Katalog

23 AĞUSTOS 2023 ÇARŞAMBA Haber 9 ‘Komutanın liderliği askerin yüreği yetti’ EMpEry Ali ST güçler tarafından Anadolu’nun haksız işgaline karşı Türk milletinin onuru ve cesaretiyle giriştiği Kurtuluş Savaşı’nın önemli Bir ölüm kalım dönüm noktalarından biri olan Sakarya Meydan Muharebesi, 102 yıl önce bugün başladı. Kütahya-Eskişehir Muharebelerinden Yunanlar galip ayrılınca, işgalci İngilizler’in “yalancı” kışkırtmalarıyla Anadolu’nun içlerine kadar ilerlemek istediler. Bu sırada Türk ordusunun Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilmesi TBMM’de çok sert tartışmalarına savaşı: SAKARYA neden olsa da tartışmaların sonucunda 5 Ağustos 1923’te ulu önder Mustafa Kemal Atatürk’e üç aylık süreyle “başkomutanlık” “Milletimizi esir etmek isteyen düşmanları mutlaka mağlup edeceğimize olan emniyet ve görevi verildi. Bu yetkiyi aldıktan sonra SINAN MEYDAN itimadım bir dakika olsun sarsılmamıştır. Bu dakikada, bu tam güvenimi hem yüksek heyetinize Atatürk, savaş öncesi hazırlıkları kapsamında “Tekalifi Milliye Emirlerini” çıkarmasıyla, hem bütün millete ve bütün dünyaya karşı ilan ediyorum.” (Atatürk, 5 Ağustos 1921) bütün kaynakların önemli bir kısmının Sakarya Tarihten Cephesi’ne aktarılmasını sağlamış oldu. Atatürk’ü 5 Ağustos 1921’de Bir ölüm kalım savaşı ancak dayayıncaya kadar- geri çekecekti. Günümüze Söz konusu emirleri olağanüstü yetkilerle başkomutanlığa Atatürk’ün ifadesiyle “topyekûn Alan savunması yapacaktı. Böylece getirdi. Başkomutanlık Kanunu’na savaş” mantığıyla kazanılabilirdi. düşmanı 100 km’lik genişlikte, 20 değerlendiren Dokuz Eylül göre meclis isterse üç ay dolmadan Atatürk, Nutuk’ta bu topyekûn savaş km’lik derinlikte sürekli hareketli Üniversitesi’nden tarihçi da yetkileri geri alabilecekti. stratejisini şöyle açıklıyor: “Savaş ve biçimde savaşmak durumunda Prof. Dr. Hakkı Uyar, “Yapılan Atatürk, başkomutan olduktan çarpışma demek yalnız iki ordunun bırakacaktı. Sonra en uygun bir milli seferberlik haliydi. sonra kürsüye geldi. Kendinden değil, iki milletin bütün varlıklarıyla, zamanda, kaybedilen yerleri Savaşta kullanılabilecek emin ve çok kararlı biçimde bütün mallarıyla, bütün maddi ve karşı taarruzlarla geri alacaktı. ugün 23 Ağustos 2023, 102 yıl bütün malzemelerin yüzde “düşmanları mutlaka mağlup manevi güçleriyle karşılaşması Bu, Atatürk’ün “sathı müdafaa önce bugün Sakarya Meydan 40’ına ve ulaşım araçlarının edeceklerini” meclise, millete ve ve birbiriyle vuruşması demektir. stratejisi”ydi. Kendi ifadesiyle, BMuharebesi başladı. Türk Hakkı Uyar yüzde 20’sine el koyuldu” tüm dünyaya ilan etti. Bunun için bütün Türk milletini, düşmanı “Anadolu’nun harimi tarihinin en önemli savaşlarından biri, bilgisini verdi. Uyar, savaş Atatürk, Kurtuluş Savaşı’nın en cephedeki ordu kadar, düşüncesi istemine” çekerek orada boğacaktı. belki de en önemlisi Sakarya Meydan öncesi alınan kararlarla Yunan ilerleyişinin bunalımlı döneminde, 15 gün içinde, ve duygusuyla ve fiili olarak Yunan orduları, 14-23 Ağustos Muharebesi’dir, çünkü kaybedilmesi durdurulduğunu belirterek “Uzun bir süreden önce orduyu Sakarya Nehri’nin savaşla ilgilendirmeliydim.” 