Katalog

10 KASIM 2003 PA2ARTESİ 4- CUMHURİYET SAYFA ROPORTAJ AHLAK ARANIYOR TURHAN SELÇUK İS TANBUL EPSKDISİ EASÎAÜLADJB MAC£RALABI KISIM l««-«£iS»MS-- - **- rtt&^t&k&J / 7.yüzyüdan kalmaSurp TakavorKilisesi, Kadıköy'defd Gregoryan Ermenüerin tekibadetyeri * « • D E N İ Z S O M ^3u Tarih içinde depremde yıkılan ve sonra tümüyle yanan Surp Takavor Kiüsesi, 1858 yıhnda Kadıköy çarşısı içindeyeni baştan inşa edffîyor_ T • VA / stanbul'u aldıkfan sekiz yıl sonra 11. Mehmet, Bursa'dakı Ermenı cemaatinin pıskoposu Hovagim'ı. îstanbul 'a getırerek "marhasa" sı- fatıyla Ermeni Patriği olarak atı- yor... Hovagım'e Rum Patriği ile aynı hak- lan veriyor... Rum Ortodoks kiliselerinden bazılannı Gregoryan Ermenılere tahsis edı- yor... Ermenilerin ılk patrikhanesi, Samat- ya'daaçılıyor... Kimılerince "Bizans döneminde tstan- bul'daki Ermeni kiliseleri büinnuyor, ama İstanbuTda Ermenüerin \aşadığı biliniyor"* denılse de bellı kı RumJar, Ermenılerden pek haz etmiyor. Ermeniler, tstanbul'da Fatih Sultan Mehmet'le, Rumlarla eşit dü- zeye geliyor; 1461'den sonra 55 kilise in- şa ediyor... Surp Takavor Kılisesi'nin inşa tarihi ke- sın olarak bilinmemekle bırlikte geçrruşı 17. yüzyıla kadar iniyor. Surp Takavor Kilisesi, Kadıköy'de çar- îinın ortasında; çe\Tesındekı bınalann ara- sında duruyor. Surp, Ermenice aziz deraek... Saintgibi.. Aiyagibı.. Takav or; kral... Surp Takavor: Aziz Kral! üm bu kral sorusunun yanıtı ise: Isa Pey- gamber. llk adı Surp Asdvadzadztn Fakat kilisenın ükadı"SurpTakavor" de- al: 1722 yıkna ait belgelerde adı "Surp Asd- ladzadzm" olarak geçıyor... Eğer rengi sol- nuş gravürdekı kilise Ermenilerin Kadı- töy'dekı kilisesi ıse ortasında silindır şek- jıde bır kule; kulenın tepesınde bir kıilah •,ar.. Sılindir yapı. çan kulesı için fazla bü- )vk... M a asıl şaşuiıcı olanı, bugün Ka- ûköy çarşısının ortasındakı kilısenin kıyı- cabulunması.. Ankşılan, deniz epey dol- curulmuş... Kilise. yıllar içinde yıkılmaya yüz futun- d Patrik Abraham döneminde Harutyun unire Nordukyan tarafindan yeniden inşa mnlıyor ve 1814'te ibadete açılıyor. Kili- «. ışte o zaman Surp Takavor adını ah- jr. ' Fakat... lS40takı deprem kiliseyi sarsıyor... Dep- •;mı onanmlarla atlatan kilise 1855'tekı ?jyükyangınayenik düşüyor... Iki gv 1 ^ ci i- ren yangından geriye kilısenın enkazı ka- lıyor... Erzurumlu Haa GarabetMuratyan. tüm masrafinı karşılayarak kılıseyı sıl baştan yaphnyor... Mimarlıgını MçmbçKalfa'nuı yaptığı yeni kilise 30 Eylül 1858'de açılan kilise... O kilise bugüne gelen kilise... Garabet Ağa, demır kapıdan avluya gı- rer girmez soldaki mermerlahitte yatıyor... Anıtsal bir lahıt... Taş, ınceden inceye iş- lenmış. Avlunun sa| tarafindakı lahit ise Gara- bet Ağa'nın eşi Hatun'a ait... Buradaki işçılik daha da ince... Haygaz'ın tulumbacı takımı 19 yüzyıldaki yangın, Kadıköy'deki Er- meni cemaatinin yüreğini yakmış olmah... Surp Takavor Kilisesi'nde bir "tuhımbacı takmır kuruluyor... Tulumbacı takımınm son reisliğını Mühürdar'da oturan badana ustası Ha\'gazUstayapıyor... ttfaiye örgü- tü