Katalog

LE MONDE diplomatique Cumhuriyet gazetesinin ücretsiz ekidir. 6 EYLÜL 2021 Sayı: 20 YABANCI BİR MÜDAHALENİN VE GİTTİKÇE DAHA YOZLAŞMIŞ BİR SİSTEMİN KARŞISINDA GÜÇLENEN YAPI Taliban nasıl kazandı... dan kırılganlaştırılmış halde buldular. Ve şirketlerin olduğu bir uzmanlık alanının lar, aşiret veya etnik kimlik bağlarını edilmesine izin veren bu klişeyi sıklıkla Afganistan’daki Batı müdahalesi bir kar- Afganistan’a ilişkin ürettiği yanlış dü- güçlendirirken merkezi bir devletin çe- öne sürdüler. ADAM BACZKO gaşayla son buldu, bu da ABD’nin gü- şüncedir. Hayali bir antropoloji kuran kim gücünü azaltabilir. Tüm etnik grup- Yerelliğe yapılan övgü, yerel meclisle- venilirliğini sarstı. Çünkü bir soru var ki bu yoruma göre Afgan toplumu çıkar- lar, özellikle de Peştunlar geleneksel ola- ri (jirga, şûra) meşru kılmak için Afgan GILLES DORRONSORO * hâlâ cevaplanmayı bekliyor: Kendilerini ları açısından yerelcidir ve devletin her rak merkezi hükümet karşısında belli bir iktidarıyla eşgüdümsüzlüğü mazur gös- küçümseyen yorumcuların “motosikletli türlü mevcudiyetine ayak diremektedir. bağımsızlık elde etmeye çalışmıştır.”(2) terdi. Töresel oldukları iddia edilen bu baldırı çıplaklar” diye nitelendirdiği Ta- Kâbil’e karşı kültürel bir muhalefet oldu- Çoğu uzman, “uzak”, “gayrimeşru” ve yerel meclisler, aslında, uluslararası yar- liban, bu savaşı nasıl kazanabildi?.. ğu görüşü, güncel tarih çalışmaları aksi- nihayetinde “suni” bir devlet ile “yakın”, dımı düzenleyen örgütler tarafından ku- (1) G ni söylese de, müdahaleyle ilgili rapor- “meşru” ve “doğal” bir yerel idare ara- rulmuştu: Dünya Bankası’nın Ulusal eçen 26 Ağustos’ta IŞİD tara- ‘Yerelliğe’ övgü... larda, makalelerde, kitaplarda ve hatta en sında bir karşıtlık kuruyordu. Bu görü- Dayanışma Programı için kurulan köy fından üstlenilen Kâbil’deki saldırılar, Amerikan askerleri ve Taliban savaşçı- İlk bakışta bu derece dengesiz bir ça- resmi açıklamalarda bile sürekli olarak şe göre mesafe yakınlığı, soğuk bürokra- şûraları bunun örneğidir. larının da aralarında bulunduğu yüzler- tışmada Batı’nın yenilgisine neden olan, yinelenmektedir. tik aklın tam tersine, aşinalığın ve kişisel ce kişinin ölümüne neden oldu. Böyle- içerisinde düşünce kuruluşları, kamu ku- General Stanley McChrystal, 2009’da ilişkilerin teminatıydı. ce ülkenin başına geçer geçmez, Taliban rumları, üniversiteler, uluslararası ve- Batılı birliklerin başına atanmasının ari- Askerler gibi “kalkınmadan” sorumlu da kendilerini İslamcı terörizm tarafın- ya Afgan sivil toplum örgütleri ve özel fesinde şöyle açıklıyordu: “Tarihsel acı- kuruluşlar da devlet kurumlarının baypas Devamı 4-5. sayfada On yıllık savaş yıpratmadı ADRIEN CLUZET* S uriye Devlet Başka- Ordudaki ayrılıklara, büyük nı Beşşar Esad, katılımın güçler tarafından destekle- yüzde 76.4 olduğu 26 Ma- nen donanımlı bir muhale- yıs 2021’de yapılan seçim- fete ve toplumun bir bölü- lerden