Katalog

CUMHURİYET/6 DİZİRÖPORTAJ 3 KASIM 1989 Tanzimafla açılanpazar ilişkileri Osmanlı'yı 'komuta ekonomisi'nden'piyasaekonomisi'ne taşıdı Kapitalizm yörüngesînde Osmanlı 15a Yılında Tanzimat ve Çağdaşlaşma ZAFER TOPRAK 2 Kemal'ın ısım babalığını yaptığı Lale Devri, belkı de bu tur ozlemlerın Osmanlı'da yeşerdığının habercısı Ancak, Lale Devn, saray ve yakın çevresının değer ve tuketım normlarını etkılıyor Osmanlı'da, hıç olmazsa belırlı merkezlerde yaşam duzeyını geleneksel yapıdan koparacak, başkalaştıracak, toplumsal refahı arttıracak ve yayacak gelışmeler 19. yuzyıldan ıtibaren Tanzımat'la bırlıkte ızlenıyor İç faktördış faktör Burada hemen akla gelen, Osmanlıda klasık yapıyı çözen, onu başkalaştıran etmen Yüzyıllardır suregelen geçımlık, ıçe dönük, provızyonıst, fiskalıst yapıyı artık geçersız kılan faktor nedır 9 Osmanlı'nın geleneksel yapısında çozulmelere yol açan ve onu kabaca "kapitalizm" dı>e mteledığımız yenı yönıngesıne sokan etmen hangısıdır? Gelenekçi, kendını yenıden ureten bır toplum modelı benımsendığı takdırde gehşımın ıçerıden durtulmesı ancak var olan toplumsal dokuda ga\n ıradı, nesnel dönuşumlerın oluşmasına bağlı Bu tur değışımler uzun zaman dılımlerı gerektıreceğınden gozlenmesı de gorece kolay Bugune kadar bınken verıler 17 ve 18 yüzyıllarda böyle bır denge bozukluğunu kanıtlayamıyor Kavramsal duzeyde durağanhk, gelenek, somut toplumun olduğu gıbı kaldığı, dönuşum geçırmedığı anlamına gelmıyor Yaşayan, nefes alan her canlı ve bu bınmlerden oluşan topluluk sureklı bır dönuşum geçınyor Ancak, butun algılandığında ve yapıların değışımıne öncelık tanındığında, Osmanlı toplum yapısımn, tum ınışlı çıkışlı seruvenıne karşın, 19 >uzyıla kadar ana ozellıklerını koruduğu goruluyor Hıç olmazsa, maddı uretımın örgutlenışı açısından durağanlık ve denge, önemını >ıtırmıyor Tanzimat'la gundeme gelen, klasık Osmanlı'nınkınden özde farklı bır yapılanma Bır başka toplumsal yapı Tanzıtnat çevresınde oluşan Devletın ortam hazırladığı devletten bağımsız, belkı de "sivıl" denebılecek bır alan Bır yandan devlet guçlenıyor, öte yandan toplum Toplum devletten guç ah>or, devlet toplumdan Devletten bağımsız odaklar toplumda yer etme>e başlıyor Hukuk devletı temel guvencelerını oluşturuyor Osmanlı orta 1181 tanhlı Muharrem Karamamesı'ne göre kurulan Düyunı Umumıye, bundan 16 yıl sonra kendısı ıçın yaptnian binaya taşınmışt 0 zamanM DOyunı Umumiye btnası, şimdıkı Istanbul Erkek Lisesı sınıfı Hav>ar Han'da kendı borsasını kuruvor, "ha\a o>unlan"nagınşıyor Osmanlı orta sınıfı şırket kuruyor, yatırım yapıyor Devlet, Osmanlı malıyeslne sahıp çıkarken toplum ekonomıyı bıçımlıyor Osmanlı parasallaşıyor, pazar ılışkılen ışığında çevresım algılamaya başhyor Urun metalaşıyor, piyasa gostergelerı fîyatı bdırlıyor