Katalog

8 MAYIS 2022 PAZAR 8 DİZİ/HABER 68’LERİN ARAŞTIRMACISI TURHAN FEYİZOĞLU, FIRTINALI DÖNEMİ ANLATTI: CHP’Lİ TUNç SOYER: İdamın nedeni idealleri Deniz’lerin ‘YEŞİL ü ç Fidan şimdi 50. iDamının Yılı üç çınar oldu kUŞAk zmir Büyükşehir Belediyesi 6 Mayıs İ1972’de idam edilen “Üç Fidan” Deniz HORTLADI’ Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın yaşamdan koparılışının 50. yılında 68’liler imdi 20 yıldır da başımızdalar. Ş buluşması düzenledi. Tarihi Havagazı Fab- Ne dediler? Yeni bir nesil yetiş- rikası’ndaki etkinlikte, Türk siyasi tarihine tireceğiz. “68 kuşağı” olarak damga vuran isimler- Ne yaptılar? Türk-İslam sentezi 3 mUSTaFa BalBaY le, gençler bir araya geldi. İzmir Büyükşe- ile hem Türklüğün hem İslamın an- hir Belediye Başkanı Tunç Soyer’in ev sa- lamını bozdular. Şimdi bu ve benze- hipliğindeki toplantıya CHP İzmir Milletve- eniz Gezmiş ve arkadaşlarıy- ri kavramlar çöktü ama toplumu da kili Murat Bakan, CHP Parti Meclisi Üyesi la ilgili en kapsamlı çalışmayı çökerttiler. Şimdi dört yaşında din Rıfat Nalbantoğlu, aralarında gazeteci, ya- eğitimi vereceğim demek ne de- Dyapan kişi hiç kuşkusuz Tur- Deniz, Yusuf ve Hüseyin zar, şairlerin de olduğu 68’liler ve çok sa- mek? Aslında yeşil kuşak hortladı. han Feyizoğlu’dur. Feyizoğlu, 1979 cezaevi avlusunda. yıda genç katıldı. Bu çok tehlikeli. yılından itibaren Yarın dergisinin FETÖ’yü tasfiye ettik diyorlar. Ye- muhabiri olarak bütün yönleriyle ca özel olarak kurulan mahkeme üç çok güçlü bir iktidar olabilirdi. Ama Kitap bağışı rine ne koydular? İşte buna karşı 1968’lileri araştırmaya, yazmaya ko- kişinin idamına hükmetti. Mahir’ler iki nedenle bu olamadı; kendi içinde Toplantı öncesi 68’liler, Soyer’in başlat- oluşan siyasal buluşmayı önemsi- yuldu. Bu öylesine bitip tükenmek tığı “Her Mahalleye Bir Kütüphane” kam- de Kızıldere’de onların özgürlüğü uğ- bölünmeler, 12 Mart’tan 12 Eylül’e yorum. Millet dışarıdan gelen ayçi- bilmez bir konuydu ki bu satırları panyası için kütüphanelerinden seçtik- runa mücadele ederken öldürüldü. müdahaleler. Bunları çok boyutlu dü- çeği yağı için kuyrukta, ekmek lüks kaleme alırken elinde hâlâ o döne- leri birbirinden değerli 100’e yakın eseri olmuş. Tam bağımsızlık bugün da- Sokakta öldürülenler oldu. Tümü- şünmek gerek. me ilişkin yazılmaya hazır iki dosya bağışladı. Söyleşide Soyer, Attilâ İlhan’ın ha güncel. ne baktığımızda o gençleri her an- Niçin acil infaz isteniyor? Bunda vardı: Dev-Genç hareketi ve Harun Karşıyaka’dan İzmir’e geçerken yazdı- Bugünkü yargının Deniz’leri yargı- lamda yok etme hırsı, kini var. Bu- Türkiye’nin bir NATO ülkesi olmasının Karadeniz’in yaşamı. ğı “Mahur” adlı şiiri okudu. Soyer, “Üç Fi- layan mahkemelerden daha geri ol- nun o kadar hızlı olmasını istiyorlar payı var mı? Kontrgerilla var mıydı, dan belki de şimdi üç çınar oldu. Gençle- duğunu görüyorum. O dönem yargı- “Deniz, Bir İsyancının İzleri”, “Ma- varsa işlevi neydi? Sıkıyönetim mahke- rin