Katalog

17 EKİM 2021 PAZAR 6 İNCELEME Yönetemeyen demokrasi Ülkemizin gerek ekonomik gerek toplumsal yüzlerce sorunu çözüm PAZAR YAZILARI beklerken siyasal iktidarın bunları u haftaki pazar yazımda “yöne- temeyen demokrasi” konusunu çözmek yerine Bele alıyorum. sürekli çatışmaya Demokrasi, halkın yöneticilerini se- çimle belirleme esasına dayalı bir yö- dayalı politikalarla netim biçimidir. Temel unsur; eşit, halkı kutuplaştırması adil, dürüst ve hukuka dayalı olarak yapılan genel seçimlerle yöneticilerin çok hatalıdır. Üç seçilmesidir. yıldır uygulanan Ancak sadece genel seçim, de- mokrasinin varlığını ispatlamaz. Sa- ve dünyanın hiçbir dece seçim demokrasi için yeter- yerinde olmayan li olsaydı, 2. Dünya Savaşı önce- “Türk Tipi” si genel seçimlerle iktidara gelen Almanya’da Hitler, İtalya’da Mussoli- Cumhurbaşkanlığı ni, Portekiz’de Salazar ve İspanya’da Hükümet Sistemi iflas Franco gibi faşist ve otoriter yöne- timler demokrasi sayılırdı. etmiştir. Ne yazık ki, Kuvvetler ayrılığı AKP siyasal iktidarı, Demokrasilerde genel seçimler ne “yönetemeyen kadar önemliyse, halkın temel hak ve demokrasi” özgürlüklerinin de anayasal güvence altına alınması o derece önemlidir. konumuna girmiştir. Kuşkusuz diğer önemli bir unsur, siyasal iktidarın elinde toplanan gü- cün anayasal kurallar çerçevesinde sınırlandırılmasıdır. Bu da kuvvetler ayrılığı ilkesinin kabul edilmesi ve iş- rak “Aşırı Yük ve Sorunların Çözüle- sini doğruları en çok bilen kişi olarak lemesi ile olanaklıdır. memesi” kavramlarını irdelemiştir. görüyor ve buna göre hareket edi- SONA DOĞRU Türk halkı, Tanzimat’ın ilanı olan Prof. Sartori, bir ülkede iktidarın yor. Dünyanın hiçbir ülkesinde dev- 1839’dan bugüne, belirli dönemlerde çözmekle yükümlü olduğu sorunla- let başkanları merkez bankalarına ka- ncak bugün, AKP iktidarı bir şen milli gelir son 7 yıldır sürek- kısıtlamalar olsa da parlamenter sis- rın ağırlığını belirtmek amacıyla da rışmaz (müdahale etmez). Erdoğan, Ayanda yoğun dış politika bas- li düşüş gösteriyor. Verilere gö- temle yönetilmiştir ki bu da toplam “overload” (aşırı yük) olgusunu or- “faiz sebep, enflasyon neticedir” gi- kıları, öte yanda ekonomik alan- re 2013 yılında 12 bin 582 dolar 182 yılı bulmaktadır. taya atmıştır. bi kendisinin yarattığı ekonomik te- da yapılan hatalar ve çalkantılar olan milli gelir, 2020 yılında 8 bin Ancak son yapılan halkoylaması Örneğin siyasal, toplumsal, dış po- orilerle Merkez Bankası’na karışı- içinde çırpınmaktadır. 547 dolar oldu. 2013’ten bugüne sonucunda dünyanın hiçbir ülkesinde litika ve ekonomi alanlarındaki birçok yor. Bunun sonunda Merkez Ban- Genel kabul gören görüş şu- kişi başına düşen milli gelirdeki bulunmayan ve “Cumhurbaşkanlığı sorunla (aşırı yük), karşı karşıya olan kası başkanı kısa sürelerde değişi- dur: azalma yüzde 31.67 oldu. Bu de- Hükümet Sistemi” adı verilen bir sis- bir ülke, öncelikle bu sorunları çöz- yor. Merkez Bankası rezervleri eri- AKP iktidarı artık ekonomi- rece düşüş 2. Dünya Savaşı’nda teme geçildi. Dünyada bir benzeri ol- mek için “sorun üreten” değil; “so- yor, halkın 128 milyar doları kaybe- yi düzeltemez, işsizliği çözemez, bile görülmedi. mayan “Cumhurbaşkanlığı Hükümet run çözen” siyasal iktidarlara gerek- diliyor. Ocak 2020’de 5.96 