Katalog

CUMHURÎYET/6 Devleti yeniden kurmak yasa istiyor ı "YASAMA FAALİYETÎ" KAVRAMI SUNUŞ vil dönemde çıkan 12 yasanın ise 1 l'i meslek kuruluşlan ile ilgili düzenlemelerdir. 12MAYIS 1986 Yasama faaliyeti terimi ile yasama sürecini ya da yasalaşma yöntemJerini değil salt yasalan (ve tabii yasa hükmünde kararnameleri) kastediyonız. Çalışmanın hedef aldığı dönem içınde yasama organının ya da onun yerini almış o!an kurulun çıkarttığı ve Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olan yasalan ve aynı dönem içinde yürurlükteki üst normlara uygun biçimdc hükümetçe çıkartılan yasa hükmünde kararnameleri ele aldık. Daha alt düzeydeki nonnları (tüzük, kararname v.s.) incdemedik. Anayasayı da, bu çaiışma açısından, kapsam dışı bıraktık. Aynca rutin olarak çıkarılan geçici yasalan rakamsal analizlere dahil etmedik. Aşagıda vereceğiraiz rakamlara yıllık bütçe yasalan ile vatani hizmet tertibinden maaş bağlama yasalan dahil değildir. Maddi bakımdan kapsamı böyle belirlenen yasalan iki ayn açıdan sıstematik tasnife tabi tuttuk. Daha aynntılı olan i!k tasnifte 1982 Anayasası'nın bölümlerini esas aldık (Bak. tablo 4). Daha anlamlı olduğunu sandığımız ikinci tasnife ise devletin fonksiyonlan ve görevleri temel oluşturdu (Bak. tablo 3). tlk ve daha aynnulı oian tasnif ıçinde ttim yasaiar ve yasa hükmündeki kararnameler yer aldı. tlk tasnife daya 12 Eylül ve Yasaiar .Doç. Dr. NURKUTİNAN İ.CÜNEYT OZANSOY Yargı ve mahkemelere ilişkin yasa sayısı açısından 27 Ma12 Eylül dönemi ile onu izleyen yasama faaliyeti konusunda yıs ile 196569 dönemi arasında önemli fark yoktur. Bu koözal hükümeti döneminin genel birfikir vermek olduğu nuda da 12 Eylül yönetiminin yoğun bir yasama faaliyeti önemli özelliklerinden biri, bu için çalışmamızı da kısıtlı tuttuk.içinde bulunduğu görülmektedir. Aşağıda göreceğimiz gibi 12 Eylül yönetimi genel olarak yargı erki ile ilgili önemli ve ^İ İÇ!nİeİ' y^ma faaliyetinin B genellemeleri mümkün radikaJ defişiklikler yapmıştır. Anavatan Partisi iktidan ise y ğ BU bu konuya hemen hiç değinmemiş gibidir. * Wl!t$UdUr' ,?lF bms U Eylül döneminı salt bu açıdan Mecak ölçüde y ve tnicelikselemeyi i^ yanı ağır basan b i r ö n e m i G. DİĞER KONULAR değerlendırecek bir çaiışma ycğledik. Tamamı işlenmemiş Çok sağlıkh bir gösterge olmamakla birlikte uluslararası yapmaya yönelttı Aslında böyle %$e o b a elimizdeki anlaşmalan onayan yasa sayılan Türkiye Cumhuriyeti Hübilgiıeri kümetine dış ülkelerin gösterdikleri güvenin bir işareti bır çalışmanın bılımselbır tablolar halinde aktarmayı da olabiür. makale boyutlarını çok 196569 sivil döneminde uluslararası anlaşmalan onayan a h göruyoruz. J yasa sayısı 58 olup bu sayı o dönemde çıkanlan tüm yasaaşacağını, belkı de bır kıtap lann % 22.57'sini oluşturmaktadır. 27 Mayıs dönemindeki oluşturması gerekeceğini Böylece araştırmacılann bir 58 yasanın 18'i Milli Birlik Komitesi devrinde, 40 tanesi ise bilmekte idik. Ancak amacımız, ölçüde hammaddelerini Temsilciler Meclisi döneminde yürürlüğe girmiştir. Temsilciler Meclisi döneminde çıkanlan yasalann Wt 45'ini ulusokuyucuya 12 Eylül döneminin hazırlamış olduk. F. YARGI gun olarak çıft Meciisli yasama organı faaliyet gösıermekte idi. Araştırmadan sağlıkh sonuçiar çıkartmak için askeri müdahale dönemi olan 27 Mayıs Ue 12 Eylül dönemlerini karşUaştınrken, bunlann zıddı olan sivil dönem için tek uygun zaman kesitini 196569 dönemi oluşturdu. nılarak yapılan ikinci tasnifte ise nitelikleri geregi ilk tasnifteki bazı başlıktar yer alrnadı. Diğer bir deyimle, ikinci tasnif tum yasalan içeren bir tasnif değil. Bu iki tasnifın içerdiği yasaiar hakkında sadece çok genel bügUeri saptama ile yetindik. Bu bilgiler yapacağımız nicdiksel analizler için yeterli idi. Ancak kısıtlı da olsa yapılması gereken niteliksel (içeriksel) analizleri gerçekleştirebilmek için bir "temel yasaiar" listesi oluşturduk (Bak. tablo 2). Bu listeye gıren yasalann içeriklerı de ıncelendi. Bu listenin oluşturulmasındaki ölçümüzü devletin lemel yapısı ve siyasal ideolojisine dayandırdık. Diğer bir deyimle 12 Eylül dönemi ile yeniden olusturulan devlet yapısını ve bunun siyasal ideolojisini belirleyen yasalan listeye dahil ettik. Arastırmamızda da salt bu yasaiar açısından bir içerik incelemesine giriştik. C. 19651969 DÖNEMİ 48 ay olarak saptadığımız bu dönemde toplam 257 yasa ytirürlüğe girmiştir. 