Katalog

gorus@cumhuriyet.com.tr 28 TEMMUZ 2021 ÇARŞAMBA 2 OLAYLAR VE GÖRÜŞLER ABD, RUSYA VE ÇIN’IN Doğa ve gücün sınırları ORTA ASYA POLITIKALARI ABD’nin Afganistan’dan çekilmesiyle Orta Asya’da PROF. DR. SALİH ÖZBARAN “Doğanın korumaya çalıştığı düzeni -çıkar için- bozarsanız yağmur da yeni bir dönem başlayacak. Bu dönemde Rusya, durdurulamaz, dolu engellenemez, ölümcül sel sürükler tüm varlıkları ya TARİHÇİ Çin ve ABD arasındaki mücadele, farklı alanlarda da susuzluk yaşam hakkını yok eder. Doğayla uyumlu yaşamasını bilirseniz Sınırsız sayılan güce kar- dikkat çekecek. Bölgede kimin öne çıkacağını ise uygarlığın nimetlerinden yararlanırsınız” diyelim ve iktidarın/gücün şı doğayı savunan kahraman yalnızca bu devletlerin gücü değil, başta Kazakistan sınırlarını bilelim! kadınlarımıza... ve Özbekistan olmak üzere Orta Asya Türk Yazımın başlığı #tarih der- cumhuriyetlerinin tercihi ve bölgeye sınırı olan gisinin Temmuz (2021) sa- devletlerde azımsanmayacak ölçüde Türk nüfusun yısında, Prof. Dr. İsenbike yaşaması sebebiyle Türk dünyasının Togan’ın her ay çok yararlı tutumu belirleyecek. bilgilerle donattığı “Zamanın İzinde” sayfasındaki “Coğraf- ya ve gücün sınırları” başlığı- VUSAL HASANZADEH tan) için de güvenlik en- nı taşıyan makalesinden. Yal- dişesi duydu, bu bağlam- ARAŞTIRMACI nızca “coğrafya” yerine “do- da da adımlar attı. 1996’da ğa” sözcüğünü koydum, çok kurulan Şanghay Beşlisi, rta Asya, tarihten bu daha fazla özelliği belirleye- 2001’de Özbekistan’ın ka- Oyana büyük güçlerin bilmek için. Bakınız ne yaz- tılımıyla Şanghay İşbirliği mücadelesine sahne ol- mış İsenbike Togan, sayfa- Örgütü’ne (ŞİÖ) dönüştü. muştur. 19. yüzyılda Bü- sının tepesine yerleştirdiği Çin, ŞİÖ’nün de katkısıy- yük Britanya ve Çarlık minyatüründen esinlendiği, la, Türk cumhuriyetleriy- Rusya arasında, Orta As- çocukluğundan beri varlığını le ilişkilerini güçlendir- ya coğrafyasını da kapsa- bildiği ve bakmayı sevdiği bir meye çalıştı. yan “Büyük Oyun”, günü- görsel kaynakla ilgili açıkla- müzde ABD, Rusya ve Çin Sessiz rekabet ma yaptığı yazısında: arasında mücadele alanına “Söz konusu minyatür ‘Sul- artacak dönüşmüştür. Orta Asya, tan Sencer ve İhtiyar Kadın’ Çin 2013’te açıkladı- zengin enerji kaynakları- adını taşır. Burada ‘Sen bir ğı Bir Kuşak Bir Yol pro- na sahiptir. Jeopolitik, jeo- askerine söz geçiremezken ce, on binlerce temsilcileri. yazdığı önsözde ne söylemiş: Doğasını savunan jesiyle de küresel ölçek- ekonomik, jeostratejik açı- memleketi nasıl idare eder- “Dokunma” diyorlar ağacı- “45 yıl önce, 1966’da üni- te iddia ortaya koydu. kadınlarımız dan çok önemlidir. sin’ anlamına gelen sözleri ma, yeşilliğime; “Tarumar et- versite öğrencisiyken sınav Proje kapsamında Orta ABD Soğuk Savaş’tan ga- Aklıma bin bir türlü öykü söyleyen ihtiyar kadına doğ- me” diye yalvarıyorlar ecdat konularımdan biri olarak Ke- Asya’nın önemi