Katalog

22 OCAK 2023 PAZAR 6 inceleme Düzenli milli ordunun ilk başarısı, kurtuluş yolunda pek çok önemli konunun çözümüne açılan kapı I. inönü Savaşı’nın ATATÜRK’ÜN DEĞERLENDİRMESİ: ÇOK ÇOK MESELE 102. yıldönümü ÇÖZÜLDÜ ‘Kesin zafere hayırlı başlangıç’ avaşı Ankara’da dakikası dakikasına Sizleyen Mustafa Kemal, 11 Ocak 1921 günü Cephe Komutanı Albay İsmet Bey’e bir kutlama telgrafı gönderdi ve “Bu başarının kesin zafere hayırlı bir başlangıç olmasını Allah’tan dilerim” dedi. Bu tanımlama, ileriye dönük bir umut ışığı gösteriyordu. Ocak 1921, Birinci İnönü Savaşı Yunan birlikleri geriye çekilmişti ama isyan başarısının tarihidir, bu yıl bu savaşın eden Ethem kuvvetleriyle savaşlar 21 Ocak 10102. yıldönümüne ulaştık. 1921 tarihine kadar sürdü. Sonunda Ethem ve Bu, adım adım kurulmuş düzenli milli kardeşleri Yunan cephesine geçiş yaptılar. ordunun ilk başarısıdır. Savaş tarihi bu çatışmayı ufak bir savaş ‘Vatanın bağrına düşman olarak değerlendirir. Ancak savaşın Anadolu’da dayamış hançerini’ ve tüm dünyada etkisi büyük olmuştur. Meclis çok heyecanlıydı. Milletvekilleri Bu savaşta bir yandan isyan eden Ethem konuşmalarında vatan şiirleri okuyorlardı. kuvvetlerinin, öte yandan Yunan ordusunun Bütün gözler Mustafa Kemal’e çevrilmişti. yeni kurulan milli orduya karşı saldırıya Yerinden kalktı, ağır ağır kürsüye yürüdü, geçmesi sonucu, milli ordu çapraz ateş heyecanlı bir konuşma yaptı. Şöyle dedi: İnönü Savaşlarından sonra karşısında kaldı. “Milletimiz bugün tüm geçmişinde Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü Kısa bir durum değerlendirmesi yapalım. olduğundan daha çok ümitlidir. Bunu 4 Haziran 1921 belirtmek için arz ediyorum. Merhum Namık Ethem ünleniyor Kemal demiştir ki: ‘Vatanın bağrına düşman 23 Nisan 1920’de Millet Meclisi göreve dayadı hançerini / Yok mudur kurtaracak başlayınca ilk iş hükümetin kurulmasıydı. bahtı kara maderini’” Başbakan yoktu, Meclis başkanı seçilen Ethem, İstanbul’a yanaşıyor Vatan şairi Namık Kemal’in bu ünlü beytini Mustafa Kemal, Bakanlar Kurulu’nun da okuyup kürsüden inen Mustafa Kemal’in bu başkanıydı. Albay İsmet Bey (İnönü) Genel Ocak 1921 günü Ethem, İstanbul’daki İnönü cephesinde, birkaç gündür süren konuşması milletvekilleri tarafından uzun Kurmay Başkanlığı’na, Fevzi Paşa (Çakmak) 2 sadrazama gönderdiği telgrafta, kar yağışı nedeniyle askeri mevziler süre alkışlandı. Milli Savunma Bakanlığı’na milletvekillerinin çamur içindeydi, askerler yorgunluktan Ankara’ya karşı harekete geçtiğini, Yunan oylarıyla seçildiler. bitkin düşmüşlerdi. Tablo hiç iç açıcı Komutanlığı ile anlaşmaya vardığını Yunan işgal kuvvetlerinin 15 Mayıs Birinci İnönü Savaşı’nın değildi. 24. Tümen yorgun ve dağılmış bir bildiriyor ve “tutulacak yol konusunda 1919’da İzmir’e çıkmalarından sonra adım durumdaydı. Askerlerin üstü başı perişan, yüksek sadrazamlık makamının destek ve adım tüm Batı Anadolu’yu ele geçirmeleri değerlendirilmesi dört gündür yarı aç, yarı tok, canlarını onayını almayı gerekli gördüm” diyordu. karşısında yerel Kuvayı Milliye güçleri kendi dişlerine takmış savaşıyorlardı. (HTD, N.4 (Nutuk, s. 371.) girişimleriyle önlemler almaya başlamışlardı. BİRİNCİ İnönü Savaşı, Milli Mücadele / 4478. Dosya 1) Ethem, böylece isyanını ve Yunan Ancak temel hedef düzenli orduyu kurmaktı. tarihimizde Yunan işgal güçlerine karşı 10 Ocak günü hava sisliydi. Yunan Komutanlığı ile işbirliği yaptığını