Kâr, kazanç, güdusu geleneksel lonca ahlakının yerını alıyor "Bır lokma, bir hırka" yennı bınkım ve mülkıyet özlemıne bırakı>oı Kımılennın "yasakçı" va da '"cebernıt" veya "kerim" devlet dıye nıteledıklerı yapı, Tanzımat'la "uzlaşmacı", "tavızkâr" bır yapıya donuşüvor "Komuta" ekonomısı "piyasa" ekonomısıne yer açıyor Devlet toplum ıkılemı gıderek ortadan kalkı>or Devletle toplum arasında akışkanlık sağlanıyor Tarihin güncelliği Devletbırevekonomı ağı son derece güncel bır sorun Bu nedenle Tanzimat güncelleşıyor; tarıh guncelleşıyor Zaman onemını yıtırıyor; dun bugunle örtuşuyor Guncel sorunların faturası şu ya da bu şekılde geçmışe kesılı>or Bundan böyle kışı tum açmazlarının nedenını geçmışte arıyor Dığer bır devışle tarıh bır kaçamak noktası oluyor Tum hıkmetlerın ve musıbetlerın nedenı katı bır nedensellık zıncırıyle larıhle açıklamyor Tarıhı maddı temellere oturtma gınşımı psıkotarıhle sonuçlamyor Maddı uygarlık aranırken kışı kendını tanımlıyor Dune bakarken kendını goruyor Kısacası guncel kaygılarla Tanzimat bır turlu eskıtılemıyor "Gelenekçi Tanzimat" ı yerıvor "Seçkınci Tanzimat"ı ovuyor Tanzimat ekonomisi, parasallaşmanın gundeme getirdiği para talebinin karşılanamayışından kaynaklanan sıkıntılarla yüklü. Tanzimat ricali, bu para darlığının üstesinden gelebilmek için banka kurma girişiminde bulunuyor, kaime ve kâğıt para çıkarıyor ya da iç borçlanmaya gidiyor. Son çare olarak dışarıdan borç para alıyor. Son onyılların gündeminde Tanzimat'ın ayrıcalıklı bir konumu var. 1870 yılında kurulan Istanbul Tramvay Şırketı, o yıllarda aöı tramvaylaria çalışıyordu Para ve para benzeri doiaşım araçlannın miktarı ve doiaşım hızı, ticari ilişkilerin kapsamını çiziyor. Osmanlı ekonomisindeki gerçek anlamda parasallaşma ve ticarileşme, Tanzimat yıllarında yaşanıyor. Tanzimat ekonomisinin tüm kaosu da aslında bu dönüşüm sürecinden kaynaklanıyor. Yüzyıllardır suregelen durağan ve içe dönük bir yapının çözülmesi ve dinamik, dışa açık pazar güdülerine duyarlı bir yapının doğuşu. Parasallaşma Bazı tarıhçüer, Osmanlı'da klasık dönem dıye nıtelenen yuzyıllarda Osmanlı manıfaktüru, hatta Osmanlı önsanayıını gundeme getırıvorlar Ipekh uretımı bunlardan bırı Ancak, bunlar butunu belırlemıyor; tekıl olay olmanın otesıne geçemıyor Bu tur gelışmelenn ana kıstası, olçeğı toplumdakı parasallaşma Para ve para benzeri doiaşım araçlannın miktarı ve doiaşım hızı, tıcan ılışkılenn kapsamını çiziyor Osmanlı ekonomisindeki gerçek anlamda parasallaşma ve ticarileşme Tanzimat yıllarında yaşanıyor Tanzimat ekonomisinin tum kaosu da aslında bu dönüşüm sürecinden kaynaklanıvor Geleneksel, durağan bır toplumsal dokuya para ve dolavısıyla satın alma gucu enjekte ettığınız an tum dengeler bozuluyor Butçe açığı buyuyor Devlet çözumu yukanda