kurulunca Haygaz tulumbacüıktan emek- li oluyor... Bronzlannı parlatarak evinin ait katmda gözü gibi sakladığı tulumbasına ise ölümünden sonra sahip çtkan olmuyor... Yüksek bahçe duvannın arkasına sakla- nan kilısenin, görünebilen dış cephesi ol- dukça sade. Meydana bakan yüzü, kesme taşlarla örülmüş... Ortada kemerli iki bü- yükpencere; iki yanda yine kemerli ikı kii- çük pencere. Kiremit rengine boyanmış bahçe duva- nnın önü seyyar satıcılaruı mekânı... Ka- dıköy çarşısında, yol kenannda herkes bir şey satıyor. Kılisenüı önü de kaçınılmaz olarak cami avlusuna dönmüş! Ama kılisenın avlusu, kesme taş ve boş ve temız ve sessiz... Sessizlıği bozacak çan, ahşap bir kulede asıh. Ahşap kule, kare plan üzerinde yükseli- yor... Tepesi konik... Yoksa gotık mi? Mımarlar, kilisenin "Idasik" Ermeni ki- lisesi mimarisinin dışına taştığı görüşünde... Yapının daıreler üzerine oturtuünuş haçva- ri bir planda olduğu söyleniyor... Kilısenin icı küçük. Süslemeleri yalın... Her şey, din adamlannın görev yaptığı iba- detyennde toplanmış... Arkaplandaki tab- loda Meryem Ana'nın kucağında Isa bebek viar; ana-oğulun yanında ıse çocukluktan de- Iikanlılığa geçtı geçecek yaşta Yahya; Vaf- tizci Yahya.. Tablonun altîndaki setlerde In- ciller ve yuvarlak gümüş süslemeler duru- yor... Tavandan sarkan kandıller, eskiden kal- ma... Kilısenin *tas" denilen bu bölümünün ar- kasında küçük bir alan daha olmalı... Özel sunağı ile mınik bir şapel... "Aziz Knd"a adanmış özel böliim... Kadıköy den Bostancı'ya kadar Erme- nilenn kilisesi burası... AltıyoFdakı Surp Levon Kihsesi, Kato- Iik Ermerulerin kilisesi... Surp Takavor Kilisesi, Kadıköy'deki Gre- goryan Ermeni cemaatine dar gelmiş olma- lı ki, avluda kapalı bir alan yaratılmış... Ce- maat. 5 bin kişıyi buluyor... Tabii ki 5 bin kişi kilisede toplanmıyor... Kilisenin içi pencereler sayesinde aydın- lık... Içerden bakınca, camlarrenkli resım- lerle süslenmış... Incil'den anlatılar içeren resimler 20. yüzyıJın sonunda Berç Erzi- yan'ın imzasını taşıyor... KfHseyt gezmek isteyenlere Kadıköy çarşısının orta yerindeki kilise- nin dış kapısı genelde açık... Fakat, kapı- nın arkasındaki paravan avluyu bile saklı- \or... Avluya girmek serbest... Ama avlu- dakı görev liye "KiHseyigezmekistiyonun'' demekle kilise gezilmiyor... Görevli, kili- senin ayinden ayıne açüdığını söylüyor. Beni sorarsanız... Kirikor Gocumyan». Hayır... Kilisenin papazının adı KirikorMuratyan'dı Kiri- korMuratyan, Patrikhane'ye dılekçe yazıp izin ahnamı sağladı, sonra da kapılan aç- tı... Avluya çıktığımızda mermer Iahıtler- de Garabet Muratyan ve Hatun Muratyan'm yarhğını söyledi; Garabet Ağa'nın torunu- nun torunu olduğunu söylemedi. Kirikor Gocumyan? Ortaokuldan sınıf arkadaşımdı... Okulu- muz, Surp Takavor Kilisesi 'nın az ötesin- deydi,.. Öğle tatilınde, kilısenin önünden ge- çip Baylan'a gıderdık... Kıliseden hiç söz ehnemişti... Lıseden sonra Kınkor'un izi- ni kaybettım... Sonradan, Arjantin'e yerleş- tığıni duymuştum... Keşke Kadıköy'den gitmeseydi... j. II "Kralhk" asasmda