resmi rakamlara göre münde hüküm süren güven- oyların yüzde 95.1’ini ala- sizliğe rağmen rejimin di- rak (2014’te oyların yüzde renç kapasitesini nasıl anla- 88’ini elde etmişti) dördün- malı? Kendisine destek ve- cü kez iktidara gelmiş ol- ren Rusya’nın, İran’ın ve du. Seçim yalnızca rejim ve Lübnan’daki Hizbullah’ın müttefiklerin kontrolü altın- askeri müdahalelerinden ABD 20 yıl sonra daki bölgelerde yapıldı. Do- faydalanmış olsa da rejimin Afganistan’dan çekilirken layısıyla ne ülkenin kuzey- asıl gücü, Hafız Esad’ın Kâbil havaalanı trajik doğusu (Kürt bölgesi) ne oluşturduğu, ardından da tahliye görüntülerine de Türkiye’nin destekledi- oğlu Beşşar’a miras kalan sahne oldu. ği isyancıların elinde bulu- temelde yatıyor. 1970’ten nan İdlib bölgesi seçime da- 2000 yılındaki ölümü- hil edildi. Esad’ın yanı sıra ne kadar Suriye’yi yöne- iki adayın daha katıldığı bu ten hava kuvvetleri genera- seçimin sonuçları hiç de şa- li Hafız Esad, 1963’te Baas şırtıcı değil; fakat on yıllık Partisi’nin iktidara gelme- iç savaş içerisinde Esad’ın sinin ardından gerçekleşen devrilemez hale gelmiş bir üçüncü darbenin ardından yönetici imajını kuvvetlen- devletin başına geçti. Önce- diriyor. ki başkanların aksine Hafız Mart 2011’de Arap coğ- Esad, sağlam dayanak nok- rafyasında yayılan başkal- taları geliştirerek kalıcı bağ- dırılar ve bölgedeki üç yö- lılıklar kurdu. neticinin al aşağı edilmesiy- Arap Alevileri, rejimin le Esad ailesinin gideceği- merkezi öneme sahip daya- ne kesin gözüyle bakılıyor- nak noktalarından biri. Hü- du. Dera, Humus, Hama ve kümetin, ordunun, istihba- Halep gibi şehirlerdeki halk rat ya da Baas’ın kilit pozis- ayaklanmalarının yarattığı yonları, ortodoks Sünnili- Kâbil’e gidiş ve dönüş iç baskılar bir yana Esad re- ğin sapkın olarak nitelendir- jimi, Körfez monarşilerinin, diği bu İslam dalının temsil- Türkiye’nin ve Batı güçle- cileri tarafından işgal edil- (3) ğılanmaya isyan etti. Umut edelim ki Afgan fiyas- rektiriyor. Ancak gelecek nisandaki cumhurbaş- rinin müdahaleci yaklaşı- miş durumda. Suriye nü- SERGE HALIMI kosu, şimdi İttifak’ı ABD’yi yeni maceralarda ta- kanlığı seçimine hazırlanan birçok adayın son yo- mıyla köşeye sıkışmıştı. Re- fusunun yüzde 10’unu oluş- turan (yüzde 75’lik Sünni kip ederken gevşeyen saflarını sıkılaştırmaya yol rumlarına bakılırsa durum böyle olmayacak. Em- jim, gözü dönmüş bir şekil- açmasın. Örneğin Tayvan veya Kırım’da Çin veya de baskı yolunu tercih eder- Müslüman ve yüzde 10’luk manuel Macron, Taliban totalitarizminden kaçan Rusya’ya karşı cephe oluşturarak... Afganları “önemli düzensiz göç akımlarına” ben- ken çoğu zaman birbirleriy- Hıristiyan nüfus içerisinde) B Tehlike o kadar imkân dahilinde ki neo- zeterek güvenlikçi demagoji dansını açtı. Diktatör- le rekabet içinde olan cihat- Arap Alevileri, ilk kez ikti- atılı bir ordu mağlup edilemez. Yenilgisi zorunlu olarak omurgasız “politikacılar” ve savaş- muhafazakârların Irak, Libya ve Afganistan’da lükten kaçan mültecileri böylelikle potansiyel te- çı gruplar ortaya çıktı. Ka- dara Hafız Esad aracılığıyla madan kaçan yerli destekçiler yüzündendir. Yüz yol açtığı felaketler onların sıkıntı yaratma kapa- röristlere dönüştürmenin kendisine muhafazakâr tar ve Suudi Arabistan da geldiler. 