Katalog

23 EKİM 2022 PAZAR 6 inceleme AKP İKTİDARI yenİ yASA İle eleŞTİRİleRe SeT ÇeKMeK Ve GeRÇeKleRe SAnSüR KoyMAK İSTİyoR BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ MENDERES’TEN ERDOĞAN’A ansür yasası olarak bilinen kanun Meclis’te AKP ve MHP oylarıyla kabul Sedildi, Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Kanun “dezenformasyonla mücadeleyi” ba- hane ederek seçim öncesi tüm muhalefeti bas- kı altına almayı hedefliyor. Bu yasayla artık sa- dece gazetecilerin değil, sosyal medyada haber paylaşan ve yorum yapan yurttaşların özgür- lükleri de baskı ve tehdit altında olacak. 9 Mart 1954 Yasanın en tartışmalı maddesi 29. maddedir ve “Sırf halk arasında endişe, korku veya pa- nik yaratmak saikiyle, ülkenin iç ve dış güven- tay aşamasında bu ceza, o günün parasıyla 100 liği, kamu düzeni ve genel sağlık ile ilgili ger- bin liraya çıkarıldı. Falih Rıfkı Atay ile Bedii çeğe aykırı bir bilgiyi, kamu barışını bozma- Faik’in sahibi oldukları İstanbul’da yayımla- ya elverişli şekilde alenen yayan kimse bir yıl- nan Dünya gazetesine de davalar açıldı. dan üç yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırı- Sonunda 80 yaşındaki Hüseyin Cahit Yalçın lır” denilmektedir. 1954 yılının son günlerinde Üsküdar cezaevi- Seçime gidilirken AKP iktidarının, bu yasa ne girdi. Hüseyin Cahit Yalçın 1908 II. Meş- ile eleştirilere set çekmek ve gerçek haberle- rutiyet döneminden bu yana gazetecilik yapı- re sansür koymak amacını taşıdığı açıktır. Ör- yordu ve bu mesleğin en önemli duayeniydi. neğin, 128 milyar doların akıbeti, orman yan- Onun cezaevine düşmüş olması ülkedeki hava- gınları, suç örgütü lideri Sedat Peker’in açıkla- yı etkiliyordu. malarını haberleştirmek ya da sosyal medyada 1954 seçimleri sırasında Başbakan Menderes açılan etiketlerle toplu şekilde paylaşmak artık Ordu’da yaptığı konuşmada şöyle diyordu: suç sayılacaktır. “Türkiye, Kanuni Sultan Süleyman devrinden bu yana bu kadar büyük bir dış itibara sahip ol- Siyasi partiler ve basın mamıştır.” Bu cümle, bugünlerin AKP propa- Siyasal partiler, muhalefette iken özellikle gandalarını ve Erdoğan’ın konuşmalarını akla basın özgürlüğünü savunurlar. Ancak iktidarla- getirmiyor mu? rı yıpranınca da ilk iş basın özgürlüğünü kısıt- DP iktidarının 10 yılda geldiği baskıcı tutumunu yansıtan “Onuncu Yıl” başlıklı Ali Ulvi karikatürü. layıcı yola giderler. Bu temel ilke Türkiye’de 11 Nisan 1960, Cumhuriyet Kırşehir ilçe yapılıyor yıllarca aynen uygulandı. DP iktidarı kendisine o kadar güveniyordu Türk toplumu çok partili demokrasiye 1950 2 Mayıs 1954’te yapılan seçimlerde DP ye- kavrama en çarpıcı örnektir. DP artık eleştirel ki 1954 seçimlerinde, DP’ye oy vermeyen Kır- seçimleriyle girmiştir. 