TL olan enflasyonu denetim altına ala- Cumhurbaşkanı Erdoğan, her Sistemi”ne 2018 yılında geçtik. sinim duyar... dolar 22 ayda 9.18 TL’ye yükseliyor maz, yükselen kurları toparlaya- konuda en çok bilendir. “Faiz se- Erdoğan, “Her şey iyi olacak. Eko- (Yüzde 55’in üzerinde bir yükselme maz. bep, enflasyon neticedir” biçi- Popülist yaklaşım ve nomi kanatlanıp uçacak” diyordu. gerçekleşiyor.). AKP iktidarının temel ekonomi minde formüle ettiği, ekonomi Oysa bu sistemle çok büyük bir geri- yönetemeyen demokrasi 5. Dış politikada ABD ile Rus- politikası borçlanma üzerine kur- kuralını ısrarla uygulayarak Mer- leme dönemi başlamıştır. Ancak, iktidara gelen siyasal par- ya arasında adeta bir top oyunu gi- gulanmıştır. Nitekim, Cumhur- kez Bankası rezervlerinin erime- Bu sisteme geçeli 3 yıl 3 ay oldu. ti eğer sorunları görmezden gelerek bi gidip gelmeler, zikzaklar çiziliyor. başkanlığı Hükümet Sistemi’nin sine neden oldu. Geçen hafta yi- Bu kadar kısa bir dönemde devlet popülist davranışlarla halkı oyalama Ortadoğu’da; Irak, Suriye, Afganis- uygulandığı son üç yılda, Türki- ne aynı yola girildi. Faiz indi ama kurumları adeta çöktü. Özellikle dev- yoluna giderse, siyasal ve toplumsal tan, Yunanistan ve Doğu Akdeniz’de- ye Cumhuriyeti’nin 95 yılının top- enflasyon düşmedi; tersine, yük- letin her katmanında denetim sistem- sorunlar birikir. Bu noktada “sorun ki sorunlar giderek büyüyor. lamından daha fazla borçlanıldı. seldi ve döviz kurları tavan yaptı. leri devre dışı bırakıldı. Kamu yöneti- çözücü” olmak yerine, “sorun ya- 2018 Haziran ayında 970 (969.9) AKP iktidarı bir kısırdöngünün minde yetenek (liya- Gündem saptırılıyor ratıcılık” ve “sorun milyar TL olan Türkiye’nin borç içine girmiştir. Yeteneksiz ve par- kat) yerine, dine da- Bugünkü siyasal iktidar bu önem- üreticilik” ortaya çı- stoku, Cumhurbaşkanlığı Hükü- tizan yönetimin yarattığı sorun- yalı zihniyete inanan li sorunlar üzerine yoğunlaşma yeri- kar ki bu da “yöne- Demokrasi, met Sistemi’ne geçildikten son- lar ve her gün ortaya çıkan yol- adamlar yerleştirildi. ne sürekli sürtüşme ve kavga yolun- tilmezlik” (ungover- ra 1 trilyon 57 milyar TL’lik borç suzluklar karşısında AKP siya- Bu sistemde, “par- mecliste sayısal da politika geliştiriyor; temel konular- nability) olgusunu eklenmiş ve toplam borç stoku 2 sal iktidarı sarsıntılar geçirmekte- tili cumhurbaşkanı” dan kaçma politikası uyguluyor. yaratır ve sonunda çoğunluğa sahip trilyon 27 milyar TL’ye ulaşmıştır. dir. AKP iktidarı giderek otoriter- tek yetkili oldu. Her AKP iktidarı, rövanş alma hırsı ile durum, “yöneteme- Döviz cinsi iç borç stoku ise bu leşiyor. En tipik örnek Basın İlan siyasal partilerin şeyi o biliyor, her şe- yargı, eğitim ve orduya karşı bu alan- yen demokrasi”ye üç yılda tam 394 kat artmış bu- Kurumu’dur ve bu kurum bir ce- ye o karar veriyor. ları “ele geçirme” anlayışıyla hareket dönüşür. her istediklerini lunuyor. za kurumuna dönüşmüştür. Yasama organı, yet- ediyor ve özellikle üniversiteler, ay- Prof. Sartori’ye gö- Böylece art arda verilen res- yapmasını onaylayan kileri elinden alınmış, dınlar ve eleştirel basınla kavga et- re bir ülkede hem Milli gelirin durumu mi ilan kesme cezalarıyla başta sadece adı “Meclis” meyi temel bir politika önceliği