1921 tarihleri arasında Ankara’ya halinde Sevr Antlaşması’nın sonra Türk ordusunun savunma evresinden doğusuna çekti. Sonra olağanüstü Atatürk, bu topyekûn savaş doğru ilerlediler. Türk orduları uygulanmasıyla Türkiye’nin karşı saldırıya geçtiği ve eşsiz bir zafer yetkili başkomutan olarak ordunun, stratejisiyle cephedeki ordu kadar ise Atatürk’ün sathı müdafaa paramparça olması, Anadolu’nun, kazandığı savaş olmuştur” dedi. meclisin, milletin ve vatanın tüm cephe gerisindeki halkı da seferber stratejisiyle geri çekildiler. İki ordu, Trakya’nın ve İstanbul’un tamamen Başkent Üniversitesi’nden sorumluluğunu üzerine aldı. Böylece etti. İstanbul’dan Anadolu’ya 23 Ağustos 1921’de karşı karşıya elden çıkması ve belki de ilk kez tarihçi Doç. Dr. Halil Özcan bir ölüm kalım savaşı öncesinde çok kaçırılan silah ve cephaneyi kadınlar geldi. 24 Ağustos’ta Mangaldağı, “Türklerin vatansız kalması” söz ise bugün Sakarya Meydan büyük bir sorumluluk alıp çok ağır kağnılarla cepheye taşıdılar. İmalatı 26 Ağustos’ta Türbetepe Yunanların konusuydu. Bu nedenle Sakarya, Muharebesi’nin başlangıç bir yükün altına girdi. Harbiye’nin becerikli ve fedakâr eline geçti. Atatürk, gerekirse gerçek anlamda bir ölüm kalım tarihi olduğunu belirterek Atatürk, 6 Ağustos günü bir bildiri işçileri eldeki toplara uymayan top TBMM’nin Ankara’dan Kayseri’ye savaşıdır. “Atatürk’ün, 17 Ağustos günü yayımladı. Bu bildiride, meclisin mermilerini bile tornadan geçirdiler. taşınmasını emretti. Ancak Yunan kırılan kaburga kemiğinin ve milletin kesin iradesinin, Yunan Pencere demirlerinden süngü, saban taarruzu durdurulunca bu emri Atatürk’ün kurtarıcı kararı ordusunu ana yurdumuzun “harimi demirlerinden kılıç yapıldı. Çorak uygulatmadı. akciğerine temas etmesi 10 Temmuz 1921’de Yunan ismetinde (temiz koynunda) yaylalardaki eski ahşap evler yıkılıp 100 km’lik genişlikte, 20 km’lik söz konusuydu. Bu yüzden Halil Özcan büyük taarruzu Kütahya Eskişehir boğarak” kurtuluş ve bağımsızlığı tahtaları lokomotiflerde yakıt olarak derinlikteki bir cephede gerçekleşen kendisine yatması tavsiye Muharebeleri başladı. 13 elde etmek olduğunu bildirdi. kullanıldı. muharebede Türk ordusunun sol edilse de o kabul etmedi” dedi. Özcan, savaş Temmuz’da Afyon ve Bilecik Başkomutan Atatürk, oldukça kısa kanadı Ankara’nın 50 km güneyine öncesi duruma ilişkin “Asker kıyafet açısından Yunan ordularınca işgal edildi. 15 Topyekûn savaş hazırlığı sürede orduyu, meclisi ve milleti kadar çekildi. Ordunun yönü perişandı. Ama kahraman olmak için askerin Temmuz’da Kütahya önlerinde bir ölüm kalım savaşına hazırlamayı değişti. 27 Ağustos’ta Yusuf İzzet Sakarya Meydan Muharebesi şiddetli çarpışmalar oldu. 17 kıyafete ihtiyacı yoktu. Komutanın liderliği, başardı. Paşa’nın, “Bu hat giderse hangi öncesinde ordunun durumu iyi Temmuz’da Kütahya kaybedildi. aklı ve umudu ile askerin yüreği savaşmaya hattı savunacağız?” diye sorması değildi. O günlerde cepheyi gezen Mustafa Kemal Paşa (Atatürk), 18 yetti. Sakarya Muharebesi, 23 Ağustos 1921’de Sathı müdafaa stratejisi üzerine Başkomutan Atatürk, “sathı milletvekillerinin anlattığına göre Temmuz’da Eskişehir’de Karacahisar kendisinin, Türk askerinin ve Türk milletinin müdafaa stratejisini” şöyle açıkladı: Kütahya-Eskişehir Muharebeleri askerin pek çoğunda