belırtıldığı gıbı borçlanmada buluyor Yapısal dönüşumlere yol acabılecek guçte ıç etmenın olmadığı bır ortamda kaçınılmaz olarak dış etmen devreyegırıvor Osmanlı toplum dokusunu değıştırecek ana gudum dışardan gelıyor Bırçok Osmanlı tarıhçısı, bıraz da Braudel'den esınlenerek daha 16 yuzyılın ıkıncı yansından ıtıbaren Osmanlı ıçın çozulme senaryolan yazjyor Batı'da gözlenen fiyat devnmımn OsmanIı'şı olumsuz etkıledığı vurguianıyor Kuşkusuz Osmanlı, Batı'da doğmakta olan tıcan kapıtalızmden etkılenıyor Ama bu, Osmanlı'yı başkalaştırmıyor Sınırlı bır alanda merkantıl ılışkılenn varlığı Osmanlı'yı kapıtalızm denılen yenı dunyanın yorungesıne sokamıvor Üç farklı açılım Tanamat, gunumuz Turkıyesı'nde uç farklı açılımı gundeme getırıyor Bu açılımlar Genç Osmanlılar'dan gunumuze sureklı tartışılıyor Kımısı Tanzımat'a "Batı taklitçiligi" yaftası>la toptan karşı çıkıyor, Tanzımat'ı Batı'ya ozentı olarak yorumluyor Bu pöruşlen bemmseyen gelenekçi kesım Osmanh'nm "altın çağı"nı klasık dönemde goruyor Tanzımat'la bırlıkte Osmanlı toplumunun çözulduğünü ılerı suruyor. Kımısı çağdaş Turk toplumunun temellenrun Tannmat'la atıldığını teslım ederken, dış ekonomık ılışkıler sonucu ulkenın ekonomık ablukava alındığını, bu nedenle ">arı sömurge" mertebesıne sokulduğunu vurgula>arak uzlaşmacı, ancak eklektık bır tavır or taya koyu>or Kımısı ıse yapısalcı bır bakış açısıyla Tanzimat'ın olumlu ve olumsuz hanelen olmasına karşı n son kertede toplumu çağdaş ulus devlet yorungesıne soktuğunu, çağdaş toplumsal dokunun Tanzımat'la geldığını savunuyor Tanzimat ekonomisi Son onyılların gündeminde Tanzimat'ın ayrıcalıklı bır konumu var Dış borçlar, yabancı sermaye, Düyun'ı Umumıyye, guncelhğını sureklı koruvor Bağımlılık yazınımn guç kazandığı bu on yıllarda tarıhten ders alınması gerektyğı vurguianıyor, IMF ıle Duyun'ı Umumıyye arasında bağ kuruluyor, Osmanlı borçlarının akıbetı ıie gunumuz dış borçları benzer yorumlara tabı tutuluvor Tanh bır "tekernır" olarak algılanıyor Tum ekonomık ve malı sorunlar parasal verılerle anlam kazanıyor Saıınalma gucunu, ıçerdığı değerlı madenden alan klasık para duzenı, Osmanlı'nın doiaşım araçlarını kısa su rede arttırmasını engelleyen bır duzen Devletın genışleyen bır pazarın para talebını karşılayacak olanaklan yok Bu nedenle Tanamat ekonomisi parasallaşmanın gundeme getırdığı para talebinin karşılanamayışından kaynaklanan sıkıntılarla yuklu Tanamat rıcalı bu para darlığının üstesinden gelebilmek ıçın değışık vontemlere başvuruyor Banka kurma gırışımınde bulunuyor, kaıme ya da kâğıt para çıkarıyor; ıç borçlanmaya gıdıyor Son çare olarak dışarıdan borç para alıyor Tarıh ve ıktısat tarıhınde Tanzimat'ın menfi hanesıne kaydedılen dış borçlar bu parasal darlıgı aşmaya yonelık gırışımler Klasik yapı