sizden öğreneceği çok şey var. Çünkü nın içinde kendilerinin maşası ola- hir, On’ların Öyküsü”, “Sinan, Nur- meleri nasıl oluşturuldu? En büyük suç bu hız çağında hafızalar kayboluyor. Hal- cak heyetler kuruyorlardı. Bugün hak Dağlarından Sonsuzluğa”, “İbo, Mustafa Balbay İsrail konsolosuna saldırı mıydı? De- buki o hafızalara çok ihtiyacımız var. Siz- yargı tümden teslim. İhtilalin Fidanı”, “Hüseyin İnan, Erik- 2019 yılında kale- niz’lerin tam bağımsız Türkiye ideali leri neden düşman bellediklerine, sizlere Zaman zaman sorulur; Deniz’ler ler Çiçek Açtı”, “İki Adalı, Hüseyin me aldığı “Bitme- en çok kimleri rahatsız etti? ne acılar çektirdiklerine, sizlerin bunlar- idam edilmese yaşama nasıl devam yen Deniz” kitabı- Cevahir, Ulaş Bardakçı”, “FKF, Fi- la nasıl mücadele ettiğinizi bilmeye ihtiya- Devam edelim sormaya: ederdi, diye. Ben mücadelelerin- nı yeniledi. İdam- kir Kulüpleri Federasyonu”, “Fırtına- cımız var. Bizim için kutup yıldızısınız. Bi- den milim ödün vereceklerini san- 1968-69’da şahlanış mitingleri yap- ların 50. yılı çer- lı Yıllarda Ülkücü Hareket” adlı ki- zim için ışık kaynağısınız. Onlar, alev olup mıyorum. tılar. Kana kan intikam dediler. Kime çevesinde ge- tapların yazarı olan Turhan Feyizoğ- yandılar ama ışıklarını bıraktılar. O ışık bi- Bugünkü gençlik içinde çok iyi nişletti. “Sönme- karşı? Konya mitinginde Türkiye Öğ- ze yol gösteriyor. Deniz’ler Türkiye devri- lu ile Büyükçekmece’deki evinde bin- yetişmiş olanlar var. Onları ne ya- yen Bağımsızlık retmenler Sendikası’na neden saldır- minin ruhunu taşır. O ruh ölmedi” ifadele- lerce gazete, kitap, dergi ve dokü- pıp edip mü- Meşalesi, Deniz dılar? O dönem sağ örgütler devlete rini kullandı. l İZMİR / Cumhuriyet cadeleye kat- mandan oluşan çalışma ortamında Gezmiş” başlığıy- dayanıyor, her türlü desteği alıyordu. mak gerekli. la Halk Kitap’tan dı. Kitabın kapak sohbet ettik. İdamların 50. yılında, o Komando kampları birden nasıl ku- Sadece ken- geçtiğimiz gün- resmini kızı Yağ- GüZELbAHçE’DE ANIT PARk günleri, bu günleri konuştuk. ruldu, nasıl saldırı organları haline lerde yayımlan- mur Balbay yaptı. di geleceğiy- Görüşmemizi bir röportaj havasın- geldi? Sağ-sol çatışması deniyor ama le ilgileniyor- da soru-yanıtla okura aktarmak iste- bir çatışma olduğunda solcular tu- sa da ilgilen- diğimizi söyledik. “Sen sor, ben an- sin. Yeter ki ki Meclis’te de Senato’da da ivedilik- tuklanıyor, sağcılar kısa süre gözal- latayım, sonra sen düzenlersin” kar- bu gidişe tes- le görüştürüyorlar. Herkes biliyordu tından sonra serbest... Neden? şılığını verdi. İki yazar anlaştık. İş- lim olmasın. adam kaçırma ile kurşunlama ile ida- te ömrünü 68’in kahramanlarının ya- Oğlum Ke- Saldırılar Menemen’in mın olmayacağını. Asıl hedefleri on- şamlarını araştırmaya adayan Tur- mal Deniz’in ların kafasındaki ideallerdi. O günün devamıdır han Feyizoğlu’nun kendi yaşam öy- arkadaşları Turhan Feyizoğlu’nun medyasında da bunun