Katalog

gorus@cumhuriyet.com.tr 25 ARALIK 2023 PAZARTESİ 2 olaylar ve görüşler İsmet İnönü Diplomat İnönü dönemi... uyguladığı “tarafsızlık politikası” Lozan’da başlayan diplomasi dünyası için tarihe Birlik olmak... diplomatik görüşmelerde geçen bir ders niteliğindedir. ehit haberlerinin acısıyla İnönü’nün aşağıdaki Bu dönem için tezler ve kitaplar yeni bir haftaya başlıyoruz. betimlemesi önemlidir. yazılmıştır. Ş Irak’ın kuzeyinde hafta “Ben Lozan’a gidinceye sonu iki gün içinde iki ayrı terör Demokrasiye geçiş kadar çizmeden başka saldırısında 12 askerimizi yitirdik. İnönü savaştan sonra yeni ayakkabı tanımıyordum. Bir kez daha gözler Suriye, Irak lümünün 50. yılında İsmet bir döneme, “Türkiye için çok Sabahleyin kalkar kalkmaz ve İran üzerinden bölgedeki sıcak İnönü’yü saygıyla anıyoruz. partili sisteme girme” uğraşlarına gelişmelere, Türkiye’nin bu karmaşık ayağıma çizmeyi geçirirdim... Öİnönü yaşamının her denklemdeki yerine, atacağı adımlara girdi. Hukuka dayalı, gizli oy Savaş meydanlarından çıkmış, aşamasında ülkesi için çalışmış, çevrildi. 2024, zorlu bir yıl olacağını açık sayım esasını kabul eden oraya gitmiştim.” üstün yetenekli bir kişiydi. acı bir şekilde hatırlattı. seçim yasasının Meclis’te kabul Lozan için İngiliz Başbakanı Yakın dönemde yaşanan, Mustafa İsmet’in yaşamında edilmesini sağladı. Churchill “Sevr’in karşıtı oldu” sınırlarımıza da uzanan gelişmelere asker İnönü, diplomat İnönü, 14 Mayıs 1950’de yargıç der. Lozan’da ABD temsilcisi şöyle bir bakalım... Irak ve Suriye’de devlet adamı İnönü, çok partili denetiminde dürüst seçimler yönetimsel boşluklarla birlikte terör Joseph C. Grew de “İsmet Paşa siyasal sistemi sağlayan İnönü, örgütü PKK/YPG’nin etkinliği ortada. yapıldı. Yeni kurulmuş olan DP Lozan’da büyük bir diplomatik muhalefet partisi lideri İnönü, Ankara’nın tüm çıkışlarına karşın seçimi kazanınca, barış içinde zafer kazandı” der. 1961 sonrası darbeleri önleyen Washington’ın YPG’ye desteği siyasal iktidar DP’ye devir İnönü Lozan’da türlü baskılarla sürüyor. Tıpkı, petrol/gaz sahalarına İnönü vardır. edildi. İnönü, oğluna yazdığı karşılaştı, sıkıştığı zaman yakın bölgelerde YPG işbirliğiyle ABD Osmanlı döneminde, Yemen’de, mektupta şöyle diyor: “Bu seçim, “Ben savaş meydanlarından ve konuşlanmasının devam ettiği gibi. Diyarbakır’da, Suriye’de memlekete yeni bir hayat tarzı NATO müttefiki Ankara-Washington Mudanya’dan geldim” çıkışını cephelerde savaşlara katılarak hattında ilişkilerdeki kırılma noktaları kurmak için öngördüğümüz Atatürk’ün İnönü’ye yazdığı yapmıştır. Ünlü siyaset bilimci “Kolordu Komutanlığı” düzeyinde bilindik. Üstüne bir de Türkiye’nin teşebbüste ne kadar ciddi yazıda “devrim”in başlangıcından Bernard Lewis, “İnönü Lozan’da görevler yapmıştır. Milli F-16 savaş uçağı taleplerine Biden ve samimi olduğunuzu ispat bu yana yaptığı tarihi hizmetleri kendi şartlarını Batı’ya kabul yönetiminden “Önce İsveç’in NATO Mücadele’de ilk Genelkurmay etmiştir. Memleket için, hepimiz Türk ulusunun daima takdir ve ettirdi” demiştir. üyeliğini onaylayın” kartı da eklenmiş başkanı olarak düzenli ordunun için şeref olmuştur.” şükranla anacağını belirtmiş durumda. ABD Başkanı Biden, kuruluşunu sağladı. Batı Cephesi Devrimlerin uygulayıcısı 1950 seçimleri konusunda ve şunu da eklemişti: “Şimdiye geçmişte Irak’ın etnik temelli şekilde Komutanı olarak 3.5 yıl süren Cumhuriyetin ilanından sonra birçok inceleme ve kitap kadar olduğu gibi bundan bölünmesinden yana cepheye yakın savaşlara