Katalog

gorus@cumhuriyet.com.tr 20 MART 2024 ÇARŞAMBA 2 olaylar ve görüşler Milli egemenliğin sınırları Prof. Dr. Doğan SoYaSLan tarihli deklarasyonun Cumhuriyete geçişin tarihi ve aklının hiçbir 19. maddesinde ifadesini yatar. kalıplaşmış düşünceyle nayasa değişikliklerine bulan düşünceyi açıklama Söz konusu ilkeler asli bağlı olmamasıdır. Vicdan ilişkin haberler yine özgürlüğüne aykırı kurucu iktidarlar (kurucu özgürlüğü içinde insanların Abasında yer almaya sayarak iptal etmiştir. meclis) tarafından bile ve toplumun ihtiyaçları için başladı. Bazı hukukçular, Ayrıca anayasa hükümleri değiştirilemez. Çünkü akla, gerekli kuralların insan aklı siyasi meşruiyetinin gereği başlangıç hükümleri ışığında insan özgürlüğüne ve laikliğe tarafından konulmasıdır. olarak TBMM’nin anayasanın yorumlanır. dayanan cumhuriyetler, Özgürlük insan zihninin iç bütün hükümlerini Batı’da anayasal haklar, insanlığın geldiği son yapıdan veya dışarıdan bir değiştirebileceğini ileri özgürlüklerinin bilincine aşamadır. baskıya maruz kalmadan sürmektedirler. Halka ait varmış insanların iktidarlara Cumhuriyet insanın bir emre veya kutsal iktidarı kullanan Meclis’in karşı mücadeleleri sonucu kendi geleceğini, kaderini kurala bağlı olmaksızın, yetkisi sınırsız değildir. elde edilmiştir. Bunun belirlemesi, aklını aslında sebep sonuç Mustafa Ke Mal’in Ulusal iradeler toplumsal da temelinde teknolojik başkalarına emanet ilişkisi içinde olan verileri ilerlemeler için kendi buluşların üretim ilişkilerini etmemesi, sorumluluk değerlendirmesidir. Laiklik 19. t üMen Ko Mutanlığı’na kendilerini sınırlamış ve değiştirmesi ve buna bağlı üstlenmesi, kendini idare ve özgürlük bir bütünün vazgeçilmez temel değerlerle olarak doğan ve yayılan edenleri belirlemesi, parçalarıdır. Hukuk içinde atan Ması bağlamışlardır. Bu değerler düşünceler vardır. gereğinde onları iktidardan özgürlük ve laiklik toplumsal kendi tarihlerinde yaşanan uzaklaştırmasıdır. ilerlemenin temelidir. Cumhuriyete siyasi olayların sonucu Demokrasilerde ‘Vatanımın savunması Bir toplumun anayasal bir Doç. Dr. HÜnEr TUnCEr toplumlarca oluşturulmuş geçişin tarihi iktidarın sahibi halk, ile ilgili fiili görevlerden hukuk düzeninde yaşaması ve anayasal hüküm haline Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanlarının görev anakkale Kara daha önemli bir görev için soyut kuralların Ç getirilmiştir. Savaşlarında büyük bir Anayasası’nın 4. maddesine sürelerini genel olarak olamaz. Arkadaşlarım yazılması yetmez. Kurallar kahramanlıkla çarpışan Örneğin, Fransa 1792 göre de cumhuriyetin şekli, bir ya da iki devre ile savaş meydanlarında, ateş kadar önemli olan kuralların Mustafa Kemal’in, 19. yılında I. cumhuriyeti, hatlarında bulunurken ben özgürlükçü siyasi düzen, sınırlamıştır. ABD, Fransa ve dürüst yorumlanması ve Tümen Komutanlığı’na nasıl Sofya’da ataşemiliterlik takiben imparatorluk ve laiklik, hukuka bağlı