Katalog

5 TEMMUZ 2003 CUMARTESİ CUMHURİYET SAYFA TARIH ABDÜLCANBAZ •««**«**- PETROL SAVAŞLARI TURHAN SELÇUK 3u ZAi3iriM Ai>| MU5TAFA iVıR. Kandilci Reşad'dan bugüne îstanbul'da köprüye para ödemenin 167 yıllık bir macerası var Pam isteyenIstanköy'esüıgün K • Köprülerden 'para kesme tarihi'. bundan tam 167yıJönce başladı. Haliç'te Azapkapı-Unkaparıı arasındaki ilk köprü inşa edildiğinde, Sultan II. Mahmut'un emrine rağmen birtakım uyanıkJar, haraç kesmek için köprünün baştnı tutmakta gecikmediler. 'öprüye zam meselesi yine döndü dolaştı gündemdeki ..yerini aidı. Karşı yakaya geç- mek için hem olmadık sefalet çekip hem de ayda 75 milyon lira veren vatandaş artık köprünün aduıı bile duymak ıstemıyor. Eskıden Boğaz Köprümüz yoktu ama Galata Köp- rümüz vardı. Bakımsızlıktan tahta- lan yerinden fırlayan. döşemeleri- nin arasına topuk sıkıştığı için sayı- sız insanı sakat bırakan, hatta bir ke- resinde korkuluğuna yaslanmış 20 kişiyi denizin dibine yollayan Gala- ta Köprüsü'nden geçmek için ınsan- lar müruriye öderlerdı. Bundan tam 167 yıl önce Haliç'te ilk köprü Azapkapı-Unkapanı arası- na inşa edildiğinde, halk ona "Mah- mudiye'' yerine "Hayratiye" deme- yi tercih etmişti. Çünkü köprünün masraflanna kar- şjlık gelip geçenden ücret alınacağı- nı duyan Sultan II. Mahmud: "Köp- rünün vapıhnasmdan maksat, karşı- hksızahalnekolavhkvemenfaatsağ- lamakür. Zinhar Idmseden bir akçe ahnmasın!" dıyerek hayırlı bir lütuf- ta bulunmuştu. Köprü görkemli bir törenle 3 Eylül 1836'da açıldı. Sultan atının üzennde ağır ağır köprüden geçerken onu izleyen ma- iyeti, bu hayırlı davranışı nedenıyle dualannı sultanlanndan eksik etmı- yordu. Kolaymı? Bu köprü onlan san- dalcılann elinden kurtaracak, dileyen kişı diledıği zaman, ister yaya ister arabasıyla, zahmetsız ve güven için- de bir yakadan ötekine geçebilecek- ti. Hem de bedavaya! Zorba tahslldar Sultan "bedava" demiştı demesine ama, köprüden menfaat uman birta- kun uyanıklar haraç kesmek için köp- Yıl 1920'ler. Köprünün başuıda, beyaz önlükleriyle hem arabaJardan, hem yayalardan "müruriye" topJayan tahsildariar. rünün başını tutmakta gecikmediler. Köprüden para kesmenın tanhi de iş- te böyle başladı. Kandilci Reşadadında biri, iki değ- nekçiyle beraber, gelip geçen yük beygirlerinden para almaya koyul- du. Beygircıler bu durumdan şikâyet- çi olunca bu uyanık zorba turuklanıp hemen Istanköy Adası'na yollandı. Işbirhkçısı değnekçiler de küreğe konuldu. Kandilci Reşad'ın kaç para kesri- ğıni, ara sıra zam yapıp yapmadığı- nı, bu işten kaç para kazandığuıı bıl- miyoruz. Ama Istanköy'de ölen bu adarm "köprü haraççılannın" pin kabul etmekte de bir sakmca gör- müyoruz. Bu şekilde haraççılığa göstenlen özel sektörtemayülü, II. Mahmud 'un vârislen zamanında devlet tarafindan da benimsendi. ilk köprünün yapılma- sının üzerinden sekiz yıl geçrruştı ki Haliç'in Boğaz 1a kavuştuğu nokta- ya, bugünkü Galata Köprüsü'nün bu- lunduğu yere ıkınci birköprü daha ya- pılmaya başlandı. Ama bu kez ge- çenlerden a