Katalog

16 OCAK 2022 PAZAR 6 HABER ATATÜRK’ÜN KRİTİK GÖRÜŞMEDEKİ YANITLARI, 99 YILDIR GÜNCELLİĞİNİ KORUYOR ABD’de başlayan İzmit Basın Toplantısı Trump’ın darbe içinde çok önemli gelişmeler oldu. gitmelerini istiyorlardı. yıl oturmuş olmak şartı getiriliyordu. süreci neyi Özetlemekte yarar var: TBMM’de konuyla ilgili olarak ya- Bu tasarı tamamen Atatürk’ü he- Mudanya Ateşkes Antlaşma- pılan görüşmeler sonunda Padişah- def alıyordu ve saltanatın kaldırılışı- anımsatıyor? sı 11 Ekim 1922’de imzalan- lığın “ilga edilmesi”, ortadan kaldı- na karşı Mustafa Kemal’in cezalan- ksik bıraktığım yazıyı tamamlayacağım mıştı. Lozan’da yapılacak Barış rılması yönünde verilen önergeler dırılması tasarısıydı. Atatürk’ün mil- bugün. Çünkü ABD’de “sandığı hiçe Konferası’na Osmanlı Devleti ve Anayasa, Adalet ve Şeriye komis- letvekili olmasını önleyecek madde- PAZAR YAZILARI Esayma veya oyları çalma” ve bu bağ- Ankara Hükümeti ayrı ayrı davet yonlarının ortak toplantısında ele ler taşıyan bu kanun tasarısı yurtta lamda da bir “iç savaş” tartışması, dünyayı edildiler. Osmanlı Devleti’nin son alındı. Ancak özellikle Şeriye Ko- tepki ile karşılandı. illi Mücadele tarihimizde da etkileyebilecek bir sürece evrilebilir so- sadrazamı Tevfik Paşa, Lozan’a gi- misyonu üyesi hocalar direniyorlar, nuçta.. önemli bir yeri olan İzmit Ba- İstanbul basını decek bu iki kurulun bir araya gelip uzun konuşmalar yapıyorlar, hat- HHH Msın Toplantısı, 99 yıl önce birleşik öneriler paketi hazırlanması ta açıkça “hilafetin saltanattan ay- Padişahlığın kaldırılışı, halifelik ku- Şimdi bunca ülkenin ciddi sorunu varken bugün yapılmıştı. için Mustafa Kemal’e ve TBMM’ye rılmayacağını” savunuyorlardı. Hiç rumunun da tartışmaya açılması, İs- bu konuya niye taktın, diye sorabilirsiniz.. 16 Ocak 1923 gecesi sa- başvurmuştu... kimse de cesaret edip bu iddialara tanbul basınında Ankara’ya karşı Acaba niye? at 21.30’da başlayıp sabaha kar- HHH yanıt vermiyordu. Komisyon toplan- eleştirilerin yoğunlaşmasına yol aç- şı 03.00’e kadar süren bu toplantı- Amerikan “demokrat kesimi”, “Amerikan de- Sadrazam, ‘Padişah tısını arka sıralarda izleyen Musta- mıştı. da Atatürk’e çok yakıcı sorular so- mokrasisinin sonu”nu getirecek bir gelişme- fa Kemal, o dramatik anı şöyle an- Lozan’da henüz barış sağlanama- burada’ demek istiyordu ruldu ve Atatürk’ün yanıtları da çok nin derin endişesi içinde. Geçen yıl 6 Ocak’ta latıyor: mışken ve İstanbul, İngiliz işgal kuv- kapsamlı ve önemliydi. Bu toplan- Osmanlı’nın son sadrazamı “Capitol”ün basılmasının yol açtığı büyük kriz vetlerinin denetimindeyken Ankara- tıya sadece İstanbul’da yayımla- Tevfik Paşa’nın ısrarla yap- öyle kolay alt edilebilecek gibi gözükmüyor. Cesaret eden yok İstanbul arasındaki bu tartışmalar nan önemli gazetelerin başyazarla- tığı bu başvurunun an- Çünkü Capitol baskınını yapanların şimdi çok “Bu iddiaların yersizliğini ortaya yersiz ve anlamsızdı. rı katıldı. daha büyük bir örgütlülük içinde gelecek se- lamı şuydu: “Zafer koyup çürütmek için özgürce konu- İşte, 16-17 Ocak 1923 gecesi İs- çim sürecine hazırlandığına ilişkin ortada epey