Katalog

SAYFA CUMHURİYET 19 KASIM 2003 ÇARŞAMBA OLAYLAR VE GORUŞLER AÇI MUMTAZ SOYSAL Irak Yaklaşımları İNGİLİZ-AMERİKAN ikilisinin Irak konusun- daki nıyetlerı henüz bütün açıklığıyla ortaya kon- muş değil. Ama, şöyle bir ortak yaklasım sezilmek- te: Kuzeyde Sünnı Kürt, güneyde Şii Arap ağır- lıklı bir bölünme, ortada yine aynı büyük devlet- lerin ortak nüfuzu altında Sünni Araplıgı vurgulan- mış bir devletçik. Böyle bir parçalamayı, çevredeki üç komşu, yani Türkiye, Iran ve Suriye istemez. Onlann or- tak çıkan Arap, Kürt, Türkmen topluluklanyla Sün- ni, Şiı, Nasturi ve başka Hıristiyan grupçuklardan oluşan bu ırk ve inanç mozaiğini deriı toplu birtop- rak ve yönetim bütünlüğü içinde tutmaktır. Böyle birtabloda, Amerika'nın Kuzey Irakyak- laşımı daha da önem kazanıyor. VVashington'un mozaikteki Kürt unsura ayn bir önem verdiği dikkatlerden kaçmamıştır. Yalnız Talabani ve Barzani aşiret reislerini değil, belki sürekli ad ve nitelik degiştirme görüntüsü veren PKK yönetıcilerini de kapsayan bir önem veriş bu. öyle anlaşılıyor ki, iki reisin peşmergeleri ve Gu- am'da yetiştirilip "Amerikanlaştınlmış" Kürt un- surtar, bütün Irak'ta askeri bakımdan en güveni- lir unsurlan oluşturuyor VVashington şahinlerinin gözünde. Bu çerçeveye PKK militanlannın da gi- rip girmediğini anlamak için böigedeki Amerikan güçlerinin o gruba nasıl davrandığını daha açık ve kesin biçimde görmek gerekiyor. Bu da henüz olmadı. Bütün bunlan düşününce, dış politika ve as- keri güvenlik açısından Irak konusunun Tür- kiye için ne kadar büyük titizlikle ele alınması ge- reken bir sorun olduğunu anlamak zor degildir. Bereket, son yıllar boyunca başka sorunlarda hayli bocalamış olan Türk diplomasisi, bu konu- da çok isabetli bir karar almış durumda: Yetenek- li ve iyi yetişmiş Büyükelçi Osman Korutürk'ün, Berlin'deki hizmetınden sonra, Irak için "genel koordinatör"\ük\e görevlendirilmiş olması. Böyiece Türkiye, Bağdat'taki misyonun ve mer- kezdeki servislerin çalışmalanna ek olarak, Irak sorununun uzak-yakın, siyasal- ekonomik, sivil- asker bütün boyutlannı hep birlikte göz önünde tutarak gereken her yerde eşgüdüm sağlayabi- lecek bir görevli kazanmış durumda. Sayın Büyükeiçi'nin, geçen gün bir televizyon kanalında, o kanalın ve belki de bütün televizyon dünyasının en iyi mülakatçılanndan biriyle yaptı- ğı konuşmayı dinleyenler, bu son atamanın doğ- ruluğu ve yerindeliği konusunda tam bir tatmine varmış olmalıdırlar: Sorunlann geçmışine ve bu- gününe ilişkin bilgi birikiminde, etkenlerin ve ki- şiliklerin değerlendirilişinde, izlenecek politikanın tanımlanmasında, gerekli üslubun kullanılışında, hemen her şeyde. Ulusal ağırtığını ve sahip olduğu insan potan- siyelini iyi değeriendiren bir Ankara'nın kazana- mayacağı dava yoktur. Yerel Seçim Sistemi Değişmeli Yerel seçim sisteminin siyasal olarak tartışmalı bu boyutunun yanında, hukuksal