müruriye"ahnacaktı. Müruriye asünda "geçmeparasTde- mek. Kimi iskelelere uğrayan gemı- lenn, biryerden biryere mal ya da hay- van taşıyan tüccarlann ödediği bir tür vergi. Aynca Osmanlı Devleti'nde, ülke içinde seyahat etmek ve Istanbul'a gitmek ıçın yerel yönetimlerden alı- nan izin ve geçış belgesine de "mü- rurtezldresi rı deniyor. Maksat gelişı- güzel yerleşımleri engellemek, gelip geçenden vergi kesmek. Tarihi bir ayıp îşte Istanbul köprülerindeki ilk müruriye uygulaması bu şekilde, Sul- tan Abdülmecid zamanında 1845 'te başladı. Bu uygulamanın yine hayıf- lanmamıza yol açan bir de şöyle bir öyküsü var. Abdülmecid köprüyü yapmaya baş- lamadan önce geçiş parası toplama- nın kapitülasyonlar nedenıyle yaban- cı devletleraı hoşuna gitmeyebılece- ğinden çekiniyor. Sonradan bir müş- külat çıkmaması için önceden tngil- tere, Fransa, Rusya ve Avusturya dev- letlerinm Istanbul'daki muteber tüc- carlannı bir araya toplayarak onlar- dan söz istiyor. Koskoca Osmanlı Im- paratorluğu'ndan genye kalana ba- kın. Ne büyük utanç! Köprü geçış ücreti, yani müruriye, 1845'ten 193O'akadar,tam85yıluy- gulandı. Köprünün başındageçenler- den para toplamak için bekleyen, aradan sıvışmaya çalışanlann peşi- ne düşüp enseleyen beyaz önlüklü, teneke kutulu '^ahsfldarlar" Istanbul yaşamının renkli bir parçasım oluş- turdular. Geçişten para alma uygulaması kalkınca, halk gece yansı sokaklara döküldü Calata Köprüsü arbk serbest Galata Köprüsü'nden para alma uygulaması 31 Mayıs 1930 gecesi kaldınldı. O gün olup bitenJeri Cumhuriyet gazetesi şöyle aktanyor. "Köprö parasnun kalkması şehir ha>aOnda medeni bir inkılap olmuş ve halk tarafindan tesid edilnıiştir (Tvutlanmıştır). Gece saat 24'te köprünün her iki başına > üzlerce insan birikmiş ve tahsildarlar çekilince hepsi birden köprüye hücunı etmiş ve şapkaiarnu çıkararak 'yaşasınî' diye bağırmışlandır. Köprü parasuun 24'te kalkacağını bilen baa şoforler ve arabacılar da — yanm saat, 20 dakika beklemekte beis görmemişlerdir. Tahsildarlar çekilince bunlar da otomobil ve arabaiannı serbestçe sürmüşlerdir. SabahJe>in köprünün manzarası görülecek bir haJ alnuşör. Birçok kimseler dakikalarca durup köprünün tahsikiarsız manzarasını seyretmişlerdir. Baa kimsder unurup kuruşu vennek için eflerini ceplerine soktuklan gjbi, bazı kimseler de para bozdurmak için kulübelere gjtmişkrdir. Dünyadan haberi ohnayan bazılan da para vennek için şaşkın şaşkm tahsildarlan aramışİardır.'' Günlükyaşamın içineöylesine kay- nadılarki, köprü parası kaldınldığın- da bile insanlar alışkanlıkla günlerce onlan aradılar. ilk açıldığında köprü- den geçiş yayalar için beş. yüklü ha- mal için de on paraydı. Boş beygir- den 20, yüklü beygirden 40; koyun. keçi ya da kuzudan 3 para alınıyor- du. Boş arabanın mürunyesi 2.5 ku- ruş, dolusununld ise 5 kuruştu. Mlllet isyan etti Ama bu ücretler elbette böyle kal- madı. O zamanlarda -aynı bugün ol- duğu gibi- köprüden geçmek iste- yenlerin sayısı kadar. devletin borcu da çoktu. Vatandaş o köprüden geç- mek zorunda olduğu