Katalog

11 EYLÜL 1986 KÜLTÜRYAŞAM HAYVANLAR tSMAİL GÜLGEÇ CUMJ YAYIN DİMYASINDA İNCELEME ARAŞTIRMA YÖNETEN ŞAHİN ALPAY Dört kapitalistiıı yaşamöyküsü Eczacıbaşı, N.F., Kuşaktan Kuşağa, Ist, 1982 Koç, V., Hayat Hikfiyem, tstanbul, 1973 Sabancı, S., Işte Hayatım, tstanbul, 1985 Iacocca, L., Milyarder Olma Sanatı, tst, 1985 AYŞE BUĞRA 1973'te Vehbi Koç hayat hikâyesıni yayımladı. Bundan on yü kadar sonra Nejat Eczacıbaşı ve Sakıp Sabancı da kendi hayat hikâyelenru yazdılar. Üç kitapta da yazarların ış hayatlanyla Türkiye Cumhuriyeti'nde özel teşebbüsun gelişmesi arasındaki koşutluğa dikkat çekiliyor ve bu bağlamda söz konusu hayat hikâyelerinin sosyal bir dokuman niteliği taşıdığı öne sürülüyor. Gerçekten de, kitaplarda yeni sanayileşen bir ulkede özel sektörun içinde geliştiği ekonomik, sosyal, politikve kulturel çerçeve hakkında fîkir edinmemize yardım edecek bol miktarda malzeme var. Doğal olarak, bu malzemeyı değerlendırmek için yazarlann verdikleri bilgjnin epeyce ötesine geçmek gerekıyor. Çunku kıtaplann bilgi vermek amacıyla yazılmadığı, amacın, kamuoyunda belli bir ısadamı imajı yaratılmasına, ya da var olan unsurlardan biri, belki de en önemlisi, buyuk işadamı olma sureciyle ilgili. Sabana'nın kitabında, "Babam Hacı Ömer'in Adana'daki ilk yılları, genç Turkiye Cumhuriyeti'nin milh tuccar, milli sanayici yetiştirme arayışı dönemidir" (s. 29) diye bir cumleye rastlıyoruz. Ayru fikir, Koç'un ve Eczacıbaşı'nın anılannda da çeşitli biçimlerde karşımıza çıkıyor. Her üç kitapta da, o zamana kadar ekonomiye buyuk ölçude hâkim olan azınlıklann yenni doldurmak uzere yerli işadamlan varatılması gereklıliğinden söz ediliyor ve yazarlar kendi iş hayatlannın başlangıcını buna bağlıyorlar. Yani Türkıye'de Cumhuriyet nesli kapitalistleri, devlet eliyle, toplumsal bir projenin parçası olarak, toplumsal amaçlara hizmet etmek üzere oluşturuluyorlar. Döneram siyasal söyleminde vurgulanan "sınıfsız toplurn" teması içınde, işadamlan dahil herkesin devlet çe beürlenen amaçlar doğrultuTanımdakı toplumsal olan üzerindeki çifte vurgu, Turkiye1 de iş hayatının çerçeyesini ohışturan değerlerle, kapitalist sistemin temel özelliği, ekonominin bireysel değerler doğrultusunda düzenlenmiş oluşu, arasındaki uzakhğı açığa çıkarmak açısmdan çok ilginç. Ama burada önerrdi olan yalnız kâr amacının geri plana itilmesi değil. tktisat ders kitaplannda sözu edilen, sadece daha çok kâr etmek için çalışan işadamı tipinin gerçekliği yalnız Türkiye'de değil dünyanm her yerinde epeyce tartışma göturür nitelikte. Nitekim Iacoccanın anüannda da "neden ben b\ı kadar çok çalışıyorum?" sorusunun defalarca ortaya çıküğını görüyoruz. Burada da yanıt, maddi çıkarlarla değil, çalışma şevkı ve başarınm sağladığı doyumla ilgili. Gene de Iacocca'nın tavn Türk işadamlarımnkinden son derece farkh. Iacocca'nın milyarder olma sanatındaki başansı, onun Amerikan toplumunda saygmhk kazanmasına, beğenilmesine ve takdir edümesine yol açıyor. Servet onun için başarının göstergesı. Gızlenmesi, geri yatı hakkında hiçbir bilgisi olmayanlar tarafından benimsenen, modası