ve Tanzimat Tanzimat ekonomisi bır anlamda klasık Osmanlı ıktısadı yapısından çağdaş ıktısadı yapıva geçış o> kusu Yuzyıllardan suregelen durağan, ıçe donuk, provızyonıst, fıskalıst bır >apının çozulmesı ve dınamık, dışa açık, pazar gudulerıne duyarlı, parasallaşan bır yapının doğuşu Klasık Osmanlı toplumu tum prekapıtalıst toplum dokuları gıbı gelenekçi bır toplum Dengelerın konınması, herhangı bır değışım gundeme geldığınde eskı dengelerın tekrar ıhdas edılmesı, yonetımlenn ana kaygısı Verımlılığın duşuk olduğu, ınsanlann geçımlık ekonomı denen bır yapıda yaşamlarını surdurduğu bır ortamda yaşam bıçımını, tuketım öruntusunu değıştırmek bır tur "ısraf" addedılıyor Bu, Batı'da da böyle. Saray ve yakın çevresı dışında gosterışe yönehk her turlu gırışım bastırılıyor Üretım faktorlennın son derece kıt olduğu boyle bır ortamda var olan hassas dengelerın gozetılmesı zorunlu Dığer bır deyışle toplum durağan yapısını yenıden urettığı surece varlığını koruyabılıyor, kendını yenıden uretebılıyor Bu tur yapılar, Batı'da 15. yuzyılın ıkıncı yansından ıtıbaren çözulmeye başhyor Kapıtalızm, manıfaktur, denızaşırı yenı mekânlar, merkantıl ılışkıler toplumdakı kıt kaynak dengelerını altust edıyor Iktısadı gelışme tuketım öruntulerını değıştırıyor Zanaattan marufak türe, manıfakturden fabrıka>a geçıhyor 18 yuzyılın ıkmcı yarısında, sanayıleşme surecıyle kıtlesel uretım gundeme gelıvor Kıt kanaat geçınmeyı, var olanla yetınmeyı oneren purıten gorüş gıderek zayiflıyor Fakırlık fazılet olmaktan çıkıvor Artan uretım ıle bırlıkte yaşam duzeyı vukselıvor tnsanlann maddı ısteklerı artijor Duşunurler ve ıktısatçılar, munzevı, rıyazetçı ozlemlerı bırakıp hedonıstık, hazza, zevke duşkün beklentılen vurguluyorlar Tum bu gelışmeler, kapıtalızmın uretım alanında gerçekleştırdığı devrımle, kıtlesel uretımle bağlantılı Dığer bır devışle, kapıtalızmın kendı maddı kulturunu oluşturuyor Batı'dakı bu tur dönuşumler uzun sure "orta sınıf' dıye bılınen katmanlara ozgu kalı yor Ancak, sanayıleşme surecıyle bırlıkte, bazı ara donemler dışlarursa, toplumun hemen tum katmanlarında maddı vaşanı duze>ınde bır başkalaşım, bır dönuşum ızlenıyor Prof Dr Zafer Toprak, Boğazıçı Osmanlı'da hedonıstık beklentıler 18 vuz Ünıversılesı FenEdebıyat Fakülıesı Tanh >ılın başlarına değın gerıye çekılebılıyor Yahya Bölumu öğrelım u\esıdır StRECEK TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMUNA ELEMAN ALINACAKTIR Kısacık başkanlık sıiresinde hizmette yaratıcılığın, bütünlemenin ve sadeliğin engin örneklerini veren sevgili Belediye Başkanımız, değerli iıısan Baskanlıgımızda (ANKARA) ve Ankara. da bulunan \nkaia Nukleer Arailırma \e Egı tım Merkezı'ade çalifttrümak üzere 657 saytlı Devtei Memurları kanunu uyannca kadrolu vtya »attbetenne OKUıktenne göce