Katalog

9 EKİM 2022 PAZAR 6 inceleme KURTULUŞ SAVAŞI’NDA Cephe geRiSiNiN yüKüNü ONLAR TAŞIyORDU Milli Mücadele’nin efsane Kadınları lkemiz, uygulanan sakat ve dayanaksız ekonomik ve mali politikalar nedeniyle ağır ekonomik so- Ürunlar yaşamaktadır. “Ben ekonomistim” diyen Erdoğan’ın “Faiz sebep, enflasyon sonuçtur” sloganıyla başlattığı ekonomi politikası duvara çarpmış bulunuyor. Enflasyon yüzde 19’lardan yüzde 107’lere fırladı. Döviz yükselişi sürüyor, TL’nin değeri düşüyor. Uygu- lanan sakat ekonomi politikaları nedeniyle, gelir dağılı- mı adaletsizliği daha da derinleşti. Dar ve sabit gelirliler zor durumda, her gün daha da fakirleşiyorlar. Ancak her gün zengin kesimlere kâr transferi sürüyor. Türkiye’nin dış ticaret dengesi sürekli açık veriyor. Toplam dış borç 451.2 milyar doları buldu. Bir zamanlar dünyada ilk 10’un içine girecek düzey- de olan Türkiye, giderek fakirleşiyor. Uluslararası kre- di derecelendirme kuruluşları, Türkiye’nin kredi notunu zafer kazananlar, sabanla zafer kazananlara yenilmek sürekli düşürüyor. zorunda kalırlar” demişti. Mustafa Ke Mal’in Mustafa Kemal, ülke bağımsızlığının ekonomik bağım- Devralınan miras sızlık ve ekonomik güce dayanması gerektiğini belirtiyordu. Cumhuriyet kurulduğunda Türkiye’nin nüfusu 12 mil- yon düzeyindeydi. Devralınan ekonomik durum çok olum- Milli Mücadele kağnısı ve ‘devrim Yolu’ suzdu. Osmanlı’dan devralınan 129 milyon TL dış borç Türk ekonomisinin bugünkü olumsuz durumu karşı- vardı. Kişi başına düşen milli gelir sadece 45 dolardı. sında yüzyıl öncesini hatırlamamak olanaksızdır. Milli Cumhuriyet hükümetleri kamunun öncülüğünde kar- Mücadele, yokluklar içinde nasıl başarıldı? Emperyaliz- ma ekonomi modeli uyguladılar. me karşı verilen savaş nasıl finanse edildi? 1923-1938 arasında yılda ortalama yüzde 7.4, sanayide 23 Nisan 1920’de açılan Meclis’te görev alan maliye yüzde 9.6, tarımda yüzde 7.6 oranında büyüme yakalandı. bakanları bu savaşın mali kaynaklarını nasıl buldu, na- Türk Lirası, ABD Doları karşısında değer kazanmaya başladı. sıl yönetti? İstanbul, Batı Anadolu ve Adana ovaları gibi verim- Kamuya dayalı ekonomi li bölgeler işgal altındaydı. Sadece İç Anadolu ve Do- Özellikle 1930’dan sonra, beş yıllık planlar çerçeve- ğu Anadolu’nun bir bölümü elde kalmıştı, ancak burala- sinde, “Kamu İktisadi Teşebbüsü” kavramı kapsamın- rı da gelişmemiş ve fakir bölgelerdi. da fabrikalar ve kurumlar kurularak sanayiye yönelin- Meclis’in kabul ettiği ilk yasa, hayvanlardan alınan ve di. Dokuma fabrikaları, şeker fabrikaları, ağır sanayi te- “ağnam” adını taşıyan vergiyi artırma yasasıdır. Gerek su- sisleri kuruldu. baylar gerekse memurlar maaş alamıyorlardı. İlk bütçenin Kamuya dayalı bu politikalar, Türkiye’yi ekonomik Meclis’te görüşülmeye başlandığı 1921’in ocak ayında, ma- yönden mucize düzeylere taşıdı. aş borçları o günün parasıyla 1.5 milyon lirayı bulmuştu. 