Katalog

Tanzimat'la çağ atlayan Osmanlı' 150. yılında Tanzimat ve Çağdaşlaşma ZAFERTOPRAK 3 Osmanlı toplumu Napolyon harpleri ertesi 19. yüzyılda, sınai kapitalizmin etkisiyle başkalaşıyor, yapı değişikliğine uğruyor. Osmanlı kabuk değiştiriyor. Sanayi devrimiyle birlikte Batı'nın bariz teknolojik ustunlüğu klasik Osmanlı'yı çözuyor. Dengeleri bozuyor, Osmanlı'ya yepyeni bir veçhe kazandırıyor. Osmanlı'yı kendine benzetiyor. Düşün yazınunızda, fıkir tarihimizde tnuasırlaşma, Avmpahlaşma, Batılılaşma, asrileşme, modernleşme, çağdaşlaşma; ne ad verilirse verilsin, dönüşümu simgeleyen tüm bu gelişmeler iradi tavırlar olaıak yorumlanıyor. Oysa, Osmanh'nın Batı ile bütunleşmesi, Batı'ya entegrasyonu tüm kişisel tavırlann ötesinde çağdaş dünyayı saran ve sarsan bir dönuşumun parçası. Osmanh'nın bu dönüşümde iradi gücu son derece sınırlı. Çağdaş toplum dokusunun oluşumu karşısında, Batı için geçerli olduğu gibi, Osmanlı özne olmaktan çok bir nesne. Irade, ancak nuanslan belirleyebiliyor. Osmanlı degişiyor, başkalaşıyor; belki de kendine rağmen. Yeni bir dünya, Osmanh'nın konumunu da saptıyor. Yeni bir Osmanlı insanı doğuyor. Insanlar giderek benzeşiyorlar. Osmanlıyı başkalaştıran, 19. yüzyüla birlikte farklı bir görunüm kazandıran dönuşumlerin özunde yatan temel güduler neler? Bunlar bir yandan dış ekonomik güdüler ışıgında para ekonomisi ve ticaretin gelişimi. Diğer bir deyişle, yorungesini uluslararası ticaretin çizdiği parasallaşma ve (icarileşme. Sanayileşen dünyamn uzantıları. Öte yandan Fransız Devrimi ile gündeme gelen ulusal ve liberal çağ. Bireyi guvence altına alan, toplumbırey ilişkisini düzenleyen, devleti hukuk temelleri üzerine oturtan yeni bir dönem. İşte, Tanzimat'ın geri planında yer alan, ancak tüm Tanzimat sürecini belirleyen iki faktor. Ve bu iki faktorün maddi yaşama yansıytşı: değişen tuketim örüntuleri. DİZtRÖPORTAJ Osmanlı toplumu Tanzimat'la çağdaş birgörünüm kazanıyor. Cumhuriyet Türkiyesi'nin kapısı Tanzimat'la aralanıyor CUMHURİYET/6 4 KASIM 1989 Üniter para düzeni Tanzimat ekonomisi dendiğinde ilk akla gelen, Osmanlı para düzeninin geçirdiği dönuşüm. Tanzimat arifesi ve ertesi, Batı'nın da temel kaygısı Osmanh'da istikrarlı bir para düzeninin oluşması. Ticaretin gelişmesi uniter bir para düzenini zorunlu kılıyor. Batılılann banka kurma girişimleri ve para reformu önerilerinin kaynağında Osmanh'nın son derece karmaşık ve çeşnili para türleri yatmakta. Batı, üniter para düzenini kapitalizmin gelişmesi için önkoşul olarak göımüş. İngiltere 17. yüzyılda parasını üniterleştirmiş. Fransa devrimle birlikte sayım parasını, "Livre tournois"yı bırakmış, ondalık para düzenine