1961 Anayasası'mn hâlâ yürürlükte olduğu bu süre zarfında yine çift Meciisli bir yasama organı görev yapmakta idi. YASAMA FAALİYETÎ Karşılaştırma amacıyla incelenen diğer dönemlerle birlikte 12 Eylül dönemini salt yasa sayısı bakımından değerlendirebilmek için sanırız üç dcnemin sürelerini dikkate almak gerekecektir. Tabloda bu süreler ay olarak göstenlmış bulunmaktadır. Buradan antaşüacağı üzere 12 Eylül askeri dönemi (yani MGK'nin tek basına yasama organı tşlevini gördıiju donem ik Danışnuı Meclisi dönemi) loplam olarak 39 ay sürmüştür. Buna karşılık 27 Mayıs askeri dönemi P aydır. Bu nedenle bu iki dönemi yasalann mutlak sayıları açısından değil de, aylık yasa ortalaması bakımından karşılaştırmak daha anlamlı olacaktır. Tabloda görünmemekle birlikte 12 Eylül askeri döneminin genel aylık ortalaması 16.05, 27 Mayıs'ınki ise 17.18'dir. Askeri dönemlcrin bu iki ortalaması önemli bir fark gösterroemektedir. Buna karşılık 196569 döneminin genel aylık ortalaması sadece î.35'tir. Bu büyük farkı birkaç faktör ile açıklamak mümkündür. Her şeyden önce askeri iktidarlann, hiç değilse biçimsel olarak keyfi bir yönetim olmadıklannı gösterme çabası, kararların çoğunluğunun yasa biçiminde oluşması sonucunu doğurmuştur. İkinci olarak, her iki askeri müdahalenin de yeni birer anayasa hazırlama niyelleri devletin lemelini yeniden kurmak amaçları olduğunu gösterir ki bunun yalnız anayasa ile değil buna ek olarak bir yasaiar dızisiyle yapılması doğaldır. Ancak kanımızca 12 Eylül ile 27 Mayıs arasında askeri yönetımlerin yeni devlet yapısını hangi ölçüde kendilerinin kurmak istemelen açısından önemli farklar vardır. Bunlara ileride değineceğiz. Askeri dönemler ile sivil dönem arasındaki bu büyük farkın son bir nedeni olarak da yasalaşma sürecirün kolaylıgını gösterebüiriz. 12 Eylül döneminin beş kişilik Milli Güvenlik Konseyi bütün kararlarmı oybirliği ile almıştır Gerek biçimsel olarak gerek fikir düzeyinde muhalefeti olmayan ya da görünmeyen bir heyetin çok kolay ve çok sayıda yasa çıkarması doğaldır. 27 Mayıs Milli Birlik Komitesi de işe 38 kişi ile başlamış, içinden doğan muhalefeti de derhal temizlemiştir. Bu heyetin özellikle tek başına yasama yetkisine sahip olduğu süre içinde yasa yapması çok kolay idi. Buna karşılık 196569 döneminde çift Meclis sisiemi vardı. Meclislerde ise hem sayıca ve hem de fıkri düzeyde çok güçiü muhalefet yapılmaktaydı. Bu durumda çok sayıda yasa çıkanlması ve özellikle önemli yasalann Meclislerden geçirilmesi bir havlı zor olmuştur. Bu durumda her iki askeri yönetimin de sivil Meclislere güveni olduğu söylenemez. İki dönemde de askerler değişik yöntemlerle yasama faaliyetini hemen hemen mutlak kontrolleri altında tutmuşlardır. Her iki askeri darbe dönemini izleyen birer yıllık sivil dönemlerin karsılaştırılmasından görülebileceği gibi 12 Eylül sonrası sivil dönemin aylık onalaması, 27 Mayıs'ı izleyen sivil dönemin ortalamasının iki katıdır. Bu farkın da iki nsden ile açıklanabileceğini sanıyoruz: Özal iktidan, ekonomi pobtikası ve bürokrasinin yeniden düzenlenmesi konulannda çok iddialı bir hükümetti Aşağıda göreceğimiz gibi bu dönemin yasalan bu iki konuda yoğunlaşmışlardı. İnönü'nun koalisyon hükümetinin böyle bir iddiası yoktu. Buna karşılık anayasa dışında devleıin temel yasalannı düzenlemest gerekiyordu. Ancak sivil iktidar ihk yılında özellikle siyasal önemi olan vasalar 27 Mayıs'tn askeri dönemi olan Milli Birlik Komitesi dönemi 8 ay sürmüş ve bu silrede 203 yasa yürürlüğe girmiş. ikinci dönem ise 9 ay sürüyor ve bu dönemde yasalaşan metin sayısı da 89. Askeri dönemin toplam yasa sayısı ise 291 ve 12 Eylul'ün