daha da lip çıktıktan sonra tek sü- getirdi bu yazı: Osmanlı ihti- ru eğilerek dikkatle dinledi- yadigârını! “Karadeniz’in ye- mal Atatürk’ün reformları- arttı, Çin’le ilişkileri mali per güç olarak kendini şamıyla süslü sultan ferman- ğini gördüğümüz [Büyük Sel- şilliğinden, Kazdağları’ndan, nı seçmiştim ve Lord Patrick açıdan da gelişmeye baş- gösterdi. Soğuk Savaş’ın larından, değişik kral ve im- çuklu İmparatorluğu’nun son Muğla’nın İkizköy’ünden, Kinross’un 1961’de yayım- ladı. Çin bölgede nüfuzu- ABD için jeopolitik ödülü, paratorlara gönderilen name-i güçlü sultanı] Sultan Sencer Turgutlu’nun Çaldağı’ndan ve nu, özellikle Tacikistan ve lanmış büyük Atatürk biyog- Zbigniew Brzezinski’nin hümayunlardan, Anadolu’yu halkın isteklerine önem ver- daha nice güzelliklerle beze- rafisini bir roman kadar sü- Kırgızistan üzerinde etki- ifadesiyle Avrasya’ydı. Bu hedef alan emperyal güçlere miş olarak gösterilir. Ancak li ülkemizden, uzak dur ağa- sini pekiştirdi. rükleyici bulmuştum. Modern doğrultuda Avrasya’da karşı verilen bağımsızlık mü- minyatürün yapılmasına ve- cımızdan, toprağımızdan” di- Rusya Orta Asya’da ta- Türkiye’nin kurucusunun güçlü olmak için dikka- cadelesinden... Ama benim sile olan şair aynı fikirde de- yorlar, ellerine devletçe tu- rihsel ve kültürel açıdan tutkulu doğa sevgisini anla- tini Orta Asya’ya çevir- bu bağlamda dile getirmek is- ğildir. Öte yandan minyatürü tuşturulan yüzlerce ruhsat ile ağırlığını en çok hissetti- tan bir pasaj bugüne dek bel- di. Türk cumhuriyetleriy- tediğim, yaşamakta olduğu- sultanın gücünün sınırlarının doğaya kazma vurmak iste- ren güçtür. SSCB sonra- leğimde kalmıştı ve Türk or- le ilişkilerini geliştirerek muz bir tarih. “Muktedir”in belirlenmesi olarak anlamak yenlere! sında kısa bir dönem Ba- mancılarının buna hep değin- ağırlığını koymak istedi. -kendince her şeyi yapma da mümkündür... Azerbay- tı karşısında jeopolitik ge- mek istemesine şaşmamak Fakat özellikle 2000’li yıl- lüksüne sahip bir iktidarın- Doğa ve Atatürk canlı şair Genceli Nizami’nin ri çekilme yapan Rusya, lardan itibaren ABD’nin gerekir: ‘Çama bakışı, ona ne- karşısında dik duran, yöre- (1141-1209) Mahzenülesrar Son satırlarımda doğa ile Nisan 1993 tarihinde “ya- karşısına çıkan Rusya- redeyse ilahi bir duygu ilham sinin -doğduğu köyün/buca- (Sırların Mahzeni) adlı mes- bütünleştireyim Atatürk’ü. kın çevre” doktrinini ka- Çin ittifakı, ABD’yi engel- etmişti.’” (Salih Özbaran, Ta- ğın/vatanın- tüm doğasıyla nevisinde yer alan bu hikâye Daha bağımsızlık mücadelesi- bul ettikten sonra, baş- ledi. 11 Eylül saldırıları rihçi ve Doğa, Tarihçi Kitabe- var olması için kadının verdi- adalet kavramı üzerinde ne önderlik ettiği yıllarda -ku- ta Orta Asya olmak üzere, sonrası Afganistan’ı işgal vi, İstanbul, 2021, s.50). ği mücadeledir. odaklanmakta ve tebaasının rulacak Cumhuriyet için, çağ- eski Sovyet coğrafyasına eden ABD, terörle müca- “Doğanın korumaya çalış- Gün geçmiyor ki doğasına/ sultanı adil olmaya çağırma- daşlığı yakalamak için girişi- döndü. 