geçmiş. Paranın uniterleşmesi uzun bir süreç. Kanunlar ve kararnamelerle bu işin ancak çerçevesi çizilebiliyor. Türkiye iktisat tarihinde paranın üniter bir yapıya kavuşması, Tanzimat ertesi 1844 Tashihi Ayar girişimiyle başlayan 1931 Merkez Bankası kuruluşuna değin suren uzun bir dönemi iceriyor. Tanzimat'ta tedavüldeki para ve para benzeri araçların kesin miktarını ve bunlann dolaşım hızını belirlemek güç. özellıkle ülkede Osmanlı Devleti'nde geleneksel esnaf ve tacirden farklı bir orta katmanın doğuşu görülüyor. Diğer bir deyişle, parayla haşır neşir "Osmanlı burjuvazisi" oluşuyor. Tanzimat'la birlikte Osmanlı ithal örüntüsü, bir bakıma bu orta katmanın gereklerini karşılıyor. 19. yüzyıl sonlarında Pera'da maskeli baloya gelen 'Osmanlı Burjuvazisı.' ki yabancı paraların miktarını bilmek olanaksız. Ancak, darphane, dış borçlarla giren değerli maden ve Osmanlı Bankası banknotları, kaimeler ve benzeri dolaşım araçlarının gelişim trendi Tanzimat doneminde para ve benzeri dolaşım araçlarının iıç, hatta dort kat arttıgı ıntibaını veriyor. 'Osmanlı burjuvazisi' Geçen yüzyıllara oranla ulke ekonomisinin bu denli parasallaşması, geieneksel dengeleri bozmakta gecikmiyor. Osmanlı Devleti'nde, geleneksel esnaf ve tacirden farklı bir orta katmanın doğuşu göruluyor. Diğer bir deyişle, parayla haşır neşir "Osmanlı burjuvazisi" oluşuyor. Tanzimat'la birlikte Osmanlı ithal oruntüsü, bir bakıma bu orta katmanın gereklerini karşılıyor. Istanbul, Izmir, Beyrut, Selanik, Trabzon, Bursa gibi kentlere ozgü yeni tuketim örüntusünü dönemin piyasa ve ticaret erbabını tanıtıcı yayınlardan, L'indicateur constanCinopolilain: Guide commercial, AnnuaireAlmanach do commerce, Annuaire orivental du commerce gibi yılhklardan izlemek mumkün. Bu tür yayınlar Osmanlı burjuvazisi ve tuketim örüntuleri uzerine zengin bilgi aktarıyor. Özellikle fstanbul, yeni toplumsal katmanın güçlendiği bir mekân. Louvre, Au Lion, Bon Marche, Au Camelia, Bazar Allemand, Carlmann et Blumberg, Orosdi Back, tstanbul'daki bellibaşlı buyuk mağazalar. Osmanlı burjuvası Paris ve Londra'nın giyim kuşamını, modanın her turlu yeniliklerini Mır et Cottereau'dan temin ediyor; Christofle mucevherlerini MM. Bortoli Biraderlerden alıyor; halı ve mobilyalannı Jean Psalty1 den seçiyor; Kaps ya da Bechstein piyanosunu A. Commendinger'den beğeniyor. 19. yüzyılda Osmanlı dış ticareti sekiz, on kez katlanıyor; Osmanlı ekonomisi Batı ile butünleşiyor. Klasik döneme ozgu geleneksel riyazi yaşam son buluyor, parasal gostergeler giderek toplumda ana ekseni oluşturuyor. 