Katalog

3/ OCAK 1985 KÜLTÜR YAŞAM CUMHURİYET/5 YAYIN DÜNYASENDA İNCELEME ARAŞTTRMA YÖNETEN: ŞAHİN ALPAY HAYVANLAR İSM4İL GÜLGEÇ Tunayu'nın çahşkanhk âbidesi Tank Zafer Tunaya, TÜRKİYE'DE SİYASAL pARTÎLER, CİLT: I, Hürriyet Vakfı Yayınları, Kasım 1984, 668 s. SİNA AKŞİN ~ Tank Zafer Tunaya'nın Tukiye'de Siyasal Partiler'i nibayet çıktı. Bu eser ilk defa Tttrkiye'de Siyasi Partiler başlı£ ile 1952'de yayımlanmıştı. Küçâk puntolu 799 sayfa içinde Türkiye'de siyasal partileri (aynca siyasal ağırlığı olan bir tahm dernek ve örgütleri) başından itibaren tek tek alıp bir sistan içinde tahlil ediyor ve bu partilerin tüzük, program gibi en önemli sayılabilecek belgelerini aynen sunuyordu. O zaman yazdığı önsözde Tunaya, Türkiye'nın çok partili demokrasi sürecinde yeni gelişmeler karşısmda bulunduğunu, bu bakımdan geçmişi bilmenin yararlı olacağını söylüyordu. Ikinci olarak Tunaya, Siyasal Bilgiler Fakültesi adındakj kurumun varhğına rağmen, siyaset biüminin hukuk biliminin ağır baskısı altında henüz gelişmemiş bulunması dolayısıyla, bu alaıun gelişmesine bir katkıda bulunmak amacını da güdüyordu. Batı'dan nakilcilik, bizde bir bilim adamının başanlı sayılması için yeterken, Tunaya'nın Siyasi Partiler'i, çile doldurmadan, ter dökmeden başarı kazanılamayacağım gösterdi. Prof. Tank Zafer Tunaya nın, çağdaş sosyal bilimlerin imkânlanndan yararlanarak geçmişimizi araştırmasmın önemini, saygıdeğerliğini gösterdi. Tunaya bir şey daha yaptı. Fazla yorulmadan, Batı'dan nakilcilik, bizde bir büim adamının başanlı sayılması için yeterken, o, Siyasi Partiler'le bir çalışkanlık âbidesi yükseltti. Gerçekten, bu eseT büyük bir emeğin ve sabnn, göz nunınun ürünüydü. Sosyal ve beşeri bilimler için söylüyorum, sanırım Siyasi Partiler'in, çile doldurmadan, ter dökmeden bilimde başarı kazanılamayacağını göstermeye büyük katkısı oldu. Siyasal Partiler'in bu birinci cildi, küçük punto 668 sayfa. Fakat 5 ciltlik bir eserin sadece ilk cildi ve yalnızca II. Meşrutiyet dönemini içermekte. Tunaya, kendr çalışkanlık rekorunu yine kendisi kınyor. önsözde anlattığına göre, birinci baskıda yeterince bajvumlmamış olan, Mebusan ve Ayan Meclisleri Zabıtları, Basbakanlık Arşivi, yabanci arşivler, elçilik arşivleri gibi kaynaklar bu sefer adamakıllı taranmış. 20.000 sayfadan fazla olan zabıtların okunması ve fişlenmesi çok vakit almış. Bundan sonra çıkacak ciltler şunlar: 2. Mütareke \e Müdafaai Hukuk Dönemi, 3. Ittihat ve Terakki, 4. Cumhuriyet Rejimi I, 1923 1960, 5. Cumhuriyet Rejimi II, 19601980. Ittihat ve Terakki'ye (İT) bir cilt tahsis edilmesi garipsenebilir. (Hemen belirteyim, çıkan ciltte de 111 sayfalık bir IT bölümü var.) Bunda, şüphesiz Tunaya'nın kişisel ilgisinin payı olmakla birlikte, iT'nin tarihimizdeki büyük önemi de düşünülmelidir. Tunaya, 190813 yıllarındaki fırka ve cemiyet kurma furyasım "bir kendini bulma atılımı" olarak tanımlıyor. Gerçekten, Abdülhamit döneminde fırka kurulamadığı gibi, herhalde de dernek de kurulmuyordu, hattâ imtiyazh şirketler dışında basit ticaret şirketlerinin dahi mazarratlanna binaen sözüm ona yürürlükte olan Kanunu Esasinin sarih iznine rağmen kurulabildiği şüphelidir. Yani, buna göre, ticaret ancak gerçek kişilerin yapabilecekleri bir işti. Üstelik, mesela Izmit'ten Istanbul'a gelecek bir tüccarın miinır tezkeresi (iç pasaport) alması gerekiyordu. Büyük bir eıtıek eseri