kadro karpkgı suzlejmelı olarak sınavla veya oaklcn aşagıda bebmlcn nıtdıüere hau Teknık Hızmctkr sınıfı persoiKiı ahnacakur RESTAURANTBAR NOYÂN & NOYAN B A R C H A N T A N T 1534544 15345 27 Şehıt Muhtar Cad No 56 TAKSIM PERA 146 97 38 Kttro Uma Dtnoti Muhendu (Eltkınk) 67 Muhendıs 67 (Makına) Mohendıs (Ekkımoik) Sa^ü } 1 A ı u u Önl ^nlaı Uoıvctsıltknn Ekkmk Mah bOlOmımdCT mcnnı otaal«n OoıvcTsıtelenn tofut Müh bolüınaıulen mezun olnulan. Unı^ersuelerın Makıoa Muh bolamılnden mezun otauiarı Uoıversıtderm Ekktnmık Muh Mlıunuodoi mttus olmalan Unıvenılelenn Metalurjı Mtih bölumunden mezun otmalan irfcno Kımva Muh bötuonmdcn mezun olmajan Unıveniteleru) Fîzık bolumöııden mezuo obnalan «7 M.ALÎ kederli ailesinin ve bir değerli memleket evladını yitirmenin derin üzüntüsünu yaşayan hemşerilerimizin ve mensubu bulunduğu SHP örgütünün acılarını paylaşır, saygılarımızı sunarız. KIRŞEHİR BELEDÎYE BAŞKAN VEKİLİ NECATt GÜR VE BELEDİYE MECLİS ÜYELERİ Mlıhendıs Fızıkçı Teknuyen fToma Makına) Teknık Lıse \e Mrslek Lısdennın Toroa ve Makına b6lumlennden mezun olmalari Muhendıs ve Fınkçılcrın yabancı dıl bılgılerının ı>ı ohnası koousunda 15 tecrübesı b sansustu Oftrenım görmuş olması ve erkek adaylann askerlıguu yapmıf olnulan (leknıs yenlet de dahıl) tercıh sebebıdır ARANAN ŞARTLAR Adaylann 65^ sayıb Devkt Memurlan Kanuını'ııuıı 48 maddesındckı şanlan taşımalan zorunludur BAŞVTJRU lstekhler a) Kunım Ba^kanlıiından (Karanfil Sokak No 67 Bakanlıklar Ankara) tcmın edecek len 1$ talep fonnunu doldurarak 1 adet fotograf eklemek suretıyle 17 Kasım 1989 cuma gunu mesaı saatı sonuna kadar Kurum Başkantığı Personel Mudurluğu ne teslım edecek ve sınava gınş belgeierını alacaklardır (Gınş belgesı olmavanlar smava alınmayacakttr ) b) tlan tanhınden evvel yapılan muracaaüar geçeraz olup 17 Kasun 19S9 tarihınden sonralu müracaaılar ıle postada vakı olacak gcctkmeler kabul cdılmeyccektıt SINAVIN YAPILACACl VER VE ZAMAN Sınavlar yazılı sözlu ve mülakat şeklmde yapılacakur Yazılı sınav 21 Kasım 1989 salı gunu saat 10 00 da TAE Kurumu Kızıhrmak Sokak No 21 'A Kaı 3 Ankara bınasmda ya pılacak olup smavı kazanan adaylann lıstesı 27 Ka&ım İ9S9 pazartesı gunu yazılı sınavm yapıklijı bınada ılan edıleceklır Sözlü ve mulakal sınavı ayrıca duyurulacakur NOT Sınavı kazananların atamaları Güvenlık Sorusturması netıcesiDden soara yapıla caktıı DU>TJRLLLR 1011 3 Salat bar Seçkin ve nezih bir ortam. Oğle servisinde salota. Beş çayında spesiyaliteler. Akşamları conlı müzik Salı, perşembe, cuma SERDAR'ın müziğiyle bar sohbetlsri. Pazar hatıç hetgun 12 00 21 30 Abdi ıpekçı cad No 40 Teşvıkıye Tel 140 40 03 Taksim'de ıcfa *« muz'^în dosllu^a (ionust Gitar v e Vokal ç»r, **, c m c •«. u /Or Dl N Hetgün 18 00 02 00 arası Rezervasyon ıçın 15S13 3SAdres