geçmiş, katı, saçma sapan bir ideoloji dediğini göruyoruz. Bu alandaki farklıhk, Türkiye'de siyasal olanla ekonomik olanın ne derece iç içe geçmiş olduğu gorulduğunde anlaşılabiliyor. Bu iç içe geçmışlik öyle boyutlara varıyor ki, para kazanma uğraşının temel zorluğu, piyasadan kaynaklanan sorunları aşabilmek değil, burokrasinın labirentlerinde yolunu bulabilme becerisi olarak karşımıza çıkıyor. Anılann iş yaşamının en heyecanh ve genlimlı dönemleriyle ilgili bölumlerinde arz/talep belirsizliklerinden söz edümiyor. Heyecan ve gerilim, başan sevinci ve başansızlığın yaratüğı keder, her zaman ve her zaman Ankara'dan kaynaklanıyor. Türk işadamlarının anılarında, Iacocca'nın Mustang'ın ilk pazarlanışı sırasında piyasanın tepkisini beklerken yaşadığı gerginliğe benzer bir şey bulabilmek için, başkente ziyaret ve başkentten telefon bekleme bölümlerine bakmak gerekiyor. Okurun gözünden kaçması olanaksız olan bu fark, Turk iş hayatında neyın önemli olduğunu görmemize yardım ediyor. Önemli olan, piyasa ve tuketicı değil. KİM KtME DUM DUMA BEHiç AK Türk işadamlarının anılarında, Türkiye'nin geçırdıği sosyal değişmelerin izlennı de buluyoruz. Özellikle Eczacıbaşı ve Sabana'nın 1970'li yılların fırtınalı gunlerinden ve 12 Eylul darbesinden sonra yaalnuş olan kitaplannda, yazarlann yeni toplumsal gelişmeler uzerınde epeyce duşünmuş olduklan göruluyor. Anılara yansıyan, 1980'h yıllarda artık devletin belirlediği toplumsal amaçları gerçekleştırmek uzere kendilerine verilen rolu benimsemiş bireylerden oluşan sınıfsız toplum fıkrinin hiçbir inandırıcı tarafı kalmadığı. Dolayısıyla, Eczacıbaşı'nın ve Sabancı'mn, toplumsal konumlannın guvenliğ^ni sağlayacak yeni sosyal ve ideolojik mekanizmalar aradıklannı göruyoruz. Sabana, yer yer oldukça zevksızleşen bır populizm gosterisi içinde "zenginlığin utanılacak bir sey olmadığını" göstermek için halka doğrudan bazı mesajlar vermeye, halkla doğrudan ilışki kurmaya çahşıyor. "Sade vatandaşa" ne kadar yakın olduğunu göstermeye çalışırken, bol miktarda yol yordam bilmezlik, mantı \e yer sofrası hikâyesı anlatıyor. Ama bu arada. Emirgân'daki koşk gibi, bazı luks tüketim unsurları da adeta sembolik bir anlam kazanarak soz koSakıp Sabancı Nejat F. Eczacıbaşı nusu ediliyor. Burada amaç, "halktan" insanların kişısel çabalanyla neler elde edebileceklesunda bir sosyal ışlevı yerıne geplana itilmesi ve sosyal katkılaolumsuz bir ımajın değiştırilmerini göstermek değil. Yer yer >etirdiği ve toplumsal konumunun ra dayanarak haklı çıkanlması sine yönelık olduğu açık. Okutenek, beceri, çahşkanlık temameşruluğunu buna borçlu oldugereken bir şey değU. Doğal olayucu için ilginç olan nokta da larına değinmekle birlikte, Sağu fikri ortaya çıkıyor. Bu çerçerak, bunda Iacocca'nın elde etözellikle burada ortaya çıkıyor. bancı'nın ana mesajı, bunlardan vede kişısel çaba ve beceri sonutiklerinin kendi yeteneği ve çabaYani, Cumhuriyet yülannda Koç, çok Allah'ın kendi halinde insancu elde edilen servet, bireyin kensından kaynaklandığı konusunEczacıbaşı ve Sabancı'nın "bülara neler verebileceğiyle