Katalog

SAYFA CUMHURİYET 6 EYLÜL1999 PAZARTESİ 8 D I Ş H A B E R L E R dishab@cumhuriyet.com.tr NİHAYET HARB BAŞLADI Alman orduları dört koldan Leh topraklarına hücuma geçtiler İNGİLTEBE - FRANSA, AlMNYAVA ÜLTİMATdVERC Varşova dün 6 defa bombardıman edıld'ı Leh devlet merkezındckı Tûrk vatandaşları elçılıgımtı tarafınde muhafaza edılıyor, haiL yurdan mûdafaasma Loşmaktatlır Dün Gece 12 de Aîmanya İİe Siyasî Ve Iktısadî Münasebetlerinnzi Kestik tfemtekettmud'kı Almanlelnmsmeloprmklorimtzı ttrlet tU gin mBhle' terttttt Almaaşedaitı lebaamuı da geı- Mıllet Meclts, tarıtıı taraııjifakia w$\ Basvekiîinsöyİedıgı nutuk Atmaa Btıyufc Ekısise 3000 AJIUM S*S»»» !»td«i 5ws»riı« s B $ { a Müttcfilda* KaıiİİUttb Eden Son Âjtai Knvvetkri de Dün Teslim Oldulaı Güney Aimanyada vc Çekosiovakyadaki 3 Alman orttosu dtin öğleden sonra silâhknnı bırakh, muhasamat kcslffi ) Avrupada Harb Bîtfi man Ortlusu Fvvelkı Gt«« inşjİM-e Amenk.- ve bo* > Rusyaya Kayıdsı*. SarUız les!<m OldufuiMi Bıkurfı Harbm sonnna ılân edeeek olan demeç her saal beklemj/or. Nortteç tço> de müzakereler dcvam etmekiedır înöniFnün, bir çocuğun savaş yıllannı kastederek söylediği 'Beni şekersiz bıraktın!' cümlesine verdiği yanıt anlamlıdır 'Şekersiz kaldık; babasız kabnacbk' Evinin yıkıntılan uzerinde ağlayan kuçük bir kız Doğu Cephesu Almanya için sonun başlangKi oJur Savaşın unlü komutanlanndan General Patton Yangının dışında kalışın öykusü Türkıye, uzağı goren ve ustaca uvgula- nan bır dış polıtıkavla. savaş boyunca -go- rece de olsa- tarafsızlığını surdurur, ateşe atılmadığı gıbı ateşın kendısıne sıçrama- masına da dıkkat eder Buvuk LarousseAnsıklopedısı nedayana- rak, Türkıye'nın tutumunu -satır başlanyla- şoylece belırtmek mumkun İtaJva'nın 1939 Nısan'ında Arnavutiuk'a saldırmasıyla, sa- vaş tehdıdı gundeme gırer Türkıye, olası bır saldın>a karşı lngıltere'den güvence arar Ingıltere (12 Mayıs) ve Fransa (23 Hazıran) ıle ılende yapılacak bır bağlaşma antlaşma- sı konusunda bıldınler yayımlanır Sovyet- ler Bırlığı, bu bıldınlen ıyı karşılar, ne var kı, 23 Ağustos 1939'da Almanya ıle bır sal- dırmazlık paktı ımzalaymca, Turkıye zor durumda kalır Dışışlen Bakanı Şükrû Sa- racoğlu başkanlığında Moskova'>a gıden Türk heyetınden Sovyetler Boğazlannortak- laşa savıınulmasmı v e Montreux Sozleşme- sı nın değıştınlerek, Boğazlar'ın, Karade- nız'de kıyısı olmayan ulkelenn savaş gemı- lennekapatılmasınıısterler Buısteklerkar- şısında bır uzlaşma sağlanamaz 19 Ekım 1939'da. Ingıltere ve Fransa ıle Ankara'dabır bağlaşma antiaşması ımzalanır Sözkonusu antlaşmaya gore savaş Akdenız'e yayılır- sa, Türkıye, Ingıltere ıle Fransa'ya yardım edecektır, Turkıye saldınya uğrarsa, Ingıl- tere ıle Fransa yardımına koşacaklardır Savaş 1940'da ttalya nın katılmasıyla, Akdenız e atlar Ancak tngıltere, bu aşama- da Türkıye'nın savaşa katılmasını uygun bulmaz, Turkıye de savaşa gırme nıyetınde değıldır Ocak 1941 'den sonra Alman ordu- lan Balkanlar'a saldınnca, Ingılızler, Türkı- ye'nın savaşa katılmasını ıstemeye