lomortın Cad No 51<AToksim RESTAURANT Yemek müılğlncle Piyanotu Akerdlonu Ile BERÇ'e FIOI »e G»arı ile FERİDUN Başlıyor bir merhaba gecesı SERMET »e ERTAN Ile 22 0024 00 Bır başka ortam Arnavutköy Vapur Iskelesı Kafsısı Gitarist Gül YavuzGültekin SalıÇars Pazar Ptesı VEDAT BİÇKİNe Merfıabs NEZİH KARABİBER, AIDA n> DIO INTER Ile gelen »nı/ara nefeye c/ansa ÖZEL BAKIRKÖY ÖMÜR HASTANESİ 1 Barımu 0 4 ÛO e kadar hızmetınızde \63 23 05 163 55 14 Merhaba Bar kollklere ULVI KIRIMLI w HRANT > Pazar dan Pern «t24 OOtensonra Kocaman Bır Merhaba da ALI KOCATEPE Plesı 22 00 24 00 Cuma • C lesl 24 00 len sonra Yepyeni bır merhaba dınletlsl Grup Yelkovan Pers CumaC.tesı BülentHakan CAFE BAR Muollım Nacı Cad 71/3 Orlaköy 160 51 99 ve ÖZKAN TURGAYa TÜRKİYE FAX REHBERİ ÇIKTI 1.CİLT1989 Kısa bır süre içın İLAN Korier Federasyonu Eşya Pıyangosu cekılışınde ıkramıye kazanan bılet numa raları aşağıda gostenlmıştır 1 Ikramıye 68385 ncrtu bılele SERÇE otomobıl • " GRUNDIG 56 ekrarı renkh TV 2 Ikramıye 09840 ARÇELIK 12 5 ayak buzdolabı 3 Ikramıye 08645 FISHER muzık setı 4 Ikramıye 82447 FISHER muzık setı 11954 AUER hrın 5 Ikramıye 16470 AUER hrın 5860& AUER hrın 84657 AUER Fırın 98623 ARÇEUK Elektnk Supurgesı 6 Ikramıye 00861 ARÇELIK Elektnk Supurgesı 04954 ARÇEUK Elekink Supurgesı 07278 ARÇEUK Elektnk Supurgesı 07503 10854 ARÇELIK Elektrık Supurgesı 11220 ARÇEUK Elektnk Supurgesı tsabet etmıstır Iştırakçılere ılanen duyurulur TOPK API HASTANESİ • Açık KaipDamarAkctğer Cerrahısı • Genel Cerrahı, Ürotojı • Doğum ve Kadın Hastahkları • Koroner ve Yoğun Bakım Ünıtelen • CHECK UP • Kateter ve Anjıografı Laboratuvan • Röntgen ve Laboratuvar • KulakBurunBoğaz Hastalıkları • Dahılıye, Asabıye • Beyın ve Sınır Cerrahısı Servıslerıyle faairyetıne devam etmektedır 24 saat, seçkin eğıtılmış personel ıle genel sağlık hızmetlerı 1 Profesor Doçent ve Uzmanlar Yonetımınde Polıklınık hızmetlerı 1 Tum amelıyatlar. • Genel Cerrahı • Kadın Hastalıkları ve Doğum • Dahılıye • Çocuk • K B B • Goz • Ortepedı • Ürolojı 1 Bılgısayarlı aletler ıle laboratuvar hızmetlerı • Rontgen • Ultrasonografı • Mamografı • Bıokımya • Hormon Bakterıyolojı * Stopatolon ve Endoskopık tetkıkler 94.500 TL. (KDV Dahil) Odemelı ısteme adresı AMERIKAN NEŞRIYATI BUROSU Istıklal Cad 348 Kat 3 Beyoglu Istanbul Tel 149 35 58 Fax 149 76 81 Ömür haslanesi sağlığınıza yardımcıdır. Gençler cad. No:24 Tren istasyonu, belediye şube müdürlüğü, ve evlendirme dairesi yanı Tel. 5429920 21 22 26 TOPKAPI HASTANESİ Tel: 524 19 19 4 har BASIN MÜZESİ KURSLARI Mınyatur ve Tezhıp kursları kayıtları başlamıştır Yer: Basın Müzesi Tel: 513 84 57 • 58 KÖRLER FEDERASYONU YÖNETİM KURULU KALBINIZI KORUYUNUZ TURK KALP VAKFİ Muayene Teşhıs Tedavı Kontrol Laboratuar Rontgen 175 12 44/45148 58 66 172 87 24