ilgili. di çabasıyla elde etükleri uzerinda hiçbir kuşku duymaması buyuk kapitalist" olmalarına yol Iacocca'nın "çahştım ve başardeki hakkı, kendi içlerinde meşyük rol oynuyor. açan toplumsal koşulların, para dım" dediği yerde Sabancı, "Alruluk taşıyan şeyler değil. özel Oysa Turk işadamlannın gelkazanma uğraşmı ve bu uğraşla lah ıstediğine verir, bana da vermulkiyeti, kişisel serveti meşru dikleri nokta devlet politikasıyilgili değerlerı nasıl belirlediği di çok şukür" dıyor. Ayru zakılan "vatana verilen hizmet" la o derece yakından ilgili ki, aykonusunda. Bu uç işadamırun manda da, dinin toplumda daha nı güvenle kendilerinden başka Bu söylemin, Koç, Eczacıbaşı uğraşlanna ve kendilerine nasıl önemli bir yer tutması gerektiğı kimseye borçlu olmadıklarını ve Sabancı tarafından ne ölçude baktıklanru, yaptıkları işi ve sosyolunda göruş belırtirken, bu söyleyebilmeleri olanaksız. tçinbenimsenmiş olduğunu görmek yal konumlarını nasıl değerlenamaçla verdıği çabalan, orneğin de geliştiklerı ortam, kapitadlzgerçekten çarpıcı. Uç işadamı da dirdiklerini okurken, aym zatelevızyonda dın programları yamin bireyci değerlerine sonuna birbiriyle yarışırcasına, a n a manda bu bakışın ve bu değerpılması ve okullarda zorunlu din kadar sahip çıkabilecekleri bir amaçlannın kâr olmadığım, lendirmenin yansıttığı toplumsal derslen verilmesi için bulunduortam değil. Turk ekonomisine yaptıkları katkoşulları da görebiliyoruz. ğu girişimleri anlatıyor. kıların uğraşlannın ana hedefi Üstelik bir rastlantı sonucu eliEczaabaşı ise, Batıya dönerek olduğunu vurguluyorlar. Bıreysel mizde bir karşılaştırma oianağı Piyasa mı, orada modern refah devleti dudeğerler sıstematik bir şekılde da var. Sabana'nın kitabımn yabürokrasi mi? zenlemelerini buluyor. Onerdığı, toplumsal değerlere göre arka yımlandığı yıl Amerikalı bir işaplana itiliyor ve örneğin, EczaGunluk uğraş içınde de devlet işadamlan, işçiler ve devlet aradamının, Lee Iacocca'nın anılacıbaşı'mn anılarında herhalde le ihşkılerın taşıdığı ağırhk, Koç, smda daha yoğun bir işbırliğı ve n da Türkiye'de piyasaya çıktı. kapitalist uretimle ilgili hiçbir yaEczacıbaşı ve Sabancı'nın anıla bu işbirliği içinde devletin önemli Iacocca'nın uğraşıyla ilgili değerzında rastlayamayacağımız bir nnda açık seçik göruluyor. Bu uç bir rol üstlenmesı. Belki önerdileriyle, Turk işadamlarının anıği düzenlemeler açısından Eczasanayi kurumu tanımı buluyoişadarrunın ekonomik Uberalizmi larına yansıyan değerler arasıncıbaşı, Iacocca'dan çok fazla ayruz: "Bir sanayi kurumu, toplubenimsedıklerinı gösteren hiçbir daki fark, Türkiye'de iş hayatının mun ekonomik alarunda çalışan, iz yok. Ama burada da, Turki rılmıyor. Ama sonuca farklı çerçevesini oluşturan özellıklerı noktalardan gelındıği açık. Eczaulkenin ekonomik ve toplumsal ye'ye ozgu olanı genelden ayırdaha iyi görmemize yardım edeabaşı sonuca, kapitalist gelişmegehşmesine katkısı bulunan bir mak çok basit bir ış değil. Iacoccek nitelikte. nin ilk dönemlerinde ortaya çımeslek koludur" (s. 235). ca'nın da, laissez faire için, ış haBu farkları belırleyen