2000 yılında Vla- dele vurgusuyla bölge ül- tığı düzeni -çıkar için- bozar- çevresine sahip çıkmak iste- sını dile getirmektedir.” lecek devrimleri taçlandırma- dimir Putin’in Rusya Dev- kelerini de yanına alma- sanız yağmur durdurulamaz, yen kahraman kadınlarımı- Bu öyküde Sultan Sencer’i da- tarımın, ormanın, çevre- let Başkanı seçilmesiyle, ya başladı. Ancak ABD’nin dolu engellenemez, ölüm- zın, ağacını boğazlamak is- eteğinden yakalayan yaşlı bir nin değerini düşünmeye baş- Rusya’nın Orta Asya’da 2001’de Afganistan’daki, cül sel sürükler tüm varlıkla- teyen iktidar sahiplerinin ta- kadın “Şah ülkenin işlerini ladığı yılları hatırlatayım. 20 ağırlığı arttı. ABD’nin 2003’te Irak’taki işgalleri, rı ya da susuzluk yaşam hak- şeronluğunu yapanlara karşı düzenlemeli, halkın başında yıldır iktidarda oturanların, 2001’de Afganistan’ı işgal Orta Asya cumhuriyetle- kını yok eder. Doğayla uyum- medyadaki direniş gösterileri bekçilik etmelidir. O zaman onun doğa harikası diyebile- etmesi sonrasında, bölge- rinde ABD’ye şüpheyle ba- lu yaşamasını bilirseniz uy- eksik olmasın. (Ve tabii ki do- bütün halk, onun fermanına ceğimiz çiftliğine varıncaya de ABD’nin ağırlığını ar- kılmasına sebep oldu. garlığın nimetlerinden yarar- ğanın bahşettiği ormana kar- baş eğer, sevgisini canlarda kadar yarattığı nice güzellik- tırmasını önlemek için şı işlenen suçların neden ol- lanırsınız” diyelim ve iktida- ve gönüllerde saklar... Türk- lere göz dikecek kadar tarih Rusya, Çin’le ittifak ya- ABD dönmek istiyor rın/gücün sınırlarını bilelim! duğu sel baskınları, yıkılan lerin devleti yücelik mertebe- ve vefa duygusu yoksunlukla- parak ABD’yi bölgeden 2005’te Renkli Devrim- Yiğit kadınlarımıza, doğase- sine erişince memlekette ada- yuvalar, kaybolan canlar...) rını -içim yanarak- anımsata- uzaklaştırdı. leri Orta Asya’ya taşıyan Onlar sanki Sultan Sencer’e verlere saygı gösterelim; bi- let sevgisi yer tutmuştu. Sen yım. Bakınız, Doğa ve İktidar Çin’in son yıllarda böl- ABD, bu konuda da ba- ise adaletsizliği korudun” di- karşı çıkan ihtiyar kadının adlı dev kitabın yazarı Joac- limin öngörülerini küçümse- gede artan ekonomik gü- şarısız oldu. Ayrıca, Rus- yerek sitemde bulunmuştur. günümüze yansıyan binler- him Radkau Türkçe baskısına meyelim! cünü Rusya, siyasi, kültü- ya ve Çin’in desteğini rel ve askeri güçle denge- alan Özbekistan, Kırgızis- lemeye çalışıyor. Bölgede tan gibi devletler, ABD üs- Rusya ve Çin arasındaki lerini kapattılar. Donald sessiz rekabetin, gelecekte Trump döneminde bölge- Muhalefet gölge kabine kurmalıdır artacağı öngörülüyor. den iyice uzaklaşan ABD, Joe Biden’la birlikte ye- Türk dünyası DR. ENGİN ÜNSAL işçi ve tarım örgütlerine gide- niden bölgeye dönmeyi Ülkeyi borca batıran, yoksulluğu ve yolsuzluğu rek, sivil toplum örgütleri ile belirleyici planlıyor. 