kazanıldı, pa- şabilecek olanlar ortaya çıkar gö- tanbul gazetelerinin başyazarlarıy- Toplantıya katılanlar gelişme var. dişah ye- rünmediler. Biz çok kalabalık olan la yapılan toplantının amaçlarından Geçen yazımda The Atlantic’te yayım- Toplantıya katılan sınırlı sayıdaki bu odanın köşesinde bu tartışmala- birisi Ankara-İstanbul diyaloğunun lanan bir makalenin başlığını vermiştim: gazetecinin isimleri şöyledir: rı dinliyorduk. Bu şekilde görüşme- sağlanmasıydı. Trump’ın bir sonraki darbe süreci başladı, Tevhid-i Efkâr gazetesi başyazarı lerin istenilen sonuca varmasını Cumhuriyetin ilanından dokuz ay 6 Ocak antrenmandı. Trump bir sonraki se- Velid Ebüzziya, Vakit gazetesi baş- çimi bozmak için çok daha iyi bir konumda beklemek boşunaydı.” önce yapılan bu uzun toplantıda so- yazarı Ahmet Emin (Yalman), Ak- (Barton Gellman). Sonunda, Mustafa Ke- rulan sorular yukarıda anlattığımız şam gazetesi başyazarı Falih Rıfkı HHH çelişkileri ve tartışmaları kapsamak- (Atay), İleri gazetesi başyazarı Sup- Trump’ın kaybettiği anlaşılmasına rağmen tadır. Bir toplantıda ayrıca “Devle- hi Nuri (İleri), İkdam gazetesi başya- seçimin iptali için bir planın hazırlandığı- tin dini olacak mı?”, “Başkent nere- zarı Yakup Kadri (Karaosmanoğlu) nın belgesi ortaya çıkmıştı. Donald Trump’ın si olacak?”, “Kürtlere özerklik veri- ve Tanin gazetesi başyazarı İsmail hukuk ekibinden avukat John Eastman, lecek mi?” gibi kritik sorular da so- Müştak (Mayakon). 2020 seçim sonuçlarının iptal edilmesi için rulmuş, Atatürk de bunlara açık ya- Trump’ın yardımcısı Mike Pence’e, iki say- Bu toplantıya Ankara nıtlar vermiştir. falık altı maddelik bir planın ana hatlarını ha- Hükümeti’nin İstanbul temsilcisi Dr. zırlamıştı. Planın omurgasında, yedi eyalette Adnan (Adıvar), eşi ünlü yazar Ha- Kürtlere özerklik konusu sandık sonuçlarının yanlış olarak Demokrat- lide Edib (Adıvar), Milli Mücade- lara verildiği iddiasıyla sonuçların iptal edil- Bu konu daha sonraları tar- le sürerken İstanbul’da Ankara’da- mesi vardı. Böylece Trump kazanmış sayı- tışma konusu yapılmış, bu top- ki TBMM’yi temsil eden Kızılay Baş- lacaktı. Avukat, anayasanın başkan yardım- lantıda Atatürk’ün İzmit Basın kanı Hamit Bey ve İleri gazetesi İz- cısı olarak, Pence’e böyle bir yetki verdiğini Toplantısı’nda Kürtlere özerklik ve- mit muhabiri Hakkı (Kılıçoğlu) Bey inandırmaya çalışıyordu. rilmesini kabul ettiği belirtilmiştir. de katıldılar. Beyaz Saray’da toplantıda Trump, Oysa işin esası şöyledir: Toplantı, İzmit’te halk arasında Pence’e “John Eastman’ı gerçekten dinle- Vakit gazetesi başyazarı Ahmet “Saray” diye anılan İzmit Kasrı’nın melisin. O saygın bir anayasa bilgini. Onu Emin (Yalman), “Kürt meselesine alt katındaki salonda yapıldı. Top- iyi dinle” diyecekti. Avukat, Pence’in, bunu, temas buyurmuştunuz. Kürtlük me- lantıda konuşulanları kaydetmek Kongre’de oylama gerektirmeden ve mah- selesi nedir? Bir iç sorun olarak te- kemeden izin istemeden yapması gerekti- üzere, TBMM’den dört tutanak mas buyurursanız çok iyi olur” di- ğini söylüyordu, yani bir başkan yardımcısı- kâtibi görevlendirilmişti. Bu da top- ye bir