olarak da tartışmalı bir yönü bulunmaktadır. Nitekim, onda birlik sistemin yasalaştığı dönemde, anayasaya aykınlığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesi'nde iptal davası açılmışsa da mahkeme, anayasada seçim sistemine ilişkin açık hüküm olmadığı gerekçesiyle davayı reddetmiştir. Orsan O. A K B U L U T Türkive ve Orta Doğu Amme Idaresi Enstitüsü (TODAlE) Asıstanı T ürkiye'deyerel seçimler gün- deme geldiğinde her zaman belediye başkanlığı öne çı- kanlmakta ve tüm yerel se- çimlerbuna indirgenmekte- dir. Ancak bu indirgeme doğal karşılan- malıdır. Çünkü, hem yasalarla verilen ki- mi yetkiler hem de mevcut yerel seçim sıstemı, belediye başkanının, belediye yö- netimlerinde tek adam yönetimi kurma- sına olanaktanıdığından, yerel seçimle- nn odak noktası da belediye başkanlığı seçimleri olmaktadır. Belediye yöne- timlerindeki bu monolhik yapının, te- mel olarak seçim sistemlerinden kay- naklanan iki nedeni vardır. Bunlardan il- ki. belediye başkanlığı seçimlerinde baş- kanlık sisteminin uygulanması.. yani be- lediye başkanının doğrudan doğruya halk tarafından seçilmesidır îkincısi ıse kamuoyunda fazla tartışılmayan, yerel meclislerin (belediye ve ıl genel mecli- si) oluşum biçimdir. Bu oluşum biçimi, yerel meclislerin seçim sistemini düzen- leyen, 1984 yılında Ozal iktidan döne- minde çıkanlan 2972 sayılı yasanın kı- saca Yerel Seçim Yasası'nm öngördüğü seçim sistemine dayanmaktadır. Bu se- çim sistemi, büyük partilerin lehine iş- leyen bir mantığa sahiptir. Bilindıği gibi 12 Eylül öncesi döneme tepki olarak, çok sayıda partinin seçune girmesinin engellenmek istenmesı, 1980'den sonrakı dönemde, seçim sis- temlennde ana ilkenın "yönetimde is- tikrar" ohnasma neden ohnuştur. Za- ten, 12 Eylül askeri darbesinin temel amaçlanndan biri de, yönetimde istik- ran sağlamaktı. Yönetimde istikrar ilke- si, yerel meclislerde, özellikle de bele- diye meclislennde, büyük partilenn ege- menliğini sağlayarakyaşama geçirilmek ıstenmiştir. Oysa ki, ülke genel yönetimi açısın- dan geçerliliği daha anlamlı olan bu il- kenin yerel yönetimlerde uygulanabı- lirlığı tartışmalıdır. Üstelik. belediye başkanının doğrudan doğruya halk ta- rafindan seçilmesi başlı başına bir yö- netimde istikrar uygulaması iken, bele- diye meclıslerinin yapısının başkana ko- şut olarak şekıllendinlmeye çalışılma- sı, "yerel demokrasi" paradigmasuıuı kendı ıçsel mantığı bakımından da bir tutarsızlık oluşturmaktadn-. Belediye meclisi ve il genel meclisi se- çimlerinde, 1984 yılına gelinceye ka- dar, d'Hondt usulü nispi temsö sistemi uy- gulanmaktaydı. 1984 yıhnda çıkanlan ya- sa, bu sisteme bır de, onda birlik baraj uygulaması getirmiştir. Böylelikle, kla- sik d'Hondt usulünün bile küçük parti- ler aleyhıne olan yapısı daha da güçlen- diribniştu-. Çünkü, onda birlik sisteme göre bir se- çim çevresindeki geçerli oylann onda bıri, tüm partilerin ve bağımsızlann al- dıklan oylardan ayn ayn çıkanlmakta- dır. Böylece, partilerin ve bağımsız aday- lann temsil güçlerinde bır azalmaya gi- dılerek oy dağılunı gerçekleştirilmek- tedır. Bu durumu bir örnek ile açıklamaya çahşalun. 