başlarjar Balkanlar'ı ele geçıren Almanya. Sojıyei* ler'e karşı açacağı savaş ıçm guney cephe- sını korumak amacıyla. Turkıye'ye saldır- mazlık paktj onenr ve antlaşma 18 Hazıran 1941 'de ımzalanır Avrupa da Alman yavıl- ması, Türkıye'de ırkçı ve turan- cı akımlan güçlendmr 22 Hazu-an 1941'de Alman- va'nın Sovyetler Bırhği'nesaJdır- masL Turkıye ye rahat bır soluk aldınr Sovyetler tngıltere ıle bırlıkte Turkıye yebırortakno- ta vererek (10 Ağustos 1941), MontreiK Sozleşmesı'ne ve Tur- kı>e'nın toprak butunluğune saygı gostereceklen konusunda guvence ve- nrler Bu arada Almanya, Turkıye'den krom almak ıçm gınşımde bulunur Ingıltere'ye satılmakta olan kromun 90 bın tonunun Al- man>a'ya satılmasına karar venlır Amen- ka Bırleşık Devletlen ıse, bu satışa şıddetle karşı çıkar ve Türkıve'ye yaptığı sılah yar- dımmı bır sure keser Ancak Rooseveit'ın, Tur- kıye savunmasının, ABD savunması bakımın- dan onemlı olduğunu belırtmesı uzenne, Türkıye'nın de Ödunç Verme ve Kinüama Kanunu'ndan \ararlanmasına ızın venlır Savaşın Almanya aleyhme dönmesınden sonra, 1943 ılkbahannda Muttefıkler Tur- kıye'vı Almanv-a'ya karşı savaşa sokma gı- rişimlerine hız veririer. tngdtere Başbakanı Churchıll Adana vagelerekCumhurbaşka- nı lnönü ıle buluşur ve Muttefıkler'ın ıstek- lennı ıletır ona, Turk ordusuna araç ve ge- reç sağlanacagım soyleT lnönü, ordunun sa- vaşa hazır olmadığım, Almanya ıle savaş ha- lınde Bulganstan ve Ege adalanndan saldı- racak Alman ordulannın Boğazlar'ı ele ge- çırebıleceğmı ılen surer (30 Ocak 1943) Italya'nın savaş dışı kalmasından sonra, Turkıye'ye savaşa gırmesı ıçın yapılan bas- kılardahadaartar Ancak Quebec Konferan- sı'nda (17 Ağustos) bır araya gelen Roose- velt ıle Churchıll Turkıye nın henuz savaşa gıremey ecek durumda olduğunu kabul eder- ler ve goruşlennı Turkıve'nm savaşa gır- mesmı ıste>en Staiın'e karşı da savunurlar Türkıye, Bınncı Kahıre Konferansı'nda In- gıltere'mn üs ıstemlennı gen çevınr (5-6 Kasım) Kahıre'de yemden buluşan Roose- velt ıle Churchıll, tnonu'yu de davet ederek, ondan Türkıye'nın savaşa katılmasını ıster- TARIHIN EN BUYUK YANGINI ler înönü, Balkanlar'dakı Alman ordulannın gücünden soz ederek bu ordunun kısa süre- de Trak> a ve Boğazlar'ı alacağını, bu durum- dan da, bolgeye daha sonra "kurtana" ola- rak gelecek Sovyetler'ın vararlanacağını an- latır Turk ordusuyetenncedonatılırsa sava- şa gırebıleceklennı soyler Türkıye'nın ıste- dığı araç ve gereç çok fazla görulür, onlann teslımının uzun süre alacağı ve Türkıye'nın vakıt kazanmak ıstedığı one surülür Turkı- ye'ye yapılan yardım tumuyle kesılır Bazı Alman savaş gemılennm Boğazlar'dan sıvıl gemı gıbı geçmesı olayı da (Hazıran 1944), Muttefıkler ıle ılışkılen olumsuz etkıler ve Dışışlen Bakanı Numan Menemendoğlu ıs- tıfa etmek zorunda kalır Muttefıklenneleş- tınlenne konu olan Almanya'ya krom sat- şı, ücaret anlaşmasının süresmın dohııasıy- la, sona erer Muttefıklenn Normandiya çıkarmasryla "Ikinci Cephe"yı açmalanndan sonra, 2 Ağustos 1944'te Almanya ıle ılışkıler