çarık yoktu, karargâhında Batı Cephesi eşsiz fedakârlığı ile başlayacak ve 22 gün 22 “Hattı müdafaa yoktur, sathı askerin çoğu yalın ayaktı. Askerin sonunda düşman Ankara’nın 80 Komutanı İsmet Paşa’yla görüştü. gece sonra özgürlüğünün kapılarını aralayacak müdafaa vardır, o satıh bütün km yakınlarına kadar gelmişti. yüzde 80’inde gerekli elbise, “Ordunun, Sakarya’nın doğusuna bir zafere dönüşecektir” ifadelerini kullandı. vatandır. Vatanın her karış toprağı üniforma yoktu, var olanlar da Şimdiki hedefleri Ankara’yı çekilmesini” istedi. Atatürk, askeri l ANKAr A/Cumhuriyet vatandaşın kanıyla sulanmadıkça ele geçirip Sevr Antlaşması’nı eskiydi, kimi askerler sivil giysiler strateji açısından çekilmeyi gerekli terk olunamaz. Onun için küçük içindeydi. Gece soğuk olmasına TBMM’ye onaylatmaktı. Kütahya- görüyordu: “Askerliğin gereğini büyük her birlik ilk durabildiği Eskişehir Muharebelerinin üzerinden karşın askerin kaputu yoktu. Askerin tereddütsüz uygulayalım. Diğer noktada yeniden düşmana cephe ‘Şapkanın kabulü yeterli iç çamaşırı bile yoktu. Yeterli bir ay bile geçmemişti. Yunan sakıncalara karşı koyarız” diyerek kurup savaşa devam eder…” Genelkurmayı’na göre hiçbir ordu bu suyu yoktu, çoğu matarasızdı. çekilme kararını tereddütsüz Başkomutan, bu stratejiyi ordulara Kırbaları, fıçıları eksikti. Tütünleri kadar kısa sürede toparlanıp yeni bir uygulattı. Atatürk bu kararıyla hem devrimlere güç verdi’ emir olarak da bildirdi. muharebeye hazırlanamazdı. Yunan yoktu, erler ot içiyordu. Sigara kâğıdı yeni kurulan düzenli orduları kuruluş Yunan orduları, 30-31 Ağustos’ta yoktu. Posta hizmeti aksıyordu. ordusuna İngiliz desteği devam Cu Mhuriy ETiMiziN kurucusu ulu önder sürecinde yok olmaktan kurtardı, hem da şiddetli hücumlarını sürdürdü. ediyordu. Silah ve cephaneleri Askerin yüzde 20’sinin süngüsü Yunan ordusunu Anadolu içlerine Mustafa Kemal Atatürk’ün, 23 Ağustos Atatürk, Fevzi Paşa’nın da fikrini yoktu. Birçok süvarinin kılıcı yoktu. tamdı. Başlarında kralları çekerek onları harekât üssünden 1925’te, elinde bir “Panama şapka” ile çıktığı alarak geri çekilmeye son verdi. (Konstantin) ve prensleri (Andrea) Ağır yaralıları taşıma olanağı yoktu. uzaklaştırıp lojistiklerini zorlaştırdı Kastamonu gezisinde başlattığı “Şapka Türk orduları Haymana’da savunma Geri hizmetler iyi değildi. Ayrıca vardı. Tek sorunları ordu içinde ve çok geniş bir alanı kontrol etmek ve Kıyafet Devrimi”nin 98. yıldönümü düzeni aldı. 2-3 Eylül’de Yunan yayılmaya başlayan Bolşevizm’di. asker yakınları da geçim sıkıntısı zorunda bıraktı hem de orduyu bugün. Atatürk, her alanda olduğu gibi taarruzları önlendi. 6 Eylül’den içindeydi. (Sina Akşin, Savaş ve Etnik Başkomutan Atatürk ise dört bir yeniden derleyip toparlayacak zaman kılık kıyafet konusunda da halka öncülük itibaren Türk orduları üstün duruma yandan kuşatılmıştı. Batıda Yunan Temizlik, s.372-375) Un bulamayan kazandı. ederek yol gösterdi. Türk ulusunun modern geçti. insanlar kaynamış ve kavrulmuş orduları, Ankara’da muhalifler, 19 Temmuz’da Eskişehir toplum seviyesine ulaşmasındaki önemli Başkomutan Atatürk, 9 Eylül’de doğuda Batum’da, olumsuz bir buğdayla karınlarını doyuruyordu. En Yunanlarca işgal edildi. 