bizzat katıldı. siyasetçilerden. kesintisiz 12 yılı aşan bir süre yazıldı. Ünlü siyasal bilimci sonra da en büyük ve en II. İnönü Savaşı sonunda Irak’ta geçen hafta yerel seçimler başbakanlık yaptı. Bu dönem Prof. Dr. Dankwart Rustow bir önemli hizmetlere olan yüksek Atatürk’ün ona gönderdiği tarihi için sandık başına gidildiğini de yeni Türk devletinin kuruluşu yazısında bu iktidar değişimini liyakatinizin takdirkârı olduğumu hatırlamakta fayda var. Özellikle uzun telgraf çok önemli ve anlamlıdır. ve çağdaş bir toplumun yaratılış şöyle yorumlar: “İsmet İnönü, burada da tekrar etmekten haz yıllar etnik nüfus üzerinden oyunların Atatürk telgrafında şöyle diyor: aşamasıdır. Atatürk’ün laik demokrasiyi geliştirmek için duyarım.” oynandığı Kerkük’teki seçimler “Bütün dünya tarihinde, sizin ilkelere dayalı Aydınlanma diktatörlük gücünü gönüllü İnönü Aydınlanma devrimlerine kritik sonuçlar barındırıyor. Ankara İnönü Meydan Savaşları’nda ile soğuk ilişkilerdeki Kürdistan devrimleri birbiri ardınca olarak terk eden dünyanın tek içtenlikle bağlı Atatürk’e yüreği üzerinize yüklendiğiniz görev Yurtseverler Birliği en çok oya sahip gerçekleşiyordu. Laik hukuk devlet adamı olma onurunu ve aklıyla inanmış gerçek bir kadar ağır bir görev yüklenmiş olurken Arap Koalisyonu Listesi devrimi, kadınlara haklarının taşımaktadır.” cumhuriyetçiydi. Atatürk’ün ikinci, Birleşik Irak Türkmenleri komutanlar pek azdır. Siz orada verilmesi, giysi, alfabe, laik 1950-1960 İnönü’nün ölümünde “Devletimizin Cephesi Listesi de üçüncü çıktı. yalnız düşmanı değil, milletin eğitim gibi zor dönemeçler muhalefet lideri olarak demokrasi kurucusu ve milletimizin makûs (tersine giden) talihini de gerçekleştirildi. Yürütmenin için çalışmalar yaptığı süreçtir. fedakâr, sadık hizmetkârı, ‘Vekâlet savaşları’... yendiniz. başında Başbakan İsmet İnönü eşsiz kahraman Atatürk. Vatan Suriye gibi Irak’ta da Şii İran’ın ... Askeri müdahaleleri etkisi yadsınamaz. Ankara-Tahran bulunuyordu. Bu nedenle sana minnettardır” cümlesiyle Adınızı tarihin şeref abidelerine arasında pek ortalığa serilmese durduran lider İnönü bu aşamada Aydınlanma başlayan bildiri onun içtenliğini yazan ve bütün millete size karşı de ciddi görüş ayrılıkları yıllardır devrimlerinin gerçekleşmesi için gösterir. 1961’den sonra İnönü tekrar yaşanmakta. Diğer yandan İsrail’in sonsuz bir minnet ve şükran canla başla çalışan bir devrim Son yıllardaki bir başbakan oldu ve Türk siyasal Gazze’ye saldırıları, Filistin’i nasıl duygusu uyandıran büyük gaza uygulayıcısıdır. Bu nedenle konuşmasında “40 yıldır yaşamında ilk koalisyon bir geleceğin beklediğine yönelik ve zaferinizi tebrik ederken Atatürk’e dil uzatamayanlar devletçiyim. Devletçilik hükümetini kurdu. 1961-1966 öngürülemezlik tablosu da önümüzde üstünde durduğunuz tepenin size duruyor. Ankara ile Washington’ın eleştiri oklarını İnönü’ye solculuktur diyorlar. Böyleyse arası Türkiye için son derece binlerce düşman ölüleriyle dolu yakın müttefiki Tel Aviv arasında yöneltirler. evet solcuyum. Halkçılık hassas bir dönemdir. Bu dönemde bir şeref meydanı seyrettirdiği gerilim yüksek. solculuksa evet böyleyim” iki kez fiili askeri müdahale ABD’nin Irak’ı işgali, “Arap Baharı” kadar, milletimiz ve kendiniz Devlet adamı demiştir. oldu. Başbakan İnönü bunları süreçleriyle Suriye’ye de sıçrayan için yükseliş parıltılarıyla dolu Atatürk’ün yaşama veda Bu kısa yazıda İnönü’nün engelledi ve ikinci kez isyan eden iç çatışmalar yıllar içinde bu ülkeleri