Katalog

23 MART 1989 CUMHURİYET/9 Bütün iktidar başkanlara IST4JNBUEDA YEREL POLinKA VE BÜYÜK ŞEHİR Dr.Nihal Kara HAZIRLAYANLAR: Belediyede seçilmiş meclisler karar almada ne kadar etkili? Dr.Sema Köksal (Marmara Üniversitesi) (Marmara Üniversitesi) Büyükşehir Belediye Meclisi'nin, kentin bütününü ve geleceğini ilgilendiren makro ölçekli kararlann alınması ve uygulanmasında etkisiz ve güçsüz olduğu görülüyor. Yürütme organı niteliğindeki encümende meclisin hiçbir temsilcisinin bulunmaması ve başkamn dışında tümüyle atanmış kişilerden oluşması bu güçsüzlüğün başlıca işareti. kimlerdir? Ilçe belediye başkanları ve ilçe belediye meclislerinden gelen üyelerden oluşan meclisin, formel karar alma organı olmakla birlikte, başkana tamnmış olan veto, tadilen tasdik ve bazı durumlarda re'sen karar alma gibi yetkilerden dolayı "güçsüz" olduğu görülebilir. Meclis üyelerinin ilçelerden gelen kararlann büyükşehirden geçmesinde etkili olduğu bir önceki bölümde açıklanmıştı. Buna karşılık, meclisin kentin bütününü ve geleceğini ilgilendiren makro ölçekli kararlann alınması ve uygulanmasında etkisiz ve güçsüz olduğu gözlemlenmiştir. Yürütme organı olan encüraende meclisin hiçbir temsilcisinin bulunmaması ve başkan dışında tümüyle atanmışlardan oluşması bu güçsüzlüğün bir başka işaretidir. İki Büyükşehir belediyesi, büyük organ arasındaki ilişkiyi tek başehir belediye başkanı (başkan), şı na başkan sağlamakta, bu dubüyükşehir belediye meclisi (mec rum da başkamn merkezi konulis), büyükşehir belediye encüme munu güçlendirerek meclisin güni (encümen) ve büyükşehir bele cünü azaltmaktadır. diye teşkilatından (belediye) oluşmaktadır. Başkan hem karar alDiğer yandan yasaya göre oluşma organı olan meclisin hem de turulan genel sekreterlik de başyürütmenin (encümen ve beledi kanı güçlendiren bir başka kuye) başıdır. rumdur. Başkan adına, onun soBu sistemde başkan karar alma rumluluğu ve direktifi altında hizve yürütme organlarının başı ola metleri yürütmekle görevli olan rak iki organ arasındaki eşgüdü genel sekreter, tıpkı diğer burokmü ve iletişımi sağlayan, enfor ratlar gibi atama ile gelmektedir masyon ağuun meıkezinde ve tüm ve meclis karşısında hiçbir sorumyetkilerin kendisinde yoğunlaştı luluğu yoktur. Belediye teşkilatınğj kişi olarak göze çarpmaktadır. da başkandan sonra en yetkili kişi Bir başka deyişle büyükşehir dü konumunda bulunan genel sekrezeyinde başkan merkezli bir ikti terin başkan adına da olsa mecdar yapısı görülmektedir. Bu ik listen daha fazla fiili iktidara satidar yapısının diğer aktörleri hip olduğu görülmektedir. Nite3030 sayüı yasaya göre oluşturulan büyükşehir yönetimi bir yanda seçilmişlik esasına göre ilçe belediyelerinin kurıılraasıru, dolayısıyla göreli bir yerelleşmeyi öngörmüş, bir yanda da makro ölçekli önemli karar ve uygulamalann büyükşehir belediyesi düzeyinde merkezileştirilmesine yol açmıştır. Büyükşehir belediyesi ile ilçe belediyeleri arasında "biyerarşik" bir ilişki öngören bu model, başkana verilen önemli yetkilerle büyükşehir belediyesinin kendi içinde de "merkeziyetçl" bir iktidar yapısını beraberinde