1961 Anayasası ile kurulan Devlet Planlama Teşkilatı çok Ziraat Bankası’ndan 1 milyon 200 bin lira borç alınmıştı. önemliydi, böylece planlı ekonomiye öncelik veriliyordu. Mali kaynakların yetersizliği askeri gereksinmelere 1980’li yıllara gelininceye kadar Cumhuriyet denilin- Milli Mücadele’de cephane üreten kadınlar. ayrılan paraları da sınırlandırıyordu. ce sadece hükümet modeli değil, Cumhuriyetin ekono- İşin özeti şuydu: Türk Lirası yok, döviz yok, hisse se- mik kazanımları da söz konusu olurdu. Demiryolların- ephe gerisinin yükünü Türk kadın- Kadınların destanı nedi yok, daha önce dış borç verenler zaten ülkeyi işgal dan, fabrikalardan, sanayi atılımlarından söz edilirdi. Cları taşıyordu. Silah altına alınan er- Kuvayı Milliye, bir bakıma cephe- etmiş, Sovyet yardımı yetersiz, savaş devam ettiğinden kek işgücünün boşluğunu kadınlar dol- ye kağnılarla silah taşıyan kadınların Neoliberal ekonomi üretim ve ticaret de en alt düzeyde... duruyordu. destanıdır. Onlar, kağnılarla taşıdıkları 1980’den sonra neoliberal ekonomiye geçildi. Ön- Silah ve cephane, saman yığınlarının al- Halk katılımı yoksa kurtuluş da yok silah ve cephanelere evladı gibi bakan ce Özal, ardından Çiller ve özellikle AKP iktidarı, dev- tına yerleştirilerek kağnılarla taşınıyordu. köylü kadınlarımızdır, analarımız, ba- Mustafa Kemal dünya maliye tarihinde ilk kez uygu- let fabrikalarını elden çıkarmayı çok önemli bir poli- Şalvarlı, cepkenli, yün dolaklı kadın- cılarımızdır. Şair Fazıl Hüsnü Dağlar- lanan bir topyekûn savunma sistemini yarattı. Ulusal tika olarak benimsediler. Birer birer kamu fabrikala- lar, kağnılarını dağlardan tepelerden aşı- ca, “Mustafa Kemal’in Kağnısı” adını kurtuluşun temel mali gücü olan halk katılımına daya- rı özelleştirildi. Yüzlerce fabrika değerinin altında satıl- rarak cepheye ulaşıyorlardı. lı “Tekalif-i Milliye” (Milli Yükümlülükler) yasa tasarı- vermişti bunlara ve diyordu ki: dı. Atatürk’ten devralınan kamuya dayalı ekonomi poli- sı Meclis tarafından kabul edildi. tikalarından vazgeçildi. Ann Bridge’in anlatısı Her ilçede kaymakamın başkanlığında bir komisyon Oysa, İzmir İktisat Kongresi’nin açılış konuşmasın- “Yediyordu Elif kağnısını, O günlerde bu efsaneye tanıklık eden kuruldu. Her ev orduya bir kat çamaşır, bir çift çorap, bir da Atatürk, “Türk tarihi incelenirse gerileme ve çökün- Kara geceden geceden. ABD’li kadın yazar Ann Bridge, “Dark çarık verdi. Esnafın elinde bulunan her türlü kumaş, de- tü nedenlerinin ekonomik sorunlara bağlı olduğu görü- Sankim elif elif uzuyordu, inceli- Moment” (Gizemli An) adlı kitabında, ri, tel, çivi gibi maddeler, evlerde bulunan silah-cepha- lür. Kazanılmış zaferlerin ve uğranılmış başarısızlıkla- “Devrim Yolu” adını verdiği İnebolu-An- yordu, ne, kasatura, benzin, makine yağı, otomobil lastiği gibi rın tümü ekonomik durumla ilgilidir” sözleriyle Türkiye kara yolunda silah ve cephane taşıyan ka- Uzak cephelerin acısıydı gıcırtılar, araç ve gereçler bu komisyona teslim edildi. Bedelleri sa- Cumhuriyeti’nin ekonomiye önem vermesini istemişti. dınları şöyle betimliyor: İnliyordu dağın ardı, yasla, vaş sonrası ödenmek üzere kendilerine makbuz verildi. Atatürk yine İzmir İktisat Kongresi’nde, “Kılıç ile “…Sonsuz bir insan seli birbirlerin- Her bir heceden heceden. den bir buçuk metre aralıklarla ve tek sıra halinde akıyordu. İnsanlar, taşı- Mustafa Kemal’in kağnısı