Katalog

S NİSAN 2002 PAZARTESİ CUMHURİYET SAYFA tZLENÎM Mardin, 'DünyaKültür Mirası' kenti olmaya aday Dapdar kıvnhp giden yollar, iç içe geçmiş çarşüar, kemerlerin altından geçen yokuşlar, aşağrya inen yukan çıkan basamaklar, donup dolaşıp, ha bire bir camiye. medreseve, hana. hamama, kilıseve \a da bir e\e dayanryor. ardinliler kolları sıvadıZEYNEPORAL M ordın eşığının guneyınde, o koca, dık dağ kutlesının yamacına bel vermış, sırtını tepedekı Mardın Kalesı'ne da- yamış o gorkemh taş evlet arasında dolaşıp du- ruyorum Dapdar, lavnlıpgıden yollar, ıçıçegeç- mış çarşilar, kemerlenn altından geçen yokuşlar, aşağı ınen, yukan çıkan basamaklar, donup do- laşıp habıre bir camıye medreseye hana, hama- ma, kılıseye ya da bir e\ e dayanıyor Koskoca kesme taş bloklann kelebek kanadı ıncelığınde saydamlaşmasını dantel ya da o\ a gıbı ışlenme- sını yalnız gozlenmle değıl, beynımle de kavra- maya çahşıyorum Muhtesem gösterl Sabahın ılk ışınlanyla bırhkte kendımı dışan atmışüm Sokaklann\ee\lenn,hsacasıtaşınmuh- teşem gostensını ızlemeye Eskı kent de\ bir sah- neden farksız Guneş yukseldıkçe, kentın uze- nnden perde kalkıyor Yanı golgeler kuçuluyor Artık kent spot ışıklan altındadır Ve taşlann. Mezopotamya'ya açılan şıın, muzığı \ e ışık gos- tensı gun boyu surecektır Bu yazıyı, sızı, yeryuzunun belkı de en guzel kentlennden bınnde dolaştırarak surdurebılınm Dunden bugune Sumer, Asur Hurn, Urartu, Pers, Grek, Roma, Bızans, Selçuklu, Artuklu\e Osmanlf nın ızını surup dınlenn, ınançlann kar- deşlığınden bırbınne kanşan ezan sesıyle kılıse çanlannın uyumundan soz edebıhnm Labıren- tı andıran o dar sokaklarda, "Abbara" yanı ustu ozel mulkıyet, altı halka açık tunellerde yolunu- zukaybetmemenınyollannıoğretebılınm Mıd- yat'tan çıkanlan taşın, once yumuşak, ışlemeye çok elvenşh olduğunu, zamanla sertleştığuu, da- yanıklılığının arttığını Mardın ve Mıdyat ev- lennın sıluetını Suryanı, taş ışçılığını ıse Erme- nı ustalara borçlu olduğumuzu Taş ışçılığınde olduğu gıbı gumuşçuluğun, bakırcılığın, çomlek- çıhğın, dokumacüığuı, kuyumculuğun, babadan oğula, ustadan çırağa geçerek suregeldığını O dar sokaklarda, basamaklarda, yokuşlarda taşı- macılığın hâlâ katır v e eşeklerle yapıldığını Her yerde Turkçe kadar Arapça ve Kurtçe konu- şulduğunu, ulkeyı terk etmek zorunda kalan Sur- yanılerın yenı yenı donmeye başladıklannı Ve dahanelerneleranlatabılınm Amayınedehıç- bır şey anlatmış olmam En ıyısı sız gıdıp ken- dınız gorun Kent blllncl Mardın'e daha oncekı gıdışlenmle bu gıdışım arasında gozlemledığım en buyuk fark, (aşağıda gelışen Yenı Kent'ı saymazsak) ınsanlann dına- mızmı oldu Evet, hâlâ dert çok, derman yok Es- kı kent hâlâ kanalızasyona kavuşmamış (Son ıkı yıldır kanahzasyon vapılırken, odenek aynlma- dığı ıçın muteahhıt bırakrp gıtmış) Susuzluk hâ- lâbuyuk bir sorun GAP îdaresı'nın açtığı ıkı ku- yunun