1950 öncesinde DP en niden zafer elde etmişti. basın istemiyordu. şehir, 1 Temmuz 1954 yılında kabul edilen bir ileri derecede basın özgürlüğünü savunuyordu. Seçim sonrasında, Başbakan Menderes’i zi- 1954 yılı şubat ayında DP hükümeti gecik- yasayla ilçe yapıldı. Ayrıca Bölükbaşı’nın Mil- yaret eden, DP’yi tutan Vatan gazetesi başya- meden “Neşir yoluyla veya radyo ile işlene- İktidar zehirlenmesi let Partisi kapatıldı. zarı Ahmet Emin Yalman, seçimlerden zafer- cek bazı cürümler hakkında” yasa tasarısını İsmet İnönü’nün damadı Metin Toker tara- İktidarda dört yılını dolduran DP, 1954 se- le çıkan Menderes’in değiştiğini artık basına Meclis’e getirdi. Buna göre şikâyete bağlı kimi fından Ankara’da yayımlanan Akis dergisine çimlerine giderken basın yasasında değişiklik- ihtiyacı kalmadığını belirtirken Menderes ise suçlar için basın savcılarına doğrudan dava aç- sürekli davalar açılıyordu. Sonunda Metin To- ler yaptı. Özgürlüklerin genişlemesi yerine kı- Yalman’a şöyle diyordu: ma hakkı tanındı. ker, Ankara Cezaevi’ne konuldu. sıtlanmasına gidildi. Yeni yasaya göre yayın “Seçimler, benim gittiğim yolun doğru oldu- Kısa süre sonra, 1954 yılı sonbaharında An- Basını kısıtlayan ve baskı altına alan DP, gi- yoluyla suç işleyenlere, ağır cezalar getirilmiş- ğunu ortaya çıkardı. Şimdiye kadar sizlere da- kara Toplu Basın Mahkemesi, DP’yi eleştiren ti. “Devletin siyasi ve ekonomik itibarını sar- derek aydınlar arasında saygınlık kaybediyor- nışmaya önem veriyordum. Acaba ilaç diye as- yazılarından dolayı Halkçı gazetesi başyazarı san yayınlar” adını taşıyan bu yasa ile eleştiri du. DP’nin 10 milletvekili “İspat Hakkı” adı pirin mi yoksa optalidon mu kullanmalıyım di- Hüseyin Cahit Yalçın’a 2 yıl 2 ay 20 gün hapis yapan basın emekçileri baskı altına alınıyordu. verilen bir yasa teklifi verdi. Bu tasarıya göre ye fikrinizi soruyordum. Halkın bana gösterdi- cezası ve ayrıca para cezası verdi. Yazıişleri Devletin itibarının sarsıldığına kim karar vere- gazetecilere yazdıkları yazıdan dolayı kendile- ği büyük güven sonunda şunu anladım ki be- müdürleri Cemal Sağlam 65 ay 10 gün hapis, cekti. Ayrıca iktidara yandaşlık eden gazetele- rine ispat edebilme hakkı tanınıyordu. nim sizlere bir şey sormaya ihtiyacım kalma- İbrahim Cüceoğlu 17 ay hapis ve ayrıca pa- Tasarırıyı, Fethi Çelikbaş, Doç. Dr. Turan re de olanaklar sağlanıyor, besleme basın yara- mıştır. Artık son kararı ben vereceğim.” ra cezasına mahkûm oldular. Gazetenin sahibi Güneş ve Ekrem Ali Can gibi önemli kişiler tılıyordu. Eleştirel basının ekonomik imkânları daraltılmış ve kısıtlanmıştı. Bu sözler “iktidar zehirlenmesi” adı verilen Nihat Erim de para cezasına çarptırıldı. Yargı- imzalamışlardı. Gazeteler kapatıldı, gazeteciler cezalandırıldı u tasarıyı Menderes hiç dırıldı. Gazete binasının de- Bbeğenmedi. DP grubun- mir kapısı kırıldı, matbaa ma- kat Komisyonu’na 27 Nisan 1960’ta verilen da, “Meclis’te kabul edilen ka- kineleri tahrip edildi, gaze- yetkiler