1. 800.000 nüfusu olan ve 18 ıl genel meclisi üyesi çıkaracak bir ilçe- de, il genel meclisi üye seçimine 6 siya- si partinin kaüldığını varsayahm. 700.000 geçerli oyun partiler arasındaki dağılı- mı ve kazandıklan üye sayısının şöyle olduğunu düşünelim: Onda Bir Indirimi Uygulanmadan; A Partisi 250.000 %35.71 7 üye (%38.88) B Partisi 150 000 %21.42 4 üye (%22.22) CPartisi 82.000 %11.21 2üye (%11.11) Ç Partisi 75 000 %10.71 2 üye (%11.11) D Partisi 72.000 %10.28 2 üye (%11.11) EPartisi 71000 %10.14 1 üye (5.55) Görüldüğü gibi oy oranlan ile üye oranlan arasında genelde adalet ve tu- tarhhk vardır. Ancak, 700.000 geçerli oyun onda biri olan 70.000 indirim ora- nını uyguladığmuzda ise şu sonuç orta- ya çıkmaktadır: 180.00013 üye 80.000 5 üye 12.000 5.000 2.000 1.000 A Partisi B Partısı C Partisi Ç Partisi D Partisi E Partisi Onda bir indirimi uygulanmadan, il genel meclisi seçimine katılan 6 parti de üye gönderebılmesıne rağmen, onda bır indinmı uygulandığnıda sadece 2 parti üyelık kazanabilmektedır. Yukandaki örneğin de açıkça ortaya koyduğu gibi bu sistem, temsilde adalet ilkesinin ger- çekleşmesine engel olduğundan, nispi temsil sisteminin yerel seçımlerde uy- gulanabilirliğini zorlaştırmaktadır. Tüm bunlann yanında, özellikle son yıllarda yapılan yerel seçimlerde bele- diye başkanlan, belde halkmın yansın- dan azmın desteğıne dayanarak seçil- mektedir. Bu durum, siyasal parti yapı- snun ve tabanın parçalı ohnasnım bir sonucu olmakla beraber, belediye baş- kanının tek turlu seçilmesinin de söz ko- nusu sonucun ortaya çıkmasına aracılık ettiği açıktu-. Böyle bir durumda. belediye başkanı karşısında dengeleyıcı bir güç olması gereken belediye meclisleri, yukanda eksıklıklerini ortaya koyduğumuz se- çim sısteminden dolayı. tamamlayıcı bu- rol üstlenmek zorunda bırakılmışlardır. Yani, belediye başkanının bu zayıf tem- sil durumunu güçlendıncı birkonuma ıtil- mişlerdir. Yerel seçim sistemınin siyasal olarak tartışmalı bu boyutunun yanında, hu- kuksal olarak da tartışmalı bir yönü bu- lunmaktadır. Nitekim, onda birlik siste- min yasalaştığı dönemde, anayasaya ay- kınlığı iddiasıyla Anayasa Mahkeme- si'nde iptal davası açılmışsa da mahke- me, anayasada seçim sistemine ilişkin açık hüküm olmadığı gerekçesiyle da- vayı reddetmiştir. Bununla bırlikte, anayasada 1995 yı- lında yapılan bir değişiklik ile seçim sis- temlennin temsilde adalet ve yönetim- de istikrar ilkelerini bağdaştıracak bı- çimde düzenlenmesi yönünde açık bir hükme yer venlmiştir. Bu hüküm çerçevesinde, Yerel Seçim Yasasf ndaki onda birlik dızgenın (sis- temm) yönetimde, oturmuşluğu (istik- ran) kayırdığı ortadır. Bundan dolayı, ana- yasaya aykın bir özellık taşunaktadır. PENCERE Kıbrıs'a Ne Oldu?.. "Kıbns Banş Harekâtı" tarih oldu. 1974nerde?.. 