19. yüzyılla birlikte Osmanlı ekonomisi büyüyor; serpiliyor. Pazara yönelik manifaktur girişim leri Tanzimat'la birlikte gündeme geliyor. Bır yandan geleneksel Osmanlı loncası çozölurken, öte yandan önsanayi diye nitelenebilecek üretim alanları açılıyor. Dericilikten dokumaya, besinden inşaata, pazara donuk, inorganik enerji kullanan fabrikalar kurulmaya başlanıyoı. Tanzimat, tarımsal ürunleri metalaştırıyor. Osmaniı reayası, bireysellestikçe pazar için üretiyor, pazara duyarhhk kazanıyor. Kentlerden, kasabalara, kasabalardan koylere yepyeni bir iletişim ağı oluşuyor. Bu ağın mimarı para ekonomisi ve ticaret. T a n Z İ m a t , teknOİOJİ Ve k e n t Ulaşım ve iletişim Tanzimat yıllarında Osmaniı mekânını bütünleştiren diğer etmenler. Yüzyılın ortalarından itibaren telgraf ve demiryolu, elektrik ve buharın gücunü bir kez daha kanıtlamasına olanak sağlıyor. Osmanlı yonetimi, burokrasisi telgrafla guç kazanıyor: Telgraf piyasayı, borsayı belirliyor; fiyatı evrenselleştıriyor. Demiryolu bir yandan ti caret hacmini katlarken öte yandan yönetime yepyeni olanaklaı sağlıyor. Orduya geniş bir lojistik yaratıyor. Ve nihayet kentleşme süreci Tanzimat'la başlıyor. îki yuz yılda ancak 200 binlerden 300 binlere ulaşan İstanbul'un nufusu, Tanziraat yıllarında uçe katlanıyor; yüzyıl sonunda bir mılyona dayanıyor. thtisab nazırlığından şehreminliğine geçış çağdaş anlamda kent hizmetlerini de beraberinde getiriyor. Çağdaş kent düzeni Tanzimat'la birlikte ele alınıyor. Şirketi Hayriye'den Dersaadet Tramvay Şirketi'ne ilk kentiçi coplu taşımacılık örnekleri Tanzimat'la birlikte gündeme geliyor. Osmanlı Tanzimat'la birlikte okuyor. Kentli jazete okuyor, dergi okuyor, risale okuyor. Osmanlı şakirdanı iptidaide okuyor, rüştiyede okuyor, idadide okuyor. Kâtibi Galatasaray Sultanisi'nde okuyor, kaymakamı Mektebi Mülkiyesi'nde okuyor, zabiti Harbiyesi'nde okuyor, labibi Mektebi Tıbbiyesi'nde okuyor. Darülfünun Tanzimat'la birlikte kuruluyor. Osmanlı toplumu Tanzimat'la çağdaş bir görunüm kazanıyor. Güncel bir deyişle Osmanlı "çağ atlıyor"; bir anlamda çağı yakalıyor. 19. yüzyılla birlikte Osmanlı bir dünya yitiriyor; geleneği dışlıyor. Tanzimat'la yepyeni bir dünya kazanıyor. Cumhuriyet Türkiyesii nin kapısı Tanzimat'la aralanıyor. Son 150 yılda Tanzimat ricalinden Jön Turklere, Ittihatçılardan Kemalistlere yeni bir Türkiye'nin temelleri atılıyor. Tanzimat ve onu izleyen Osmanlı on yılları, bağrında çağdaş Türkiye'nin özlemini yaşatıyor. Tanzimat'tan günümüze yeni bir insan tipi; ulusdevletin yurttaşı oluşuyor. Tanzimat'tan günümüze çoğulcu demokrat bir toplumun, parlamenter bir yaşamın temelleri atılıyor. Cumhuriyet Türkiyesi Tanzimat'ın çizdiği yörüngede çağı yakalıyor. ^ . B I T X I KİTAP/Y£HN