anayasaya aykırıdır.” ‘Sizi ben de nunların mükemmel olduğu- te deposunda bulunan kâğıtlar nu, muhalefetin hükümet ic- kullanılamayacak duruma ge- İktidar körlüğü raatlarını karalamak için ko- tirildi. Siyaset biliminde “İktidar Körlüğü” adı kurtaramam’ nuları abarttığını belirtiyor- Bu olaylardan sonra, 9 Mayıs verilen bir kavram vardır. Bunun basit an- du.” DP Meclis grubu top- 1959’da İstanbul’a dönen İsmet latımı siyasal iktidarların “zafer sarhoş- nönü, bu yasa Meclis’te görüşülürken lantısında verilen kanun ta- İnönü’nün arabası Topkapı gi- luğu” içine girmeleridir. Siyasal iktidar- İyaptığı konuşmada “Bu komisyon, hü- sarısı ile alay ediliyor, “İs- rişinde durduruldu ve arabaya lar, yönetim yetilerini kaybettikçe, özellik- kümetin ve TBMM’nin üstünde bir bas- pat Hakkı-İsmail Hakkı” gi- DP militanları tarafından sal- le ekonomik koşullar zorlaştıkça, enflas- kı rejimi olacaktır… Biz ihtilalden gel- yon yükseldikçe, muhalefete karşı hırçınla- bi sloganlar üretiliyordu. Bu dırı yapıldı. İnönü, suikasttan miş bir nesiliz. Meşrutiyet ihtilalinden gel- 18 Nisan 1960 şırlar, eleştirel basını yok etmeye çalışırlar. yasayı savunan DP kurucu- zor kurtuldu. dik. En son Cumhuriyet ihtilalinden Cum- Kuşkusuz bu yol demokrasiyle bağdaşmaz. su dokuz milletvekili disip- huriyet rejimine geçmeye kadar çok gay- ‘Tahkikat Komisyonu’ Ünlü siyaset bilimci Prof. Dr. Maurice lin kuruluna gönderildi. DP giderek otoriterleşiyordu. ret sarf ettik ve çok zahmet çektik... De- Duverger, Siyasal Partiler adlı ünlü ese- 1960 yılına girilince yaşam pahalılığı halkı rahatsız Bu arada 1955 yılında 6-7 Eylül olayları patlak mokratik rejim yolundan ayrılıp memleke- rinde tek partili dönemi şöy- ediyordu. Basında DP’ye karşı eleştiri yükselmişti. verdi. Daha sonra yazılan kitaplarda, bu olayın de- ti baskı rejimi durumuna götürmek tehlike- 17 Nisan 1960’da “CHP ve basının faaliyetlerini in- le anlatıyor: “1923 sonrası rin devlet tarafından düzenlendiği belgelere daya- li bir şeydir. Bu yolda devam ederseniz si- Türk evrimidir. Türkiye en- celemek” için Meclis’te DP çoğunluğu tarafından bir lı olarak ortaya çıkarılmıştır. Ancak 6-7 Eylül olay- zi ben de kurtaramam” dedi. Bunun üzeri- gelsiz ve sıkıntısız şekilde “Tahkikat Komisyonu” kuruldu. 27 Nisan 1960’da ne, Milli Mücadele’nin Batı Cephesi Komu- ları fırsatından yararlanılarak, Aziz Nesin başta ol- tek parti sisteminden geç- ise bu komisyona yetkiler veren kanun kabul edildi. mak üzere 20’den fazla sol görüşlü aydın ve gazete- tanı ve çok partili sistemi kuran İnönü’ye miştir. Basiretle uygulanan Kurulan 15 kişilik komisyon DP milletvekillerinden Meclis’ten 12 celse çıkarılma cezası verildi. ci tutuklandı. tek parti yönetimi, gerçek oluşuyordu. Bu yasa antidemokratik hükümler taşı- Ertesi gün 28 Nisan 1960’ta İstanbul 1957 seçimleri çok sert ve