devlet Almanya iki dönem, İtalya uygulanmasıdır da. atanmış olduğunu kendi yapamam. Eğer birinci sınıf restorasyonu, temmuz ilkeleri ve ülkenin birlik bir dönem seçilme hakkı Her ne kadar TC ağzından dinleyelim. subay olmak değerinde monarşisini, 1848 yılında ve bütünlüğüne ilişkin tanımıştır. Bunun nedeni Anayasası’nın 4. Mustafa Kemal, değilsem, inancınız bu ise II. cumhuriyeti, 1852 hükümler değiştirilemez. siyasi yarışta başkalarının Birinci Dünya Savaşı’nın ve 174. maddeleri lütfen açık söyleyin.’ ... yılında II. imparatorluğu, Türk anayasasına göre da seçilme, hizmet etme, başlangıcında Sofya’da değiştirilemeyecek hükümler Uzun süre cevap gelmedi. 1870 yılında III., 1945 değiştirilemeyecek kamu hizmetlerinden yaşamış olduğu acı günlere O günlerde neler çektiğimi koysa da aslında yirmi yılında IV., 1958 yılında V. hükümler bunlardan ibaret yararlanma haklarını ilişkin anılarını Falih Rıfkı anlatamam. Gerekirse bir yıldan beri anayasaya cumhuriyetleri kurmuştur. değildir. Anayasanın 174. korumak, siyasi rekabeti Atay’a şöyle anlatmaktadır: er gibi herhangi bir cepheye uyulmamış, anayasa Fransız Anayasası’nın maddesinde düzenlenmiş sağlamak, suiistimalleri ve “Ben, Kaymakam Mustafa katılmaya karar vermiştim... hükümleri kâğıt üzerinde 89/4, 5. maddesinde Kemal, Sofya’da ataşemiliter bulunan, Cumhuriyetin tek kişi yönetimine dayalı Daha sonra harbiye nazırı kalmış, anayasanın içi büyük cumhuriyetin şekli ve olarak bulunuyordum. çağdaş gelişmiş ülkeler otoriter rejimlere kayışları vekilinden 19. Tümen ölçüde boşaltılmıştır ve süreç (Mustafa Kemal Sofya’da ülke birlik bütünlüğünün düzeyine daha çabuk engellemektir. Kumandanlığı’na tayin devam etmektedir. Bunun askeri ataşeyken 28 Temmuz değiştirilemeyeceği kabul ulaşmasını sağlayan olduğumu bildiren bir telgraf nedeni Türk toplumuna 1914’te Birinci Dünya Hukuka bağlılığın aldım.” edilmiştir. Yine 1947 (Eğitimde birlik, tekke ve Savaşı başlamıştı.) Harp özgürlüklerin devlet güvencesi 19. tümenin nerede tarihli İtalyan Anayasası zaviyelerin kapatılması, çıktı. Alman Askeri Islahat tarafından bağışlanmış olduğunu araştırmak da 139. maddesinde Latin alfabesinin kabulü Cumhuriyet hukuka Heyeti Başkanı Liman von olması, insanların için İstanbul’daki 1. Ordu cumhuriyetin şeklinin gibi) devrim kanunları da bağlılığı da gerektirir. Sanders’in Çanakkale’yi Karargâhı’na giden Mustafa özgürlüklerinin bilincinde değiştirilemeyeceğini değiştirilemeyecektir. Hatta Anayasalar hukuk düzeninin savunacak ordunun başına Kemal’i, Ordu Kurmay olmayışı ve asırlar içinde içermektedir. bu hükümler anayasanın temel ilkelerini belirler. geçtiğini henüz bilmiyordum. Başkanı Yarbay Kâzım oluşmuş mutlak itaatçi Anayasalar yalnızca diğer hükümlerinin Hukuk insanların önünü Osmanlı ordusunda hemen (İnanç), 26 Ocak 1915 günü kültürdür. anayasa kitapçığının içerdiği de üzerindedir. Çünkü aydınlatan ışıktır. Hukuka seferberlik