getirmiştir. Bu yapıyı daha iyi anlayabilmek için büyükşehir belediyesindeki organları ve bunlar arasındaki ilişkileri kısaca gözden geçiretim. Keııtln makro pianlan Metfo gibi, kanaRzasyon gibi kenti makro düzeyde ilgilendiren konuıann planlaması, Buyük Şehir Meclisi nın ılgısini çekmiyor. kim gerek encumenin oluşumu ve genel sekreterin konumu, gerekse başkamn yetküeri meclis üyeleri arasında yaygın olarak eleştirilmekte ve 3030 saydı yasada bu konularda değişiklik yapılması talep edilmektedir. Belediye içindeki iktidar yapısını ve bu yapı içinde meclis üyelerinin kendi konumlannı nasıl algıladıklarını değerlendirmek için sorulan sorulara alınan cevaplar da başkan merkezli iktidar yapısını desteklemektedir. Örneğin belediye içinde en etkili konumda bulunan üç kişinin adını vermeleri ıstendiğinde üyeler ilk iki sıraya başkan ve genel sekreteri koymuşlardır. Belediye içinde kendi konumlannı değerlendirmeleri istendiğinde ise üyelerin yaklaşık üçte ikisinin meclis üyeliğıni etkili bir konum olarak değerlendirdikleri ve bu noktada iktidar ve muhalefet arasında bir fark bulunmadığı görülmüştür. Ancak "etkilUik ' kavramınm farklı biçimlerde algılandığı gözlenmiştir. Kendi konumlannı etkili olarak görenlerin üçte ikisi bundan "kararlara katılma", "muhalefet yapma" gibi meclis içindeki faaliyetlerini kastederken, üçte biri belediyede "iş lakibi" açısından etkili olduklarını belirtmişlerdir. Meclis üyeliğinin "etkisiz" bir konum olduğunu ifade eden üyelerin büyük bir bölümü ise başkamn aşırı yetkilerle donatılmış olduğunu ve meclisin denetim işlevini yerine getiremediğini vurgulamışlardır. Bir grup üye ise "is takibi" açısından büyükşehir belediye meclisinde önemli engellerle karşıiaştıklarını, buna karşılık ilçe belediyelerinde daha etkili olduklarını söylemişlerdir. Büyükşehir belediyesindeki karar alma süreci de başkamn merkezi konumunu desteklemektedir. Bilindiği gibi meclis hem ilçelerden gelen hem de büyükşehir belediye teşkilatı içinde geliştirilmiş olan kararları görüşme yetkisine sahiptir. Bu kararlar ilgili müdürlükler kanahyla başkana gelmekte ve başkan bunları meclise getirmekte ve meclis de ilgili komisyona havale etmektedir. Komisyonlarda görüşülen kararlar tekrar meclise gelmekte ve burada görüşülüp karar alındıktan sonra başkamn onayı ile kesinlik kazanmaktadır. tstanbul büyükşehir belediye meclisinde bulunan muhalefet temsilcileri, komisyonlarda görev alamadıklan için kararlann oluşturulması sırasındaki tartışmalara katılamamakta, aynca iktidar partisi komisyondan gelen kararlan ANAP grubunda görüştükten sonra "grup karan" olarak meclisten geçirdiği için, muhalefetin meclis görüşmeleri sırasındaki önerileri de pek dikkate alınmamaktadır. iktidar partisine mensup üyelerin karar alma sürecindeki rolü ise, meclis karanmn başkamn onayı ile yürürlüğe girmesi, başkamn veto ve tadilen tasdik yetkisi ve yürütme organı olan encümenden dışlanmış olmaları nedeniyle kısıtlanmış durumdadır. Türkiye'de uygulanmakta olan büyükşehir yönetimi modeli iki kademeli olması açısından Tokyo, Toronto, Paris vb. gibi metropoliten kentlerde