2011 yılından beri yılı aşkın bir süredir, bu “arkadan bıçaklama” ef- sitelerine sadece bir çentik atmaya yetti. Ne de ol- seçmenin beğenisini kazandıracağını umuyor. İki kendi gruplarını finanse et- karar verici merci başkanın sanesi, savaş çığırtkanlarının ezberinin yanında in- sa insani maliyetler başkaları tarafından ödeniyor: sağcı aday, Xavier Bertrand ve Valérie Pécresse, ti ve silahlandırdı.(1) Bu bağ- ailesiyle sınırlı kalmış ol- (1) tikam arzularını da besliyor. Bir hakarete kar- Batı’da savaşlar proleterler tarafından yapılıyor. elbette bu konuda bahsi artırdılar hatta Valérie lamda Doha tarafından des- sa da -başkanın en genç kar- şılık vermek, bunun getirdiği çatışmaya da hazır- Afganistan’da savaşan Amerikalıların çoğu, savaş- Pécresse, “dünyanın özgürlüğünün kartlarının bir teklenen El Nusra, Ceyşül deşi olan dördüncü zırhlı tü- lanmak demektir. Başkan Ronald Reagan, “Viet- ların kararlaştırıldığı ve savaş kışkırtıcı başyazı- kısmının” Kâbil’de karıldığını belirtti. Paris’in İslam ve Ahrarüş Şam gibi men birliğinin baskıcı ko- nam Sendromu”nu ve özellikle 23 Ekim 1983’te larının kotarıldığı çevrelerden çok uzaktaki derin sosyalist Belediye Başkanı Anne Hidalgo ise Ba- Suudi Krallığı’nın destek- mutanı Mahir Esad örneğin- Amerika’nın kırsal bölgelerinden geliyor. Bugün tı bozgunu analizine gerçekten korkunç bir cüm- Beyrut’ta 241 Amerikan askerinin ölümüne sebep lediği cihatçı gruplarla ça- de olduğu gibi- devletin ba- hangi öğrenci, hangi gazeteci veya hangi siyasi li- le ile başladı: “Afganistan konusunda çoğu zaman olan saldırının travmasını silmek için iki gün son- tışmaya giriyor. Fransa’da şında dikkat çekici düzeyde ra Grenada’yı işgal etti. Peki ABD’yi aşağılayıp ve der, savaşta ölen bir askeri bizzat tanıyor? Zorun- olduğu gibi, beni uyaran Bernard-Henri Lévy ol- diplomasinin olumsuz yak- birçok Arap Aleviyle karşı- ona hizmet edenleri dehşete düşüren Kâbil Havali- lu askerlik, en azından ulusun tümünü, temsilcile- du...” Şüphesiz bu nedenle “şu ya da bu biçimde (2) (2) laşımına rağmen Nico- laşıyoruz. Ulusal Güvenlik manı görüntülerinin ardından ne olacak? rinin çıkarmış olduğu çatışmalara dahil etme gibi Kâbil yolunu yeniden almamız gerekecek” sonu- las Sarkozy’nin, ardından Dairesi Başkanı Ali Mem- bir değere sahipti. cuna varıyor. ‘NATO’nun en büyük fiyaskosu’ da François Hollande’ın muk ya da Savunma Bakanı Kendilerini ifade ettiklerinde bile, Eylül O halde Hidalgo ve Pécresse hanımefendilere, yönetimleri sert bir politi- Ali Abdullah Eyüp, Esad’ın Angela Merkel’in Alman Şansölyeliği’nde ye- 2001’den