haline bir sistem değildir. “aşırı yük” (ağır so- Özellikle işaret etmemiz gere- Cumhuriyet gazetesi olmak üze- olan bir kuruma dö- getirmiş bulunuyor. runlar) hem de so- ken önemli nokta şudur: re eleştirel basın ekonomik baskı Çağdaş demokrasi nüştü. Siyasal iktidar, düşman yaratıp, bu run çözememek, so- Türkiye’de kişi başına dü- altında tutulmak isteniyor. Cumhurbaşka- düşman kesimle sert bir kavga vere- anlayışı; geniş fikir runları ortada bırakıp nı tarafından atanan rek, hem tabanını güçlendirmeye ça- “halk dalkavuklu- alışverişi, uzlaşma ve bakanların Meclis’e lışıyor hem de gündem değiştiriyor. ğu” ya da “çatışma gelip hesap verme- oydaşma kavramları Oysa, gerçek ve çağdaş demokra- yöntemi” yani “top- leri ortadan kaldırıldı. silerin temel unsurları çatışma değil, lumu kutuplaştır- KUTUPLAŞMAYI üzerine yükselir. Çağdaş ve evrensel uzlaşmadır. ma” öne çıkıyorsa, demokratik sistemin Ne yazık ki, AKP Türkiye’de son üç yıldır uygula- “yönetilmezlik” ko- vazgeçilmez unsuru nan ve dünyanın hiçbir yerinde olma- nusu üst düzeye ula- iktidarında bu olan kuvvetler ayrılığı yan “Cumhurbaşkanlığı hükümet sis- şır. Bu da “yöneti- çağdaş düşünceleri KÖRÜKLÜYOR ilkesi iptal edildi. temi”, dünya siyaset bilimi literatürü- lemeyen demokra- Son 3 yıl 3 aydır ne “Yönetemeyen demokrasi modeli” si” olgusunu ortaya göremiyoruz. uygulanan bu sis- olarak geçmiş bulunuyor. ürk siyasal yaşamının hiçbir Cumhur İttifakı yüzde 41.6, çıkarır. temle Türkiye ne ya- Tdöneminde kurumlar arasın- Millet İttifakı yüzde 44.1. Bunla- Sartori bu noktada Sayısal çoğunluk zık ki “yönetemeyen da bu derece çatışma ve güven- rın açılımı şöyledir: şu yargıya varıyor: Toplumsal sorun- Çağdaş demokrasi kuramının ön- demokrasi” modeline dönüştü. sizlik oluşmadı. AKP yüzde 32.7, MHP yüz- ları çözemeyen siyasal iktidarlar gi- de gelen düşünürlerinden Robert A. Halk artık mevcut siyasal ku- de 8.9, CHP yüzde 24.8, İyi Parti derek erirler ve ufalırlar. Yöneten - yönetemeyen Dahl, Demokrasi ve Eleştirileri adlı rumların işleyişinden, ülkenin yö- yüzde 19.3, HDP yüzde 11.7’dir. Prof. Dr. Sartori bu noktada si- demokrasi eserinde “sayısal çoğunluk” ve “ço- netiminden memnun olmadığını Ülkemizin gerek ekonomik, ge- yaset bilimci Karl Mannheim’ın ün- Yöneten ve yönetemeyen demok- ğulculuk” kavramları üzerinde durur. açıkça göstermektedir. Nitekim rek toplumsal yüzlerce sorunu lü “Man and Society in Old Age Re- rasi konusu, siyaset bilimciler tarafın- Gerçek demokrasinin çoğulculuktan son kamuoyu anketleri halkın bu çözüm beklerken, siyasal ikti- construction” kitabına gönderme ya- dan derinlemesine incelenmiştir. geçtiğini vurgular. Amaç bütün ke- düşüncesini açıkça ortaya koy- darın bunları çözmek yerine sü- parak “...toplumdaki liderlik yoklu- Siyaset bilimci G. Bordeau, “Yöne- simlerin demokrasi sürecine katılı- maktadır. Bulguların özeti şudur: rekli çatışmaya dayalı politika- ğuna” işaret eder, “halkın giderek ten Demokrasi” adlı 3 ciltlik kitabın- mının sağlanmasıdır. 