soru sordu. Atatürk’ün yanı- nın darbesi! lantının önemini gösteriyordu. tı şöyledir: Anayasa çiğnenecek ve 2020 seçim so- nuçları iptal edilecekti. Fakat Pence buna “Kürt meselesi, bizim yani Türk- Zaman dilimi yanaşmayınca plan yürümedi. lerin menfaatına olarak da katiyen 9 Eylül 1922’de Kuvayı Milliyeci- Aslında Trump, daha seçimlere aylar kala, söz konusu olamaz. Çünkü bildi- lerin ordusu İzmir’e girmişti. Eylül Demokratların sandıkta büyük hilelere hazır- ğiniz gibi bizim milli sınırımız dahi- 1922’den toplantının yapıldığı tarih landığı, oyları ve böylece kendi başkanlığını linde mevcut Kürt unsurlar o suret- 16 Ocak 1923’e tam dört ay geç- çalacakları yalanını yaymaya ve taraftar kit- te yerleşmiştir ki pek sınırlı yerlerde mişti. İstanbul, İngiliz askeri güçle- lesini ayağa kaldırmaya başlamış ve başta yoğunluğa sahiptir. Fakat yoğunluk- rinin işgali altındaydı. Henüz birçok yüksek mahkeme olmak üzere eyalet mah- larını kaybede kaybede ve Türk un- konu açıklığa kavuşmamıştı. kemelerini de kışkırtmaya girişmişti. surlarının içine gire gire öyle bir sınır Lozan Konferansı devam edi- HHH ortaya çıkmıştır ki Kürtlük namına Trump ve adamları, ABD’yi iki düşman yordu ama tartışmalar sertleşmiş- Mus TAfA KeMAl P AşA, HAli De eDiB HAnı M ile. bir sınır çizmek istersek Türklüğü ve kampa bölüyor, kendilerini vatansever, De- ti. Konferans her an kesintiye uğra- Halide edib Hanım ve arkasında gazeteci Mecdi Türkiye’yi yok etmek lazımdır. mokratlar ve Amerikan değerlerini yok et- yabilirdi. Atatürk, Batı Anadolu’da- Bey, sağda Bolu Mebusu ve Paşa’nın yaveri Örneğin Erzurum’a kadar giden, meye çalışan diğerlerini “hainler, alçaklar, ki askeri birlikleri denetlemek ve Cevat Abbas Bey. 17 Ocak 1923 vatan satıcıları” olarak damgalıyor. (Bu suç- Erzincan’a, Sivas’a kadar giden, halkla görüşmek amacıyla 14 Ocak lamalar size bir şeyleri hatırlatsa gerek!) Harput’a kadar giden bir sınır ara- 1923’te yurt gezisine çıkmış ve 16 Bugün Cumhuriyetçi Parti’ye oy verenle- mal dayanamadı, söz istedi. En ar- mak lazımdır. Ve hatta, Konya çöl- Ocak 1923 tarihinde İzmit’te gaze- rinde oturuyor. Sadrazam da bura- rin yüzde 70 kadarı hâlâ seçimlerin çalındı- kada olduğu için önündeki sıranın lerindeki Kürt aşiretlerini de göz tecilerle buluşmuştu. da, bu düzen sürecektir. O nedenle ğı düşüncesinde ve Trump’ın 2024 strateji- üstüne çıktı ve konuşmaya başla- önüne almak lazım gelir. Dolayısıy- barış konferansına ayrı ayrı gitme- si de önemli ölçüde bu zemin üzerinde seç- dı. Mustafa Kemal özetle şöyle di- la başlı başına bir Kürtlük düşün- Neler konuşuldu? yelim ve barış konferansında görü- menin iradesini peşinen belirlemek üzeri- yordu: mektense, Teşkilat-ı Esasiye Kanu- Bu toplantıda Mustafa Kemal’e şülecek konular üzerinde konuşup ne kurulu. “Efendim; hâkimiyet (egemen- nu (Anayasa) gereğince zaten bir “Türkiye’de kurulacak yeni rejim, Demokratlar, bir iç savaş tehdidi ve tehli- uzlaşmaya varalım.” lik) ve saltanat hiç kimse tarafın- tür yerel özerklikler oluşacaktır. O Musul konusu, Kürt sorunu, devle- kesini de bu çerçevede dile getiriyorlar. dan hiç kimseye ilim