Katalog

Çin’in kapalı kutusu Sincan’dayız... Olaylarla anılan Uygur Türkleri’nin yaşadığı topraklarda neler oluyor? “Doğu Türkistan” adının yasak olduğu Urumçi ve Kaşgar’da onların nabzını tuttuk. Pazar 20 Aralık 2015 EDİTÖR: EZGİ ATABİLEN TASARIM: ŞÜKRAN İŞCAN Kıyafetleri gökkuşağı gibi.. Dolanmeşrebleri cıvıl cıvıl... Ama olaylar, gerginlikler Müslüman Uygurları durgunlaştırmış. 3 Tanrı Dağı eteklerindeki suskun akrabalarımız ATİLLA GÜNER Eski şehrin girişinde, kale kapısında müthiş bir karşılama... ÇİN’İN KAPALI KUTUSU SİNCAN AHMET UÇAR rumçi’ye inince tanıdık bir coğrafyada olduğunuzu anlatan pek çok emare göreceksiniz. Korna çalan sürücüler, tesettürlü genç kızlar, minareler, sokak satıcıları... Burası Sincan, Uygur Özerk Bölgesi’nin başkenti.Asgari ücret 230 Dolar: Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuzeybatı ucu. Tarihi İpek Yolu’nda, 3.5 milyon nüfuslu, canlı bir kent. Özerk bölgenin nüfusu 20 milyon, 13 milyonu Müslüman. Uygurlar, bölgenin en büyük etnik grubu... U kı arandık ki... Özel bir yere uçacağımızın ilk işaretiydi sanki bu... İndiğimizde geceydi. Yolun iki yanından ışık fışkırıyordu. Çin’in sembollerinden kırmızı fenerler asılmıştı. Otele kadar sürdü bu. 27 katlı, 5 yıldızlı otele girişte sigara dumanları yüzünüzde patlıyor. Asansörde bile serbest... Eski şehrin girişinde, kale kapısında müthiş bir karşılama... Yerel giysileriyle gökkuşağı gibi çıkıyorlar karşınıza... Önce kızların dansı, ardından Kaşgarlıların takdimi.. Merkezdeki çarşı gece ışıl ışıl, kokulu mokulu.. Açık pazardaki seyyar satıcılardan işkembe, kellepaça çorbası içebilirsiniz. Kütük üzerine yatırıyorlar inek işkembesini, çatpat satırla kesip bir tasa atıyorlar. Ardından sıcak suyu ilave ediyorlar. Mumbar sıra sıra dizilmiş. İçi pirinç dolu bağırsaktan, paranız kadar kestiriyorsunuz. Sosa batırılıyor ve önünüze geliyor. Açık pazarda işkembe servisi gurca ve Çince yazılı. Öğretmene ‘muallim’, çocuğa ‘bala’ diyorlar... ‘Para’ yerine ‘pul’ dediğinizde tamamdır. ‘Çarşanba’ anlaşılır, ‘Jüme’ de cuma zaten.. Muazzam bir abide Uygur Türkleri ibadetlerine çok düşkünler. Kaşgar’da 70’e yakın cami ve mescit var. Ama en önemlisi İdgah Camii. İdgah, “bayram yeri” anlamına geliyor. 574 yıllık görkemli camii kentin tam kalbinde. Önündeki meydan bayram namazında tam doluyormuş, 40 bin kişi oluyormuş. Cumaları da şehir buraya akıyor. Saf tutanların sayısı 810 bini buluyor. Bu caminin eski imamı 1.5 yıl önce radikallerce öldürülmüş. 100 yıl öncesine yolculuk Artık eski kenttesiniz. Küçücük dükkânlarda unutulmuş meslekler geçidi başlıyor. Nalbant, demirci, ahşap işleyenler. Dışarıda kancada sarkıtılan çıplak koyunlara satırı vurup ayırıyorlar et parçasını. Sonra şişe takıp, bir ekmeğin üstüne koyup buharda pişiriyorlar. Tandırda yapılan ‘nan’ adı verilen ekmekler çok lezzetli. Uçuş öncesi sıkı arama Bölgeden Türkiye’ye ulaşan son haberlerde olumsuzluklar ön plandaydı. Yüzlerce kişi hayatını kaybetti son dönemde. Dikkatlice bakmaya çalıştık olup bitene. Önce Kaşgar... Urumçi’den Kaşgar’a giderken öyle sı Kaşgar, her köşesinde memleketten izler bulacağınız bir yer. Kulağınızı konuşmalara verirseniz, yarısına yakınını anlayabilirsiniz. Aradaki boşluklar bir oyun gibi gelecek size ve legonun parçalarını tamamladığınızda anlayacaksınız olup biteni. Şu iki sözcük her kapıyı açmaya yetecek: Selamın aleyküm... Gel yerine “kel”, git yerine “kit” demek yeterli. Türkçenin kökleri burada