görülenlere benziyorsa da buralarda karar alma ve yürütme organlannın birbirinden ayrıldığı görülmektedir. Istanbul Büyükşehir Belediyesi'nin iç işleyişi ise ABD'deki bazı büyük kentlerde görülen "güçliı başkanzayıf meclis" sistemini anımsatmaktadır. Etnik ve ırksal açıdan heterojen, kent merkezinin çöküş halinde olduğu ve yoğun kentsel sorunlann bulunduğu ban büyük kentlerde görülen bu sistemde geniş idari yetkilere ve önemli bir politik kişiliğe sahip olan "başkan" sistemin odak noktasını oluşturmaktadır. Dünyadaki tüm metropollerde gittikçe büyüyen ve karmaşıklaşan kentsel örgütlerin gerektirdiği uzmanlaşmanın ve bilgi birikiminin seçimle gelmiş yöneticilerin karar alma sürecindeki konumunu geri plana ittiği, karar alma ile yürütme arasındaki mesafenin azaldığı ve başkanların genellikle belediye teşkilatlan içindeki burokrat teknokrat kadrolarla kararları oluşturup uygulamaya Belediyecilik: bizim işimiz K E N T E , MAHALLEYE, BELEDÎYEYE DEMOKRASİYÎ BÎZ GETÎRİRÎZ. YOLSUZLUK, HıRSıZLıK VE TALANıN KÖKÜNÜ BIZ KAZıRıZ, PAHAUUK ALTıNDA EZILEN HALKıMıZA BIZ KOL KANAT GERERIZ. ULAŞIM SORLNUNU ÇAĞDAŞ SİSTEMLERLE BİZ ÇÖZERİZ. YAŞAYANIARA BİZ SAHİP ÇIKARIZ. GECEKONDULARDA OAĞUK HİZMETLERİNİ HALKIMIZIN AYAĞINA BİZ GÖTÜRÜRÜZ. (jENÇLERİMİZE SPOR OLANAKIARINI BİZ VERİRİZ. ÇEVREYE, DOĞAYA, KÜLTÜRÜMÜZE BİZ SAHİP ÇIKARIZ. Ç Ü N K Ü BIZ, DEMOKRATıZ. KATHıMCıYıZ. EŞITLIKÇIYIZ, TOPLLMCUYıJZ, INANÇLıYıZ. URETKENİZ, ÇAĞDAŞIZ. İşte bunun için BÜTUN OYLAR SHP'YE SHP Prof. Dr. NURETTtN SÖZEN tstanbul Büyukşehır Beledıye Başkan Adayı koyduğu yaygın olarak gözlem duğunda bu kararlann oluşturullenmektedir. Bu doğrultudaki ge ması, haarlanması, meclise sunullişmeler, "secilmişler ne yapa ması, meclis karanndan sonra uycak?" sorusunu gündeme getirir gulanması gibi konularda önemken, bilgi birikimi ve uzmanlığın li yetki ve görevlere sahiptir. Kabir iktidar kaynağı olduğu ve bu rar alma sürecinde belediye teşkina sahip olan "teknokratlar"ın latı içinde "teknokratik" bir enkentsel yönetim örgutlerinde ay gelin bulunmaması, başkangenel rı bir iktidar odağı olarak ortaya sekreterencümen uçlüsünü bu tür kararlann üretilmesi ve uygulançıktığı ileri sürülmektedir. "Secümişlerin iktidarsızlığı" masında çok önemli bir konuma olgusunun dünyadaki diğer bü getirmektedir. Bir başka deyişle, yuk kentlerin yönetim örgutlerin kararlann oluşturulmasında başde de yaygın olduğu görülmekte kan, uygulanmasında ise başkandir. Ancak lstanbul Büyükşehir genel sekreterencümen üçlüsü Belediyesi'nde, "bürokrat tek büyük ağırlık kazanmaktadır. nokrat" kadroların da etkili olaBelediye içindeki başkan mermadıklan gözlemlenmektedir. kezli iktidar yapısı, söz konusu Turkiye'deki belediye sistemi planlama ve yatınm kararlanyla nin "merkeziyetçi" yapısının en doğrudan ilgili gruplarla başkamn belfrgin ozelliği belediye persone ilişkisini ön plana çıkarmaktadır. linin birçok bakımdan merkeze Bu kararlardan etkilenenler zarar (Ankara) bağlı olmasıdır. Yerel gören gruplar (örneğin, Haliç'ten yönetimlerle ilgili çevrelerin sü uzaklaştınlan konut sahipleri), ya rekli olarak gündeme getirdikleri