gereğidir di- halde hangi livanın (sancak) toplu- Özellikle de Trump öncesinde, ırkçı, düş- tin dini olacak mı, laiklik” gibi can Büyük devletlerin stratejisi ye, görüşme ve tartışmayla veril- luğu Kürt ise onlar kendi kendileri- manca, savaşa hazır örgütlü yapılanmaların alıcı sorular soruldu. Atatürk sa- Birinci Dünya Savaşı’nın galiple- mez. Hâkimiyet, saltanat, kuvvet- ni muhtar olarak idare edeceklerdir. sayısının 100’den az iken, şimdi 300’ü aştı- vaştan sonra ilk kez basının karşı- ri İstanbul ve Ankara’yı barış konfe- le, kudretle ve zorla alınır. Millet ğı saptanıyor. Bundan başka Türkiye’nin halkı söz sına çıkıyordu ve bu yakıcı sorula- ransına ayrı ayrı davet ederek kon- hâkimiyetini eline almıştır. Mese- konusu olurken onları da beraber ra ilk kez çok açık ve kapsamlı ya- feransta İstanbul-Ankara çelişki- Evet, ben bu yazıyı le bu gerçeği kanunla ifadeden iba- ifade lazımdır. İfade olunmadıkları nıtlar verdi. si yaratmak ve bundan yararlan- rettir. (...) Bu mutlaka olacaktır. Bu- zaman bundan kendilerine ait sorun neden yazdım? mak istiyorlardı. Ankara’da bu du- rada toplananlar, Meclis ve herkes çıkarmaları daima söz konusudur. Bu toplantı neden yapıldı? Eğer seçimin kazanılamayacağı anlaşır- ruma kesin karşı çıkanlar olduğu gi- konuyu doğal olarak karşılarsa, sa- Şimdi Türkiye Büyük Millet Mec- sa, “mutlak iktidar tutkuları”nın ve bu tut- Bu toplantıya neden sınırlı sayı- bi TBMM’de bunun doğal olduğu- nırım ki uygun olur. Aksi takdirde, lisi, hem Kürtlerin ve hem de Türk- ku sahiplerinin, ülkeyi sürükleyebilecekleri da gazeteci, daha doğrusu sade- nu kabul edenler de vardı. Halife- yine gerçek, usulüne uygun olarak derin iç savaşı bile gündemlerine almaktan lerin yetki sahibi vekillerinden mey- ce İstanbul gazetelerinin başyazar- ye ve saltanata bağlı olanlar za- ifade edilecektir. Fakat ihtimal bazı çekinmeyecekleri ve özellikle de tüm plan- dana gelmiştir ve bu iki unsur bü- ları çağrıldı? ten Milli Mücadele’nin ve 3.5 yıl sü- larını oyları çalmak, sandıkları yok etmek kafalar kesilecektir.” tün menfaatlarını ve gelecekleri- Atatürk’ün çok önem verdiği bu ren savaşların “padişahımızı esaret- üzerine kurduklarını anımsatmak için. Bunun üzerine Komisyon Başka- ni birleştirmiştir. Yani onlar bilirler ki toplantının amacı neydi? Bu sorula- ten kurtarmak için” yapıldığına ina- Sandık ve oy, çalınmış ve göstermelik ol- nı, Ankara milletvekillerinden Hoca bu müşterek bir şeydir. Ayrı bir sınır ra yanıt verebilmek için öncelikle bu nıyorlardı. sa bile, bir ana “meşruiyet” tutamağıdır. İk- Mustafa Efendi, “Affedersiniz efen- çizmeye kalkışmak doğru olmaz.” toplantının altyapısı, arka planı ve tidarda olmanın gücü, atı alanın Üsküdar’ı dim, biz konuyu başka bakımdan Bu sözleriyle Mustafa Kemal, olayların gelişimi üzerinde duralım. Saltanat tarihe karışıyor geçtiğini söyler. ele alıyorduk; açıklamalarınızla ay- Kürtlerin yoğun olduğu il ve ilçeler- Konu Meclis’e geldi. Kuva- Adamlar boşuna yargının ve seçim me- dınlandık” dedi. Konu sonunda kar- de belediyelerin yerel halk tarafın- Temel gelişmeler kanizmasının belkemiklerini tamamen ken- yı