sürece. devle- tin bundan yararlanması kaçınılmaz- dı. Sonuçta köprücüler işi azıttıkça azıthlar. Halkı köprüye para vermek- ten bıktınp usandırdılar. En nihayet 1863'te kıyamet kop- tu Toplanan paralarla yolsuzluk ya- pıldığı söylentileri ortalığı sannca padişah ücretleri düşürtüp aynntılı bir müruriye tarifesi hazırlattı. Buna göre yayalardan 5, yüklü- yüksüz beygir ve eşek ile manda ve sığırdan 30, koyun ve keçiden tıpkı insan gibi 5 para; fayton ve kupa gi- bi içinde adarn olan veya olmayan at- lı arabadan 5, atlıdan 4, yük götüren her sırık hamalından 2, içinde adam olan veya olmayan sedyeden 2 5, yüklü manda \ e öküz arabasından 10. yüksüzünden de 5 para alınacaktı. Askeri okul öğrencılen, silah altın- daki askerler. zaptiye subaylan ve erlen, zaptiyeye teslım olunan ağır suçlular, tulumba takımı ve itfaiye- cüer, askeri eşya taşıyan hamallar, ter- sane vapuru subaylan ise müruriye ödemeyecekti Işte ülkemızde köprüden para al- manın kısa tanhçesı böyle. Daha köprü ve köprüden yol bulmanın üze- rine yazılacak çok şey var. Sırf .4h- med Rasimın anlattıklanna kulak versek, bundan bir yazı dizisi çıkar. Üstat diyor ki: "Köprüyügeçinceye kadar ayrya da\i derler. Meğer kaân ayağı öyle değilmiş. Şimdi sen kuru- şu ver de, ne dersen de! n GEÇMİŞTEN GELECEĞE ORHAN ERİNÇ Yagma Hasaı'm Ormanı... Önce meslektaşlanm Mirgün Cabas ile Banu Güven'i kuflamalıyım. NTVdeki "24 saat"adh prog- ramlannda AKP iktidannın Maliye Bakanı Kemal Unakrtan'la yaptıklan telefon bağlantısındaki so- rularıyla gerçekleştirdikleri ömek sayılabilecek gazetecilik uygulamalan için. Kımi tasanlann han- gi anlayışla yasalaştınlmak istendiğinin açık se- çik ortaya konduğu bir program izledik. Uzman- lann "ormanya^mas/"olaraknitelendirdıklen gi- rişimin kamuoyuna yansıtılmasındaki katkılan için de yurttaş olarak teşekkür edirim. • • • Türkiye'de iktidara en haarlıklı gelen partininAna- vatan Partisi (ANAP) olduğu, ilk günden başlaya- rak gündeme getirdıkleri tasanlar ve kanun hük- münde kararnamelere bakılarak varılmış bir ka- nıydı. Ama ANAP'ın bu başansı, Adalet ve Kalkınma Partisi'nin siyasal manevralan ile el değiştirece- ğe benziyor. önce bir konuyu kendi yaşam ilkelerine uygun biçımde gündeme getiriyortar. Tepkiler yoğunsa geri çekiyorlar. Ortalık yatıştığında da esası bü- yük ölçüde karuyup sandalye çoğunluğuna da- yanarak yasalaştınyorlar. Çıkanlan yasalardan hukuka ve anayasaya ay- kın olanlan Sayın Cumhurbaşkanı'nın geri gön- dermesi deyeterli olmuyor. "Aynen iade"yönte- mi sayesinde, Sayın Cumhurbaşkanı'nın anaya- sal yetkisi de ışlevsiz kılınıyor. Şaşılacak değerlendirmelerden biri de kımi çev- relerin, geri göndermelen nedenıyle "maliyet" açısından Sayın Cumhurbaşkanı'nı suçlamakta oluşlan. Neymiş? Yasa ya da kimi maddeleri yeniden görüşüldü- ğü için Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin masraf- lan yükselıyormuş. Pes doğrusu! • * • Kotanlan yasalann kimilerinın AKP'lilerin karşı çıkmakta olduklan kurallan değiştirmek, kimıle- rinin de yandaşlannı yararlandırmak amacına da- yalı olduğu görülüyor. Orman alanı dışına çıkanlan arazinın pazarlan- masını sağlayan degişiklik ve gecekondu affı, bu yöndeki tipik örnekleri oluşturuyor. AKP ile ilgili genel kanının bir örneğı de Terör- le Mücadele Yasası'nın 8'inci maddesinin ka/dı- nlmasının gerekçelennde yer alıyor. 