21 devrimlerden biri olarak görülen Şapka bazı silah arkadaşlarıyla Polatlı’nın önemlisi de cephede yeterli asker durumda Bolşevik kuvvetlerle Temmuz’da Eskişehir’i geri Kanunu, Atatürk’ün Kastamonu ziyareti kuzeyindeki Zafertepe’ye geldi. yoktu. Genelkurmay kaynağına Anadolu’ya yürüme hesapları yapan almak için yapılan Türk taarruzu sonrasında, 25 Kasım 1925’te “Şapka Gerekli hazırlıkları yaptı. 10 Eylül’de göre Kütahya-Eskişehir ve Sakarya Enver Paşa, İstanbul’da Padişah başarısız oldu. 22 Temmuz’da Türk İktisası Hakkında Kanun” adıyla kabul Beylikköprü’nun doğusundan Türk muharebeleri sırasında kaçak sayısı Vahdettin ve İngilizler, güneyde ordusu geri çekilmeye başladı. 24 edildi. Şapka Devrimi’nin önemi hakkında karşı taarruzunu başlattı. 10 Eylül’de 48.335 kişiye yükselmişti. (Türk Fransızlar… Hepsi fırsat kolluyordu. Temmuz’da Batı Cephesi Karargâhı Cumhuriyet’e konuşan Doç. Dr. Mehmet Duatepe, 12 Eylül’de Çaldağı ve İstiklal Harbi, “İdari Faaliyetler”, C.7, Sakarya Meydan Muharebesi’nde Polatlı’ya taşındı. 25 Temmuz’da Emin Elmacı, devrimi, “Kastamonu Mangaldağı kurtarıldı. s. 356) Acil 20 bin askere ihtiyaç orduların durumu şöyleydi: Türk ordusunun Sakarya’nın Yunan ordusu çok ağır kayıplar halkının bunu kabul etmesi, Atatürk’e vardı. Yunan ordusu: 120.000 er, 3.780 doğusuna çekilmesi tamamlandı. verdiği muharebede 13 Eylül’de daha sonraki batı devrimlerinde güç verdi. İşte bu koşullarda Başkomutan subay, 57.000 tüfek, 2.768 makineli Atatürk, umutsuzluğun kol gezdiği kentleri yakıp yıkarak geri tüfek, 1.350 kılıç, 386 top, 3.800 ‘Fes yerine şapkanın giyilmesinin’ dinle Atatürk, 7/8 Ağustos 1921’de o günlerde çevresindekilere “Ordu çekilmeye başladı. Türk ordusunun Tekâlifi Milliye Emirlerini yayınladı. hayvan, 600 adet 3 tonluk kamyon, ilgili olmadığının herkese anlatılması da ayaktadır, sağlamdır. Çok değil, da mevcudu ve cephanesi 240 adet 1 tonluk kamyon ve 18 Buna göre bedeli sonradan ödenmek çok önemlidir” dedi. Atatürkçü Düşünce 20-25 gün daha vakit kazanalım, azalmıştı. Takip hareketinden koşuluyla halkın elindeki yiyecek, uçak. onlara göstereceğiz, behemehâl Derneği (ADD) Başkanı Hüsnü Bozkurt ise istenilen sonuç alınamadı. 1683 Türk ordusu: 96.326 er, 5.401 giyecek maddelerinin yüzde 40’ı, tepeleyeceğiz!” demişti. “Türk insanı eğitimiyle, hukukuyla, yeni Viyana Bozgunu’yla başlayan öküz ve at arabalarının yüzde10’u, subay, 54.572 tüfek, 825 makineli Atatürk’ün tehlikeyi sezerek, çok yasalarıyla ve devrimleriyle bir bütündür. Batı karşısındaki Türk geri çekilişi, tüfek, 1.309 kılıç, 196 top, 32.137 binek ve taşıt hayvanlarının yüzde kritik bir zamanda, bazı yerlerin Şapka Devrimi de bu bütünün çok önemli ve 238 yıl sonra Sakarya Meydan 20’si, ayrıca her evden bir kat hayvan ve 2 uçak. (Türk İstiklal Harbi, kaybedilmesi ve bunun doğuracağı bölünmez parçalarından biridir” dedi. Muharebesi’yle Ankara önlerinde, C.7, s. 331) çamaşır, birer çift çorap, çarık ağır eleştiriler pahasına orduyu geri l ANKAr A/Cumhuriyet Polatlı’da Haymana’da durduruldu. istendi. Türk halkı başkomutanın Yunan ordusu sayıca neredeyse çekmesi, sadece büyük komutanların Sakarya gerçek anlamda vatan her bakımdan Türk ordusundan daha çağrısına kayıtsız kalmadı, elinde