Katalog

19 MAYIS 2005 PERŞEMBE CUMHURİYET SAYFA DIZI ltu Şura Hükümetiveilk TBMMüyeterinden Yasin Haşimoğlu (Akdağ), anılannı iki ayrı dosya oiarak hazırlamıştır. "Türk İstiklalMücadelesi Tarihinde Bir \oktanın Aydınlatılması: Oltu 'nun Yakın Tarihine Ait Kısa HaUraianm " başlıklı olan ilk dosya, 20. yüzyıl başlannda Oltu 'nun önce Rus, ardından tngiliz işgalinden kurtuluş sürecini, bölgedeki Rum, Ermeni ve Türkler arasındakiçatışmalan, Türkleritt kurtuluş için kurduklart "Oltu Şura Hükümeti"ne ilişkİn anıları ve belgeleri içerir. Bu dosyamn büyük bölümü Kars 'tayayımlanan "Doğuş" dergisinde yaytmlanmtş, 1944yılında da Ankara L'niversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü 'ne iletilmiştir. Diğer dosya ise ilk dosyadaki tarih sürecini rjemekle O AYRINTILI BİR ANI DEMETİ birlikte, büyük ölçüde Yasin Haşimoğlu 'nun özeiyaşamına, olaylar karsısındakî duygulanna dönük daha geniş bir anı demetidir ve ayrıntıhdır. Bu iki ayn dosyadaki anıtan harmanlayıp ulusal kurtuluşumuzun başlangıct olan 19 Mayıs'ın yıldönümünde yayımlamaya başlarken bütün bu tarihsel değeri yüksek belgeleri ö'zenle saklayan vegün ışığına çtkması için Çaba harcayan Yasİn Haşimoğlu 'nun oğlu Dinç Haşimoğlu 'nun sözlerine kulak vermek gerekiyor; "Oltu Şura Hükümeti tarafindan seçiiip Ankara 'ya gönderilen Yasin Be); astında bağımsız bir devletin mebusudur, bu yüzden de Meclis kayttlannda Erzurum ve Kars mebusu değil, Oltu Mebusu oiarakgörülmektedir. Zatenyaşı da herhatde çok genç olduğundan 25 yerine 30 oiarak kaydediimiştir. Oltu 'nun gerçekten çok enteresan ve muhteşem bir tarihi vardır, ama bu tarihin bilinmemesinin sebebi de Oltu halkının karakteridir. Bu mücadeleyegîriştiklerinde Oltu halkının tekgayesi vardır: Türkiye 'ye katılmak ve Türk bayrağı altında yaşamak. Bu gaye gerçekteştikten sonra herkes kö'yüne, işi ne dönmüş ve hiç kimse bu konuda konuşmamıştır. Çocukluğundan beri bu mücadelenin içinde olan rahmetli babam Yasin Bey bile hiçbir zaman bu olaylardan biz çocuklanna bahsetmemiştir. Biz 5 kardeş de böylece/edakâr ufak bir memurun çocuklan olduğumuzu zannederek büyüdük. Ancak 1986yüında babamın vefatından sonra elime geçen ISösayfalık elyazması hatıralanndan ve belgelerden bu muhteşem mücadelenin gerçekyüzünü öğrenebildim, Ve bu belgeleri çok uzun süre inceledikten sonra itirafetmeliyim ki hayretier içinde kaldtm." Yasin Haşimoğlu'nun anılart, alçakgönüllü biryurtseverin bugünkü kuşaklara aktardığı ve unutulmuş bir sandıktan ansızın çıkıveren paha biçilmez bir kalıt gibidir... IK Ruslar Oltu'ya ilerlerken Havdos, Terpink ve Bahçecik köylerinin erkeklerinin çoğu Kazaklar tarafindan kesildi Bir avuç insanın zaferi • Bir sabah erken top, tüfek sesi ortalığı kapladı. Türklerie harp başlamıştı. Türk askerieri Oltu'ya girdiJer. Aman yarabbim, o ne sevinç, one bavramdı! Tiirk askerierinin boynuna sanlan, atlann önünde verlere kapanan. atlann