YAYINLARI KAYBOLAN BAKIRKÖY Rasin Örsan 1. hamur, 315 sayfa, 10 bin lira Istanbul yavaş yavaş ölüyor ya da farklı bir istanbu! doğuyor. Bu tartışmanın taraftarlan bir yandan istanbul'un tarihi, kültürel, doğal yapısının öldüğünü saptıyor, diğer yanda gelişmenin taleplerinin nasıl karşılanabileceğini araştırıyor. Ancak, ölen ya da değişen istanbul'un belgefenmesi gereği de çok açık. işte yıllardır Isveç'te yaşayan Rasin örsan da Istanbuiun bir parçası için bunu yapıyor. Bakırköyü doğasjyla, tarihiyie, insanlanyta anlatıyor. Ama tabii elli yıl öncesinden, 40lara kadar olan dönemini. Vebirdenotdüşüyor. "Benim türkçem i94Criarda Istanbul'da konuşulan yazılan türkçedir. Aynı nesilden olanlar bu kıtabı rahat okur, beni iyi anlariar. Dilerim ki yeni 'kuşaklar' da fazla sıkıntı çekmeden sayfalan karıştırabiteinter." Sorunumuz ve zorunfuluğumuz biraz da bu değil mi? Okuyun, keyiflenecek ve mutlaka "yeni" birşeyler bulacaksınız... dağıtım D Etkrn Dağıtım (513 77 10) ÇAĞDAŞ YAYINLARI ÇAĞDAŞ YAYINLARI 1989 UN YENİ KİTAPLARI ATAÇ GÜNLERİN GETİRDİĞİ OKURUMA MEKTUPLAR PROSPERO İLE CAÜBAN FERİT EDGÜ EYLÜLÜN GÖLGESİNDE BİR YAZDI NAZLI ERAY AŞK ARTIK BURADA OTURMUYOR KIZ ÖPME KUYRUĞU PASİFİK GÜNLERİ ARZU SAPAĞINDA İNECEK VAR LEYLÂ ERBİL KARANLIĞIN GÜNÜ TUHAF BİR KADIN FÜRUZAN EVSAHİPLERİ YENİ KONUKLAR YILMAZ GÜNEY BOYNU BÜKÜK ÖLDÜLER SALPA SANIK NEDİM GÜRSEL KADINLAR KİTABI ORHAN KEMAL BEREKETÜ TOPRAKLAR ÜZERİNDE MURTAZA ONAT KUTLAR YETER Kİ KARARMASIN PINAR KÜR BİR CINAYET ROMANI ZÜLFÜ LİVANELİ YER DEMIR GÖK BAKIR NEZİHE MERİÇ BİR KARA DERİN KUYU AYSEL ÖZAKIN GÜRBET YAVRUM JALE SANCAK BU GECE PERA'DA HANDAN SARAÇ SARI DEFTER AHMET SAY GÜNESİN SAVRULDUĞU YERDEN TOMRİS UYAR YAZILI GÜNLER TAHSİN YÜCEL AYKIRI ÖYKULER Dhan Selçuk ERDAL ATABEK ZJVERBEY KÖŞKl INSAN 5000 lira ÖdemeU göndentmez ÇAĞDAŞ YAYINLARI Türk Ocağı Cad. 3941 CağaloğluİSTANBUL 5.000 lira ÇAĞDAŞ YAYINLARI Türk Ocağı Cad. 3941 CağaloğluİSTANBUL yeni kitaplar... Dilek A. Kanat 5000 lira MUSTAFA SUPHİ Yıidınm Koç 6000 lıra İlk Yazılar 19081910 DEVRİM DEVRİM DİYE DİYE Tank Demirkan 6000 lıra TEŞLIMIYETTEN MÜCADELEYE DOĞRU TÜRKİŞ 19801989 Her zaman okunan kitaplar YASAR KEMAL Yılanı Öldürseler Deniz Küstü Gükyüzü Mavi Kaldı Üç Anadolu Efsanesi Hüvükteki Nar Ağacı înce Memed I İnce Memed 2 Binboğalar Efsanesi Çakırcalı Efe Sarı Sıcak Yaşar Kemal Sözlüğü Al Gözüm Seyreyle Salih Filler Suitanı Kuşlar da Gitti Ağrıdağı Ersanesi Ortadirek İnce Memed 3 Teneke Allahın Askerleri Yağmurcuk Kuşu Yer Demir Gök Bakır Peri Bacaları Denizler Kurudu Nuhun Gemisi Bir Bulut Kaynıyor • Kale Kapısı Ölmez Otu Demirciler Çarşısı Cinayeti Yusufçuk Yusuf İnce Memed 4 