bu yana ABD Başkanı, “terörle mü- sadece, Ruslara ve Atlantik İttifakı’na, Afgan baş- rini almasını istediği Armin Laschet’e göre “Bu, ka uygulamayı tercih etti yakın danışmanlarından. cadele” bahanesiyle istediği askeri operasyonu kentine yaptıkları son zafer yürüyüşlerinin reçete- NATO’nun kuruluşundan bu yana en büyük fi- ve 24 Şubat 2012’de muha- 2019 yılında emekli olması- Kongre’nin ön onayı olmaksızın başlatabiliyor. lerini sormak kalıyor. yaskosu”. Afganistan’daki savaş, aslında Atlantik Düşman da belirli değil coğrafi alan ve görevin sü- lif Devrimci Güçler Ulusal na rağmen eski Hava Kuv- - İttifakı’nın kuruluş tüzüğünün 5. maddesi uyarınca resi de. ABD’li senatörler, dört yıl önce 800 as- Çeviri: Diane Dilek Cat Koalisyonu’nu Suriye halkı vetleri İstihbarat Müdürü nın yegâne temsilcisi olarak Cemil Hassan da hâlâ etki- yaptığı ilk müdahaleyi temsil ediyor: Üye bir dev- kerinin Nijer’de bulunduğunu, sadece dördü ora- tanıdılar. Bu konuda daha li olmaya devam ediyor. Fa- let 11 Eylül 2001’de saldırıya uğradı (ancak Af- da öldüğü için keşfetti. Her iki partiden oluşan bir çekimser olan Barack Oba- kat diğer taraftan başkanın ganlar tarafından değil); bunun üzerine antlaşma- grup parlamenter, Joseph Biden’ın onayıyla, yürüt- ma yönetimindeki ABD de annesinin geldiği Mahluf nın diğer üyeleri onun yardımına koştular. Bu de- meye verilen bu açık çeki geri alma taahhüdünde (1) Gerçekte, Afgan ordusu, Amerikan ordusunun- Esad’ın gitmesini istedi. ailesi, Esad’ın Alman ku- neyimi değerli kılan ise şu hatırlatma oldu: Was- bulundu. Savaş, özellikle de demokratik değerler kinden (2 bin 443 ölü) yirmi yedi kat daha fazla kayıp zeni zengin iş adamı Rami hington, Pentagon askeri operasyonlar yürüttüğün- adına yapıldığı iddia edildiğinde hükümdarın key- verdi (66 bin asker öldü). Bu da Washington’ın, Afgan de müttefiklerine tanıdığı hak savaşmak -ve öl- Hafız Esad etkisi Mahluf’un dışlanmasından fiyetine bağlı olmamalıdır. hükümetin akibeti ne olursa olsun, geçen yıl Taliban mek- oluyor, çatışmaların sonlandırılması için da- Durum böyleyken Esad beri hızla güç kaybediyor. Bu, ordusu Afrika’da savaşan Fransa gibi bir ül- ile doğrudan müzakere etmesini engellemedi. nışılmak değil, feodal bey ile vasalları gibi. Bu tür ke için de geçerli. Her şey, burada akıllıca, jeopoli- rejiminin hâlâ ayakta kalmış (2) Anne Hidalgo, “Mesut’un Ruhu Kaybolmamalı”, hakaretlere alışkın olan Londra bile bu denli aşa- tik, ittifaklar ve gelecek için strateji konuşmayı ge- Le Monde, 16 Ağustos 2021. olmasını nasıl açıklamalı?.. Devamı 3. sayfada 6-7 EYLÜL KIZLAR OLAYLARININ TÜRKİYE’NİN 66. YILI GURURU >> Spor’da >> 4’te 97. YIL SAYI: 35030 KURUCUSU YUNUS NADİ (1924-1945) BAŞYAZARLARI NADİR NADİ (1945-1991) İLHAN SELÇUK (1992-2010) FİYATI 2.5 TL KKTC’DE 3 TL PAZARTESİ 6 EYLÜL 2021 LE MONDE diplomatique BUGÜN GÜNÜ AFGANISTAN’DA TALIBAN ZORLU NASIL KAZANDI AİLESİ BÜYÜYOR KÂBİL YOLU >> ADAM