bastığı yerden toprak alıp ağzına atan, sev incinden ağlayan; o ne mübarek gün idi! facık bir kaza halkının muhteiıf düşmanlarla üç seneyc \ akın bır zaman mücadeie ettığı tanhle tespıt ediimezse bırıki nesıl sonra bu harekât masal telakkı edilecektir. Çünkü bir avuç ınsanın. kendıstnden maddeten ölçülmez derecede kuvveıiı düşmanlara karşı. mücadeîenm ıçınde buîunmayanJar içın inanılmaz bır hareket sayılır Şunu hatırlatmak tazımdır kı; mücadeleve başlayan bır avuç insan Türk'tür Bırbınne maddeten ve manen bağiı bir a\uç Türk, dünvanın bürün kuvvetlen bırleşse de boyun eğmez bir kuvvettır. Işte Oltu'daki bır avuç Türk bu kuvvetten idi. Olttı'da 1917 senestnde fiılenbaşlayıp 1920 senestnde muvaffakıyetle hitam bulan ve pek çok ağtr şeraıt içinde cereyan eden O!uı ıstıklal mücadelesının neslı atıye (gelecek kuşaklara} hattra olarak terkı lazım geldiğı kanaatiyie hatıraümı kısaca olsun derc edıyorum. Osmanlı idaresi zanianında Oltu sancak merkezı bulunuyormuş. 1878'de Rusya'yaılhaksndan sonra liva (kaza) halınde Kars'a bağlanmışü. Rusya'nın dığer vılayetlen gibı Kars vılayeü umumı kanunlarla ıdare edılnıeyıp bu mahalle mahsus ıdare kurulmuştu. Lıvalarda albay rütbesmde veya bu nitbe muadilı mülkıye rütbesinde memur bır de muavını bulunurdu. 1914 senestnde biıyuk harbın kokusu çıkarçıkmaz Rus hükümeti bura Türklen üzerindeki uyusturacu siyaseti kaldırmış ve tazyike başlamıştı Seferberlığın ılanında hududun yakın oltnasından. belki de taktik tcabı ehemmîyetlı görüldüğünden, Oİtu'va fazla kuvvet getuılmışti Bu kalabalık \e Turklere hasım ordunun içinde. bır taraftan hükümet ve bır taraftan da Errneni ve Rumlar tam meydan bulmuş ve her vesile ile Turklere ezıyet venyordular ErkekJerin birçogu istihkam kazmak üzere Kars'a ve saır semtlere sevk edılmiştİL bir kısmı da kendi öküz arabasıyla naklıyat ışleruıde geceli gündüzlü, aç susuz çalıştınlıyordu. 1878 senesınden umumı harp içine kadar Olru'da haiâs için bir teşebbüs yaptlmadı ve yapılamazdı. Bir sabah erken top. tüfek sesi ortahğt kapladı. Türklerle harp başlamıştı. Bu seslenn gıtgide yaklaşması bızde o derece se\inç uyandımuştı ki bu sevinç kalemle tarif edilmez. Bu anın da kendine mahsus bir zevki \ardi Çünkü gelen ve bize yaJdaşan öz Türk asken idi: yenilen ve kaçan ıse Rus asken ıdı Tepelerden ınen, fakat Rus mu, Türk mü olduğu belli olmayan askerler \e \uruiup düşenler gözle görülüyordu. Vurulup ölenlere acıyacak yerde. bu anababa günü bıze düğün bayTam geliyordu. Kasabanın ıçindeki bahçelerde, ağaçların arasından Rus askerler. kasabarun şarkına doğru kaçıyordular. Ruslar toplan mektep bahçesınin a!t tarafinda. yolun üzerine yerleşririp oradan kasabanın üzerinden karşı tepeleri dövüyorlar. Kasaba iki ateş arasında kalmıştı. Ben çılgın gıbı dolaşıp bır an e\"vel Türk askerinı görmek ıçın bahçeye çıktım Kaçan Rus asker tüfeği bana çevırdı. Kendımi yakınımda buiunan kalın elma