yapılması bile komutanı Mareşal Liman Parlamentolar metinden ibaret değildir. anayasaya aykırılıkları ileri bağlılığın güvencesi düşünülecek bir sorun iken von Sanders ile tanıştırdı. O meşruiyetlerini devletin Karadeniz’de hâlâ Ülkelerin özgürlükçü kamu sürülemez. devlet iktidarının yasama, ilk buluşmada von Sanders, özgürlükçü oluşlarından, bugün bile nasıl geçmiş hukuku birikimini de Ayrıca TC Anayasası da yürütme ve yargı arasında Mustafa Kemal’e Bulgarların olduğunu öğrenemediğim toplumu ilerletici hukuk içerir. Örneğin, 1789 tarihli başlangıç hükümlerinde ifade bölünmesidir. İnsanların niçin savaşa girmediklerini bir olay üzerine harbe girmiş düzeni kurmalarından “İnsan ve Yurttaş Hakları edilen özgürlükçü demokrasi, geleceği öngörerek emin sormuş; Mustafa Kemal olmasından şikâyetçiydim. alırlar. Bu nedenle Deklarasyonu Fransız hukuka bağlı devlet, Atatürk adımlarla ilerlemesini sağlar. de şu yanıtı vermişti: Bu şikâyetlerim o vakit ne parlamentolar anayasanın Anayasa Hukuku” içindedir. ilkeleri doğrultusunda Cumhuriyetler insan “Benim anladığıma göre kadar manasız sayılmıştı. değiştirilemeyecek Bulgarlar, iki ihtimalden biri Nitekim Fransız Anayasa yorumlanacaktır. aklının ve vicdanının Çünkü ben, yalnız şikâyetçi gerçekleşmedikçe savaşa Konseyi (Mahkemesi) Değiştirilemeyecek ilkelerin özgürlüğü üzerine hükümlerini değiştiremez, olduğumu söylemiyordum; girmezler. Bunlardan biri, “Ermenilere karşı soykırım arkasında ulusal var kurulmuşlardır. Dogmalarla özgürlükçü rejimin özüne ‘Almanlarla beraber olanlar Alman ordusunun başarıya oluş savaşı vererek bir bağlı değildirler, laiktirler. dokunamazlar. Aksi halde yapılmamıştır” ifadesini yenileceklerdir’ diyordum. ulaşacağına inandıracak açık ortaçağ imparatorluğundan Laiklik insan vicdanının meşruiyetlerini kaybederler. suç sayan kanunu 1789 Bu sözlerim ise gerçekten kanıt görmedikçe; ikincisi çok elverişsiz bir zamana ise savaş eylemleri kendi rastlıyordu. Çünkü Alman topraklarına değmedikçe...” kuvvetleri dev adımlarla Bunun üzerine von Sanders, Paris üzerine yürümekteydi. Yerel seçimler ve CHP içi kutuplaşma Mustafa Kemal’e, “Bulgarlar Türkiye’yi bilerek veya hâlâ Alman ordusunun bilmeyerek aldatmak için, Yıllardır CHP’nin İSmaİL Doğan saptayabiliriz: gereği partiyi kurumsal bir başarısına güvenemiyorlar çenelerini işletenlerin doğru Öncelikle sorunu yüzde 20-25 oy bandına yapı olarak görüp etrafında mı” sorusunu yöneltmiş bir iş yapmak neşesiyle İletİşİm uzmanı-CHP KadıKöy irdelersek: Cumhuriyet sıkışmanın önemli kenetlenmeye devam ve Mustafa Kemal, bu sarhoş oldukları günlerde, İlçe üyesİ soruyu “Hayır, ekselans!” nedenlerinden birisi veya etmeliyiz. değerleri ve laikliğin bir Sofya ataşemiliteri diye yanıtlamıştı. Mustafa en önemlisi bu tarz seçmen sigortası olarak gördükleri çıkmıştır, İstanbul’da bazı iz insanlar genel Çözüm Kemal’in bu yanıtı karşısında tutumudur. Bu