BACZKO / GILLES DORRONSORO TEHLIKE o kadar imkân dahilinde ki neo-muhafazakârların Irak, Libya ve MACARISTAN, GASP Afganistan’da yol açtığı felaketler onların EDILMIŞ BIR ÜLKE sıkıntı yaratma kapasitelerine sadece bir Eren Aysan çentik atmaya yetti. >> SERGE HALIMI >> CORENTIN LÉOTARD / THOMAS LAFFITTE Olmayan ‘kanal’a nazır tapusuz mera ve tarlalarda proje yarışı Cumhuriyet’te İLK YAZI 11 EYLÜL’DE Ekonomiye ÇILGIN RANT usta kalem İLK HAMLE TOKİ’DEN HÜSEYİN YILDIZ SORUYOR TARTIŞMALI Kanal İstanbul’a İLK YAZI 19 EYLÜL’DE ilişkin itirazlar sürerken TOKİ, 128 MİLYAR DOLAR NEREDE? Merkez Banka- Sazlıbosna Mahallesi’nde 970 sı’nın rezervleri eksiye düşürüldü. İktidar, 128 milyar doların nereye gittiğini aylardır açıklamadı. bin metrekare büyüklüğünde- 1 ki mera ve tarlalarda sessiz se- dasız konut ihale ilanına çıktı. DEV YÜREKLİ 10 BİN DOLAR ALAN SİYASETÇİ KİM? Soylu, bir siyasetçinin Peker’den ayda 10 bin dolar aldı- Bölge imara açıldı ancak konut 2 ğını açıkladı ama kim olduğu hâlâ belirsiz. alanı hâlâ “tarla” ve “ham top- İKİ KADIN rak” olarak görünüyor. 750 MİLYON DOLAR ÖDENDİ Mİ? Ziraat-Demir- ören skandalının ardından kamu bankalarının ver- ‘BU ACELE NEDEN?’ YAZILARIYLA 3 diği kredilerin geri ödenip ödenmediği belli değil. IBB’NIN CHP’li meclis üyesi Na- ZEYNEP NİLGÜN ORAL CERRAHOĞLU dir Ataman, “Arsa tapusu daha DÖNÜYOR NEDEN SÖNDÜRME UÇAĞI YOK? THK’de yan- alınmamış yer için ihaleye çıkı- 9 EYLÜL’DE EKİMDE gın söndürmek için 20 hava aracı olmasına karşın lıyor, tapu olmadan inşaat na- 4 bakanlık neden yangın söndürme işini özelleştirdi? sıl başlayacak? Türkiye’de yeni l Yazıişleri mutfağından haberler l Ciddiyet imar, ruhsat kanunu çıktı da bi- SBK’YE KİMLER KOL KANAT GERDİ? Karapara akla- zim mi haberimiz yok? Bu sayfamıza yeni soluk l ‘Bulmaca’ sürprizi makla suçlanan Sezgin Baran Korkmaz’ın davasında- 5 ki skandallar ve yurtdışına kaçışı açıklığa kavuşmadı. neyin telaşı, neyin acele- Bölgede imara ilişkin yasal süreç tamamlan- >> AYKUT KÜÇÜKKAYA 2’de madan konut projelerinin görselleri hazırlandı. si?” dedi. >> HAZAL OCAK 4’te Yüz yüze eğitim önlemleri için gönderilen ödenekten bir öğrenciye 4 lira düşüyor MEHMET ALI GÜLLER’DEN YENI KITAP ‘Liberaller Arapları Türkiye’de seviyor’ ‘Artık çok geç’ YAZAR Mehmet Ali Gül- BIZIM liberaller Arapları ler, “Tampon Ülke: Em- Türk topraklarında sevi- SALGIN nedeniyle okullardan peryalizmin Göç Strateji- yorlar, Kürt topraklarında uzak kalan bir milyon öğretmen si” adlı kitabında küresel değil. Çünkü Suriye’nin ANKARA’DA ZAFER YÜRÜYÜŞÜ ve 18 milyon öğrenci bugün ders ve bölgesel sorunlara par- kuzeyini, Kürdistan ola- başı yapıyor. Okullardaki koşullar mak basıyor: Altındağ, he- rak görüyorlar. AKP, endişe yaratırken uzmanlar, yüz pimiz için erken uyarı ol- “Kürt açılımı” hayalinden yüze eğitimin başlamasının doğru malı. Göçmenleri gönder- vazgeçmedi. ABD, Asya’da olduğunu ancak alınan önlemlerin mek o kadar