agacınm arkasına aram Rus agaca mşan alarak ateş etti. Mermi ağacı geçmedi: ben de kurtuldum. Türk askerlen kasabaya girdiler Aman yarabbim, o ne sevinç, o ne bayramdı! Türk askerierinin boynuna sanlan, atlann önünde yerlere kapanan. atlann bastığı yerden toprak alıp agzına atan. sevınçlennden ağlayan; o ne mübarek gün ıdı! ERMENİLER ŞAŞKINDI Ortu Mebusu Yasin (daire içinde), Kurtuluş Savaşı sırasında Büyük Millet Meclisi önünde Mustafa Kemal ve kimi miHetvekilieri ile birlikte. Oltu'yu kansız ele geçirdik O u itu'nun Ermenîlerin elinden alınmastna ve silah ambarlannın dağıtılmasuıa lcarar venlmiş olduğundan, bu işı kolaylıkla ve mümkün mertebe az kan, ımkan olduğu takdırde hiç kan dökmeden başarmak yollan araşonldı. Bunun için de Ermenılerle çok sıkı dost olduğumuzu göstermek icapediyordu 27Ocak 19!8'deErmenilerin ümıt etmedıkleri ve gafıt bulunduklan bır sırada Oltu her taraftan kuşatıldı Kasabanın ıçındekı kuvvetlergeçil mahallennı ele geçırmekle bir atışma vukuunda Ermeni kuvveüeri her taraftan avlanabilecek vaziyet ahnmıştı. Silahtan zıyade bu işi dalavere ile başarmak daha elverişli görünmüştü Bu ıtibarla Ermeni komutam Yüzbaşı Bagdoyef'in evi sanlarak Türlderin almış oldukJan \aziyet ve maksat anlatılmış ve anbarlann teslım edilmesi hususunda başçavuş adına bır emir yazılması istendi. BACDOYEF'IN EMRI Köylü^ aç susuz bırakıldı DüNYA HARBİ'NE KADAR OLTU T ürk ordusunun Sankamış ve Aliahuekber'deki actklı vaziyetten sonra Rus ordusunun Oltu 'ya ilerleyişinde, Türk ordusuna yardım ettiklerinden dolayı Havdos köyünün erkekleri kâmilen, Terpink ve Bahçecik köylerinin erkeklerinin büyük kvtmt Rus Kazaklan tarafindan kesildL Diğer köyterde de buna benzer kıtât olmuştur. Bu hadiselere önayak Ermeniler olmuşlular, BÜYÜK HARPTEN SONRA Türk evlerinin yağma edilmesi, yapılan zulüm yanında pek ehemmiyetstz saytlabilir. Yapdan bu mezalime Rus ordu erkânı ilk günlerde seyirci kalmıştu Kazada öldiirüten Türkierin sayısı tespit edilmemiştir, ancak halksn yüzde 34 'ünde birer öküz veya inek kalmış, üst taraft yağma edilmişti ilyecek hiç btrakümadtğını söylesem mübalağa (abartma) ol KATLÎAM TANIKLIĞI maz. Zavallı halk bu kadar zulümden sonra ilkbahar tohumunu yuksuzluktan ekememiştir. Ruslartn Oltu 'ya geldikleri günü akşamüzeri, Kıstkdere'yesuyagftmiştim, Azgtn bir fiazak, attnı koşturarak banayaklaşınca, "Bu yol nereye gider? Buralarda kÖy var mı? " diye sordu. Ben sudan cevap vermeyi düşünemedim; güya sÖyleyeceğim sa; Türkler aleyhine olur diye "Bilemem!" dedim, Kazak hiddetSe, "Sen ne milletsin? Adın nedir? " diye sordu. Burada akşam karanlığı basmak üzere, tenha bir yerde, hiçyoluna öleceğimi anladım ve Türklüğümü sakiayarak "Gürcüyüm " dedim, Adımı sordu, " Tsittidze " dedim. Kazak atını tekrar dörtnala kaldırdu Ben de bu defa da kurtuldum. Eve dönerken bir Kazak sokaktu dolaşıyordu. O civardaki İbrahim Ağa 'nın e\inden çıkan hizmetkân Refet V, başın dajjes oiduğunu görür gârmez, boynuna bir kılıç atarak devîrdi, Kanlanan küıcını kendi eteğiyk sildi ftAKÛ ISLAM CEMİYETİ HAYRIYESININ YARDIMLARI Ruslar dönüşte ileri hareketlerinde Haıdos köyünün hemen bütün erkekterini kesmistiler. Bura Türklerinin ilkyardımına "Baku fslam Cemiyeti Hayriye.