da yararlananlar (örneğin otogar, "yereHeşme", ya da her belediye yol, kıyı şeridi düzeniemesi gibi nin kendi kadrosunu oluşturma yatınmlar nedeniyle büyük •ulaşım isteklerinin ne kadarınin merkez ve inşaat şirketleri) olarak grupden gelen bürokratik etkilerin landırılabilir. Ortak çıkarlar etraazaltılmasına, ne kadarınin "et fında örgütlenme geleneğinin zakin ve akılcı" bir belediye bürok yıf olduğu bir toplumda birincirasisinin oluşturulmasına yönelik lerin örgütlenmelerinin ne derece olduğu pek bilinmemektedir. An güç olacağı tahmin edilebilir. Kalcak belediye bürokrasisi ile ilgili dı ki, mevcut karar alma sürecinkonular tartışıldığında "belediye de bu gruplann devreye girebilmepersonelinin Ankara (arafından leri de oldukça zordur. atanmış olması" ve "yetişkin ve Diğer grupta olan büyuk şirketkonunun ehli uzmanlann azlıgı" ler ise, özellikle ihale sisteminin de en çok gündeme getirilen sorun etkisiyle, önemli bir konumdadır. lardandır. Bu nedenle, uzmanlık Büyükşehir belediyesinin üretim ları ve teknik bilgilerine dayana ve kârlıhkla doğrudan ilgili kararrak belediyelerde etkili konumda lar almasına olanak veren yeni yabulunan güçlü bir bürokrattek sal düzenlemeler, bunlardan etkinokrat kadronun \arlığı tartışma lenecek olan büyuk şirketleri bekonusudur. lediyenin muhatabı, durumuna Kentleşme deneyimi daha eski getirmiştir. thale ile firmalara iş ye dayanan birçok toplumda kar verilmesi yanında bazı alanlarda maşıklaşan kentsel işlevleri düzen belediye özel sektörun de ortak ollemekle görevli kentsel yönetim duğu şirketler kurmuştur. Bunun Srgütlerinde söz konusu bürokrat yanında zaman zaman belediye teknokrat kadroların büyük bir deki "eleman yetersizliği" gerekbölümünü, gerek günlük hizmet çesiyle büyük ölçekli planlama falerin görülmesi gerekse de gelece aliyetlerinin de buyük firmalarz. ğe dönük kararlann alınmasında ihale edildiği bilinmektedir. köklü bir geleneğe sahip olan Başkanla buyük firmalar ara"planlama örgütü" içindeki plansındaki bu ilişkilerin niteliği necılar oluşturmaktadır. Bu profesdir? Söz konusu ilişkiler, ilk bayonel kadrolar basit bürokratik kışta, kurumsallaşmamış yüzyürutinleri işletmekten öte yeni inisze niteliği ve karşılıklı çıkar temeyatifler yaratarak politikalar üretline dayalı olmasından dolayı mektedir ve dolayısıyla karar alTürkiye'de yaygın olarak gözlemma sürecinde önemli bir konumlenen patronaj (patronyanaşma) da bulunmaktadır. ilişkisini anımsatmaktadır. Ancak İstanbul orneğinde ise, büyükpatronaj ilişkisinin, tanım gereği, şehir belediyesinin bugüne kadar servet, statü ve güç açısından eşitgörülmedik olçüde buyük kentsel siz konumda bulunan taraflar yatırımlara giriştiği ve adeta bir arasında kurulduğu ve genellikle Varın: Alternalifi "yerel yatınm bürosu" gibi çalışmodernleşme sürecindeki toplum var mı? tığı gözlemlenmektedir. Bu ölçekteki kentsel yatırımların sonuçları itibanyla il sınırlarını aşan etİSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞLETME kileri olacağı duşunülürse bu faFAKÜLTESİ İŞLETME İKTISADI aliyetlerin çok taraflı ve bütüncul bir ele alışla