6'ncı uyum paketinin yasalaşan 8'inci maddesinin kaldınl- masını amaçlayan 19'uncu maddenin gerekçe- sinde şu bölüm de var: "öfe yandan Türk Ceza Kanunu'nun 312'ncı maddesinin ikinci fıkrası doğrudan olmasa da dolayısıyla milli birlıği, mil- lı bağlılığı koruyan birhükümdür. Ancak, din, dil, ırk ve bölge farklılıklanmn vurgulanması halinde fikri, içtima kurallan (TCK. m. 79) gereğince, Türk Ceza Kanunu 'nun 312'ncimaddesinin ikinci fık- rası hükmü de uygulanabilecektir." Yanı deniliyorki "312'ncimadde varken Terör- le Mücadele Yasası'nın 8'incimaddesine ihtiyaç yoktur." Ama iş burada bitmiyor. Bir de bakıyorsunuz 7'nci uyum paketi kapsamına 321 'nci maddenin alınması gündeme geliyor. • • • Dünkü bazı yayın organlan, kabul edilen yasa- dan SİT alanlanyla ilgili maddelenn çıkanlmasını "geri adım" sayarak değeriendırdıler. AKP'nin gelenekselleşmiş yaklaşımına bakar- sak yakın gelecekte daha sunturlusuyla karşılaş- maya hazıriıklı olalım. [email protected]. Çağdaş Türhw mn Gdecek Güvencesi ÇAĞDAŞ YAŞAM DESTEKLEME DERNTĞI GENEL MERKEZt VE TÜM ŞUBELERİ'.NDEN AKP ye LTARI Türkı\e'mız çagdaş. laık. demokrank, e\Tensel insan haklan- nı ıçselleştırmış bir hukuk dev letı \ e hukuk toplumu olarak AB'> e gırecektır Bu voldakı tüm çalışmalan desteklı>oruz. .Ancak. de- mokratık düzende hıçbır ıktıdar savısal gücünden vararlanarak' • Halkm en çok sevıp sa> dığı ve gû\ endığı Cumhurbaşkanlı- ğuıı \eOrdumuzu yıpratmamalı. • Dıjanet fşlen'ne 15 bm kadro vererek ulkej ı dın dev letıne çe\ ırnıe gıbı çağdışı sm\ aller \ ermemelı. • Snas katlıamcılanna *e Hızbullah canılerine af önererek ta- raftutmamahdiT, • \'ÖK'ü ortak akjlla dûzeltme venne ıntıkam alırcasına de- ğıştırip yenı bir karmaşa yaratmamalı. • Hukuku. lıyakatı hıçe sayarak nüftız kullanımıyla böylesı kadrolaşmamalıdır. AKP. bırvandan demokratikleşmeyolunda adımlaratar. dış ılış- kılen gelıştınrken ben >andan tüm ûlke\e \e dünyayaradıkalIs- Iamcı evlemlenyle olumsuz \e korkutucu bir tmaj \ r ererek bindı- ği dalı kesmektedir \ e bu çelışkjden kesınhkle kurtulmalıdır. cnmuRivn 80MŞINB/I SAKARYA 2. ASLİYE HUKUK MAHKEıMESİ'NDEN Esas No: 2002'160 Karar No 2003 273 Mahkememızın 29 04 2003 tarıh ve 2002 160 Esas, 2003 273 sayılı karan ile Sakarya ılı Merkez Semercıler Mahallesı Cılt No 15, Hane No: 356'da nüfusa kayıtlı Recep ve Nevrıye kızı Izmıt 22 09.1969 dogumlu ÖZNUR KAMA'nın ) 7 08 ] 999 tanhindekı depremden sonra kayboldu- ğu, kendismden haber ahnamadjğı. 6 aylık ılan süresi ıçensınde de gaıbın ortaya çıkmaması nedenı ile M.K.'nun 32. maddesı uyannca ÖZNUR KAMA'nın GAÎPLlĞlNE karar venlmıştır Ilan olunur. 17 06 2003. Basın 32022 Hüvıyetımı kaybettım. hukümsüzdür AYŞE DEMİRTAŞ