nedenle parti CHP’nin iktidar olması, kimselere sayfalar dolusu Bolarak “öğretilmişlik kızgınlığını gizleyemeyen Bu nedenle kurultay büyümek yerine “yerinde tenkitler yapmakta, yanlış bir en azından daha fazla ve koşullanmalar” Liman von Sanders, bu zamanındaki tercih sayma” çıkmazından iş yapıldığını söylemektedir, söz sahibi olması, tüm sonucunda bir olay veya kez de Mustafa Kemal’in durumumuzun geride bu adam delinin biri değildir kurtulamamaktadır. seçmenlerin ortak objektif durum karşısında “taraf kendisinin ne düşündüğünü kaldığını düşünmeliyiz. de nedir? ... Önümüzdeki yerel seçimlere amacı olmalıdır. Fakat sormuş; Mustafa Kemal de olmaya” kodlanmışızdır. Bütün memleketin bence CHP’yi kurumsal olarak giderken de aynı kutuplaşma partililer kurultay zamanı “Bulgarları görüşlerinde haklı Halbuki taraf olmak bize açık bir felakete atılmış görüp demokratik, laik tablosunu gözlemlemekteyiz genel başkan adaylarından buluyorum” demişti. olduğunu gördükten ve güç katmakla birlikte Atatürk Cumhuriyeti için ne yazık ki. birisini tercih etme (Bazen bütün Türk ordusunun bu “taraf olmak bizi bertaraf desteklemeye ve parti Cesaretli subay eşitler arasında da olabilir) felaketi her ne pahasına duruma düşürmektedir”. ortak değerler etrafında kenetlenmeye Liman von Sanders, yerine futboldaki gibi önlemek için kanını dökmeye Çünkü kendimizi bir taraf Halbuki biz seçmenler ihtiyacımız var kendisiyle bu konuşmayı hazırlanmasından başka fanatik taraftar rolüne ile sınırlandırdığımızda yukarıda belirtildiği diyebilmeliyiz. gerçekleştiren 34 yaşındaki çare kalmadığını anladıktan girmiş oluyorlar. Tarafı objektif bir şekilde olay ve gibi davrandığımızda Seçilen yeni parti genç Osmanlı yarbayının, sonra, benim hâlâ Sofya’da olduğu başkan adayı durumları değerlendirmemiz “amacımızdan sapmış yönetiminin izlediği tanıdığı diğer Osmanlı kordiplomatik (diplomatik seçilemeyince “kodlanmış olası değildir. Bu durumda oluyoruz”. Amacımız; politikayı, yerel belediye subaylarından farklı bir heyet) içinde rahat salon yenilmişlik duygusuyla”, sübjektif bir ön kabullenme CHP’nin savunduğumuz başkanı aday seçimini yapıda olduğunu anlamıştı. hayatı geçirmekliğime seçilen başkanı ve ekibini bir Bu genç asker, görüşlerini durumunda oluruz. ortak insani değerleri yüzde yüz beğenmemiş imkân olabilir miydi?.. rakip, karşı güç gibi görüp büyük bir cesaretle, Başkumandanlık vekilliğine savunduğu için büyümesi olabiliriz. Öncelikle yazının Cumhuriyet değerleri muhalif olmakta yer yer ezilip büzülmeden, başvurdum. Ordu içinde ve iktidar olmasıdır. Aslında başında da belirttiğimiz partiye oy vermemekte hatta mareşal rütbesindeki bir rütbeme uygun herhangi bir Taraf yerine tercih biz seçmenler herhangi bir temel amacımız için bu Almanın yüzüne karşı görev istedim. Başkumandan partisinden kopabilmektedir. kavramını benimseyip başkan adayı taraftarı değil, desteği vermeliyiz. Ancak