yasa sayısına oldukça yakın. açısından oldukça çekingendi. Aslında Özal iktidarında da bu çekingenliği görüyoruz. Özal hükümetinin siyasal önem taşıyan yasalara yönelmesi bizim inceleme devremiz dışında kalan 1985 yıhnın ortalannda başlamışıır. Yasa yapma mekanıgı ve siyaseti bakımından da iki sivil dönem arasında farklar görüyoruz. tnönü hükümetinin bir koalisyon oluşu. çift Meclis sistemi ve gittikçe güçlenen bir Adalet Panisi, yasalaşma yoğunluğunu azaltan faktörlerdi. Buna karşılık Anavaıan Panisi tek başına iktidara gelmişti. özellikle iktidannın ilk yılında Mecüste etkili ve güclü bir muhalefet olduğu söylenemezdi. Bütün bunlara bir de kanun hükmünde kararname çıkarmak yetkisi eklenince yasama yoğunluğu olağan dönemlerin çok üstüne çıkmıştır. Tablolanmızda görünmemekle birlikte elimizdeki bilgiler 12 Eylül ve 27 Mayıs dönemlerinin iki açıdan daha karşılaştırılmasını mümkün kılmaktadır. 27 Mayıs askeri döneminde 27 Mayıs 1960 tarihinde yürürlükıe olan yasalardan 7 tanesi tamamen ilga edilmiştır. 12 Eylülde ise 48 tanesi kanunla, 31 tanesi de KHK ile olmak üzere eskiye ait toplam 79 yasa yürürlükten kaldınlraıştır. Bunlardan 3 yasa ve 30 KHK Kamu Iktisadi Teşebbuslerine iUskindir. Bu verilerden anlaşılacağı üzere 12 Eylül askeri müdahalesi eskiyie olan baglan koparmak açısından 27 Mayısa oran tadır. İnceleme dönemlerinde ekonomik polirikaya ilişkin yasaiar her dönemdeki toplam yasa sayısı ile karşılaştınldığında yaklaşık olarak tum yasalann 1/5'inin ekonomiye ilişkin yasaiar olduğunu görüyoruz. En düşük yüzde (18.29) 196569 dönemine, en yüksek ise (yüzde 24.76) 12 Eylül askeri dönemine aittir. tki askeri dönemin karşılaştınlması bizi 12 Eylül yönetiminin ekonomi politikasına 27 Mayısa oranla çok daha fazla önem verdığı sonucuna getırmektedir. Kamu Iktisadi Teşebbüslerine ilişkin yasa sayılan ise yine 12 Eylül döneminde oldukça yüksekür. KlT'ler açısından bir başka ilginç saptama da gerek 27 Mayısta gerek 12 Eylülde askeri yönetimi izleyen birer yıllık sivil dönem iktidarlannm KlT'lere ilişkin hemen hiç yasa yapmamış olduklandır. Salt vergilere ilişkin yasa sayılan karşılaştınldığında sivil dönemlere oranla askeri yönetim dönemlerinde vergi yasalannda önemli artışlar göze çarpmaktadır. Ekonomi politikasına yasa sayısı açısından çok önem vermeyen 27 Mayıs askeri yönetimi bile 196569 dönemine 48 ayda çıkanlan vergi yasalanndan daha fazla vergi yasası çıkarmıştır. B. SOSYAL YAPI Bilindiği gibi ülkemizde grev hakkı 1961 Anayasası ile kabul edilmiştır. 1961 Anayasasını hazırlayan 27 Mayıs Yönetimi, sendika, grev ve toplusözleşme hukuku ile ilgili herhangi bir yasama faaliyetinde bulunmamış, bu konulann düzenlenmesıni seçim ile gelecek sivil iküdarlara bırakmıştı. 27 Mayıs dönemini izleyen ilk bir yıl içinde ise bu konuda bir faaliyet görmüyoruz 196569 sivil döneminde daha önce yürürlüğe girmiş olan Sendikalar Kanunu ile Toplu Sözleşme Grev ve Lokavt Kanunlannda herhangi bir değişiklik yapılmamış, buna karşılık yeni bir tş Kanunu yürürlüğe girmiştir. 12 Eylül askerf dönemi sendika ve grev hukuku açısından çok faal bir dönem olarak göze çarpmaktadır. Bu dönemde iki yeni yasa yürürlüğe girmiş, toplam yasama faaliyeti sayısı ise 15'i bulmuştur. 12 Eylül'ü izleyen ilk bir yıl içinde ise bu konudaki yasa sayısı sıfırdır. Sosyal güvenlik alanında 27 Mayıs dönemi ile 196569 sivil dönemi arasında yasa sayısı açısından önemli farklar görülmemektedir. Buna karşılık 12 Eylül yönetimi 28 tanesi Emekli Sandığı ve Sosyal Sigortalar Kanunlarındaki değişikükler olmak üzere 30 adet sosyal güvenlik yasası çıkarmıştır. Kanımızca sosyal polilika açısından en ilginç veriler 12 Eylül sonrası Anavatan Panisi iktidannın ilk bir yılına ilişkin olanlandır. Bu dönemde sosyal güvenlik alanında da hiçbir yasa çıkarılmamıştır. Özal iktidannın sosyal poliüka ile hiç değilse yasama düzeyinde hiç meşgul olmadığı görülmektedır lararası anlaşmalan onayan yasaiar oluşturmaktadır. 