bıraz yaran olmuş Ekonomık knz ışsız- lıkbellen bükmuş Ama eskısınden farklı olarak, herkes yakınmakla kalmıyor, tam tersıne herkes kollan srvamış, "biz ne yapabfliri2''ın peşınde Mardın"de kaldığım uç gun ıçınde vah, bele- dıye başkanmdan sokaktakı adama, ışletmecı- sınden meslek sahıbıne, Mıdyat'ta Mor Şmunı Kıhsesı'ndekı Metropoht'ten Deyrulzafaran Ma- nastın'ndakı rahıplere, meslek odalanndan sı\ ıl toplum kuruluşlan temsılcılenne goruştuğum herkes kollan sıvamış, kentbüıncını gelışürmek, Mardın'ın tanhı ve kulturel mırasıru korumak, gelıştırmek uzere harekete geçmış Yerel Gundem 21 projesı çerçevesınde Kent Konseyı'nı geçen yıl oluşturmuşlar Bırleşmış MılleÛerK^lkımTiaPrograrru'nın.Uluslararası Ye- rel Yonetımler Bırhğı'nın desteğı v e koordına- torluğunde projelennı gehştınyorlar Istanbul TeknıkUnıversıtesı, GAP Idaresı'yle surduruyor- larışı MAREV(MardınlılerEğıtımveDayanış- ma Vakfi) başta olmak uzere sayısız sı\ ıl toplum kuruluşuyla bırlıkte çalışıyorlar Proıelennın adı MERDtNAR (Mardın Katılımcı Kentsel Re- habılıtasyon) Buproje ıçınDunyaBankası'ndanJsvıçrehu- kumehnden on mılyon dolar sağlanmış Projey- le ılgılı yapmak ıstedıklen (restorasyondan bel- gesel fılmlere, tunzme yonelık etkınlıklere) oy- le çok şey anlattılar kı ve herkes bu on mılyon dolardan oyle çok soz ettı kı bu para hangı bın- ne yetecek, pek anlayamadım Darius'un antikkenti, Büyükİskendtr'ın yerle bir ettiği Dara Harabeleri'nde... Antik taşlar e\ yapırrunda, yol yapımında kuDanıhvor. Nusaybin-MidyatT ^ v ıllere destan taşın ğ 1 çıktığı, taşm en çok A-*S ışlendığı, taş ışçıhğıyle ve gümuş telkan ışçıhğıyle unlu Mıdyat'ta, hâlâ SIT karan almamadığından, başı bozuk yapılanma sürup gıdıyor Köylerde de yenı yapılanmalar \ar lnsan yapüanrnalan Koylennı terk eden Suryanıler yavaş yavaş donmeye başlıyor (Çayırh, Elbeğendı köylenne orneğın ) Ama terk edılmış e\ lere, korucular yerleşmış Dılekçeler venlıyor, yurtdışmda temsılcıler seçıhyor Muzakereler surüyor Rastladığım, donuş yapanlar, "Bu işin sonu Avnıpa tnsan Hakian Mahkemesi'nde töter" dıyor Mıdyat-Nusaybın arasında 45 kılometrelık, yemyeşıl ovalar, kavaklarla kaplı yamaçlar arasında, dağlar arasında, kı\"nla kıvnla ılerleyen yolda, yanı başınızdan akan "Beyaz Su", Çatak Çayı sıze eşlık eder Bu suyu Mardın'e akıtmak ıçm ellı yıldır konuşulduğunu. ama hıçbır şey yapılmadığını öğrenırsınız Sağda solda tepelerde, terk edılmış ya da boşaltılmış koyler gorur kahrolursunuz "Hayalet evterde" sonmuş yaşamlann ızlen, kararmış taşlardarL, kavrulmuş ağaçlardan yansır Yolun sonunda Nusaybın'e vardığınızda, elınızı uzatsanız Sunye toprağıru tutacak olursunuz Ama uzatamazsmız Mayın doşehdır Tunzm Bankası'nın ılk kredılenyle gerçekleşen ve yırmı yıldır tum yoreye hızmet veren ve hâlâ yorenın en ehenşlı ya da konforlu Nezırhan Hotel'ın sahıbı Aziz DevrinKİ'yı tanımasaydım belkı de