fiziksel, sosyal ve ENSTİTÜSÜ'NDEN ekonomik planlama ile birlikte BİLGİSAYAR SİSTEMLERİ, yürütülmesi gereği ortaya çıkPROGRAMLAMA DİLLERİ EĞİTİM maktadır. Oysa İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nde bu görevi yePROGRAMLARI BAŞLIYOR rine getirecek olan Nazım Plan Günümüz işletmelerinde yönetim, üretim, muhasebe, fınans, persoBürosu lağvedilmiş, belediye bunnel vb. konularda bilgi yükü giderek artmakta ve bu bilgılerin kullayesindeki planlama bürosu ise sanımı ve saklanması büyük bir önem kazanmaktadır. Aynca bu bilgidece mevzii plan değişiklikleriyle lerin salt insan gücu ile değerlendirilip kullanılabilir hale dönüştüuğraşan bir teknik büroya dönüşrülmesi de kuruluşlara zaman kaybı yanında maddi yükler getirmektürülmuştur. Bu nedenle kentin tedir. Bu amaçla enstitümüz BİLGİSAYAR SİSTEMLERİ, İŞLETİM bütününü dikkate alarak kararlaSİSTEMLERİ ile birlikte BAS1C PROGRAMLAMA DİLtnde Özd nn etkı ve sonuçlannı uzmanlığıIndeks Programlanm (FABS, ISAM, FILE gibi) Kullanma ve Cobol na dayanarak gösterebilecek bir Programlama Dili için eğitim programıru başlatacaktır. teknokrat kadro fiilen mevcut deProgram her katılana bir bilgisayar verilmek suretiyle yürütülecek ve katılımcılara sertifıka verilecektir. ğildir. Danışmanlık kurumunun Program hafta içi 20 Mart 1989 Pazartesi, hafta sonu da 18 Mart da söz konusu işlevleri yerine ge1989 Curaartesi başlayacak ve aşağıda gösterilen saatler arasında uytiremeyeceği açıktır. gulanacaktır. Sonuç olarak, karar alma yetHafta içi: Basic Programlama Dilinde Indeks Programlannı kisi kısıtlanmış "zayıf" bir mecKullanma lis karşısında tüm önemli yetkileri (17.0021.00 5 gun 100 saat) Hafta sonu: Cobol Programlama Dili kendisinde toplamış olan başka(9.0O15.O0 2 gün 100 saat) mn, kentin butununu ve geleceğiProgramın yeri ve daha fazla bilgi için: ni ilgilendiren uzun vadeli makI.Ü. lşletme Fakültesi ro projeleri uretirken belediye örİşletme tktisadı Enstitüsü gütü içinde yer alan bir teknokHisarüstüRumelihisarı İSTANBUL , rat kadroya da dayanmadığı orTelefon: 165 97 50 / 266264 165 98 91 165 97 61 taya çıkmaktadır. Kendisi de seBasın: 18794 çilerek işbaşına gelmiş olan başkamn "uzman" olmadığı düşünülürse, büyuk ölçekli kentİngiltere'de İngilizce'yi ucuza sel yatınm kararlarının nasıl bir SATILIK öğrenmek için guvenilir tek karar alma modeli çerçevesinde 450.000 K. cal T.S.E'li, yol AUPAİR'lik yapmaktır. oluşturulduğu ve kentin geleceğikömurlü Kazancıoğlu yapımı İlgilenen 1727 yaşları ne kimlerin yön verdiği ilginç bir kullanılmamış, yarı fiyatına arasındaki lise mezunu soru olarak karşımıza çıkmaktakalorifer kazanı bayanlar Türkiye'nın ilk Audır. Tel: 528 06 28 Pair acentesi Derin Limited'e başvunınuz. Yukarıda da belirtildiğı gibi kaBeşiktaş, Mazharpaşa Şebekemi yitirdim. rar alma ve yurutme organlarının Sokak 2/9 Hükümsuzdür. başında bulunan başkan, büyük 1158 53 42 1161 43 87 SERAP KUBAT kentsel yatırımlar söz konusu ol larda ağaköylü, tüccarköylü, partinin yerel örgütüyoksul gruplar arasındaki ilişkileri kapsadığı duşünülduğünde, bu mekanizmanın özellikle kente sonradan göç etmiş olan