12 Eylül dönemindeki 54 yasanın da 21'i MGK, 33'ü D«nışma Meclisi dönemlerine aittir. Bu tabloda bize ilginç gelen husus her iki askeri dönemi izleyen birer yıllık sivil dönemlerde uluslararası anlaşmalan onayan yasa sayısındaki önemli düşüştür. Olağandışı yönetim başlığı karşısındaki rakamlar sıkıyönetim ve olağanüstü hal yasalannı kapsamaktadır. Bu konuda 27 Mayıs ve 196569 dönemlerinde herhangi bir yasama faaliyeti görülmemektedir. 12 Eylül yönetimi ise 12 Mart döneminin yasası olan 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanununda 15 değişiklik yapmıştır. Bunun dışında kalan yasaiar 1982 Anayasasının getirdiği yeni bir kurum olan olağanüstü hal Ue ilgili düzenlemelerdir. İlginç bir bulgu olarak saptadığımız ve tabloiarda yer almayan bir başka bilgi de ölüm cazalarırun onanmasına ilişkin yasa sayılarıdır. 27 Mayıs ve 196569 dönemlerinde hiçbir ölüm cezası yasa ile onanmamıştır. Bilindiği gibi 1961 yılında idam edilen Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan hakkındaki mahkeme kararlannı Milli Birlik Komitesi yasa ile değil kararla onamıştı. 12 Eylül döneminde ise MilG Güvenlik Konseyi 10, Damşma Mecüsi 32 ve 1983'de seçüen TBMM ilk bir yüük süresinde 2 idam cezasını yasa ile onaylanuşlardır. TEMEL YASALAR "Temel Yasaiar" kavramını nasıl belirlediğimizi yukarda açıklamıştık. Yayınılanan Toblo 2'den anlaşılacağı üzere bazı kalemleri tek yasaiar, baalarıru ise bir yasaiar grubu olarak düzenledik. Devletin ekonomik poliükası ile ilgili yasaiar ve bu arada vergi yasalan listede yer almamaktadır. Çünkü temel yasaiar listesi esas itibanyla tek yasalardan oluşmaktadır. Devletin ekonomik politikasını belirleyen tek yasaiar mevcut değildir. Ayrıca ekonomik poliüka genellikle yasaiar yolu ile değil, hükümeı kararnameleri ve bakanlık genelge ve tebliğleri yolu ile belirlenmektedir. Vergi yasalanna gelince: Bu yasaiar bütün dönemlerde çok sık değişiklik geçiren yasalardır. Bu nedenle yasama yoğunluğu açısından vergi yasalanndaki değişiklik sayılan çok fazla birşey ifade etmezler. Buna rağmen ekonomik yasaiar ile vergi yasalannı yukarda başka bir başlık altında ele almısuk. İNCELENEN DÖNEMLER 12 Eylül 1980 tarihli askeri müdahale ile başlayan dönemin hangi safhalardan geçtiği ve ne zaman sona erdiğinin saptanması, analiz ve karşılastırmaların anlamlı olabilmesi için önemli idi. Her seyden önce bu dönemi 1983 seçimleri ile kunılan yeni TBMM'nin Başkanlık Divam'nın oluşturulduğu tarihte sona erdirmek (1982 Anayasası'mn izlediği yöntem budur) bize yeterli gelmedi. 1983 yılı sonunda kunılan sivil hükuraeun ve yeni Meclisin de "yasama faaliyeti" açısından önemli olduğu kanısındaydık. Bu nedenle TBMM'nin oluşmasını izleyen ilk yıh da (14 ay) incelemeye dahil ettik. Başlangıç ve bitiş dönemleri böylece belirlenen 12 Eylül'ü üç safhaya ayırdık: Askeri dönem (Milli Güvenlik Konseyi dönemi), Meclisü askeri dönem (Milli Güvenlik Konseyi + Danışma Meclisi dönemi) ve sivilgeciş dönemi (Özal iktidannın ilk yılı). özellikle rakamsal verilerden sağlıklı sonuçiar çıkarabilmek için, bu sonuçlann araştırma konusu dönemle benzer nitelikler taşıyan ya da tam zıddını oluşturan başka dönemlerdeki verilerk karşılaştınlması gerekir. Bu karşılaştırmayı yapabilmek için yukanda açıkladığımız yöntem ile iki dönemde daha "yasama faaliyeli"ni inceledik. Yakın tarihimizde 12 Eylül dönemi ile karşılaştırılabilecek ve karşılaştırılması gereken bir başka askeri müdahale 27 Mayıs ve onu izleyen dönemdır. Bu nedenle 27 Mayıs dönemini aynı safhalara ayırarak "yasama faaliyeti" açısından verilerini saptadık: Askeri dönem (Milli Birlik Komitesi dönemi), Meciisli askeri dönem (Milli Birlik Komitesi + Temsilciler Meclisi dönemi), sivilgecis dönemi (Inönu hukümelinin iik yılı). Çok partili demokratik yaşam biçimini seçmiş olan toplumlarda askeri müdahale dönemleri olağan dısı ve patalojik safhalardır. Bu nedenle bu dönemlerdeki "yasama Askeri dönemlerin, sivil yönetim dönemlerine göre üstünlüklerinden birini kendı içinde muhalefetsiz olmaları ve kolayca yasa yapabilmeleri oluşturuyor. Tablo 2'deki rakamlar hem eski yasayı yürürlükten kaldınp bütünüyle yeni bir yasa yapılması halini, hem de mevcut yasalardaki değişiklikleri kapsamaktadır. Ancak esasa ilişkin olmayan ve ayrıntı sayüabilecek konulardaki yasa değişiklikleri, hesaba katılmamıştır. Temel yasaiar tablosunun genel toplamı kanımızca 12 Eylül Ue 27 Mayıs askeri müdahaleleri arasındaki en çarpıcn farkı açıkça göstermektedir. 