derdi, dıkları tüfek demetleri, cephane kutu- kağnısına ları ve top mermilerinin ağırlığı altın- Savaş yıllarında ekonomik durum Mermi taşırdı öteye, dağ taş aşar- da öne doğru eğilmişlerdi. Daha şaşır- dı.” tıcı olanı, bu insanların dörtte üçün- illi Mücadele’nin Hiçbir yerde para kal- den fazlasının kadın olmasıydı. Pem- Mparasal işlerini mamış. Hasan Fehmi Ayın altındaki tekerlek be eteklikli bölgesel giysiler ve parlak yöneten efsane maliye Bey şöyle anlatıyor: İşte bu nedenle, kağnıları Nâzım çiçekli, kiraz rengi şalvarlar giyen ka- bakanları: Hakkı Behiç “Bir gün, Osman- Hikmet şöyle dile getiriyor: dınların bazıları sırtlarına sarılı yükle (Bayiç), Ahmet Ferit lı Bankası Ankara Şu- beraber, kucaklarında emzikli bebek- Tek, Hasan Saka ve Ha- be Müdürü Mösyö “Ayın altında kağnılar gidiyordu. lerini taşıyorlar, bazılarının arkasın- san Fehmi’dir (Ataç). Bojeti’yi çağırdım. Hakkı Behiç (Bayiç) Ahmet Ferit Tek Hasan Saka Hasan Fehmi (Ataç) Kağnılar gidiyordu Akşehir üstün- da ise kaygan çamurda kısa adımlar- Büyük Taarruz’un ha- ‘Osmanlı Bankası ta- la yürüyen iki ve üç küçük çocuk bu- den Afyon’a doğru. zırlık döneminde, Mali- rihi anını yaşıyor. Ma- fi geri aldılar. lunuyordu… Genellikle sessizlik için- ye Bakanı Hasan Fehmi’den istekler liyeye 1.5 milyon lira lazım. Bizim Toprak öyle bitip tükenmez, de, dik tırmanış ve ağır yük nedeniyle çoğalmıştı. Hasan Fehmi Bey anıla- ‘Gidin bedelsiz alın’ bölgelerde 16 şubeniz var, hepsi- dağlar öyle uzakta, derin solumalarla yürüyorlardı. Henüz rında şöyle diyor: ne el koyar kasalardaki parayı tuta- Bir keresinde ordu komutanları sanki gidenler hiçbir zaman hiçbir heykeltıraşın taş üzerinde şekil- “Milli Savunma Bakanlığı’ndan nak karşılığında alırım. Düşünmek çeşitli ihtiyaçlar için 10 otomobil is- hiçbir menzile erişmiyecekti. lendiremediği, ağır yük taşıyan kadın- devamlı olarak teklifler sunulu - için sana bir çeyrek saat (15 daki- tediler, ‘İstediğiniz otomobilleri Yu- Kağnılar yürüyordu yekpare meşeden lar ile onların ardında yürüyen çocuk- yordu. Bir defasında 400 bin pos- ka) süre veriyorum. Git düşün ce- nanlar İzmir’de hazırladılar. Ora- tekerlekleriyle. lara ait heykelleşmiş görüntüler, kar- tal için para istendi. ‘Ben para- vabını ver.’ Bu konuşmadan sonra da duruyor. Gidin bedelsiz alın’ diye Ve onlar lar altında ve dondurucu soğukta yor- yı versem 400 bin postalı nerede, istenilen 1.5 milyon lirayı Osmanlı yanıt verdim...” ayın altında dönen ilk tekerlekti…” gun argın yol alıyorlardı.” kime, ne kadar zamanda yaptıra- Bankası Maliye Bakanlığı’na tes- Büyük Taarruz yaklaştı. Ordu sü- caksınız’ sorusunu sordum, tekli- lim etti.” rekli para istiyor. Vergiler alınmış. Ka K l l l Alptekin Müderrisoğlu, Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları, Bilgi Yayınevi. Alev Coşkun, Liberal Ekonominin Çöküşü-Ulusalcı Ekonominin Yükse- Yener Oruç, Atatürk’ün Fikri Fedaisi: Dr. Reşit Galip, Gürer Yayınları, 2007. l l Ersal Yavi, Batırılan Bir Ülke Nasıl Kurtarılır?, Yazıcı Yayınevi, 2001. lişi, Cumhuriyet Kitapları, 2011. Ann Bridge, The Dark Moment, The Macmillan Comp., 1952. VE EFSANE MALİYE BAKANLARI lar yna