine bu tepkileri konuşma süresi, toplantılar için salonlar- uzattı. ilk askeri darbe girişiminde sönümlendirmek. Bereket versin Parti, dan eşit yararlanma gibi demokratik eşit- bulundular. Başbakan İnönü, 5) Tek istisna olan 2023 seçimlerinden sonra, likler de getiriliyordu. Böylesi adaletli ve Kılıçdaroğlu’nun Adalet hareketin ileriye gitmesini hem başarısız liderliğini hukuk kurallarına titizlikle uyan bir se- yürüyüşü hariç, halkla değiştirdi hem de 2024 Yerel ve kan dökülmesini önledi. çim yasası, Türk siyasal yaşamında ilk doğrudan temas kurmamak Seçimleri’nde birinci parti Aydemir ordudan çıkarıldı ve örgüt ataleti. kez ortaya çıkıyordu. oldu. ancak darbe hevesi devam Olağanüstü Kurultay, Tam bu sırada, 2023 ediyordu. Özgür Özel ve Ekrem İktidarın barış içinde devri ve 2024 seçimlerinde Bir yıl sonra 20/21 Mayıs İmamoğlu liderliğinde, iktidarı kaybettiğini gören Seçim yasası çok olumlu bir siyasal ha- Parti’nin bu beş hatasından 1963’te bir kez daha kanlı Erdoğan/AKP-Bahçeli/ va yaratmıştı. Adnan Menderes bu ya- Cevat Fehmi Başkut'un İnönü ile söyleşisi. 6 Temmuz 1960. kurtulma çabasını, yeni MHP-HÜDA PAR yönetimi, darbe girişiminde bulundu. sa için Meclis’te yaptığı konuşmada “De- siyaset dilini ve Rejim’i medya, toplum ve siyaset 8 kişi yaşamını yitirirken mokrasinin Sakarya Zaferi” niteleme- kurtarmak kararlılığını Tahkikat Komisyonu ve sivil darbe üzerindeki baskıları, yeni 26 kişi de yaralanmıştı. İnönü, bir yıl simgeliyor. sini yapmıştır. CHP’ye cuntacı diyenler bir Rejim Darbesi düzeyine 1959’da yurt gezileri sırasında CHP önceki “müsamaha”yı bu kez göstermedi. Dilerim bu çizgisini taşıdı. Menderes’in ve DP sözcülerinin övgüleri- Genel Başkanı İnönü’ye taş atıldı. İnö- sürdürür. Darbenin liderleri Albay Aydemir ve Bu Darbe, bundan önce ni Meclis zabıtlarından okuyabilirler. nü, Topkapı’da DP militanlarının linç gi- yaptığı ve yargıyı etki altına Yoksa hem kendisi hem Binbaşı Gürcan idam edildiler; diğerleri Ardından 14 Mayıs 1950 seçimleri ya- rişimine maruz kaldı, kıl payı kurtarıldı. aldığı Rejim Darbeleri’nden de zaten altı oyulmuş çeşitli cezalara çarptırıldılar. Sayıları pıldı. Katılım oranı çok yüksekti. DP yüz- Kayseri’de yolu kesildi. bulunan “Demokratik Laik farklı olarak, etkisindeki yargı 1459’u bulan Harp Okulu öğrencileri de 53.38, CHP yüzde 39.9 oy aldılar. Bu aracılığıyla doğrudan siyasal ve Sosyal Hukuk Devleti” Nisan 1960’ta önce tamamı DP’li millet- okuldan uzaklaştırıldı ancak başka yaşama ve siyasal yaşamın niteliğindeki “Cumhuriyet seçim Türk tarihinde hukuk kurallarının vekillerinden oluşan “Tahkikat Komisyo- fakültelerde okumaları sağlandı. vazgeçilmez kurumları olan Rejimi” yok olacaktır! işlediği, dürüst ve yargıç yönetiminde ya- nu” kuruldu. pılan ilk genel seçimdir. O günün komu- 27 Nisan 1960’ta bu komisyona yargı Cuntaya karşı demokrasi tanları seçim gecesi seçimleri iptal etmek yetkisi dahil tutuklama, gazeteleri kapat- Böylesi tehlikeli bir ortamdan çıkışı için İnönü’den izin istediler. Cumhurbaş- ma yetkileri verildi. Bu komisyonun ana- CUMHURİYET YAZARLARI, 22. BURSA KİTAP FUARI’NDA sağlayan Milli Mücadele’nin Batı Cephesi CUMHURİYET YAZARLARI, 22. BURSA KİTAP FUARI’NDA kanı İnönü, bu önerileri elinin tersiyle itti. yasaya aykırı olduğu DP’li hukukçular ta- Komutanı İsmet İnönü olmuştur. Bu OKURLARIYLA BULUŞUYOR OKURLARIYLA BULUŞUYOR İnönü’nün cevabı şudur: rafından da açıkça belirtilmiştir. Aslında mudur cuntacılık? Aslında bu durum “Milli irade tecelli etmiştir. Buna cum- hiç kuşkusuz hukuk yönünden “sivil bir açıkça cunta karşıtlığıdır. Cuntacıların en İMZA hurbaşkanı dahil bütün devlet birimleri- darbe” gerçekleştiriliyordu. CHP ve İnö- İMZA ağır cezalarla cezalandırılmasıdır. nin saygı göstermesi gerektiğinin bilinme- nü, bu demokrasi karşıtı hukuksuzlukla- 1961-1965 arasındaki koalisyonlar sini istiyorum.” Sonunda, barışçıl yollarla ra karşı çıkıyordu. Bu mudur cuntacılık? döneminde, Başbakan İnönü’nün varlığı DURSALİYE ŞAHAN BÜLENT GÜRSOY 27 yıllık siyasal iktidar DP’ye devredildi. 