1. Halk, uygulanan Cum- larla ülkeyi kutuplaştırması çok umudunu yitirmesini” ve “demok- da bu konuyu inceledi. Prof. Bordeau: Demokrasi, mecliste sayısal ço- hurbaşkanlığı Hükümet hatalıdır. Üç yıldır uygulanan ve rasi dışı istekleri bulunan grupla- “Kimi siyasal partilerin demagoji ve ğunluğa sahip siyasal partilerin her Sistemi’nden memnun değildir. dünyanın hiçbir yerine olmayan ra fırsat veren olgunun işte bu ge- halk dalkavukluğu yaparak seçimler- istediklerini yapmasını onaylayan 2. Bu sistemi destekleyen “Türk Tipi” Cumhurbaşkanlı- nel yönetme, çekip - çevirme yok- de tepkisel oyları ele geçirebildiklerini, bir sistem değildir. Tersine çağımı- AKP+MHP’nin Cumhur İttifakı gi- ğı Hükümet Sistemi iflas etmiştir. luğu” olduğunu vurgular. (s.179) ancak böylesi durumların demokratik zın demokrasi anlayışı katılımcılık ve derek erimektedir. Ne yazık ki, AKP siyasal iktidarı yaşamda daha büyük yeni sorunlara Türkiye’de durum çoğulculuk ilkelerine; yasama, yü- Türk toplumunda gelir dağılımı “yönetemeyen demokrasi” konu- yataklık yaptığını” irdeliyor. rütme ve yargının birbirinden ba- Şimdi Türkiye’ye bakalım. adaletsizliği son kertede büyü- muna girmiştir. Yazar, yetersiz ve donanımsız si- ğımsızlığı ve birbirlerini denetleme- 1. AKP, iktidara geldiği günden iti- dü. Orta gelir tabakası yok oldu. İlk seçimlerde, çağdaş parla- yasal iktidarların oluşması sonunda, leri temeline dayanır. Çağdaş de- baren temel politika olarak toplumu Araştırma şirketi Konda’nın son menter sisteme dönmek en acil kaybedenin aslında “yönetilen”lerin mokrasi anlayışı, geniş fikir alışveri- kutuplaştırma yolunu izledi. bulguları şöyledir: yapılacak iştir. yani halkın kendisinin olduğunu sa- şi, uzlaşma ve oydaşma kavramları 2. Ayrıca, ekonomik alanda Türkiye vunur ve bu gibi modellerin sonunda üzerine yükselir. son derece ciddi sorunlarla karşı kar- “yönetemeyen demokrasi”lere dö- Ne yazık ki, AKP iktidarında bu şıyadır. İşsizliğin en üst düzeyde ol- KAYNAKÇA: nüştüğünü de vurgular. çağdaş düşünceleri göremiyoruz. duğu, her üç gençten birinin iş bu- 1. Giovanni Sartori, Demokrasi Teorisine Geri Dönüş, (Çev.: Tuncer Ka- AKP iktidarı ve lideri uzlaşma yerine lamadığı, ekonomik daralmanın son ramustafaoğlu ve Mehmet Turan), Ankara, Yetkin Yayınları, 1993. Demokrasi teorisine geri çatışmayı; erklerin birbirlerini denet- 2. Karl Mannheim, Man and Society in Old Age Reconstruction, London, yılların en üst düzeyine ulaştığı bir Routledge & Kegan, 1940. dönüş lemesi yerine, gücün bir elde top- ekonomik durum. İşçilerin tedirginliği, 3. A.D. Lindsay, The Modern Democratic State, London, Oxford Press, ABD’nin Colombia Üniversitesi si- tarım kesiminin giderek yoksullaşma- lanmasını, oydaşma yerine sayısal 1943. yaset bilimi öğretim üyesi Prof. Dr. sı, orta tabakanın giderek kaybolması çoğunlukla her türlü kararı Cumhur- 4. Robert A. Dahl, Demokrasi ve Eleştirileri, (Çev.: Levent Köker), Anka- Giovanni Sartori ise “Demokrasi gibi son derece önemli ekonomik ve başkanlığı kararnameleriyle ve ge- ra, Yetkin Yayınları, 1196. Teorisine Geri Dönüş” adlı yapıtın- toplumsal sorunlar... rektiğinde Meclis’ten geçirerek so- NOT: Aynı başlıkla 22.7.2009 tarihli Cumhuriyet gazetesinde özet bir ya- da, “Yönetemeyen Demokrasi” ko- 3. Gelir dağılımındaki adaletsizliğin nuçlandırmayı yeğliyor. zım yayımlanmıştı. nusunu ele almıştır. Bir ülkede yöne- giderek büyümesi, Bunları temel politikalar olarak ka- temeyen demokrasinin unsurları ola- 4. Cumhurbaşkanı Erdoğan, kendi- bul ediyor ve uyguluyor.