12 Eylül döneminde değiştirilen ya da yeniden yapılan temel yasa sayısı 27 Mayıs'takinin dört katından fazladır. 12 Eylül'de Polis Yazife ve Selahiyetleri Yasası haricinde tüm "temel yasalaria" ilgili yasama faaliyeti görülmektedir. 27 Mayıs'ta ise siyasi partiler Anayasa Mahkemesi, toplantı ve gösteri yüriiyüşleri, polis vazife ve selahiyetleri, askeri ceza mevzuatı, sıkıyönetim, TRT, sendikalar toplusözleşme, grev, lokavt konulanna hiç değinilmemiştır. Her iki askeri müdahalenin temel amacı yeni bir anayasal düzen kurulması olmakla birlikte 12 Eylül yönetimi temel yasalann (bu arada aoayasanıo çtkanlmasuıı öagördugü yasalann) çıkanlmasını demokratik yontemle olusacak yeni TBMM'ye bırakmayı yeğlememiş, yeni devlet yapısını kendi siyasal görüşü doğrultusunda aynnulı biçimde düzenleme yoluna gitmiştir. Buna karşılık 27 Mayıs iktidarı çatıyı kurmakla yetinerek, bu çatı ıçındeki devlet yapısının kurulmasını sivil ve demokratik yönetime bırakmıştır. ' Tablo 2'de 12 Eylül ile 27 Mayıs arasında MGKMBK dö ! nemleri ile DanışmaTemsilciler Meclisi dönenıleri açısından ' paralel bir fark göze çarpmaktadır. 27 Mayıs Temsilciler • Meclisi, seçim yasalan dışında hemen hiçbir yasal faaliyet göstermemiş, buna karşılık 12 Eylül Danışma Meclisi'nden • geçen temel yasa sayısı MGK'nin çıkardığı yasalann iki ka '. tına ulaşmışur. DanışmaTemsilciler Meclislerinin kuruluş ve yetkileri arasındaki aynuk nedeni Ue bu farkın gerçek bir fark olmadığını yukarda açıklamıştık. İki askeri dönemi izleyen birer yıllık sivil dönemlerdeki rakamlar da oldukça anlamlıdır ve 27 Mayıs Ue 12 Eylül arasındaki genel yaklaşım farkına rağmen yukardaki yorumumuzu doğnılamaktadır. 27 Mayıs yönetimi temel yasalann yapılmasını seçimle gelmiş olan parlamentoya bırakmışsa da sivil iktidann ilk yılı bir çekingenlik içinde geçmiştir. Bu dönemde yeni yasa olarak yalnızca Anayasa Mahkemesi Kanunu Ue Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu Kanunu yürurlüğe girmiştir. 12 Eylülden sonrakı bir yıllık dönemde temel yasa sayısı 23 olarak görulüyorsa da bunun 13 tanesi meslek kuruluşlan ve belediyelerle ilgili yasalardır. Bu dönemde önemli yasa olarak yalnızca Olağanüstü Hal Kanu nu Ue Büyüksehir Belediyelerinin Kuruluşu Hakkında Kanunu gösterebiliriz. C. SİYASAL YAPI Bu başlık karşısındaki rakamlar seçim yasalan dahil, devletin temel siyasal kurumlarına ilişkin yasa sayısını göster YASA SAYILARI (Tablo: 1) ittnH 16 23 229 397 14.31 17.26 14 182 13 TEMEL YASALAR (Tablo: 2) KEYLOi JM 13 74 48 257 535 nwn 203 25 37 27IUTB 1MS IM 1 1 YAUUT» AniCMTUAIU 9.89 6.69 »rari PartMr L AMyata MMkMMd K. "" 0ı M 1 IM 0 2 1 M 1 1 < 1 1 Sfct dtara. M D M D M 0 1 3 4 1 2 1 «• 19 ay süren ve Milli Cüvenlik Konseyi dönemi denecek olan 12 Eylul'ün askeri yönetim döneminde rutin ve geçici yasaiar dışında toplam 299 yeni yasa yürürlüğe girdi. faaliyeti" verilerinin aynı toplumun tipik bir olağan sivil dönemi ile karşılaştırılmalan, çıkarılacak sonuçlann çok daha anlamlı olmalanna yol açacaktır. Açık soyleyelim, Türk toplumunun çok partili demokratik yasama geçmesinden bu yana tipik bir sivil dönem bulmakta oldukça güçlük çektik. Seçimle iktidar değişikliğinin ilk oluştuğu 1950 yılım izleyen yıllar içinden bir dönemi seçmeyi duşundük. Ancak 19SCM960 döneminin Türk toplumu açısından yıne de bir geçiş dönemi olduğunu düşündük, "Çok partili demokrasiye geciş". Bu bakımdan bu yıllardaki yasama faaliyetinin durmuş oıurmuş bir tipik sivil dönemin yasama faaliyetini yansıtmayacağı endişcsi Ue tipik sivil dönem olarak 19651969 döneminı seçmeyi