bir geleceğin ufkuna da baktığını edişinden sonra cumhurbaşkanı tüm nitelikleriyle anlatılması Aydemir ve arkadaşları idam ile “vekâlet savaşları”nın merkezine ve hâkim olduğunu söylemek olan İnönü, bu dönemde çevirdi. Suriye’de sahada ABD’den olanak dışıdır. Ancak temel cezalandırıldı. isterim.” Rusya’ya, İran’a pek çok güç Türkiye’yi II. Dünya Savaşı çizgiler verilmiştir. Vatanı için Eğer İnönü olmasaydı Türkiye Bu telgraf hem tarihi gerçeği bulunmakta. Şam yönetimi müttefiki belasının dışında tutabilmek için çalışan cephe komutanı, Lozan’ın birbiri ardından gelen askeri Rusya ile Türkiye arasında ilişkiler saptar hem de geleceği ortaya yoğun diplomatik uğraşlarda baş delegesi, devrimlerin müdahalelerle karşı karşıya ise bölgesel alanlara göre değişiklik koyar. Son cümlede “yükselişle bulundu. Savaş sonrası çok uygulayıcısı, çok partili sistemin kalan bir Ortadoğu ülkesine gösteriyor. dolu bir gelecekten” söz eder. partili sisteme girilince bir gezi ülkemizde gerçekleşmesini dönecekti. Bu nedenle 1961-1966 Bu karmakarışık tabloda Türkiye sırasında önüne çıkarılan çocuğa sağlayan demokrasi atılımlarını açısından toprak bütünlüğü ve arası İnönü’nün başbakanlığı Diplomat İnönü egemenlik haklarını korumak son verdiği yanıt önemlidir: “Sizi gerçekleştiren İnönü son derece önemlidir ve takdirle Milli Mücadele’nin zaferle derece hayati önemde. Ankara uzun şekersiz bıraktım ama babasız unutulmayacaktır. 50. ölüm anılmalıdır. sonuçlanmasından sonra İnönü süredir, bir ABD bir Rusya denklemi bırakmadım”. yılında vatansever İnönü’yü sevgi İnönü 25 Ekim 1937’de için yeni bir dönem başladı. üzerinden denge tutturma çabasında. İkinci Dünya Savaşı sürerken ve saygı ile anıyoruz. başbakanlıktan ayrıldığında, Akdeniz havzasına uzanan enerji ve etkinlik mücadeleleri arasında, Atina ile ilişkileri yeniden rayına sokma arayışında. Ama bölgede yapılan tüm diplomatik ya da askeri manevralar bütüncül bir çözüm içerecek formülde değil. Çünkü çok kutuplu küresel sisteme doğru ilerlendiği yorumlarını da hesaba katarsak hızlı, Bir büyük insanı anarken anlık değişimlere karşı alınacak tek taraflı tutumlar riskler barındırabilir. Prof. Dr. Yakut Irmak Öz Den izliyor ve kısa bir süre sonra Sorgulamak demokrasinin da onu siyasete davet ederek AtAtürk kültür VAkfı BAşkAnı gereği önce parti müfettişliğine Sınırlarımıza doğru uzanan smet İnönü’yü 25 Aralık atıyor, sonra milletvekilliğine bu tehlikeli gelişmeler arasında İ1973’te yitireli 50 yıl olmuş. O getiriyor, sonunda da Çalışma ise yerel seçime gidilirken iç da Atatürk gibi, yaşamının büyük Bakanlığı’nı ve o zamanki adıyla siyasette tıkanmışlık, muhalefetin karşılıklı birbirini suçlaması ve bir bölümünü önce Osmanlı “İşçi Sigortaları”nı kurmakla iktidar cephesinin kutuplaştırıcı döneminde (Balkan Harbi’nde, görevlendiriyor. söylemlerinde doz artıyor. TSK’ye Yemen’de, I. Dünya Savaşı’nda Kanımca bu fotoğraf İnönü’nün yapılan saldırı sonrasındaki çıkışlar Suriye, Filistin, Kafkasya’da) her durum ve koşulda nasıl bir da buna son örnek. Yaşanan acıya sonra da Kurtuluş Savaşı’mızda nezaket ve zarafetle davrandığını karşı güçlü ulusal birlik duruşu (Batı Cephesi Komutanlığı, 1.ve 2. da göstermektedir. Dersin hocası elbette şart ama aynı zamanda olayın nasıl gerçekleştiğini, bir ihmalin İnönü Savaşları, Büyük Taaruz) konusunu öğrencilere ayakta olup olmadığını, dış politikada geçirmiş bir büyük askerdir. anlatırken Rektör Prof. Dr. Cemil askeri ve siyasi yol haritasının Onun komutanlık yeteneklerine Bilsel ve cumhurbaşkanı da onları nasıl ilerleyeceğini sorgulamak güvenen Atatürk tarafından ayakta izlemekteler... da demokratik işleyişin gerekli bir henüz albay iken ülkemizin ilk Yazımın, Atatürk’ün ölümünden parçası. TBMM de bunun için doğru Genelkurmay başkanı seçilmiştir. sonra Cumhurbaşkanı İnönü’nün adres değil mi?.. 27 Kasım 1938’de yayımladığı Cumhurbaşkanı İsmet İnönü ve İstanbul Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Cemil ‘En büyük yenilgim...’ Gericilere geçit yok ve beni her okuyuşumda Bilsel, Sadi Irmak’ın fizyoloji dersini dinlerken (1942). İsmet İnönü’nün birçok 2024’e doğru geri sayımdayız. yeniden etkileyen mesajını Ama geçen hafta gazetemizde de söyleşi ve demeci tarihe sizlere anımsatarak noktalamak yenilgim, en büyük zaferimdir” İnönü’nün bu kişilik özelliğine iyi yer bulan haberlere bakınca sanki geçecek nitelikte ifadeler içerir. istiyorum: “Devletimizin kurucusu diyebilmiştir. bir örnek sayılabilir. tarihte geriye doğru ışınlananlar Örneğin, kadınlara seçme- ve milletimizin fedakâr, sadık Yıl 1942. Babam Sadi Irmak olduğunu görür gibi olduk. ÇEDES seçilme hakkının yasalaştığı Eğitime verdiği önem hizmetkârı, eşsiz kahraman henüz İstanbul Üniversitesi’nde projesi adı altında anaokulunda 5 Aralık 1934’te Meclis’te İnönü’nün demokrasi ve insan Atatürk” hitabıyla başlayan mesaj imamın derse girişi mi dersiniz, bir genç bir doçent. Bu görevinin yaptığı konuşma kanımca çok imamın ortaokulda insan hakları dersi haklarına olan inancı kanımca şöyle bitmektedir: “Bütün ömrünü yanı sıra büyük bir enerji ve vermesi mi, üniversitelerde protesto etkileyicidir: “Türk devrimini şu deyişi ile de özetlenebilir: hizmetine verdiğin Türk milletiyle çalışkanlıkla bir yandan Goethe, hakkına baskı arayışı mı, MEB’in tarih anlatırken bunun bir “Türkiye tok tutsakların veya aç beraber senin huzurunda saygı ile Nietzsche, Schopenhauer gibi ve bakanın tarikat, cemaatlerle kurtuluş olduğunu en başta özgürlerin ülkesi değil, özgür ve eğiliyoruz. Bütün yaşamında bize Alman düşünürlerinin yapıtlarını işbirliğini normalleştirmeye yönelik söyleyecektir. Bu kurtuluşun tok insanların ülkesi olmalıdır.” ruhundaki ateşten canlılık verdin. Türkçeye kazandırırken bir çıkışları mı... 100 yıllık bir geriye çeşitli evreleri içinde de özellikle Son olarak İnönü’nün önemli Emin ol hatıran, sönmez meşale gidiş tablosunun içine girmek yandan da hem Ulus gazetesinde kadınların kurtulmasını kararlarını ilgili konuyu ayrıntılı isteyenleri şaşkınlıkla izliyoruz. Ancak olarak ruhlarımızı sürekli ateşli ve hem de tüm Halkevi dergilerinde karşıdevrim arayışına girişenlere karşı anlatacaktır.” olarak araştırmadan ve liyakat uyanık tutacaktır.” makaleler yazıyor. Bu makaleleri Atatürk’ün kurduğu çağdaş, laik, İnönü’nün tüm yaşamı ilkesinin süzgecinden geçirmeden Kendisi de tüm gücüyle dikkatle izlediği anlaşılan hak, hukuktan yana Cumhuriyetin boyunca demokrasiden yana vermediğini gösteren, daha önce desteklediği Atatürk gibi, Cumhurbaşkanı İnönü, bir gün izinde toplumun pek çok olduğu da açıktır. Nitekim yayımlanmamış bir olayı siz yaşamını, inançları doğrultusunda üniversiteyi ziyaret ederek katmanından GEÇİT YOK diyenlerin iktidarı kaybettiği 14 Mayıs 1950 değerli okurlarımla paylaşmak vatanına adamış olan bu büyük babamın fizyoloji dersi anlattığı sesleri gür ve berrak çıkıyor. seçimi ile ilgili olarak “En büyük istiyorum. Yukarıdaki fotoğraf insanı saygı ve rahmetle anıyoruz. sınıfa giriyor, dersi dikkatle