yaşıyor. Arap harflerini kullanıyorlar. Tüm tabelalarda Uy Türkçenin kökleri yaşıyor yınca da 932’de halkını İslamiyeti kabul etmeye çağırıyor. Türk coğrafyasında bu inanç hızla yayılıyor. Kaşgarlı Mahmud’un türbesi Kaşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’tTürk’ü 1074’te yani 941 yıl önce yazdı... Alparslan’ın Malazgirt Zaferi’nden sonra, Türk kültürünü Araplara tanıtmak için yola çıktığı biliniyor. Bu ünlü dilbilimcinin türbesi Opal köyünde. Yaşı kadar merdiven çıkarak, 97 basamak sonra ulaşıyorsunuz kabrine. Kaşgarlı Mahmud’un 4 metrelik heykeli de etkileyici... Satuk Buğra Han’ın kabri Kaşgar yakınlarındaki Artuç’ta, etkileyici bir türbe var. Satuk Buğra Han’ın kabri burada. Henüz 12 yaşındayken İslamiyet’ten etkileniyor Satuk Buğra... Karahanlılar Devleti’ni yönetmeye başla GAZOZ DA İÇİLİYOR, VİSKİ DE... 4 Gece hayatını görmek için bir binanın 4. katına çıktık. Yaş ortalaması 1825... Erkek erkeğe, kız kıza gelenler çoğunlukta. Çiftler az. Gazoz içen de, viski açtıran da var. Çekirdek yiyenler kabuklarını yere atıyor. Görevli faraşla topluyor yerden. Şarkı başladı mı, piste fırlıyor gençler. “Şikişikibaba” gibi esintiler de var. Serdar Ortaç’tan, Demet Akalın’dan Uygurcaya uyarlanmış parçalar da. 4 Kız kıza dans edenler 1012 çiftti. Aralarında başı örtülü kızlar da vardı. Öğrendik ki bu geleneksel bir durummuş. Erkekler, yalnız gelen kızları bu tür mekânlarda dansa kaldıramazmış. 3 BİN YILLIK MUMYALAR 4 Urumçi Müzesi’nde 3 bin yıllık mumyalar çok şaşırtıcı. Burada Lolan Güzeli adıyla dünyaca ün yapmış bir mumya var. Bir kollarının Anadolu’da Tunceli ve yöresinde yaşadığına dair görüşleri var. TURFANDA MEYVE BUYMUŞ 4 Uygurlar “İbadette sorun yok” diyor. Ama ekliyorlar: “Kırsalda durum aynı mı bilmiyoruz.” 4 Bölgeden IŞİD’e katılanlar olmuş. Çin, radikal oluşumları bertaraf etme niyeti ile hareket ederken mütedeyyin kesimlerin özgürlüklerini de zaman zaman sınırlıyor. Buna tepkiler yok değil. 4 Özerk bölgede 24 bin camii ve mescit var. Ezanın hoparlörle okunması yasak. 4 Evlerine başka yerden misafir gelince, karakola birlikte gidip kayıt yaptırmak zorundalar. 4 İlahiyat Fakültesi Dekanı Abdurekip Niyaz, sosyalizm ve din ilişkisini şöyle tanımlıyor: “Din ülke sınırı tanımaz, ama vatandaşlığın sınırı vardır. Anayasa ile sisteme bağlılık önemlidir. Sosyalizm ile İslamiyet uyumludur.” 4 Kamuda çalışanlar, öğrenciler oruç tutamıyor. 18 yaşından küçüklere dini eğitim verilmiyor. YASAKLAR, SINIRLAMALAR 4 Mevsiminden önce pazara gelen erik ya da kiraza ‘turfanda’ deriz. Nereden geliyormuş bu sözcük? Bölgedeki Turfan kenti çok sıcak ve meyvesiyle ünlü. İşte oradan gelen meyveye ‘turfandan’ denirmiş ve dilimize böyle yerleşmiş. 4 ‘Sincan’, Çincede “Yeni Sınır” anlamına geliyor. Türkiye’nin iki katı büyüklükte: 1.664.897 km2 Asgari ücret 670 Türk lirası 4 Urumçi’de her yerde inşaat var. Dev binalar şehri kuşatmış. İşçiler kırsaldan gelip burada ekmek parasını çıkarıyor.Asgari ücret 230 dolar (670 TL). Özerk bölgede ise asgari ücret 1500 yuan, yani 750 TL. 4 Nüfus 1 milyar 350 milyon. Üç kişiden biri 50 yaşın üzerinde. 1979’dan beri aileler tek çocuk sahibi olabiliyor. Fazlası yasak. Bu uygulamayla 400 milyon çocuğun dünyaya gelmesi önlenmiş. 4 Uygurlar şehirde 2, kırsalda 3 çocuk sahibi olabiliyor. 45 çocuk yapan zengin Uygurlar bebek başına 5 bin TL ceza ödüyor. Mart ayından itibaren ülke genelinde isteyen 2 çocuk yapabilecek. FAZLA ÇOCUK YAPANA CEZA C M Y B