30 KİTAP9500 SAYFA EN UZUN EYLÜL Sinan Oza 5000 lıra MATEMATİK VE KORKU Ali Nesin ÖnsöZ: Aziz Nesin 5000 îira DOSTLAR VE DÜŞMANLAR CUMHURİYETİN KISA TARİHİ 194589 Ali Faik Cıhan 6000 lira 4 1 2 Kasım 1989 arasında TÜYAP Kitap Fuannda YAZARLARIMIZLA, KİTAPLARIMIZLA YİNE TÜYAP KİTAP FUARINDAYI2 Babıali Cad. No: 19, Kat: 2 CağaloğluISTANBUL Tetefon: 528 61 13513 51 88 Yalnızca 219000 TL? Server Tanilli CIKTI! OĞUZ ATAY'DA AYDIN OLGUSU YıldızEcevit Nasıl bir eğitim istiyoruz? Ben okurken kitaplar YASAK olmasın... Anıl ILGAZ Doğumu 22 Şubat 1988 ÇINAR YAYINLARI STANDI'NDA BULUŞALIM n i C A T I I I I A ^ Çmar Yayınlarıstandmda kitaplarını imzalıyor. Başvunı: IVrakciKİc satışlar ıçın C'unıhuriyel Kitap Kulühu <üaodı Yıkım uiışljrı 1 ,ı İI.KK PAZARI^\MA «(andı 1n 8. TÜYAP KİTAP FUARINDA TOROS YAYINLARI Nuruısn)ani)c cad Ala«ra> llan 37/406 Cağaloğlu İslanhul 522 11 76 KİTAP M U T L L L I ( ; i \ K.4LİCJ ADIÜ1R H l r A T ILGAZ cumartesipazar MİMESİS EUGENIO BARBA AVRASYA TİYATROSU SEN BİRİNİN OĞLUSUN 2. SAYI ÇIKTI..! TİYATRO ÇEVİRİ ve ARAŞTIRMA DERGİSİ ara yayıncılık Ankara Cad. Konak Han No: 4315 CağaloğlutST. Tel: 527 87 30 ödemeii istekter karşılanmamaktadır. İstekleriniz için toplam tutarın yüzde 75'i kadar postapulu göndermeniz yeterlidir. AHHAÇCÇatalçeşme sk. 15/1 Cağaloğlu, İstanbul (522 11 96) SÜREKLİ FUAR/SÜREKLİ İNDİRİM 100'ü aşkın yayınevinin bütön kitapları birarada ve sürekli indirimli olarak (indirim oran\an. %15,%20,%30) Ayrıca 1 Kasım 1989 31 Kasım 1989 oras/nda 100 bini aşan satışlarda, kitapseverlere 4 kitap armağan. Kitapsaray: Cağaloğlu, Babıâlı Cad. No: 14 (Hürriyet Gazefesı karşı sırosı) Telefonlar: 522 52 13 / 528 33 14 KİTAPSARAY ANTONIN ARTAUD SAHNEYE KOYMA ve MÇTAFİZİK CESARET ANA v« ÇOCUKLARI OZERİNE BRECHT'k SÖYLEŞİ / YENİ İÇERİKÜ TİYATr?OOA BIÇİM ARAYIŞtA/îl MRTOLT BRECHT LUKULLUS DAVA3 (OYUN) JSHY ueOTOWS»(l DIŞSAL DU2EN. İÇSEL MAHREMİYET/ JACKIE HORWrtZ ESKİMEYEN •ABSURD'LEIÎ EUGENE IONESCO YİNE AVANTGARDE TİYATRO ÜZERİNE K5NESCO •• RÖPORTAJ TİYATRO GEÇERLİLİĞİNİ YİTİRD) VSEVOLOD MEYERHOLD PANAY1R ÇADtRI / MEYERHOLD STÜDYOSU KONSTANTİN STANİSLAVSKİ AYAKTAKIMI ARASINDA Rejı Defterı Ikıncı Perdeden Bir Sahne MEHMHAÇAR YÖNETMEN TfYATROSU ÖMER F.KURHAN BUO veTlYATRODA STRATEJİ ÇORUMLULAR Çorumlular Rehberinız Hazıdanıyor. Birlik ve beraberlığimiz için katılınız. Tel: Çorum 17981 İstanbul: 337 07 82 Ankara: 125 61 60 YAYINEVİMİZ 412 KASIM TARİHLERİ ARASfNDA 8.KİTAP FUARINDA, 8990 nolu STANDLARDADIR. KİTAPLARINDA 1989 FİYATLARIYLA YÜZDE 33 İNDİRİM YAPMAKTADIR. BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ OYUNCULARI Ovuncu'an PK 2 BeBek I ISTANBUL KlTAPÇ'LATOA