ycğledik. Bu dönem Baıılı anlamda çoğulcu demokrasiye uygun bir anayasanın varolduğu ve siyasal yelpazenin pariamentoda oldukça geniş bir biçimde temsil edildiği bir dönemdir. Bu düşüncelerle 19651969 dönemindeki "yasamu faaiiyeti" verilerini de derledik. Bu döaemi 12 Eylül ve 2" Mayıs gibi Uç safhada değil, doğal ola• ak tek safhada ele aldık. Söz konusu üç dönemin karşılaşlırmasını salt niceliksd ve riler açısından yaptık. Temel yasaiar listemizde yer alan kaı nuniarın içeriğirıin incelenmesi yalnız 12 Eylül dönemi açısını lan oldu. SÎSTEMATİK AYRIM (Tablo: 3) 12 EYLÜL Z7MAYB 1MS 2 2 1 4 W&Ktfm§ •« TafpRSy m. M U İ I IMH TapİHi M M I K. BMMUML 5 2 1 1 2 1 2 1 3 1 1 1 hrH. 155 44 15 30 15 46 32 40 18 37 33 26 17 32 17 37 15 61 18 16 47 13 13 14 62 14 18 21 16 17 11 12 11 12 58 58 28 20 18 10 TMam N w M TlılıMUıl L Ptlt Vadh MtotaMMMriL Gm K Cua «Nl L M > MRHt) . StattmUmf. QW)MWM n l K . TRTK. HJMIIMIHK. 5 12 1 2 2 4 5 1 1 10 T~ı 7 3 İSL tea M M W I KanMalan K. SMflkatar l . TMhj ttdMM, Bm M Ufcart L H*. 1 3 3 1 2 30 6 'T 1 1 M m K. •MM>WV L M M M I K. Tkaral K, Uı^m K . . • M M I Oal, Inalnaı K . 2 2 1 1 2 1 9 1 1 1 1 2 1 3 1 2 1 16 4 2 2 5 1 7 1 TWUM 8 37 M t 0 = DeöısıUik. M = Mülga 1 1 60 12 21 2 5 4 2 21 A\. U EYLÜL 12 i Eylül döneminin ilk safhası 16 ay sürmüştür. Yalnız >ıfii'li C •iivenlik Konseyi'nin yasa çıkarma yetkisi bulunan bu dönem. de, ruıin geçici yasaiar hariç olmak üzere 229 yasa ytirürlü.Şe girmiştir. Danışma Meclisi'nin kurulması ile başlayan ı'k/nci safha 23 ay sürmüş, 306 yasa ve 91 yasa gücünde kara'Ji lame olmak üzere 397 yasa yürürlüğe konulmuştur. Bu i'A fhada Danışma Meclisi'nin gerçek anlamda bir yasama yeticı s ' olduğu söylenemez. Çünkü bu Meclisçe kabul olıınan y a s ı l önerilerini Milli üüvenlik Konseyi'nin reddetıiıeye, değışl irmeye ve değiştirilen metni aynen yürürlüğe k o;vmaya yetk isi vardı (1). Ayrıca Milli Güvenlik Konseyi'm!n Danışma \ leclisi'nden hiç geçirmeden yasa kabul edip yt'rürlüğe koya'uğuna da rastlanmıştı (2). 1983 yılı sonunda başlayan sivi. 'geçiş dönemi ise 14 ay olarak alınmıştır. Bu dönemde 120. vasa ve 62 yasa hükmünde kararname yürürhlğe girmiştir. . '982 Anayasası gereğince bu safhada yasama organı tek Mt'c'isten oluşuyordu. 12 Eylül döneminin ikinci safhasında 48 ve üçüncü safhasında 9 adet yasa hükmündt' kararname Bi^kanlar Kurulu'nca kabul edilip inızalandığı halde Resmi Gi vzete'de yayımJanmamıs ve sonuç olarak yür ürlüğe girmemi Stir (3). hsker.sivil işbirliği (Jönemi olarak kabul edileceft Danışma Me*rlisi döneminde ise 23 ayda ,'cplam 397 yasa yürürlüğe girmiş. Bunlaıdan 306'sı yasa, Pl'i ise yasa gücünde kararn&meler. 39aylık eurkeri dönemde toplam t'26 yeni yasa yapıJmış. B. 27 27 Mayıs döm'minin ilk safhası 8 ay sürmüştür. Bu süre içinde Milli Birlik Komitesi tarafından 20.3 yasa yürürlüğe sokulmuştur. 9 ay süren ikinci safhada 89 yasa yürürlüğe girmiştir. Bu safhac'a yasama yetkisi açısından Temsildler Meclisi'nin yetkileri 12 Eylül'e oranla çok daha geniş idi. Temsilciler Meclisi ilt' Miili Birlik Komitesi arasında yasa önerileri konusunda dt'ğişik görüsler ortaya çıktığında bir ölçüde iki Meciisli bir yiisama organı gibi scrunlar çözümleniyordu (4). 13 ay olara k saptadığıımız son safhada 74 yasa yürürlüğe girmiştir. Bu safhada 1961 Ansyasası'na uy Genel ortalamalar birbirine yakın olmakla birtikte 12 Eylul ile 27 Mayıs arasında aylık ortalamalar açısından şu önemli fark göze çarpmaktadır. 12 Eylul döneminde salt MGK'nin yasama yetkisine sahip olduğu ilk 16 aylık süre içinde aylık ortalama 14.31, Danışma Meclisi'nin de var olduğu 23 aylık süre zarfında ise aylık ortalama 17.26'dır. 27 Mayıs'ta ise MBK döneminde 25.37 olan aylık ortalama Temsilciler Meclisi döneminde 9.89'a düşmüştür. Bu rakamlara bakarak 12 Eylül yönetiminin sivilterden kurulu Danışma Meclisi'ne 27 Mayısa oranla daha çok güvendiği sonucuna varmak doğru değildir. Önce her iki dönemdeki DanışmaTemsilcıler Meclislerinin kuruluş biçim leri ile yetkilerinin incelenmesi gerekir. 