ko- “özel savaşı” öne yetersiz kaldığını söylüyor. lay değil. Çözüm alıyor. Ankara perspektifi “gö- rol kapma peşin- EĞITIM-IŞ Genel Özlük-Hukuk nüllülük” olmalı. de. >> 6’da Sekreteri Yıldırım, bakanlığın okul- lara gönderdiği 650 milyon lira- dan öğrenci başına 4 lira düştüğü- nü söyledi. Prof. Dr. Şenol ise “Ar- tık çok geç. Okullar açıldığı için de- ğil, süreç yönetilmediği için vakalar artacak” dedi. >> SİBEL BAHÇETEPE 3’te VELILER ENDIŞELI: Sosyal mesafe nasıl korunacak? ANKARA Büyükşehir Belediyesi ve ce yurttaş katıldı. Ankara Büyükşehir YÜZ yüze eğitimin başlayacağı Ankara Kent Konseyi, Sakarya Meydan Belediye Başkanı Mansur Yavaş, “Top- CHP HEYETI ERBIL’DE okullarda 50 kişilik sınıflarda sos- Muharebesi’nin 100. yılında, “Diriliş Yo- raklarımız, hürriyetimiz ve istikbalimiz yal mesafenin nasıl korunabilece- CHP Genel Başkan Yardımcısı Oğuz Kaan Salıcı başkan- lu Yürüyüşü Bu Yolun Sonu İstiklal” adlı söz konusu olduğunda ‘ben’ olmaktan ği bilinmiyor. Veliler ve eğitimci- lığındaki CHP heyeti, Erbil’de eski Bölgesel Yönetim bir etkinlik düzenledi. 500 sporcunun çıkıp ‘biz’ olmanın faziletini yine en iyi ler ise sınıf mevcutlarının azaltıl- Başkanı Mesud Barzani, Irak Kürdistan Bölgesel Yöneti- meşaleler taşıdığı etkinliğe on binler- bilen milletiz” diye konuştu. >> 8’de mamasına tepkili. >> FİGEN ATALAY 3’te mi Başbakanı Mesrur Barzani ve diğer yetkililerle görüş- tü. Bölgesel konularda görüş alışverişi yapıldı. >> 5’te AKP’den sosyal medya düzenlemesinde cezai yaptırıma ‘hakaret suçu’ formülü IŞİD 13 POLİS RUSYA VE ÇİN’E ÖLDÜRDÜ AFGAN MESAJI IRAK’IN Kerkük vila- AFGANISTAN’DA Tali- yetinde bulunan Re- ban hükümet kurma ha- Susturmakta ısrarlılar şit ile Musul vilayetine zırlıklarını hızlandırır- bağlı Mahmur ilçelerin- ken Japonya, Afganis- SOSYAL medyayı kontrol altına HEDEFİNDE LAİKLİK VAR YENİ MÜDÜR ‘OKTAR’CI de Irak güvenlik güçle- tan konulu G7 zirvesinde almak isteyen AKP, çalışmalarını ri ile IŞİD arasında şid- “bölgede etkili olan” sürdürüyor. “Cezai yaptırımlar”da TCDD’NIN yeni genel müdürü Abdülke- LAIKLIK karşıtı açıklamalarını sürdü- detli çatışmalar yaşan- Rusya ve Çin’in de anayasadaki “ifade özgürlüğü” rim Murat Atik, Adnan Oktar Grubu’nun ren Diyanet İşleri Başkanı Erbaş, “İnanç dı. Kerkük’te en az 13 temsil edilmesini iste- maddesine takılan AKP, bunu “ki- üyesiydi! 1999 ve 2008’de firar et- insanın içinde olsun gibi bir anlayış polis öldü. Musul’da ise di. NATO da terör ör- şilik haklarına saldırı ve haka- ti kurtuldu. MASAK raporunda grupla var. İnsan ile Allah arasında olsun, si- en az üç askerin öldü- gütlerine karşı benzer ret suçlarıyla” ilgili TCY’nin 125. para trafiği yer alıyor. Atik’in şirketi- yasetine, adaletine yansımasın diye or- ğü bildirildi. >> 7’de görüş önerdi. >> 7’de maddesinde değişiklikle aşmayı nin ortakları firari. >> BARIŞ TERKOĞLU 3’te talığı ayağa kaldırıyorlar” dedi. >> 5’te hedefliyor. >> SELDA GÜNEYSU 5’te