kesı- lır Onu, 6 Ocak 1945'te Japonya ıle tıcarî ve sıyasal ılışkılenn kesılmesı ızler Şıibat 1945'te toplanan Yalta Konferan- s^nda, Sovyetler Bırlığı, NfontreiK Sözleş- mesı'nın degı^tınlme'si ısteğını behrtır an "Tûak, nasıl bır değışıktık ıstedığmı savaştan sonra toplanan Rotsdam Konferansı'nda açık- layacaktır Yalta Konferansı'nda venıkuru- lacak bır uluslararası örgüt ıçın San Frands- T ürkiye, bu korkunç yangının dışında kalır. Ne var ki, onun iktisadî, sosyal, siyasal ve ideolojik bütün etkılenne uğrar. 1945'ten sonra gireceği yeni yolda onlann da etkisini taşıyacaktır. co'da bır toplantı yapılması ve bu kurucular toplantısına, yalnız Almanya'ya savaş ılan et- mış ulkelenn katılması karan alınır Bunun uzenne Türkıye, 23 Şubat 1945'te, Alman- lann teslim olmalanndan (7 Mayıs) kırk uç gun once Almanv,a'>a savaş ılan eder ve San Francısco'ya resmen çağnlır ve Bırleşmış Mılletler orgütü kurucu uyelen arasında yeT alır Özetle Turkıye, altı yıl süren bır yan- gının dışında kalmayı başarmış olur Bu başanda en büyuk pay. hıç kuşkusuz îsmet lnönu'nundur Savaşın etklledlği ulke 1945 'te çok partılı yaşama geçtıkten son- ra, bır seçım gezısınde, halkın ıçınden bır ço- cuk da -babasının yanmda- eleştınye katılır ve savaş yıllannı kastederek îsmet Inönu'ye "Benişekersizbıraktın!'*der Paşa'nın,yav- runun > anağını okşavarak verdığı yanıt un- ludur "Seni şekersiz bıraktnn, ama babastz bmkmadım!'' Ateşe batmış bır dunyada, Turkıye, yan- gına dalmasa bıle, kavurucu bütun etkılen- nı duyar Başta ekonomıde Özel gınşıme on- culuk tanınan 2O'Iı > ıllardan sonra, 1929-30 Dünya Ekonomık Bunalımı 'nın arkasmdan, pek de gerçekçı bır seçımle, "devlet oncülu- ğünde kalkınma modeh" temel alınrnıştır Lstelık > 'planlıbırekoııomi''dırbu 30'luyıl- larda, göz alıcı bıçımde, bır yerde Sovyetler'm de desteğıyle ılk devlet fabnkalan boy atar Anadolu'da Sanayıde"oıısazofanaz''bıralt- yapıdır bu Semerelennı de venr Savaş, bu surecı baltalar Dışahmla dışsatım en aşağı düzeylere ıner- ken ulke "j'okhıklar ulkesi" olup çıkar Bu- nun berabennde getodığı karaborsa, savaş zen- gınlen, ıkbsadî ve sosyal yaşamı kemınne- ye başlar Ama ne olacağı bellı olmadığı ıçın, en başta, ıçerde bûyük bir ordu sılah altın- da tutulur Zordakı Hazıne, "Varhk Vergi- sPne kadar başvurur, ama yuzüne-gözüne bu- laştınr Savaş boyunca, sanayı ve tanm yuzüstü ka- lır, yurt kalkınması buyük darbeler yer Ama öte yandan kulturel kalkınmanın gözalıcı or- neklenkonurortaya Ko\ Enstrtûkri ıle Dûn- ya klasikJerinı düimize kazandırma atılımı, bunlann ılk akla gelenlendır Ne var kı, bu atılımlara karşm, yurt genelındekı yoksullaş- manm yanı sıra, fikır yaşamındala tersme sav- rulmalar da tam bır tehlıke olup çıkar Sa- vaşta bır süre Alman başansı, kâfalan çeler ve Sovyet düşmanlığının da etkısıyle "faşist düşünce" başmı alır gıder Savaş öncesmm -gorece- liberal havasından eseryoktur ve Tür- kıye'nın sonrakı yıllannda da ağırlığım du- yuracak "faşist mayalanma" kıvamındadır Sosyalizm. tam anlamıyla bu- "zabıta