önemli kan bireyci değerlerin benimsenmediği bir toplumdan Batıdaki son uygulamalara bakarak vanC CUMHURtYET KİTAP KULÜBÜ'NDEN HABERLER yor. Batıda kapitalist gelışme, getanlar Iş Hanı Külahçılar GeçiTarihi3 / Doğan Avcıoğhı / 1.470., 117.010 Milli Kurtuluş di. KIRKAĞAÇ: IşüAn Küabe leneksel toplumun sosyal ve kulturel değerlerini yıkıp, ortaya biTarihi4 / Doğan Avcıoğlu / vi Nedim AKKAN Hüniyet reyci ve akılcı değerlere dayanan 1.470.Cad. YeniMah. No: 13. MANIbır uygarlığın çıkmasına yol açBu hafta çıkan iki yeni kitap SA: Bilim Kitabevi Erdoğan mış. Bu arada, ekonomi dışı unHikmet Çetinkaya ve Şahin ERDEM • 2. Anafartalar Mah. surlann ekonomiye mudahalesiAlpay Seyfettin Gürsel imzah. Cumhuriyet Cad. KARAMÜRnin çok azaldığı bir donem yaRöportajlardan oluşan ÇetinkaSEL: Bilim Kitap ve Sanatevi şanmış. Daha sonra, ekonomiye ya'nm kitabı Toroslar'ın gü'ne Bugüne değin 8 il ve ilçede temGülay EFE tnonü Cad. 1. Aratoplumsal mudahaleler artarken yindeki Anadolu insammn solık İnci Çarşısı. BANDIRMA: silciliklerini faaliyete geçiren de, kapitaüzmm yerleşmiş değerrunlannı dile getirirken; SeyfetSevgiU Öğretmenim Kitap KırtaCumhuriyet Kitap Külubu, tin Gürsel Şahin Alpay 'ın hasiye Hayruüah ERÇETIN • Hal leri, bireycilik ve akılcıhk ortaağustos ayıyla birlikte 6 il ve ildan kalkmamış. Iacocca'nın, bir zırladığı inceleme ise, günümüCad. No: 26. Temsikiliklerin çede daha temsilcüik açtı. Yeni yandan devlet mudahalesinin gezun sıcak bir konusuna eğüiyor. açıldığı il ve ilçedeki üyelerimiz açılan temsilciliklerimiz: MUĞrekli olduğu noktalara dikkat çeDSPSHP programlannm incekulübün tüm olanaklanndan bu LA: Belediye Başkanlığı Tanzim kerken, bir yandan da bu değerlendiği kitapta, bu partilerin likitabevUri aracıüğıyla yararlaSatış Mağazalannda, KARAlere nasıl bağlı kaldığını görmek, derleriyle yapumış söyleşiler de nabilirler. MAN: Tartanlar Küabevi Tarbu değerlere dayanarak yaptığı yer alıyor. Üyelerimizin sipariş işın toplumsal saygınlığına nasıl edebilmeleri için kod vefiyatlaAYBV EN ÇOK SATAN KİTAPLARI bir guven duyduğunu görmek nyla sunuyoruz: 117.1% TorosROMAN 13.8.198610.9.1986 çok ilginç. Oysa resmi ıdeolojilardan Aşaği I Hikmet Çetinkaya / 525., 011.024 DSPSHP Sn: Uâ: KHata M/Yaan: Rptr. nin herkesin sosyal konumundan hoşnut olarak yaşamasını sağlaNerede Birleşiyor, Nerede Ayn1500066.050 yamadığı yerde, Turk ışadamlahyorlar / Şahin Alpay Seyfet021.236 1000rı kendi konumlannı haklı gostin Gürsel / 900., 186.019 Te021.265 2750: terebilmek için destek arıyor ve Eca miz Yürekle / AtiUa Josef / Çev: 152332 1100: desteği kapitaiizmin temel değerKemal Özer / 750. TL. Yeni ba086.011 685lerinde değil, geleneksel toplusımlar: 002.008 Benden Sonra 6 002.224 Btrci Krtstkı Çiş 650: mun dini değerlennde veya devMutluluk / Özdemir Asaf / 7 021260 2420: letçıliğin buyuk ağırhk taşıdığı 1.500., 117.188 Kelepçeli Yazı8 001006 945: Mr MantafFtıtt bir toplumsal değerler butunu lar / Ali Sirmen (Samim Lütfu) 9 021011 Şaktr 945: içinde buluyorlar. / 840., 117.009 MilU Kurtuluş 10 002 280 1100: B K » Oanteri/Utlto M b ı Türk