Milliyeci milletvekilleri İstanbul ma komisyonca kabul edilerek çö- dan seçileceğini belirtiyordu. dilerine bağlamıyorlar. Kuvayı Milliye ordularının zafer Hükümeti’nin barış konferansın- züme bağlandı. Bu toplantıda ayrıca, Boğazlar ko- Zor zamanlara giriyoruz. kazanıp İzmir’e girdiği 9 Eylül 1922 da temsil edilmesine karşı çıkarken Ardından Meclis kararıyla pa- nusu, kapitülasyonlar, Musul, Türk- ile İzmit basın toplantısının yapıldığı özellikle kökeni hoca olan kimi mil- dişahlık kaldırıldı, saltanat kuru- Rus, Türk-İran ve Azerbaycan ilişki- 16 Ocak 1923 tarihleri arasında yu- letvekilleri de padişahlığın devamı mu tarihin derinliklerine gönderildi. leri; asayiş, başkent neresi olacak, karıda belirtildiği gibi dört aylık bir için barış konferansına İstanbul ve Meclis’in saltanatı kaldırmasından Meclis içindeki düşünce ayrılıkları, İlkadım’daki Onur zaman dilimi vardır. Ancak bu süre Ankara’nın bir kurul olarak birlikte 16 gün sonra Padişah Vahdettin, hilafet ve din devleti, hocaların sta- 16-17 Kasım gecesi İngiltere devle- tüsü, yeni kurulacak halk fırkası gi- Anıtı 90 yaşında tine sığınarak İstanbul’u terk etti. bi sorular soruldu ve Atatürk bunları CEMİL CİĞERİM çok açık bir biçimde yanıtladı. Mustafa Kemal’in milletvekili Görüldüğü gibi bu toplantıda sa- amsun ilkadım’da Ata- dece “Kürt sorunu” değil, laik- seçilmesinin engellenmesi Stürk Parkı’ndaki, Mus- lik, halifelik, din ile devlet arasında- Saltanatın Meclis kararıyla kaldı- tafa Kemal’in samsun’a ki ilişkiler gibi yüz yıl geçtiği halde rılarak tarihin derinliklerine gönde- çıktığı noktaya dikilen ve hâlâ güncelliğini koruyan sorunlar rilmesi, dincileri, hocaları, halifecile- Kurtuluş savaşı’nın baş- ele alınmıştır. langıcı sayılan anı simge- ri tedirgin etmişti. Yakında halifeli- Sorulan sorular ve Atatürk’ün ver- leyen Onur Anıtı 90 yıl ğin de kaldırılacağını hatta Mustafa diği yanıtlar 99 yıl geçtiği halde önce 15 Ocak 1932 tari- Kemal’in kendisini halife ilan ederek hinde düzenlenen tören- güncelliğini koruyor. otoriter bir yönetim kuracağını söy- le açılmıştı. samsun halkı, lüyorlardı. Atatürk’ün Kurtuluş savaşı’nı başlatmak üzere Sonunda, saltanatın kaldırılışın- Basın toplantısını 19 Mayıs 1919’da Bandırma v apuru ile samsun’a dan sadece bir ay sonra 1 Ara- tutanaklarından aynen veren çıkmasını ölümsüzleştirmek amacıyla bir anıt lık 1922’de Atatürk’e karşı olanlar “Atatürk ve İzmit Basın yaptırmaya karar verdi. Heykel için, 1928’de Meclis’e bir kanun tasarısı sundu- samsun halkınca daha önce Türk Hükümeti ta- Toplantısı” adını taşıyan önemli HAli De eDiB HAnı M ve DOKTOr A DnAn Bey izMiT’Te vAP ur isKelesin De. lar. Buna göre milletvekili olabilmek rafından açılan Ankara ulus zafer Anıtı yarışma- kitap, çok yakında Cumhuriyet Halide edib Hanım (Adıvar), Doktor Adnan Bey (Adıvar), izmit l iman r eisi Celal sında birinciliği kazanmış Avusturyalı heykeltraş için Misakı Milli sınırları içinde doğ- Kitapları’ndan çıkacaktır. Bey, v elid ebüzziya (en sağda), izmit vapur iskelesinde. 19 Ocak 1923 Heinrich Krippel’e sipariş verilmişti. l sAMsun muş ya da seçileceği ilde en az beş