27 Mayıs 1960’ta ordu yönetime el koydu. 12 NİSAN / 14.00 12 NİSAN / 15.00 DURSALİYE ŞAHAN BÜLENT GÜRSOY birbiri ardından gelen askeri darbeleri Prof. Bernard Lewis “Modern 27 Mayıs hareketi olmasaydı, CHP seçim- 13 NİSAN / 14.00 13 NİSAN / 14.00 12 NİSAN / 14.00 12 NİSAN / 15.00 önlemiştir. İnönü, 1950’de çok partili Türkiye’nin Doğuşu” isimli eserinde leri kazanacaktı. Bu hareket CHP’nin aley- 13 NİSAN / 14.00 13 NİSAN / 14.00 sistemi getirdiği gibi 1961’den sonra “1950 seçimleri bir parti değişikliğinden hine oldu. darbeleri önleyerek açıkça demokrasiyi daha fazla bir şeydir” diyor. 38 kişiden oluşan Milli Birlik savunmuştur. Bu mudur cuntacılık? MURAT SELAM NURHAN ERKAN Tarihçi Prof. Dr. Dankwart Rustow 1950 Komitesi’nden bir grup bu komitenin 13 NİSAN 13 NİSAN 12 Mart 1971 Muhtırasını da seçiminin ardından gerçekleşen iktidar uzun bir süre iktidarda kalarak temel re- 15.00 15.00 anımsamalıyız. Muhtıra sivil hareketi ve MURAT SELAM NURHAN ERKAN değişimini şöyle yorumluyor: “İnönü de- formlar yapmasını istiyordu. Bu görüş ki- 13 NİSAN 13 NİSAN doğrudan TBMM’yi hedef alıyordu. mokrasiye geçiş için kendi gücünü gönül- mi liberaller dahil çoğunluk tarafından 15.00 15.00 CHP’nin genç ve yeni genel sekreteri lü olarak kısıtlayan dünyanın tek devlet benimseniyordu. KORKUT ERKAN Ecevit muhtıraya karşı çıktı ve adamıdır.” (Kemal Karpat, Social Change Bu görüşe karşı açık tavır alan CHP Ge- 13 NİSAN görevinden istifa etti. Komutanlar 15.00 and Politics in Turkey, s.113.) nel Başkanı İnönü, “Seçimlerin bir an ön- birbiri ardından CHP karşıtı bildiriler Dürüst seçim, dürüst sonuçlar, iktida- ce yapılmasında sayılamayacak kadar bü- KORKUT ERKAN yayımlıyorlardı. Ecevit ve CHP örgütü rın barış içinde devredilmesi... Bu mudur yük faydalar vardır” demiş, Bu görüş CHP 13 NİSAN bildiği yoldan dönmedi. Bu yakın tarih MERİNOS ATATÜRK KONGRE VE KÜLTÜR MERKEZİ FUAR ALANI 15.00 cuntacılık? tarafından ısrarla savunuldu. Bu mudur gelişmelerini belgelere dayanarak cuntacılık? Seçim yapmadan uzun süre ik- 1950 sonrası artırabiliriz. tidarda kalmak isteyen MBK üyelerinin Türkiye’de demokrasi ve özgürlük is- Yakın tarihin temel belgelerine isimlerini sayarsam yeni tartışmalara ola- MERİNOS ATATÜRK KONGRE VE KÜLTÜR MERKEZİ FUAR ALANI baktığımızda CHP’nin “cuntacı” değil temleriyle öne çıkan “1946 ruhu” ve “Ye- nak tanımış olabiliriz. “cuntalara karşı savaşan” bir siyasal parti ter söz milletindir” sloganlarıyla iktida- 1961 Anayasası olduğunu görmekteyiz. Cuntacılık gibi ra gelen DP’nin hiç de varsayıldığı gibi de- mokratik ve özgürlükçü olmadığı kısa sü- Ocak 1961’de yeni anayasayı yapmak nitelemeler CHP’ye değmeden sıyrılıp rede anlaşıldı. üzere Kurucu Meclis oluştu. 1961 geçmektedir. Türkiye’nin varlığını tüm dünyaya …Lozan Antlaşmasına imza koymayan İttihat ve Terakki döneminden beri onaylattıran Lozan Barış Antlaşması; Türkiye’de çok partili sistem mücadelesi, ABD, bugün yeni yeni sorunlar yaratıyor. özgürlüğün, ulusal egemenliğin ve Türkiye 21. yüzyılın eşiğinde bir yol daha çok iktidardaki ve muhalefetteki bağımsızlığın açık ve net duyurusudur. partiler arasında sürdürülmesine kavşağına doğru hızla sürükleniyor. Bu Cephede süngüyle kazanılan zafer kavşağa açılan yollardan biri Sevr’e, öteki rağmen, siyasi mücadele aslında müzakere masasında kaybedilmemiş, karizmatik bir lidere karşı bir parti de Lozan’a doğru gidiyor… İsmet İnönü’nün müthiş diplomatik mensuplarının mücadelesi şeklinde yeteneği bu toprakları Türk ulusuna geçmiştir. Bunun ilk örneği Türkiye vatan yapmıştır. Cumhuriyeti’nin kurucularından İsmet yoruz. İnönü’ye karşı Demokrat Partililerin mücadelesidir. 13,5x23- 136 sayfa- İnceleme 13,5x20,5 – 276 sayfa- İnceleme 12,5x19,5- 384 sayfa- İnceleme