vılanlar var (üstte); kiliseyi bugünkü haliyle inşa ettiren Garabet ve Hatun Murafyan'ın amtsal lahitleri avlu- da (ortada), ayinin yöoetüdiği ve ^tas" denileo bötümde Meryem Ana,Isa pevgamber ve vafbzci Yahya birükte resmediuniş(aJtta.) GEÇMİŞTEN GELECEĞE ORHAN ERİNÇ Atatiirk ve Türkiyesi... Bugün 10 Kasım. Büyük Atatürk'ün aramızdan ayrılışının 65'ıncı yıldönümü. Kendısinı bir kez daha saygı ve minnetle anıyo- ruz. Ojnyanın Türkiye'nin bugünkü durumuna nasl bak- tığını zaman zaman üzücü bulsak da bilıyoruz. Ya dünya 65 yıl önce Atatürk'ün Türkiyesi'ne na- sıl bakıyordu? Işte sıze 10 Kasım 1938 sonrasında yayımlanmış gazetelerden yansıyan birkaç ömek. • • • Messager d'Athenes (Yunanıstan): "Insanlan sevk ve idare eden büyük çehreterara- sındayeni Türkiye'nin banisı Atatürk'ünki kendine has çizgilerie aynlmaktadır. Çok, pek çok inkılap- çılar görüldü, fakat hiçbiri Atatürk'ün cesaretetti- ği ve muvaffak olduğu şeyi yapmadı. Fütuhat (fet- hetme) politikalan için fasılasız teşebbüslerde (sü- rekligirişimlerde) bulunmuş olan Osmanlı Impara- toriuğu banş için de fasılasız (sürekli) bir tehlike idi. Kendini inzibata (davranışlannı sınırlamaya) ve te- rakkiye Çılerlemeye) vermiş olan Atatürk devleti, gençleşmiş kuvvetleri ile, Doğu Avnıpa 'a için sağ- lambirdestektir. Balkan Antantı, Atatürk'ükurucu- lan ve rehberteri (yol göstericileri) arasına kaydet- miştirfyazmıştırj. Onun hamlesi(girişimi) Tûrkiye'yi Yunanıstan 'la candan yaklaşmaya ve ittifaka sevk etmiştir. Buittifak, üzehnde Dörtler(Balkan)Antan- tı'nın inkişaf ettiği (geliştiği) temeldir. Türkiye, Yu- nanistan gibi asıriarca mücadelenin kendisini (yüz- yıllarca süren savaşımlann kendilerini) ayırmış ol- duğu milletlehn çok samimi olarak matemine işti- rak ettiğini görüyor, Tarihte buna benzer çok misal (ömek) yoktur." • • • Svenoka Dagbladet (Isveç): "Kemal Atatürk, vatanını tam bir şekilde parça- lanmaktan kurtarmış ve kuvvetli, modern, milli bir devlet yaratmıştır. Atatürk, müstebitlerin (baskıcı- lann) boyunduruğunu kırmıştır. ölümünde Türki- ye 'nin, Boğaziçi'nde ve Yakın Şark'taki vaziyeti (du- rumu) öyle birmanzara an. etmektedirkı mühim me- selelerin mevzuu bahs olduğu (önemlisorunlann ko- nuşulduğu) bir zamanda, büyük devletler dikkatle Ankara 'ya teveccüh etmektedirier(yönelmektedir- ier)." • • • Beriinske Tidende (Danimarka): "Atatürk ömrünün en mükemmel çağında ve iş- başında iken ölmüştür. Fakat onun hayatındaki ese- ri, tarihte kahramanlığın çift (ikili) destam olarak ya- şayacaktır. Eserini o, bir muharip ve bir de devlet adamı olarak meydana getirmiştir. Kılıç sayesinde iktidar mevkiini kuranlann birçoğundan tamamıyla farklı olarako, zaferikazandıktan sonra kılıcını çek- miştir. Atatürk'ün askehik eserini iyice anlayabil- mek için Cihan Harbi'nden sonraki Türkiye'nin va- ziyetini hatııiamak lazımdır. Izmihlal etmiş (çökmüş) birdevlet, inhizama (bozguna) uğramış birordu, bit- kin veyeis (umutsuzluk) içinde olan birmillet... Buna rağmenAtatürk, karşısına çkanlmış olan bü- tün ordulan ezdikten sonra, Lozan'da 