vaka- a" olup çıkar O yıllarda polısuı yakın go- zetımmdekı ve zaman zaman ışkencesı al- tındakı sosyalıstlenn samımı düşuncesı, as- lında ulkelennde komûrust bır rejımın kurul- masmdan çok sosyal adaletm yerleşmesıdır "Sovjetler Bıriığı'ne yandaşhk" ıse o yıllar- dakı tüm ılencı dünyanm tavnna uygundur Çünkü kapıtalızm, 1917'den ben Sovyetler Bırlığı'ndekı gelışmenm yemmlı düşmanı- dır Ama butün dunyada, flena aydınlann go- zunde Sovyetler Bırlığı'nın varlığı, yalmz sosyalıst düşunce adına kazanılmış bır mev- zı değıl, faşızme karşı bır kale anlamım ta- şır O yıllarda a>dm olmak, en başta "anti- faştst" olmaktır Türkıye'de ıse, antıfaşist kovuşturulur, faşist ıse "Turkmyiiyeçtüiği'' adına, el usründedır Bugözk görulür yozlaşma, yalmz jktıdar dışında değd, ıktıdann katları arasındadır da Cumhunyet'ı kurup devnmlennı yap- mış olan sıvıl-asker aydın zümrenın eskı dı- nlığı kalmamıştır, "sol''dan çok "sag"a do- nüktüryüzü N ıtekım, savaşın hemen er- tesınde gınlen "çok partili" yaşamda bu eğılımın etkısı gorulecektu' 1945'te çeşıtlı paruler kurulurken, doğal ola- rak "sofcu" partıler de kuru- lur Ordann ıçınde ıkısı, Şefik Hüsnü'nün Türkıye Emekçi veKöyhı Parosi ıle EsatAcH'ın Sosyalist Parö'sı ılk akla gelenlerdır ve ıkı- sı de gerçekten solcu ve cıddı partılerdır Ne var kı, zamanın sıkıyönetımınce çok geç- meden kapatılırlar Nıçın? Çunku, çok partılı vaşama geçmek ısteyen- ler, "solsuz bir demokrası'' arkasındaydılar Batıuygarlığındanvanaıdıler amaBatıuy- garlığı ıle "soisuz demokrasrmn uzlaşma- > acağını bılmıyorlardı daha doğnısu -sınıf- sal çıkarlan açısından- bılmek ıstemıyorlar- dı Behrtmekgerekırkı, "sol''dan,sadece Sov- yetler Bıriığı'ne komşu olduğumuz ıçın de- ğıl, "soPun, kendılennden daha başka şey- ler söyleyıp halkın gözünü açmalanndan korkmuşlardır Öyle olduğu ıçın de, demok- rasıye gıdılmelıydı, ama halkın dışında, ege- men sımflann kendı ıçınde bır oyun olarak kalmalıydı bu Nıtekım, o gün ve uzun yıl- lar öyle kalır Türkıye'nın iktisadî, sıyasal ve kültürel yaşamından yığınla şeyı de alıp go- turerek DemokratParndeoortamdadoğar (7 Ocak 1946) ve ıktıdara yürur Özetle, tkıncı Dun>a Savaşı, başka ulus- lann tanhınde olduğu gıbı, Türkıye'nın ta- rıhındedebırdonumnoktaalır Yuzyılın ıkm- cı yansında Türkıye'dekı gelışmeler, savaşın yol açtığı sımfsal değışıklığın ve savaş son- rasındakı yenı dunyanın etkısı altında olacak- tn, açıkçası, Türkıye kapıtalıst blokta yen- nı alacak, emperyalızmınbır tür uydusu olup çıkacak, en başta da, -1923 Devnmı'nın ese- n olan ve çağdaş dunyada onu bıncık kılan- "yön"unü yıtırecektır Bu hazın değışıklı- ğin en büyük gunahı da, 1950'den başlaya- rak Türkıye'de ıktıdara gelmış olan güçlenn boynundadır ~BİTTİ Savaşın son gunlerinde, tunelden çıkanlan bir Alman askeri ingUiz özel buüğine mensup askeıier Yıkuıülann uzerinde iki asker So\\et askeri, Rekhstag vıkınolannın ustune Kml Bayrak dikiyor tsmet tnönü. Churchıll ve RoosveH'le Kahire Konferansı'nda Eve donuş yohındaki asker, sigarasuu keyifJe rüttürecek