ateşli savunu- Aslında o dönemdeki saldırıların geliyor, konu- arşivinden FKF’nin küsü ve Deniz’lere dünden bugüne cuları az değildi. İdam için kalem oy- tümü genelde Menemen olayının de- 1967 yılındaki dergisi. şuyoruz. Önle- bakışı... natanların çoğu, sonrasında idamı vamıdır. Saldırıların özünde şeriat- rinde bir mü- ‘d eniz’ler HHH savunamadı. Örneğin Rauf Tamer, çı örgütler vardır. Mehmet Şevket cadele yolu yok. 1969’da Fikir Ku- Deniz’ler hiçbir zaman ölmedi. 1972’de “İp” diye köşe yazısı yazmış, lüpleri Federasyonu’nun 70 madde- Eygi’ler, Rasim Cinisli’ler... Komü- İdam edildiler, fiziki olarak aramız- ölümsüzleşti’ 1978’de idamlar yersizdi, demiştir. lik bir bildirisi vardır, al onu iktidar nizmle Mücadele Derneği adı altında dan koparıldılar. Ancak ideallerini perspektifi yap. Sonra çay, tütün, benzer örgütlenmeler vardır. üzelbahçe Belediyesi, “Üç Fidan Anıt ortadan kaldıramadılar. Elbette on- Savunmaları iktidar fındık mitingleri... O dönemin genç- Aslında Ülkücü Hareket 1969’dan GParkı”nın açılışını yaptı. lar da biliyordu 21 kişi ile düzenin liği sadece düşünsel olarak değil, manifestosudur sonra değişiyor. Başlangıçta onlar Açılışa katılan CHP İzmir Milletvekili Ed- değişmeyeceğini. Bir iz kalsın istedi- eylem olarak da halkın içindeydi. için de tam bağımsız Türkiye idea- Biz 78 kuşağı olarak 68’e sonradan nan Arslan, “Denizler artık burada ölümsüz- ler. Gerçekten o izi bıraktılar. Bu öy- 12 Mart’a giden yolda önemli dö- li benimsenecek bir ülkü. 1969’da leştiler. Denizleri idam etmek onları fikirleri- eklendik. Deniz’lerin mahkemelerde- le bir iz ki işte yarım asır geçti, hâlâ nemeç 15-16 Haziran İstanbul’dan ni, duygu ve düşüncelerini bitirmiyor.” dedi. ODTÜ’de Altıncı Filo’ya karşı hazır- ki savunmalarından çok etkilendik. Ankara’ya büyük işçi yürüyüşüdür. taptaze. CHP İzmir Milletvekili Tacettin Bayır da “50 lanan bildiride ODTÜ Ülkü Ocakla- O savunmalar tarihi değerdedir. As- Onu hiç hazmedemediler. Bütün Deniz’ler sonraki kuşaklarda da yıldan fazla bir zamandır ‘Tam Bağımsız Tür- rı Başkanı olarak İlhan Kesici’nin parçalarıyla “iktidar bloku” oluştu. lında savunma değil, iktidar manifes- yaşamaya devam ediyor. İşte benim kiye’ diye ayağa kalktık. O gün sahte mah- de imzası vardır. Devrimci gençliğin 1950’de NATO’ya girişin ardından tosudur. İktidar programıdır. Tarım- biricik oğlumun adı Kemal Deniz. kemelerle darağacına götürdüler. Aslında başlayan sürecin devamıdır son- imzası yanında Ülkü Ocakları’nın da, sağlıkta, sanayide, eğitimde ne Kemal’i Mustafa Kemal’den, Deniz’i hâlâ başımızdalar. Gezi Direnişi’yle ilgili bir rasında yaşananlar. O anlayış 12 imzası... Şimdi CHP Milletvekili yapmak gerektiğini ayrıntılarıyla ya- Deniz Gezmiş’ten. mahkemeyi hepimiz biliyoruz. Demek ki mü- Mart’ta CHP’nin kapatılması gerek- olan İlhan Kesici’nin. Amerikan Bü- zar. Kendi dönemlerine damgalarını Siyasal mücadele bazen çatışmayı cadele devam ediyor” dedi. tiğini ilan etti. Pek