verebileceği bir karardı. Org. Ali Fuat kurtaran bir zaferdi. Falih Rıfkı avucunda ne varsa orduya verdi. üstündü. Erden’in deyişiyle, “Bu manevraya Atay’ın deyişiyle, “Ben şimdi 12 Ağustos 1921’de Fevzi Paşa’yla Sevkıyat ve Nakliyat Genel ‘ihtiyari stratejik çekilme’ İstanbul’un bir köşesinde bu Müdürlüğü yeniden yapılandırıldı. birlikte Polatlı’da cepheye giden denir. Bunu yapabilmek için satırları Sakarya Başkomutan Atatürk, İnler Katrancı Konya’ya ek olarak Çorum, Yozgat, büyük manevi cesaret lazımdır. Savaşı’nı Kırşehir, Sivas ve Kayseri’de ambarlar yakınlarında atından düşerek Harp tarihinde geri çekilmeyi kazandığımız için yaralandı. 16 Ağustos gecesini kuruldu. Cepheye silah ve cephane emreden ve onu başarıyla yapan yazabiliyorum. Bu nakli organize edildi. Cephenin Ankara’da geçiren başkomutan, 17 komutanlar, imha muharebesi sırada siz İstanbul Ağustos’ta Alagöz’deki karargâha ekmek ihtiyacı için uygun yerlerde yapanlardan daha nadirdir.” (Ali denizini hâlâ o fırınlar inşa edildi. El Cezire ve Doğu gitti. Savaşı, kırık kaburgasıyla Fuat Erden, Atatürk, s.80) zafer şerefine buradan yönetecekti. cephelerinden Batı Cephesi’ne silah, Atatürk’ün kaybedilen bir seyrediyorsunuz.” cephane, araç-gereç, askeri kuvvet Başkomutan Atatürk, muharebe sırasında verdiği kurtarıcı (Falih Rıfkı Atay, düşmanı belli bir hatta getirildi. İstanbul’dan Anadolu’ya bu karar, sonraki muharebelerin Çankaya, silah, cephane, araç-gereç kaçırıldı. karşılamayacaktı, durağan ve savaşın kaderini değiştirecekti. s.339) bir mevzi muharebesi Sovyet Rusya’dan alınan silah ve Atatürk’ün bu kararı, bir ay cephanenin bir kısmı geldi. Ordu yapmayacaktı; kadar sonra, Sakarya Meydan 3. Cumhurbaşkanı birliklerini, belirli mevcudu artırıldı. (Türk İstiklal Harbi, Muharebesi’nin kazanılmasında C.7, s. 331-382) bir düzen içinde ve büyük rol oynayacaktı. Celal Bayar anıldı birbiriyle koordineli biçimde hareket Bir milletin Tür KiyE Cumhuriyeti’nin ettirerek düşman saldırısı sorumluluğunu üzerine 3. Cumhurbaşkanı Celal karşısında vuruşa vuruşa Bayar, vefatının 37. yılında almak -Polatlı Haymana’ya, Bursa’nın Gemlik ilçesindeki Yenilmiş orduyla birlikte Atatürk’ün Mangaldağı’na kabri başında törenle anıldı. de yenileceğini düşünen meclisteki sırtını muhalifler, Atatürk’ün ordunun Umurbey Mahallesi’nde başına geçmesini istediler. Ona bulunan anıt mezardaki Celal Bayar gerçekten güvenenler de o kritik törene, Bayar’ın torunlarının aşamada düşman ilerleyişini onun yanı sıra Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanı durdurabileceğini düşünerek bu kararı Metin Kıratlı, Bursa Valisi Mahmut Demirtaş, desteklediler. Atatürk, “olağanüstü Gemlik Kaymakamı Hasan Göç, Bursa İl yetkili başkomutan” olması şartıyla Emniyet Müdürü Sabit Akın Zaimoğlu ile siyasi bu isteği kabul edeceğini söyledi. parti ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri Ancak milli iradeye duyduğu katıldı. Törende, Celal Bayar’ın özgeçmişinin saygıdan dolayı bu olağanüstü okunmasının ardından anıt mezara çelenkler yetkilerin üç ayla sınırlandırılmasını bırakıldı, saygı duruşunda bulunuldu. Bayar istedi. Tartışmalardan sonra meclis ailesinin taziyeleri kabul etmesinin ardından tören sona erdi. l ANKARA