15. DÖNEM CHP İSTANBUL egemen kılan bu iktidar 2023’te veya daha önce buluşarak oluşan programın Çin Soğuk Savaş sonra- ABD’nin Afganistan’dan MİLLETVEKİLİ gidecek, bu düzen mutlaka değişecektir. toplum katmanlarına ulaşma- sı Orta Asya’da yeni ku- çekilmesiyle Orta Asya’da sını mutlaka sağlamalıdır. Ge- rulan Türk cumhuriyetle- da yeni bir dönem başlaya- Yakın bir gelecekte adil ve halktan yana bir 023 seçimleri siyasi ya- rekirse bu alternatif hükümet riyle ilişkilerini geliştir- cak. Bu dönemde Rusya, Çin düzen mutlaka kurulacaktır. Bundan 2şamımızda bir milat ola- programı bastırılarak yurttaş- di. Bölgede siyasi, iktisa- ve ABD arasındaki mücade- caktır çünkü 2023 yılı Ata- kimsenin kuşkusu olmasın. lara ve toplumun örgütlü kesi- di sorunlarda, enerji me- le, farklı alanlarda dikkat çe- türk ve arkadaşlarının kur- mine dağıtılmalıdır. selelerinde ağırlığını ar- kecek. Bölgede kimin öne duğu laik Cumhuriyetin yü- rılmalı ve korunmalı, işveren- Bütün bunların değişmesi tırdı. Orta Asya Türk cum- çıkacağını ise yalnızca bu züncü yıldönümüdür. Yapıla- için 2023 seçimleri çok önem- lerin sendika üyeliğini işten Bürokrasi ürkektir huriyetlerinin zengin pet- devletlerin gücü değil, baş- cak seçimlerle ya partili Cum- lidir ve muhalefet demokrasi çıkarma nedeni yapması ön- rol ve doğalgaz yatakla- ta Kazakistan ve Özbekistan ve bu düzen hurbaşkanı ve yandaşlarının lenmelidir. Refahın topluma için, laik Cumhuriyet için işbir- rına sahip olması, Çin’in olmak üzere Orta Asya Türk değişecektir bir türlü özümseyemedikle- adil dağılımını sağlayacak top- liği yaparak bu talana, bu yıkı- bölgeye yönelmesi için en cumhuriyetlerinin tercihi ve Seçmenin kafasında yan- ri Atatürk’ün kurduğu laik de- ma son vermek zorundadır. Bu- lu sözleşme düzeni yaygınlaş- önemli sebeplerdendi. Çin bölgeye sınırı olan devletler- lış bir algı yaratılmaya çalışıl- mokratik Cumhuriyet yıkıl- malı, siyasetin medyaya mü- nun için bir an önce bir “gölge ayrıca, Orta Asya’da Sin- de azımsanmayacak ölçüde maktır: Cumhur İttifakı seçimi mak istenecek ve yerine öz- dahalesi ve kamusal kaynak- kabine” kurulmalı ve 2023 son- can-Uygur Özerk Bölge- Türk nüfusun yaşaması se- kaybetse bile iktidarı teslim ledikleri İslam cumhuriyeti- larla yandaş kişilerin medya- rasında nasıl bir dünya kurula- si (Türk toplumunda bili- bebiyle Türk dünyasının tu- nin kapıları ardına kadar açı- etmez. Örneğin YSK’nin açık- nın satır başı olmasının önüne cağı seçmene anlatılmalıdır. nen adıyla Doğu Türkis- tumu belirleyecek. ladığı seçim sonuçları kesin- lacak ya da laik Cumhuriye- geçilmelidir. Ekonomide mut- ti sonsuza kadar yaşatacak dir bu sonucu değiştirebilecek Parlamenter sisteme laka planlı döneme geçilmeli bir makam yoktur. Bu kurulun bir kadro işbaşına gelecektir. ve DPT yeniden