işadamlarının anılarında, Iaccocca'nın Mustang'ın ilk pazarlanışı sırasında piyasanın tepkisini beklerken yaşadığı gerginliğe benzer bir şey bulabilmek için, başkente ziyareî ve başkentten telefon bekleme bölümlerine bakmak gerekiyor. Okurun gözünden kaçması olanaksız olan bu fark, Türk iş hayatında neyin önemli olduğunu görmemize yardım ediyor. Önemli olan piyasa ve tükeîici değil. Toplumsal saygınlığın temeli P t K M K PtYALE MADRA HIZU GAZETECİ NECDET ŞEN 5AKÛT. , QO« "Ol'SıJNUZ DSV1EK V DOK^ORA Ş, B^NARıN ARuSüMPAN 5İ2E E N YAKIŞAMİMI SEÇArtEKTif?.! O PA ÇOK KOLAV Bi ŞEV : VA2\TS8A ATuRSıNiSZ . ÖRNEĞIN., APAMk ' İ , VO< " A',Ü D.VECEK " O ZAMÛN PS'KO ,ViSf \JE 9ERSE DESINJ. S£S ÇK^ÇVA/VİA< PS(?co(.oe fti AĞAÇ YAŞKEN E Ğ İ I İ R KEM4L GÖKHAN TARIHTE BUGUN MÜMTAZ ARIKAN OHenry 18621910 11 Eylül 1B6Z'OB BUdüN, UNLU AMERıKAU K/SA O.HeNRY POĞÛU (ASIL AOI, WtLLtAM SIDHEY KISA Ş/e ÖĞRSfJıMOeM SOURA, 7S2SAHZH/SI ÇlFTÇİueE DEĞIU &RÇOK cf7E qAU$ACAK,SAMCA VEZNEPAHU6I YAPARK£N ZlMİAETlNB PABA GBÇİGMEKL£ SUÇLANACAkLTte TUTUKLANACAĞlNI ANLAYINCA HCMDURAS'A KAÇlP 2. YtL ORAPA YAÇlYACAKTlie. EŞlNtti HASTALI6I N£D£MİYLE 6££İ PÖHECBK, ONUN OUÜtouNOen SONÜA,YAR6<LANA&)K S YtL tIAPlS YATACAKT//?.. O.UENZY, İ9O2'D£ N£W YOSK'A GIDEÜ£K KEMDl O£YİMIYLE "METR.O USTVNPEKI SA6CAT"A YERLEŞEOEK VE PARLAK YA'ZAÜLIK YAŞAMlNA 8AÇLIYAa/cne.şAçıerıcı SONLA NOIOALANAN oY/cuLEeınoi GENELüfOE, SlRAOAH (NSANLAR.I YAL &OeUNLAHA PARMAK ANLATACAK,SOSB£ACA& O. HENRY Haftanın kitapları Yeni temsilciliklerimiz 50 YIL ONCE CUMHURİYET Başrekilimizin Londra Seyahati Başvekil îsmet Inonunun Londraya seyahatinın ne zaman yapılacağı henuz kat'i surette taayyun etmış değıldir. Maamafih bunun Majeste Sekızıncı Edvardın 12 mayısta yapılacak resmi tetevvucune tesaduf edeceği hakkındaki haberler kat'ı değıldir. Başvekılimızin seyahatinın bu tarihten daha çok evvel vaki olacağı anlafilmaktadır. Ziyaret tanhının Majeste Edvardın Londra'ya avdetinden sonra taayyun etmesı muhtemeldir. 11 Eylül 1936 tadeı ziyaret edecektır. Donanmamız Maltadan avdette, dost Yunan donanmasma da zıyaretını iade edecektır. 19361986 mevzuu etrafında konuşulacaktır. Konferansın raportoru doktor Âkıl Muhtardır ve bunun için bir tez hazıriamıştır. Memleketımızden istirak edecek doktorlar ıçm tenzılatlı tren tanfelerı yapılmıştır. S AÇ B AK1MI En bMnd Donanmamız Maltayı Ziyarete Gidiyor Istanbul 10 (A.A) Donanmamız vuku bulan davet üzerıne teşrinisaninin son ıkı haftasmda Maltaya gıderek Ingüiz donanmasma Beynelmilel Fizyoloji Kongresi Bu ayın yirmı sekızınde Belgradda enternasyonel fizyoloji kongresi toplanacak, burada bazı hastalıkların maden sularıle tedavisı PETROL NİZAM LEVENT KIRCA Müzikli Güldürü 2 Bölüm 12 Eylülden itibaren KENTER TİYATROSU'NDA Perş Cuma: 21 15 C TestPazar 16.30 Tel 146 35 89 147 36 34 ELALEM BIALEM Yazan: Ahmet ÖNEL MOzJk: TİYATROSU BİIDEH VE OHLARDAM SANATSAL BASKILAR GRAVURLİTOGRAFISERIGRAFİ TEM SANAT GALERİSİ 8 Eylül1 Ekim 1986 Turkiye ve onbır yabancı ulke sanatalarından yapıtlar. KuyutubcHton Sofc. 44/2 Ivtmet Ap». hfeonto^ISTANBU W. 147 0» 99 147 <fj 56