çok ilin sıkıyöne- yükelçisi Commer’in aracı yakılır- vurmuşlardır. gerektiriyor. Bu, gün geliyor sokak- CHP İzmir Milletvekili Kani Beko ise “He- tim mahkemesinde bu yönde karar- ken orada ülkücüler de var. O gü- Kişisel düşüncem pimiz bir gün öleceğiz. Ancak faşist cuntayı ta, gün geliyor fikirde yaşanıyor. Me- lar vardır. İdamlara evet desin di- nün temel sorunları karşısında güç- o ki sol, 1960’larda yapanlar gibi toprağa tek başına gömülmek sela siz beş yıl yattınız. Bu da ye İsmet Paşa’yı kuşatmak istemiş- değil, Deniz, Yusuf ve Hüseyin gibi önemli lerini birleştirmişler. Aslında bu- mücadelenin bir parçası. Ça- lerdir. olan milyonların kalbine gömülmektir” dedi. günkü arayışın da özü bu. Bugünün tışmanın sonucu bazen Tay- Biraz daha geriye gidersek Güzelbahçe Belediye Başkanı Mustafa İnce temel sorunları neler? İşsizlik, hu- Anadolu’da kitlesel çatışma yarat- lan Özgür gibi Vedat Demir- ise “50 yıldır bir sonsöz olan ama aslında ön- kuksuzluk, bunların etrafında birle- ma isteği hep olmuştur. Alevi-Sün- cioğlu gibi ölüm olabiliyor. sözümüz olması gereken sloganımızı tekrar- ni, Kürt-Türk... Ama Anadolu kültü- şiyorlar. Kanlı Pazar gibi boyutla- lamak istiyorum. Yaşasın tam bağımsız Tür- rü Yunus Emre, Karacaoğlu, Ruhi Aslında Osmanlı’nın da ötesinde ra varabiliyor. Elle- kiye’’ diye konuştu. l İZMİR / Cumhuriyet Su, Mahzuni’den gelir. Birlikte yaşa- Selçuklulardan itibaren ele almak rinde sopalarla tam mak üzerinedir. lazım. Toplumsal tarih bilinci ol- bağımsız Türkiye CHP’Lİ DENİZ YüCEL: Her şey birbirine nasıl eklemleni- madan olayları bütünlüklü olarak isteyenlerin üze- yor; 1960’lı yıllarda Barış Gönüllü- ele alamayız. rine yürüyebili- leri Türkiye’nin kasabalarına, köyle- ABD Irak’ı işgal etti, Mısır’ı, yorlar. rine, her yerine yayıldı. Etnik harita Libya’yı darmadağın etti. Deniz’lerin çıkarıldı. Belki biz Erzincan köyle- Türkiye’de de düşük yoğunluk- rinin etnik yapısını bilmiyoruz ama yargılanması- lu bir savaşı göze aldılar. 12 Ey- onlar biliyordu. na hukuksal lül de bu anlayışın önünü açtı. açıdan bakın- ‘Türkeş’ İn bİr özell İğ İ n ATO sub Aylığıdı r ’ ltıncı Filo eylemlerinden sonra o ge- larla birlikte çıkardım. En çok da Beyazıt nemin Sovyetler Birliği’nde olanlar, Çe- Amiler Türkiye’yi terk etti. Bir bakıma Kütüphanesi’nde çalıştım. Oranın arşi- koslovakya’daki durum farklı bakışlara Amerika geri çekildi ama 12 Mart muhtı- vi çok güçlüdür. O yüzden en çok orada neden oluyordu. Ama ortak idealleri tam Matem değil rasıyla geri döndü. Nihat Erim o dönem, çalıştım. Sonunda bana bir oda verdiler, bağımsız Türkiye idi. Ülke sevgileri tartı- “Sol bastırıldı, Altıncı Filo artık gelebilir” burada çalış dediler. Unutamadığım an- şılmaz. Zaman zaman Türkiye İşçi Partisi diye demeç vermişti. Türkeş’in bir özel- lar, kimi memurlar emekli olunca yerine (TİP) ile de karşı karşıya geliyorlardı. Ki- saygı duruşu liği de NATO’da bulunmuş bir subay ol- yenilerinin geldiği