kurularak ya- dönülmelidir 2002’den beri tek adamın ve- üyelerinin seçiminde siyasetin tırımların doğru alanlara yön- Yapılacak yeni bir anayasay- sayetine terk edilmiş ülkemiz- gölgesi olduğundan bu kurul lendirilmesi sağlanmalıdır. la kuvvetler ayrılığı yeniden bu iktidardan yana karar verir de akıl almaz olaylar yaşan- tesis edilmeli ve birbirini de- mış, ülkede talan, liyakat ye- algısı çok yanlış bir yaklaşım- Gölge bakanlık netleyecek yasama, yürütme dır ve halkın gücü karşısında rine devlet eli ile zengin edi- komiteleri ve yargı erkleri yaşama geçi- len yandaşlık, israf egemen ol- hiçbir güç seçim sonuçlarını rilmelidir. Üniversitelere ehil kurulmalıdır kabul etmemeyi düşünemez. muştur. Dünyanın hiçbir ülke- kadroların öncülüğünde aka- Tüm bu işlerin akılcı çözü- sinde, halk yoksulluktan inti- Her şeyden önce bürokrasi ür- demik özgürlük verilmeli ve münü sağlamak için bir göl- har ederken, çöplüklerden yi- kektir ve iyi değerlendirme ya- bilimin aydınlığı toplum yöne- ge kabine ve bakanlıklardan yecek toplarken cumhurbaş- par. İktidarın gidici olduğunu timine egemen olmalıdır. Yar- sorumlu komiteler oluşturul- kanının 17 uçağı, yüzlerce son ilk önce onlar anlar ve muha- gı bağımsızlığı tüm yargıç ve madır. Gölge bakan parti için- lefetle işbirliği yollarını arar. model pahalı arabaları ve he- savcıların katılacağı seçimler- de gereksiz çekişme yarataca- sabını vermediği milyonlar- Daha şimdiden bürokrasiden le oluşacak kurumlar aracı- ğından gölge bakan yerine göl- bazı konu ve belgelerin med- ca liralık özel ve gizli bütçe- lığıyla sağlanmalı ve siyaset ge kabine komiteleri kurulma- si yoktur ve olamaz. Tek adam yaya ve milletvekillerine sızdı- yargıdan elini tamamen çek- lı ve işbirliği yapan partilerin vesayeti rejiminde işsizlik ha- rılmasının nedeni budur. melidir. Bürokraside yandaş- uzmanları bu komitelerde ku- vuzu taşmış, yoksulluk alabil- Ülkeyi borca batıran, yok- lık değil ehliyet öne çıkarılma- rulacak yeni düzenin gergefi- diğine artmış, paramızın de- sulluğu ve yolsuzluğu egemen lıdır. Yurttaşların ifade ve ör- ğeri dibe vurmuş ve ülkenin ni işlemelidir. Bu komitelerin kılan bu iktidar 2023’te ve- gütlenme özgürlüğü mutlaka çalışmaları yeni bir iktidar se- siyasi itibarı çok düşmüştür. ya daha önce gidecek, bu dü- tanınmalı, bu konuda Türk Ce- çeneğinin hükümet programı- Libya’da, Suriye’de ve şim- zen mutlaka değişecektir. Ya- di de Afganistan’da akıl almaz za Kanunu’nda yapılan engel- nı oluşturacak ve ortaya kona- kın bir gelecekte adil ve halk- leyici hükümler kaldırılmalı- cak çözümler, sosyal ve ekono- politikalar sonucu ülkeye bü- tan yana bir düzen mutlaka yük maliyetler çıkarılmıştır ve dır. Çalışma yaşamında işçile- mik politikalar halka anlatıla- kurulacaktır. Bundan kimse- çıkarılmaya devam edilecektir. rin sendika üyeliği kolaylaştı- caktır. Bu komite mensupları nin kuşkusu olmasın.