12 Eylül Danışma Meclisinin herhangi bir temsili niteligi yoktu. Siyasal parülerin Meclisıe temsil edilmesi söz konusu olmadığı gibi, bir siyasal parti uyesi olmak Danışma Meclisi'ne seçilmeye engel oluşturuyordu. Bu Meclisin korporatif bir nıteliği olduğu da söylenemez. Uyelerin tamamı MGK tarafından seçilmiş olup yasama yetkisi son derecede sınırlı idi. MGK, Danışma Meclisi'nden gecen metinleri reddedebiüyor ya da değiştirerek kabul ettikıen sonra Resmi Gazete'de yayımlatarak yürürlüğe sokabiliyordu. Ayrıca 2485 sayılı Kurucu Meclis Hakkındaki Kanun'da öngörülmemesine rağmen MGK bxzı melinleri hi'; Danışma Meclisi'nden geçirmeden yasalaştırmıştı (örneğin 2%9 sayılı kanun). Bu durumda Danışma Meclisi dönemindeki yasa sa yısının ya da aylık yasa ortalamasının yüksek olması anlamlı bir fark değildir. 39 aylık askeri yönetim süresince çıkmış olan 626 yasanın tümüne salt MGK tarafından düzenienmiş yasaiar olarak bakmak gerçekçi bir yaklaşım olacaktır. 27 Mayıs Temsilciler Meclisi ise çok değışik bir yapıya ve daha geniş yasama yetkilerine sahipti. Demokrat Parti dışındaki partiler Mecliste temsil ediliyorlar, üriversiteler, sendikalar, basın vb. kuruluşlar temsilci gönderebiliyorlardı. Kısacası Temsilciler Meclisi tek yanlı da olsa sınırlı bir temsili niteliğe sahip olup, yasama yetkisi açısından da daha etkili idi. MBK ve Temsilciler Meclisi'ndeki metinler arasında fark olduğunda konu ortak bir komisyonda görüşülüyor ve MBK ile Temsilciler Meciisi'nin ortak foplan'ısında oylanıyordu. Bu oylamada hangi kurul kendi içinde daha büyük bir oy oranı toplamışsa onun metni yasalaşıyordu (4). Durumun İJöyle olmasına rağmen 27 Mayıs yoneıimi de sivil Tenisilciler Meclisi'ne büyük bir güven göstermemiştir. Çünkü S a ylık MBK döneminde 203. buna karşılık 9 aylık Temsücikr Meclisi döneminde ise 89 yasa kabul edilmiştir. Aylık ortadama. sırasıvla 25.37 ve 9.89'dur. la çok daha fazla bir çaba göstermiştir. Yasama faaliyeti bakımından vardığımız bu sonucu siyasal düzeyde destekleyen baska kan:Uar da vardır. 12 Eylül'de tüm siyasal partiler feshedilmiş.az çok siyasal görünüm arzeden ya da baskı grubu niteligındekı dernekler ortadan kaldınlmısur. Aynı konuya bir de her iki askeri dönemi izleyen birer yıllık sivil dönemlerdeki tutum açısından eğümeyi yararh görüyoruz. Bilindiği gibi 1983 seçimlerini kazanan Anavatan Partisi, MGK'nin ve özellikle Devlet Başkanının istekleri "hilafına" iktidara gelmiş bir görünüm içindeydi. Buna karşılık 1961'deki Inönü hükümetinin 27 Mayısçılarla uyumlu olduğu ileri sürülür. Şimdi rakamlara bakalım: özal iktidan ilk bir yıl içinde 12 Eylül yönetiminin yaptığı yasalardan 10 tanesini değiştirmiş ya da ilga etmiştir. Bu rakam 12 Eylül döneminde yapılan yasalann *i* 1.6'sını oluşturmaktadır. İnönü hükümeti ve o zamanki TBMM ise 27 Mayıs döneminin 9 yasasını değiştirmiştir. Bu rakam 27 Mayıs mektedır. Tabloda ilk göze çarpan husus askeri dönemlerde yasa sayısının artmasıdır ve bu açıdan 12 Eylül ile 27 Mayıs arasında da önemli bir fark görülmemektedir. Ancak 27 Mayıs dönemindeki yasalann o dönemdeki tüm yasaiar arasındaki yüzdesi (6.16) 12 Eylüle oranla daha yüksektir (2.4). 12 Eylül sonrası sivil dönemedeki yasa sayısı yüksek görünmekle birlikte 14 yasanın üç tanesi mahalli seçimlerle ilgili olup diğerleri TBMM'nin örgütlenmesi ve ödeneklerine ilişkin yasalardır. Bu nedenle özal hükümetinin siyasal yapıyı etkikyecek bir yasama faaliyeti içinde olduğu söylenemez. SCRECEK ~~^~" D. BÜROKRATtK YAPI Devletin bürokratik yapısına ve devlet memurlanna ilişkin yasaiar açısından askeri dönemlerle sivil dönem arasında önemli bir fark görmüyoruz. Ancak 12 Eylül döneminin gerek 27 Mayıs'a gerek 196569 dönemine oranla bürokratik yapıyı etkileyen düzenlemelere daha fazla önem verdiği açıktır. Tabloda göze çarpan en önemli nokta, Anavatan iktidannın porgramında yer alan bürokratik yapıyı değiştirme amacı yolunda çaba gösterdiği gerçeğidir. Bu dönemde yasa sayısı 62 