zamanlardı. Yeni me- mi TİP binalarını basmaları kendi içlerin- ması değil mi? mur o günün koşullarında kayıt çok da deki bölünmelerden kaynaklanıyordu. HP İzmir il örgütü, Buca’daki “Üç Fidan İşte benim bütün bu tarihin ortasında sağlıklı olmadığı için kimi kitapların ne- Deniz Gezmiş, üst kuşaklarla temas CAnıtı” önünde, Üç Fidan’ı idam edildik- Deniz’lerin, Mahir’lerin hayatını yazmaya rede olduğunu bana sorardı. kurmayı seviyordu. Hikmet Kıvılcımlı’nın leri saatte düzenlenen törenle andı. girişmem tek başıma oldu. 1979’da da- evine gidip geliyordu. Mihri Belli ile soh- CHP’li milletvekillerinin de katıldığı tö- Ülkelerini çok seviyorlardı ha 21 yaşındayken Yarın dergisinde Os- betler ediyordu. rende, Üç Fidan Anıtı’na meşalelerle say- Mustafa Balbay, Turhan Feyizoğlu’nun İlk araştırmaya başladığım yıllarda fo- man Saffet Arolat’ın yanında çalışma- Şunu bir daha vurgulayayım, başlan- gı yürüyüşü düzenlendi. Saygı duruşu ve çalışma odasında. tokopi makinası yok, teyp kısıtlı, kaset ya başladım. O günlerde araştırmaya gi- gıçta ülkücü-devrimci çatışması yoktu. istiklal marşının okunmasıyla başlayan tö- az, fotoğraf makinesi bulmak zor... Ba- Fakültesi’nden sevgilisine ulaşamadım. riştim. 1984 yılında bir dosya haline ge- Komünizmle Mücadele Dernekleri aracı- rende konuşan CHP İzmir İl Başkanı Deniz zen de arkadaşlarım yardımcı oluyordu. Ona yanarım. tirdim. Kimse yayımlamadı. Endişe eden lığıyla İslamcılar vardı. Mehmet Şevket Yücel, “Bu bir yas değil, matem değil. Bu Örneğin kaset yetmezdi, kimi arkadaşla- Deniz’lerin bir özelliğini ayrıca vurgu- oldu. Kenan Evren’in gücü daha devam Eygi, İsmail Kahraman o dönemin bili- bir saygı duruşu. Onlar, genç yaşta hayat- rımın verdiği Emel Sayın kasetlerinin üs- lamak isterim. Hemen tümü yabancı dil ediyordu. Belki de satmaz diye düşündü- nen isimleriydi. ları kaybettiler, bizden koparıldılar. Ama o tüne ses kaydettiğimi anımsarım. Ahh, biliyordu. Dünyayı izliyorlardı. Kimi bül- ler. İlk baskı 1991 yılında yapıldı. Bu konularda bir kitap yazan bana kısacık ömürlerine çok önemli bir müca- şimdiki gibi kamera olsaydı, kolay kayıt tenlerini gördüm, dünyadaki gelişmeleri Ben çalışkan biriyim. Hayatım bu ko- gönderiyor, okumam için. Seve seve ya- dele sığdırdılar. Ama ne olursa olsun on- cihazları olsaydı... de işliyorlar, yorumluyorlardı. Çok çevi- nuları araştırmakla geçti. İstanbul’da, pıyorum. Yeni kuşaklara ne kadar çok ların yolundan yürümeye devam edeceğiz. Deniz Gezmiş’in ODTÜ’den bir kız ar- ri yapıyorlardı. Doğrusunu söylemek ge- Ankara’da gitmediğim kütüphane kal- şey aktarırsak o kadar iyi. Deniz’lerin, Yusuf’un ve Hüseyin’in anısı kadaşı vardı. Onunla konuşabilmiş- rekirse bu durum biraz da kendi içlerin- madı. Kütüphane kaçta açılıyorsa o sa- ve mücadelesi karşısında saygıyla eğiliyo- tim. Onu unutamam. İstanbul Hukuk de bölünmelerine neden oluyordu. O dö- atte oradaydım. Kapanışta da memur- rum” dedi. l İZMİR / Cumhuriyet BİTTİ