Dara Harabelen'nı gormeye gıtmezdrm Darius'un antik kenti, Büvük İskender ın yerle brr ettığı Dara (Oğuz Koyu), tpek Yolu uzennde Rıvayete gore Mezopotamya'mn ılk baraji, ılk sulama kanallan burada Ben ancak zındanı, koprulen, samıçlan, su yollannı ve buradan alınan antik taşlann yol ve koy evı yapvmmda kullanıldığım gorebıldım Mardın-Mıdyat-Nusaybın Üçü arasında gıdıp gelırken hep aynı endışe, aynı tehdıt ınsanlann başı uzennde Demokles'ın Kılıcı gıbı sallanıp duruyordu "Amerika Irak'a sa\ aş açarsa, buralan on \ıl daha kendinı topartayanutz" en çok duyduğum sozdu Yaşlı, genç, her >aşta Kent Konsevı uyeleny- lebırhkteyım Uçgundebır\alıyı beledıyebaş- kanını yanlannakatıp kenti adım adım dolaşıyor- larmış "Daha once sokakta va& gormemiş in- sanlar. çokmutlu ohıvoriar" dıyorlar \lıp da on- lan nereye gıdıyorlar7 Orneğın, projenın ılk aya- ğı olan unlü tanhı Sıpahıler Çarşısı'nın restoras- yonuna Ben de gıttım, gordum Çalışmalar hız- la ılerhyor Kemerlenn altındakı dûkkânlar ona- nlıyor ozgun halıne kaMişuyor. taşın neşesı ye- nne gelıyor Ve dukkânı onanlan, o gun hıçbır şey satılmasa da gelıp ıçınde oturuyor, dukkâna ve çarşıya sahıp çıkıyor "Bu bir toplumsal dönuşüm projesi* 1 dı> orlar "Hepimiz kaulmalryız" dıyorlar Beledıye Başkanı Abdulkadir TutaşL en buyuk destekçı Parasızlıktan yakınsa da (ışçılenne 20 a> maaş odeyemedığı ohnuş ama bın onu terk etmemış onaınandıklanndan)heranKentKon- seyı'nın hızmehne koşuyor Kent Konseyı'nın onunde değıl, sıradan bir nefen gıbı Tanhı Mardın evlennm butık, otel ve ev pan- sı>onculuguna açılması ıçın gınşımler teşvık edı- hyor Nıtekım ben beton otelde kalmam, taş ev- de kalınm dıye tutturduğumda kent merkezın- de, henuz restorasyonu tamamlanmamış ıkı es- kı taş ev ın, daha doğrusu konağın bir araya ge- tınlmesınden oluşan "ErdobaEvteri"nın bir oda- sınayerleştUTHErdoba.Mardın'ıneskıadı,6 Ş/Mz- yıl Asur belgelennde geçıyor) 30 odalı "Erdo- Mardin Çarşdan, kapah kutu». Emeğm kimliğe, kimüğin uygariığa donuştuğü bir labirent ba EvVeri" ve hemen yakınındakı 18 odalı "Şa- tana Evi" mayısta açılacakmış Her ıbsı de ko- numuyla, mımansıyle. taş ışçıhğıyle ınsanı bu- yuleyen yapılar Kent Konseyı tum restorasyon uygulamalan- na katkı sağhyor Ve tum Mardınlıler, şu sırada Kultur Bakanlığı'nın onderlığınde yapılan bir başvoırunun onavını bekhyor Mardın, Bırleşmış Mılletlerın "'Dunya Kültür Mirası" hstesıne aday Kadınlar arasında Bu kez Mardın de, benı en çok kadınlar etkı- ledı GAP îdaresı ne bağlı uç ÇATOM'u (Çok Amaçlı Toplum Merkezlen'nı) gorme orada her > aştan, her bınkımden gelmış kadınlarla konuş- ma firsan buldum Mardın-Mıdyatvolunda Omer- h, Mardın'de EvTen Mahallesı v e Saraçoğlu Ma- hallesı'ndegıttığımbumerkezlerde,okuma->az- ma, becen gelıştırme, dokumacılık, tekstıl ve her konuda pratık bılgıler v e "Kendi tşini Kendin Kur" programı v enlıyor