«"*koşmuştur. Bu CemiyetiHayriye'nin zarur kalan halka zahire, para ve efbise vermesi suretiyle açltk ve sefateün önüne kısmen geçilmiştir. Türk köylüterinin bu vaziyetlerinden bilistifade, Ermeniler, köylerde muhtaç buiunan halktan hiç pahastna ahır ve evlerini satın alıp söktürüyor ve bu surette tahribata devam ediyordular. Halkın bu vazîyete sokulması ileride cemiyetin çalışmasına iyi bir z*min haztrlamışttr. Bagdoyefbu teldıfı kabul ederek emri yazdı. Bu kâğıdı aldıktan sonra, Olru'nun etrafi gösterilerek Ermeni askerierinin sılahlannı vermeleri hakkmda şöyie bir emir yazılması dikteedildi "Başçavuş kazanın inztbal ve asayişini berabercetemmetn»ekiçinMüslümaniardabir miliş teşkil edectkter. Bunlann bu teşkilaü bi/inı için de bir kola\ lık dtnx?ktir. Bu sırada bir fcnaük olmaması ve bir hadise\e meydan birakılmaması için mu\'akkalen askerin etindeki sitahı bırakünnız. Şimdî ben de gelijorum. Kapıtan Bagdoyef" Ambarlar teslim almarak ve kendi nöbetçilerimiz hemen konulduktan sonra Cerkez Şafi ile Ermeni askerierinin bulunduğu koğuşa giderek silahlann teshmi hakkındakı, Kapilan Bagdoyef'in kâğıdını verdik. Mkerler süngü takmış bir vazıyette, kati surette sılahlannı tesiım edemeyeceklerinı biidinnelen .üzenne, hıddet göstermeyerek, esasen çoğu tanıdık olan bu askerlere tatlı bir surette şöyle hıtap ettim "Komşular. arkadaşlar! Dört tarafi görüyorsunuz ve sa de tüfekleri v«rmez, böyte silahh durursamz \a buradan ya Öteki taraftan bir serseri çıkîp bir ate^edccek dursa kaç anayı ağlatacağını hesap edink. Zaıen Gespedin Bagdovçf de bu ciheti düşütıerek kâgıdı VAZth. Kendis müzakerededir. Biraz sonra getecek Tüfekkri kendi ça\ usunuza teslimedmiz." HERKES NEŞE ICINDEYDI Bunun üzerine Ermeni askerierinin bir kısmı tüfeklerini teslim etmeye ve kapıdan çıkmaya başiadılar. Bir kısmı ıse bir müddet ısrar ve tereddütten sonra buniar da silahlan m teslim ederek evlenne gittiler. Kışla ve Ermeni askerierinin siiahlan muhafazamız altına altnmışü. Kasabanın içinde bütün Ermenilerden, bir tek adamın karu dökülmeden hâkimıyetı ele geçirmiş bulunuyorduk Herkes sevinç ve neşe içinde idi. Ermeniler mahzun bakışlarla neşeiı Türkierin hareketlerini takip ediyordular. U SABAH. . R usya'da 1917 senesinde vuku bulan inkılaptan sonra, Olru'nun idaresi "Er tcra Komitesi"nın eline geçti. Kımılan "GizM tslam KomitesTnde vazife almıştım. K.omıtemn sekreteriığını yapıyordum. Kafkas hükümeti tarafuıdan, eski tür ıdarenin kaldınknasıyla, seçımle yenı ıdarenin kumlması ıçın Oltu'ya Türklerden Dr. Esat (Oktay) Bey'le ben, seçimleruı ıdaresıne taym