İstanbul Ödemiş, Nazilli ve Aydın’da Efeler, kesin bir zafer değil ancak başarı ile kuvvetleri demiryolunun hükümetine resmen Balıkesir’de yerel Kuvayı Milliyeciler Yunan sonuçlanan ilk savaştır. Batı Cephesi doğusundaki, Poyra bildiriyordu. işgal güçlerine karşı yerel savaşlar veriyordu. Komutanı Albay İsmet Bey, Birinci İnönü Ethem köyüne girdiler ve 5 Ocak 1921’de Bu güçlerden birisi de Salihli’de örgütlenen Savaşı için “askeri yönden mütevazı İnönü istasyonuna kadar Ethem kuvvetleri Çerkez Ethem’dir. (alçak gönüllü) ölçüde bir savaş olduğu” ilerlediler. düzenli orduya karşı Kasım 1919’da Ethem’in birlikleri Marmara değerlendirmesini yapıyor ve durumu Tüm bu saldırıya başladı. Ethem Bölgesi’nde padişahın Anzavur güçlerine karşı şöyle anlatıyor: olumsuzluklara karşın anılarında şöyle yazıyor: savaştı, Yozgat’ta Mayıs 1920’de Çapanoğlu “Yunanlar saldırmışlar, bizim mevzileri Türk askeri Yunan “İsmet Bey’e bir isyanının bastırılmasında başarı gösterdi. söktürmüşler, ancak direniş ve dayanma güçlerinin saldırılarını darbe indirmenin Ethem’in ünü “milli kahraman” olarak ülkeye gücü ve karşı saldırı ile karşılaşınca... dirençle karşılıyordu. zamanı gelmişti. Vakit yayılmıştı. Bu başarılar, Ethem ve kardeşlerinde Hazırlıksız geldiklerini, ilerinin daha çok Yunan askeri birlikleri geçirmeden Gediz’e özgüven patlaması yapmıştı. Ethem, “Beni tehlikeli olduğunu anlayarak kendileri Türk mevzilerini daha girmiş bulunan tümenler dinlemezse Mustafa Kemal Paşa’yı Meclis çekip gitmişlerdir.” önce yaptıkları gibi üzerine taarruza geçtik.” önünde ipe çekeceğim” demeye başlamıştı. aşamıyorlardı. Yunan Ethem, Yozgat isyanı sırasında halkın elinden saldırıları her şeye karşın ‘Hangi büyük mesele?’ Tam zamanı: aldığı koyunları, Ankara çarşısında satıyordu, kırılıyordu. Yunan At Akrüt , Birinci İnönü Savaşı’nı geniş ancak kendisine hiçbir şey yapılamıyordu. 10 Ocak gece yarısı ordusunun açıdan değerlendirmiş, bu savaşın son her iki taraf yeni ‘Biziz, akıl bizdedir’ derece önemli sonuçlar yarattığını kabul saldırısı mevzi almak için geri İsmet İnönü o günleri şöyle anlatıyor: etmiştir. Batı Cephesi birlikleri çekilmeye başladı. “Ethem Bey’in Yozgat’tan dönüşü üzerine Bu durumu İnönü şöyle anlatıyor: ile isyan eden Ethem Geriye çekilen Yunan kendisini istasyonda karşıladığımızı ve “Savaştan az bir süre sonra birkaç gün birlikleri arasında birlikleriyle, bu kez 24. Atatürk’le beraber bir birliğini denetlediğimizi içinde Mustafa Kemal Paşa’ya durum çatışmalar sürerken tam Tümen karşı karşıya hatırlarım. Birliği teftiş ettik, başarılarını hakkında bilgi vermek için Ankara’ya o sırada, 6 Ocak 1921 geldi. Yunan birlikleri selamladık. Oradan ayrılırken Atatürk’e geldim. Mustafa Kemal Paşa çok sabahı Yunan ordusu da büyük panik yaşadılar, sordum: ‘Her biri pürsilah, tepeden tırnağa memnun olmuştu. Beni istasyonda harekete geçti. yepyeni bir durumla karşılaştılar. silahlı. Bunun kendilerine verdiği güven karşıladı. Kendisine ‘Büyük mesele Yunan kuvvetleri ilerliyorlardı; Banaz, Albay İsmet Bey komutasındaki Türk ve büyüklük duygusu ile herkese tepeden halledildi’ dedim. İnegöl ve Yenşehir’i ele geçirdiler. Batı ordusu cepheyi çok iyi tutuyordu. Yunan bakıyorlar. ‘Bugün memlekete hâkim olan ‘Hangi büyük mesele? Çok, çok mesele Cephesi iki ateş arasında kalmıştı. işgal güçlerinin 15 Mayıs 1919’da İzmir’e kimdir? Bunlar mı, biz miyiz?’ hallolundu’ diye cevap verdi.” İnönü bölgesi yönünde savaş başlatmış çıktıkları tarihten bugüne kadar tam sekiz Beraber yürüyoruz, Atatürk biraz durdu, Atatürk’ün “çok çok mesele çözüldü” olan Yunan birliklerine ulaşmak için tren ay geçmişti ve ilk kez beklemedikleri düşündü ve şu cevabı verdi: ‘Biziz’ dedi, ‘Akıl derken söylemek istediği noktalar yolunu kullanmak gerekiyordu. Ancak, bir dirençle karşılaşıyorlardı. Sonuçta 10 bizdedir.’ şunlardır: Ocak’ı 11 Ocak’a bağlayan gece Yunan en yakın tren istasyonuna varmak için Atatürk’ün bu sözlerinden keyiflendim.” 1) TBMM yasallık (meşruiyet) kazandı. güçleri sabaha kadar Bursa yönünde askerlerin 80 kilometre yol yürümesi (İnönü, Hatıralar, s.199.) 2) Milis güçleri-düzenli ordu tartışması çekilişlerini sürdürdüler. gerekiyordu. 8 Kasım 1920’de Ali Fuat Cebesoy’un bitti ve “Düzenli orduya dayanarak sonuç Kuvvetimiz takibe yetmiyordu Moskova Büyükelçiliği’ne tayin edilmesi Tuzağın ortasında kalış alınabilir” düşüncesi güç kazandı. üzerine Albay İsmet Bey, Genelkurmay Mademki Yunan birlikleri başarılı Askeri açıdan Cephe Komutanı İsmet 3) Halk üzerinde büyük moral etki yarattı. Başkanlığı görevi üzerinde kalmak koşuluyla olamadı ve geriye çekilmeye başladı, Bey tam bir tuzağın ortasında kalmıştı. 4) Milli Mücadele’nin askeri aşamasına Batı Cephesi Komutanlığı’na, Albay Refet öyleyse neden takip edilmedi? Neden imha Önünde Ethem ve iki kanatta Yunan ordula- girildi. edilmedi? Bu sorular çok sorulmuştur. (Bele) ise Güneybatı Cephesi Komutanlığı’na rı vardı… İsmet İnönü bu soruya çok yalın ve sade, getirildi. Askerin İnönü mevzilerine bir an önce ‘Mustafa Kemal artık şöyle bir yanıt verir: Her iki komutan da düzenli ordunun ulaştırılması gerekiyordu. İki günlük çete başı değil’ “İnönü cephesinden çekilen düşmanı kurulmasını istiyordu. Ethem ve kardeşleri mesafeyi yürüyerek bir günde almak Birinci İnönü Savaşı’nın sonuçlarının ancak hafif kuvvetlerle takip ettik. de bu girişimlerden tedirgin oluyorlardı, zorundaydılar. kesinleşmesinden hemen sonra İstanbul’daki Fakat Bursa’yı zorlamadık. Çünkü hem “Batı Cephesi Komutanlığı’nı bir üst olarak Batı Cephesi birlikleri hem iki tarafta İngiliz Yüksek Komiseri Horace Rumbold’un kuvvetimiz takibe yetmeyecek kadar azdı, tanımadığını” açıkladılar. Hatta “Albay Refet birden savaşıyordu hem de sayısal olarak İngiltere’nin o günkü Dışişleri Bakanı hem de asker çok yorgundu.” (İnönü, Bele ile Albay Fahrettin Altay’ın komutanlık Yunan ordusunun yarısı kadar bir güce Lord Curzon’a gönderdiği rapor önemlidir. Hatıralar, s. 232.) görevlerinden alınmasını” isteyecek derecede sahipti. Rumbold, Birinci İnönü Savaşı’nın önemine ileriye gittiler. değinerek yargısını şöyle ortaya koyuyordu: Mustafa Kemal’in Ethem ve kardeşlerini “Mustafa Kemal’e artık çete başı gözüyle yatıştırma ve uzlaşma girişimleri işe bakmak faydasızdır. Onun Anadolu’daki l l yaramıyordu. Ethem, Meclis’e gönderdiği Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk. Rahmi Apak, İstiklal Savaşında Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, hükümeti etkindir.” (Bilal Şimşir, İngiliz Gizli l telgrafta “Millet Meclisi’ni ve hükümetlerini İsmet İnönü, Hatıralar, Bilgi Yayınevi, 2006. TTK, 1990. Belgelerinde Atatürk, c. 3, s. 59-62.) l l küçük görüyordu.” (Nutuk, s. 370, 371.) Falih Rıfkı Atay, Çankaya, 2010. Alev Coşkun, Asker İnönü, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2019.