olduğu gibi, bu sayı dönemin tüm yasalarımn Vo 34.07'sini oluşturmaktadır. Devlet memurlanna ilişkin yasa sayılan bu konuyla askeri yönetimlerin daha çok uğraştıgım göstermektedir. Bürokratik yapının değiştirilmesi için büyük çaba harcayan Anavatan iktadan devlet memurları konusunda askeri dönemin üçte birinden az yasa çıkarmıştır. Cumhuriyet tarihinde örnek bir sivil dönem olarak saptanabilen 19651969 dönemi ise 48 ay sürmüş ve toplam 257 yasa yasama meclislerinden geçerek kesinleşmiş. döneminde yapılan tüm yasalann " o 3.1 'ini oluşturur. Her Ç ' iki rakamın da düşüklüğu askeri dönemleri izleyen sivil iktidarların çekingenliğini vurgulamakta, ancak verdiğimiz yüzdeler, yasama faaliyeti açısından Özal iktidannın, askeri dönemli tnönü hükümetinden daha fazla uyum içinde olduğu kanısını uyandınnaktadır. 1) 2485 sayılı ve 29.6.1981 Urihli • Kurucu Meclis Hakkıoda Kanun'un ifadesiyle ••Milli Giiveolik Konseyi. Danışma Meclisi'nden gelen kanun tasan ve tekliflerini aynen veya değiştirerek kabul veya reddedebilir" (mad. 25/3). 2) Ömeğin 2969 sayıb kanun ve 2547 saydı kanna... gibi. 3) L'lusu hükümetince kabul edilen 48 karanıame. Anavatan iktidannca Resmi Gazele'de yayımlanmamış ve dolayısıyla yüriiriüge girememiştir. Anavatan iktidannın kabul eltigi 9 yasa gücünde kararnamenin neden yayımlanmadıgı ve vururiuge sokulmadığını saplamak ise mümkün olmamıştır. 4) Bkz. 157 sayıb ve 13 Araiık 1960 tarihli "1924 tarih ve 491 sayılı Teskilatı Esasiye Kanunu'nun Bazı Hukümlerinin kaldınlması >e Bazı Hükümlerinin Değiştirilmesi Hakkındaki 12 Haziran 1960 tarihli ve 1 sayılı kanuna ek "Kurucu Meclis Teskili" Hakkında kanun" (Mad. 20). E. TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER Doğrudan doğruya suç ve cezalara ilişkin yasalan da kapsayan bu rakamlar 12 Eylül döneminin yasama faaliyetinin temel hak ve özgürlükler açısından çok yoğun olduğunu göstermektedir. Bu konuda 27 Mayıs dönemi ile 196569 sivil dönemi arasında önemli bir fark olmadığını görmekteyiz. Sadece suç ve cezalar ile ilgili yasalan ele aldığımızda da (bak Tablo 4) durum değişmemektedir. 12 Eylüi'de 27 Mayıs döneminin iki katı, 196569 döneminin de üç katı sayıda ceza yasası yürürlüğe girmiştir. Tablo 3'de kamuoyu yaratma ve örgütlenme başlığı altında TRT, basın yasalan, meslek kuruluşlan dahil örgütlenme ozgurlüğune ilişkin yasaiar ve kamuoyu oluşmasını etkileyen diğer yesalar yer almaktadır. Buradaki rakamlar 27 Mayıs döneminin bu açıdan sivil dönemle pek farkı olmadığını, buna karşılık 12 Eylül yönetimi açısından bu konulann çok önemsendiğini göstermektedir. 12 Eylül askeri döneminde çıkan 33 yasanın 22 tanesi, izleyen bir yıllık si StSTEMATİK AYRIM İnceleme dönemlerinin yasalarımn iki ayn açıdan sistematik dökümleri verilmeye çalışılacaktır. Bu ayınmlann ölçülerinin neler olduğunu yukarda belirtmistik. 1982 Anayasası esas alınarak düzenlenmiş olan Tablo 4 genel olarak bizim değerlendirmelerimizde kullanılmamıştır. Bu tablodaki verileri esas itibany'abaşka araştırmaalara hammadde olarak yayımlıyoru; *Doc. Dr. Nurkul İnan I9S8 yılında doğan Nurkuı tnan Ankara Ünh ersiıesı Hukuk Fakülıesi'nden 1961 yılında mezun oldu. Aynı fakülıede asisran olarak göreve baş/ayutı tnan, 1968 yılında Ticaret Hukuku doktoru oldu. I97S yılında Ticaret Hukuku do(enli olan İnan'ın bu gorevine 1983 yılında Ankara Sıkıyönetim Komuıanlığı 'nca 1402 sayılı yasa uyarınca son verildi. tnan'ın gorevine geri dönmek için açtığı dava halen Ankara tdare Mahkemesi'nde sü'üyor. »Cuneyl Ozaıuo) 1955 yılında doğan Cüneyt Ozansoy, I977yıiında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakiıllesi'nı biıirıii. 1978 vılında aynı fakülıede idare hukuku tjsistanı olarak göreve başlayan Ozansov'un gorevine de 1984yılında Ankara ÜniversiıeııSenatosıı son verdi. Ozansoy'un ıdari ısletnin ıptali amacıyla açltğt dava da Ankara tdare Mahkemesi' A. EKONOMİ POLİTtKASI Tüm dönemlerde ekonomik politikasına ilişkin yasa sayılanna bakıldığında iki saptama yapmak mümkün olmak