gruplann yoğun olarak yaşadığı ilçeler için geçerli olabileceği söylenebilir. Belediye ile büyuk yatırımcı şirketler arasındaki ilişkileri ise farklı bir çerçeve içinde ele almak gerekir. İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nde formel karar alma organı olan meclisin uzun vadeli makro projeler Uretilmesindeki etkisizliği ve teşkilat içinde teknokrasinin yokluğu daha önce vurgulanmıştı. Bu durumda, bu düzeydeki karar alma surecinin diğer aktörlerinin kimler olduğu sorusu karşımıza çıkmaktadır. Araştırma sırasında başkamn ilişkide olduğu büyük firma temsilcilerinin karar alma surecinin "inforrael aktörleri" haline geldikleri izlenimi edinilmiştir. Bu izlenım birçok Batı ülkesinde, yerel yönetimlerin üretim ve kârlıhkla ilgili kararlar aldığı durumlarda gözlemlenen "korporatist karar alma modeline dognı bir gidiş mi var?" sorusunu sormamıza yol açmıştır. Bu modelde kararlar önemli toplumsal çıkarlar ve devlet kurumlan arasındaki pazarlık surecinin sonunda oluşur ve bu anlamda faşizmdeki devlet korporatizminden farklıdır. Korporatist karar alma modelinin kurumsallaşması temel toplumsal çıkarların doğrudan temsil edildiği ve politikalann aynmcı olarak uygulandığı geçici ya da yan özerk kurumlar yoluyla olur ve oluşturulan politikalarla önemli yatırımlarla ilgili ve yüksek birikim potansiyeli olan firma ya da sektörlere ayrıcalık tanır. Birçok ulkede, özellikle yapı değişikliği yaşayan büyük kentlerde başlangıçta çeşitli firmalarla kurulan informel ilişkilerin giderek kurumsallaştığı ve örneğin Ticaret Odası gibi kuruluşlann temsilcileriyle belediyenin temsilcilerinden oluşan ara kurumlar yoluyla Ticaret Odasının zamanla karar alma sürecine dahil edildiği gözlemlenmiştir. İstanbul Büyükşehir Belediyesi içinde gözlemlediğimiz belediye (başkan) ile büyük firmalar arasındaki informel ilişkilerin ileride nasıl bir biçim alacağıru bugünden öngörmek zor. Bunun önemli bir nedeni de, belediyenin makro ölçekli karar ve uygulamaları üzerinde bulunan "sis perdesi"dir. Araştırma sırasında buyük ihalelerin kararlaştırıldığı encümende meclisin hiçbir temsilcisinin bulunmamasından dolayı buradaki işleyiş hakkında bilgi edinmek mümkün olmadığı gibi, başkan ve encümen üyeleri ile görüşmek de mümkün olmamıştır. Büyükşehir düzeyinde yetkilerin tek kişide yoğunlaşmış olması, son yıllarda gözlemlendiği gibi büyük kentsel yatırımların hızlanmasına ve kentte göze çarpan fiziksel yapı değişikliğine yol açmıştır. Ancak kent bütününü ilgilendiren makro ölçekli karar ve uygulamalarda belediye içindeki seçilmiş temsilcilerin ve teknokratbürokrat kadrolann etkisizliği ve büyük firmalarla belediye arasındaki ilişkilerin informel niteliği büyük şehir belediyesinin faaliyetleri ile ilgili olarak önemli soru işaretlerine yol açmaktadır. Son yıllarda basında yer alan rüşvet, yolsuzluk vb. gibi söylentilerin büyük ölçüde bu informel ilişkiler ve gizlilikten kaynaklandığı söylenebilir. Yerel seçimlerin yaklaştığı bugunlerde SHP'nin "saydam belediyecilik" sloganım ortaya atması da bu gizliliğin doğurduğu sıkıntıların bir ifadesi gibi görünmektedir.