Ulkemızde, ozelhkle Guneydoğu'da kız ço- cuklann okula yollanmama nedenlennı anlat- mama gerek yok herhalde (Yoksa sız, kızlar da okula gıdıyor mu sanıyorsunuz 0 ') Şımdı bu mer- kezlerde, karşımda 20,30 ya da 50 yaşında oku- ma-yazma ogrenen kadınlan dınlerken onlardan çok ben heyecanlanıyorum Kadmlanmızın toplumsal yaşama katılama- malannın nedenlennı de tekrarlamama gerek yoksanınm Yalnız okuma-yazma değıl, elışıya da dokumacılık oğrenırken bıle hâlâ dırenışle karşılaştıklannı anlatanlar da var Evın ışını ak- satmadıklan surece bura>a gelme ıznı olan var Ç ocuğunu komşuya bırakıp gelen v ar Gunde ıkı posta çeşmeden eve bıdonlarla su taşımak ıçın merkezdenaynlanvar Kocasının, babasının, ağa- beyının dırenışıne karşın gelen v ar Gehyorlar, çunku Kendılen anlatsın daha ıyı "Eskiden, evde kördüm. burav^ geidim gozum açddı" ^Tophımagıreırıezdıırua^şlanmaktankor- kanbm,şimdi korkmuv orum. Konuşuyorum. ts- tediğjmi soyluj-orum" "Çarşı\'a çıkınca ana caddevi kullanamazdık, hep ara sokaklardan ge- çerdik. şımdi caddeden başımız dik geçivoruz" "Artık sokaktaküer alıştılar kadın gormeye^ (Omerh'deydık) "Ben haklanmı oğreıunek, haklanma sahip çıkmakıçuıgebyoruınburaya" "Bcn fizibiHte- yi oğrendim. Piyasa araşürması yapüm. Ipliği ucuz verden alnıavi sagladım" "Para kazan- dım ilk defa. Sipariş çoğaldıkça daha çok kaza- ruvorum. Doğrusu buyuk zevk kendi paranı ka- zanmak" "Ençoksıparişkilimegelrvor.Bende kjnmdeyim." "Ben buradaki davanışmavı seviyorunt \rka- daşlariasonsuzbirdavanışmav-ar" "Birflktegc- zileregidhoruz,bizımgezecek başka verimizyok ki" "Tek sosyal aktivıtem burav a gelmek." "Ben sağhkla ügili tıiçbir şey bihniyordum" "Evet, evet, en çok sağhğınuzı korumayı oğren- dik." "BenTurkçeoğrendimburada" "Ençokan- neierinTurkçeoğrenmesılazBnzaten" "Benço- cuğun okuluna yardımcı oUbibnek için geiiyo- rum buraya." "\ alnızdikiş,nakışdeğfl,oturupkalkmayı, ha- reket etmeyi oğrendiın.'' "Gunev doğu kadıru çok beceriklidir, ama hep basânlrnı^.\aruguneşsizkahnışız.Birazışıkgör- duk mu, çiçek açryoruz" Bunu soyleyen Gülba- har'dı Arkadaşlan takılmadan edemedı "Gül- baharşairolacakT "Tek başıma valive çıkıp konuştum. Buraya gelmeseydim, bu cesaretun ohır muydu?" Hasi- nesoylemıştıbunu Otekıler atıldılar "Vahıdede çıkü valive,Medıa daJ"u Ben arokCumhurbaş- kanı'na bile çıkanm. Hiç çekinmem!»" Herbınnınaynoykusuvardı Tekcumleylesoy- lemek gerekırse hepsı oğrendıklen artı değerler dışında, ozguvenlennı kazanmıştı Mardın'den aynhnadan once kadın-erkek, yet- kılı-yetkısız tûm Mardınlılere bu- dılekçe ver- mek geçtı ıçımden Eskı kenti tam ortadan boy- dan boya kesen ana caddenın adım sordum, "Bi- rinci Cadde" dedıler 1 înanamadım' Olacak şey mı bu 1 Yenı kurulmuş kentlerde olabılır Buıncı Cadde, tkıncı Cadde, Uçuncu Cadde 1 Ama dort buı yıl hıç kesınüsız yaşanmış > erleşım merkez- lennde Tann aşkına bıraz duş gucu1