edilmiştik Bu tayin ıçınde, muhakkâk Baku Islam Cemiyeti Haynyesi 'nuı parmagı vardı. Baku Jslam Cerruyerı Hayriyesi'nin Oltu 'da buiunan yetim yurdunun idaresım de aldırn, 1917 'de Bahçecik köyü öğretmeni, Baku Islam Cemiyeti Hayriyesi'nin Oltu temsilcisı (Ismail Nazaralhef Bey'inyardımcısı). Yetım Yurt Müdurü, Gizli Islam IComitesi Sekreteri ve üyest, Kafkas hükümetinin. Oltu sancağının mahallı teşkilatma memur bulunuyordum. ÇoCUKLARI KURTARDIK Başhca koştugum ve mücadelesini sevdiğım, çocuk toplama işi idi Buralan terk edıp Rusya'ya çekılmekte olan Rus subay ve erieri yanlannda Türk çocuklannı da götürmekte idiler. Bu çocuklan Ruslar görürüp Ruslaşhracak. ana ve babalan ıse ebedi gözyaslan içinde sızlandınp duracaklar. Esas iübanyla bu Cemiyeti Haynye, daha ziyade sıyasımilli bır teşekküi ıdı ve rnaksat, Cemiyeîi Hayriye maskesi attında milli gaye ugrunda çalışmak idi Bırçok vavrunun Ruslardan almmasuıa yardım ertim. • Yasin HaşimoğhT nun kız kardeşine 19 Mart 1922'de gönderdiği fotoğrafi. Haşimoğlu. fotoğrafin arkasına "Sevgili hemşirem Zehra Hanım, ebedi bir haüra olnıak üzere işbu fotoğrafımı takdim ediyorum. Şimdilik fotoğrafuna bakınız. ! Bir gün olur ki karşınızda beni görürsünüz (Sağlık olursa). Hernşireceğim beni unutma\ınızT> dhe yaznuş. Bir defa da çetin bir mücadeleden sonra tek başına 4 çocuk aldım. SlLAHLANMA Rus idaresi zamanmda silah taşıması yasak olmakia beraber askerlık yaptınlmadığından Türk halkının elıne sılah geçmemişti. Ermeniler ise hepsı silah altında bulunduklanndan, ellerinde silahtan oldugu halde Ruslann çekiimesıyle ıçlennden aynlarak Oltu'da muntaiam 250 kişilik bır bölük teşkil edip bütün depo ve ambarlan ele geçirmiştıier. Ermeni bölüğünün komutasmı Rus ordusu subaylanndan Yüzbaşı Bagdo>ef Ü2enne almışiı Kasabanın ıçınde komıtemıze mensup adamlar Ruslardan para ile tüfek ve cephane satın alıyordular Diğer halkın da sılahlanması hususunda komitemiz çok gizli ve ciddi surette çalışmakta idi. ERMENI TESKILATI Ermeniler Oltu'da bir bölük teşkil etmekle beraber aynca da Pertus köyünde bır kuvvet teşkil etmiş bulunuyordular. Diğer Ermeni köylerinde toptu bir kuvvet yoktu ise de hepsi sılah kullanmayı biliyor ve hepsinin evinde mükemmel silah vardı. Bu hımısian Türtder bildiği halde bir müddet haberi yokmuş gibi göstenyordu. Bu kuvvetlenn ansızın Turklere bır zarar getirmesine imkân vermeyecek surette tertibat ahnmıştı. Oltu ve köylerindeki Ermeni ku\"vetlerinden başka Narman (Id) ve Şekerli köyunde Ermenılenn 350 kişilik kuvvetli bır bölük bulundurduklan öğrenilmıştı. Narman kazası Ermenılerin idaresi aitında bulunuyordu Osmanlı ordusunun taamıza geçtiğı ve Ermeniler rutunamadiklan takdîrde bu bölümün Narman'dan başlayıp katliam yaparak Oltu üzerinden Göle'ye ve oradan da Kars'a do|xu yürüyeceği bu bölüğe Oltu Ermenilerinın de katılacağı haberi ahnmıştı. Yarın: Narman ve ikinci kez Oltu işgal ediliyor