2003 nerde?.. Kıbns Ingıltere - Türkiye - Yunanistan arasında uluslararası anlaşmayla saptanmış, bır devlet dü- zeninde yaşıyordu. Ülkenin meşru Cumhurbaşka- nı Makarios'u "Enosis"yanlısı Nikos Samson bır darbeyle devınnce Ada'daki Türklenn hayatı teh- likeye girmişti; bu gibi durumlarda Kıbns'a müda- hale edebilecek üç "garantö'r" devlet vardı: Yuna- nistan, Ingıltere, Türkiye.. Atina darbeyi "Enosis" için, daha açık deyişle, Kıbns'ı Yunanistan'a katmak için desteklemışti; In- gıltere Türkiye'nin müdahalesine karşı çıktı; ama, Ankara hakkını kullandı. 20 Temmuz 1974'te adaya çıktık... Sevinçten uçuyorduk... Bır büyüğümüz dedı ki: - Sevinmek için erkeni. Neden?.. - Girit deneyinı bilmiyorsunuz, Yunanistan bu işı zamana yayar, Avnıpa'yı arkasına alır, amacı- na ulaşır, Türkiye çaresizlikten seyrine bakar!.. • Girit Osmanlı yönetimındeydi, Ada'da Rumlar ve Türkler güvence altında yaşıyorlardı; bir arada mutlu idiler... 19'uncu yüzyılın yansına doğru milliyetçilik akım- lan ortalığı sannca ışler bozuldu; Giritlı Rumlann arkasında Atına, Türklenn arkasında Istanbul var- dı... Ya Avrupa nerdeydi?.. Sorulurmu?.. 1868,1878,1897,1908... Bu tarihlerde Gint'te çıkan, Atına - Istanbul kö- kenli, Türk - Rum çelişkıli tüm sorunlarda Avrupa devreye girip Yunanistan'ın yanında vazıyet aldı. 1912'de Osmanlı'nın Balkan Harbi yenilgısinden sonra Girit elden çıktı; bugün Ada'da tek Türk yok... Tanh tekerrür ediyor... Avrupa Birliği neden Kıbns'ı dava edinıp Türkı- ye'nin önüne çıkanyor?.. • Kıbns'ın Türk tarafında seçim var... Seçime katılacak olanlann sayısı ben diyeyim 120 bin, siz deyin 130 bin... Bir kasaba bile etmez, Istanbul'un bir mahalle- sınde bu kadar seçmen var... Koskoca Avrupa, Yunanistan, Ada Rumtan bu bir avuç Türk'e abanmışlar; cennet vaat edıyor- lar; seçimde Denktaş yanlılan bıryenılgıye uğrar- sa Ada Türklennin cepleri "Euro"y\a dolup taşa- cak; başlan göğe erecek... Seçim denebilir mi buna?.. Avrupa, Girit'te yaptığını Kıbns'ta bir kez daha yineliyor, bakalım başarabılecek mi?.. AİL W//A tlîLUUI 7 İl BU BAYRAM*.. VAR MISIKIZ? Gelin, bu bayram h ^ tanımadığınız bir çocuğu seygiyle kucaklayın. Küçük kalpleri isıtın... Onlara ulaşabileceğiniz infernet adresleri: ww^.kent^;onı.tr www.shcek.pov.tr Çocuk Egirgeme Kururau danı-ına hattı: 183 Kısa nıesaj: Kısa mesajla* KENT \ azın ve oırer boşluk bırakarak oturduğunuz ilçeyi ve il plaka kodunuzu ekleyin. (Örn; KENT Tarabya 34) Turkoeü abonesiyseniz 3086'ya, başka bir GSM operatörünü kullanıyorsanız 0533 778 3086'ya gönderin. En yakın çocuk yuvasmun telefon numarası ve adresi size kısa mesaj olarak gönderilecektır. Her me^aj; TWkcell kullanıcılan içtn 2 kua mesaj, Hanr Kari kuuanıcıİarı içûı 4 koncor olarak licretlemiirUâ'.