1923 Hazi- ranında mağluplara, Milli Türkiye Devletini dikte et- miştir(zohayarakkabul ettirmiştir). Atatürk, hudut- lannı çizmiş olduğu Türkiye'nin ona, öncekinden da- ha büyük vazifeler yükleyeceğini müdrikti (biliyor- du). O, arkasında garplılaşmış bir modern devletbı- rakmıştır. Şapka giymek, Arap harflerini atıp bizzat hocalı- ğını yaptığı yeni Türk harflerini kabul etmekgibi ta- mamı ile zevahirden (görünüşte) sanılan yenilikler Türklerde ezelden beri mevcut (var) olan muharip (savaşçı) ruhu bugün deyaşamakta olmasına rağ- men, kurulan yeni devlet, sulh politikasının en sağ- lam mesnedi (dayanağı) olmuştur. Atatürk, Musul ve Hatay meselelerini halletmiş, memleket içinde enerjik birsurette ıslahat yapmış, endüstri ve demiryollan kurmuştur." • • • Matın (Fransa): "Mustafa Kemal, banisi (kurucusu) olduğu Tür- kiye Cumhuriyeti'nde hiçbirzaman çariann (Rus im- paratortannın) bile malik olamadıklan hudutsuzkuv- vet ve salâhiyete (yetkiye) sahipti. Bu derece de- rinden sevdiği memleketinin, modern inkişafına (gelişmesine) engel olan asırlık ananeleri (gelenek- leri) böyle olmakla beraber, Atatürk, katiyen bu kud- retin/suiistimaletmemiştir(kötüyekullanmamıştır). Zira, Atatürk, hakikaten, zamanımızın objektifzih- niyetli ve temkinli (ileriyi düşünen) büyük adamla- nndan biriydi." • • • Times (Ingiltere): "Onun muvaffakiyetleri (başanlan) yalnız mem- leketin dahilinde Avrupalılaşmasma münhasır kal- mıyordu. Daima ilham (esin kaynağı olduğu) ve ba- zen de idare ettiğiharici(dış) politika, Türkiye 'yi Ba- tı devletlerinin dostluk çerçevesiiçine koydu ve es- ki düşmanlardan yeni dostlaryaptı. Evvelce Avnı- pa 'da bir tufeyli telakki edilen (asalak sayılan) Tür- kiye, onun idaresi altında Avrupa politik heyetinin kıymetli ve müterakki (ilerlemiş) birazası halinegel- di. Türkler için bir bahtiyariık eseri olarak o, diğer millet şeflerini eski arkadaşlannı uzaklaştırmaya sevk eden (yönelten) şüphe ve hasetlere (kıskanç- lıklara) asla kapılmamış ve onun kurduğu sosyal ve politik abide sağlam temellere dayanmıştır. Kendi- si tarafindan hazırianmış ve idare edilmiş olan Türk inkılabı (devrimi), erkek, kadın bütün vatandaşlara Türkiye'nin evvelkinesillerinden hiçbirine nasip ol- mayan hür, tam ve emin bir hayat verdi. Yeni Av- rupa 'da harp ve ihtilal (silahlı girişim) kanşıklıklann- dan ortaya çıkan şeflerden hiçbiri daha fazlasını yapmamış ve bu kadar zoriuklan yenmemiştir. O, birmilleti matem içinde bıraktı. Türklerşimdi dost- lan olan veAtatürk'û kendisinden korkulurbirdûş- man sıfatıyla derin bir hayranlıkla takdir etmiş olan Ingilizlerin bu kadar büyük bir adamın ölümünün, Türkiye ve Avrupa için hasıl ettiği ziyadan (yarattı- ğı kayıptan) dolayı pek ziyade müteessir olduklan- nı bilerek kısmen müteselli olabilirier (acılannın bir bölûmünü azaltabilirier)." Kaynak: 10 Kasım'ın öncesi ve Sonrası/ I.Ü. lle- tişim Fakültesi yayını, Kasım 2003) oerinc(5 cumhuiiyet.com.tr Tip 2 diyabetli anne ve babaların çocukları da diyabet riski altındadır Türkiye Diyabet Vakfı (212)633 51 71