söyleyebiliyordu. vekilinden (Enver Paşa) şu Bu durum partiyi daha da buna göre davranırsak, bunun yerine Mustafa Kemal süreç içinde fikirlerimiz ve 19. Tümen Komutanı cevap geldi: ‘Sizin için orduda büyütmek yerine partinin hem kendimiz hem toplum Atatürk’ün kurduğu laik, söylemlerimizle partimizin daima bir görev vardır. Fakat Mustafa Kemal’e, “Maydos daralması ve parti içi için daha sağlıklı sonuçlara demokratik Cumhuriyetin, kurumsal kimliğine katkı Sofya ataşemiliterliğinde Mıntıka Komutanlığı” adı kutuplaşma sonucunu ulaşabiliriz. etik insani ortak değerlerin sunmaya devam etmeliyiz. kalmanız çok önemli altında Ece Limanı’yla doğurmaktadır. Dolaylı Bu bakış açısıyla yerel taraftarı olmalıyız. Bunu yapabildiğimiz sayıldığı içindir ki sizi orada Seddülbahir ve Morto Limanı seçimlere doğru CHP’nin olarak mevcut iktidar Bu nedenle tercih zaman ancak amacımıza bırakıyoruz.’ Ben (Mustafa arasındaki sahilin savunma bugünkü iç durumuna partisini güçlendirme riskini ettiğimiz genel başkan adayı ulaşmak için yol kat etmiş Kemal), cevap verdim: görevi verilmişti. bakarsak şunları oluşturmaktadır. kazanamasa da biz amacımız oluruz.  (YLQèO\DVRYOX HW HODO%LQ] & $  O (YLQèO\DVRY HW %LQ] OO X   XU WWDcOéN < \D]éODUéLOH WDW¾UN?¾QHO $ N ?¾QHO \D < ]éODUéLOH XU U WWDcOé N  \DEDQFé HKHUcXEHQLQEDcéQDHKHUcXEHQLQEDcéQ HN¤OHWWHN¤OHWW ?? 99 (YUHQ H%XU©DN Y ¾NVHO < J¾O \cH $ ( H%XU©DN Y ¾NVHO < O YY UHQ \éOODUéDUDVéQGD  %LOJLOHUL \éOODUé  UL DD UDVéQGD ?  HNWLU F X]PDQX]PDQJHWLULOH J HW L U L HNW F OH L ? \D]DUODUéQ JLELDODQéQGDX]PDQ D \D]DUO QéQGDX]PDQ DD UéQ HQGLVLWDUDIéQGDQNDOHPH N W DUDIéQ G DQND OH P H  HODO%D\DU && HODO%D \ D U H Y WL\DWUR P¾]LN  VDQDWODU SODVWLN WL P¾]LN  VDQDWODU \ DW H Y UR  DOéQPécWéU  cWéU VLQHPDDODQODUéQGDNLDWéOéPéQ D O DQ O DUéQ G DNLD W é O éP éé Q H Y  KDONéPé]éQJHOHQHNKDONéPé]éQJH DVDODUéPé]éDVDODUéPé]é ?? << OH \N¾V¾Q¾DQODWWéNODUé ¸ \éOOéN  O ¸ éN \ N¾V¾Q¾DQODWWé NN ODUé H © ¾UN 7 H Y FD )UDQVé] WDW¾UN $ ¾UN 7 H Y FD )UDQVé] N H   \DNéQGDQELOGLYLPL] J¸UHQHNOHULQLGDKDJ \DNéQGDQ ¸UHQHNOHULQLGDKD  HW?LQ6DQDWé XPKXUL\ <éOéQGD&  é QGD & XPKXUL \ HW?LQ 66 DQDWé ND\QDNODUGDQRNXGXNODUéQGDQ ODUGDQRNXGXNODUéQ GD D Q \DEDQFéODUGDQKHUKDOGHGDKD EXLcL L©L©LQ EXL LQ cL \DEDQFéODUGDQKHU  N¾OW¾U YULPLPL]LQELUDVéUOéN GH L P L ] L QE L N¾OW UDVéUOéN ¾U ROXcDQG¾c¾QVHOGDYDUFéYéQGDNLOHU G¾c¾QVHOGD Y DUFé Y éQ Q GDNLOH U  ? ¸QHWLUL] \ L\LL\L  \ ¸QHW L U L ] ?  HGLU HWOHPHNW ] VDYDcéQé¸ Q HG HWOHPHNW ] é¸ L YLULOHUHGH H \DSéODQNLPL© H OHELUOLNW N  \D Sé ODQN L P L © LU UL OHUHGH  Kitap okuduğunuzu biliyoruz. ]NDQ ? 0XVWDIDCHUHI0XVWDID C HUHI ? ]NDQ H Y ©DYGDc  JDU GD\DQDUDNX\ UDNX\ J ©D  DU Y Y GDc HH  \XU ELU WELOJLVL GHPRNUDWLN \XU ELU WELOJLVL UDWLN \D]éVéLOHNDYéGD HVLQLHO Y H HU© © H \D]éVéLOHND VLQLHO Yé é GD   G¸NP¾cW¾U cW¾ HOHPH èQF  VD\ID  [ HOHPH èQF  VD\ID  [  VD   \ èQ  ID H OHPH \N¾V¾ DDcDP¸ <<   VD\IDVD\ID  [[ c D P FH U HY WH U  ©H U