tartışmalı geçti. Seçimde bir demokrasinin kuruluşu- yordu. Şöyle ki: Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde başla- DP yüzde 48 oy almış, seçim kanunun adil olmayan nu mümkün kılacak çalışma- l Basın kanunu, ceza kanunu ve diğer kanunlarda yan protestolar Beyazıt Meydanı’na taştı çoğunluk sistemi nedeniyle 424 milletvekili çıkarmış, lar yapmıştır…” ve Turhan Emeksiz şehit oldu. savcılara, askeri ve sivil yargıçlara verilen tüm yet- muhalefet partileri toplamda yüzde 51.4 oy aldıkları Türkiye’de sağ partiler muha- Birçok üniversite öğrencisi yaralandı, kiler bu yasaya göre komisyona veriliyordu. halde ancak 186 milletvekilliği elde etmişlerdi. lefette iken basın özgürlüğünü karşı protestolar 29 Mayıs 1960’a kadar l Tahkikat Komisyonu’nun aldığı kararlara uyma- 1958 yılında basın yasası yeniden değiştirildi. An- savunurlar, iktidara gelince Ankara’da sürdü. yan gazete ve dergilerin basım ve dağıtımı yasakla- kara Basın Mahkemesi, CHP’nin organı Ulus gazete- basına kısıtlama getirirler. Sağ kesimde bir itiraz vardır: Meclis ko- nıyordu, yasaklara uymayan gazeteler kapatılıyordu. sine üç kez birer aylık kapatma cezası verdi. Gazete- Oysa özellikle sağ parti- misyon kuramaz mı? İnceleme komisyo- l Komisyon her türlü bilgi ve belgeye el koyabiliyordu. nin sorumlu müdürü Ülkü Arman bir yıl, karikatürist ler, Türkiye’de gerçek nu kurmak neden anayasaya aykırı olsun? l Komisyon Meclis konuşmalarının yayımlanmasını Halim Büyükbulut’a bir yıl iki ay hapis cezası verildi. demokrasinin, özgür- Bu sorunlara, muhafazakâr sağ görüşün en yasaklayabiliyordu. lüklerin sürmesi için önemli hukuk âlimi anayasa hukuku hoca- ‘Vatan Cephesi’ l Bunlara ilave olarak komisyon siyasi toplantı ve daha çok basın özgür- sı Prof. Dr. Ali Fuat Başgil şöyle yanıt ve- 1959 yılında DP iktidarı, “Vatan Cephesi” hare- faaliyetleri yasaklayabiliyordu. lüğü, daha çok insan riyor: “Meclis inceleme komisyonu kura- ketine başladı. Uşak’ta 1 Mayıs 1959’da İnönü’nün l Komisyonun aldığı kararlara karşı gelenler ya da hakları demelidirler. bilir. Anayasaya uygundur. Ancak Tahki- başına taş atıldı, aynı hafta içinde Ege bölgesinde eleştirenler bir yıldan üç yıla kadar ağır hapis ceza- İsmet İnönü sert muhalefet yapan Demokrat İzmir gazetesine sal- sıyla cezalandırılıyordu. KaK l l Hıfzı Topuz, Türk Basın Tarihi, Remzi Kitabevi, 2003. Libra Yayınları, 2021. Altan Öymen, Öfkeli Yıllar, Doğan Kitap, İstanbul, 2009. l l l Turan Akıncı, Demokrat Parti (1946-1960), Remzi Kitabevi, 2021. Sabahat Erdemir (Der.), Muhalefette İnönü, 1950-1961. Ahmet Emin Yalman, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (1888- l l Asya Kalkan, Demokrat Parti’nin Son Hamlesi: Tahkikat Komisyonu, Maurice Duverger, Siyasal Partiler, 2. Basım , Bilgi Yayınevi, 1974. 1922), (1931-1971), Pera Turizm Yayınları, İstanbul, 1997. lar yna