Fakat saruyorum, kitap, o zaman açıklanan bu amaçlardan başka amaçlara da hizmet etti. Yanılmıyorsam, o yıllar, üniversitemiz Batılı bilim adamlanyla yakın temasm ve Batının bilim bulgularını serbestçe nakletmenin heyecanı içindeydi. Dolayısıyla kendi geçmişimizi tanımak, bilmek, araştırmak belki biraz 'rttküşçe', gereksiz bir çaba sayıhyordu. O sırada tarihçilerimizin birçoğu geçmişin olaylarını, belgelerini sıralayıp sunmakla yetiniyor, sosyal bilimlerin ışığında tahlillerden kaçıyorlardı. Tunaya, çağdaş bir bih'm adamıSÜRELİ YAYINLARDAN İKTÎSAT DERGİSİ, Aylık Dergi, Sayı: 242, Ocak 1985 Nail Satlıgan'ın yönetiminde sosyal bilimcilerimizin izlemesi gereken yaymlardan biri haline gelen derginin "24 Ocak" özel sayısında yine ilginç katkılar yer alıyor. Satlıgan'ın dünyaca ünlü iktisatçı Anne O. Krueger ile iktisat ve siyaset iızerine söyleşisi; Bülent fanör'ün "Türkiye'de Yeni Anayasal Düzen" ve Nur Vergin'in "Komuta Ekonomisinden Liberal Ekonomiye Geçiş Denemesi" başhklı yazıları ile, Polonyalı iktisatçı \V. Brus'un sosyalizmpiyasa ilişkilerir.i konu alan kitabı üzerine Ercan Eren'in tanıtma yazısı dikkat çekiyor. NÜFUSBİLİM DERGİSİ, Cilt 6, Yıl 1984 Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etüdleri Enstitüsü tarafından yayımlanmakta olan yıllık derginin son sayısında ülkemizde doğurganlık, çocuk düşurme ve iller arası göç konularında çeşitli araştırmaların sonuçları sunuluyor. fadan 22'ye, belge sayısı 4'ten 14'e çıkmış). Siyasetle yakından ilişkili cemiyetler bölümünde de büyük bir genişleme söz konusu. Eski baskıda 23 sayfa olan bu bölüm, yenisinde 118 sayfa olmuş. Burada, birinci baskıda hiç değinilmeyen pek çok dernek tek tek incelenmiş, mason localan, paramiliter, kültürel cemiyetler için ayn fasıllar açılmış. Nihayet ilk baskıda "infiratcımilliyetçi teşekküller", ikincisinde "ayrılıkçı örgütler" diye adlandınlan bölümler var. Bu bölümler birincide 15 sayfa tutarken, ikincisinde 110 sayfa tutuyor. Yeni baskıya eklenen çok önemli bir unsur, dizinler. Eski baskıda sadece örgüt dizini varken, yenisinde bir genel, bir de kişi adları dizini var ki, kitaptan yararlanma imkânlarını pek büyük ölçüde arttırmış. Maalesef nice değerli kitaplann yaran, dizinsizlikten, nispeten sınırlı oluyor. Fakat Tunaya yalnız eklememiş, çıkartmış da. tlk baskıda siyasi partilerin kuramı ve çeşitli ülkelerdeki özellikleri hakkında verilen bilgiler yenisinde yok. Bu bilgileri arayanlar, Tunaya'nın diğer önemli bir eseri olan Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku kitabına bakmalıdırlar (4. bası: Ist. Hukuk Fak., 1980). Yine çıkan, eski baskıda bulunan 1908 öncesi siyasal örgütleri üzerine olan kısımdır. Buradaki konular (Fedailer Cemiyeti, Yeni Osmanlılar Cemiyeti, komiteler, Jön Türk örgütleri vs.) lttihat ve Terakki cildinde ele alınmayacaksa, bu eksikliğe hayıflanmamak elde değildir. Türkiye, demokratik mücadeledeki kıdemi ile övünebilecek bir ülkedir. 1876'da ilk parlamentosunu kurduğuna göre, demokratik süreç o zamandan beri var. Sonuç olarak, okuyan kamuoyu, bu büyük yapıta hem de çok daha zenginleşmiş olarak kavuştuğu için bahtiyardır. • Doç. Dr. Sina Akşin, Ankara Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi oğretim üyesidir. KİM KÎME DUM DUMA BEHÎÇ AK r ama, ne uqpılrrmı flaa. İJ Mediste Bi ohaydı görurclvn ozaman 6EÇMİİI P Î K N I K PİYALE M4DKA Yeni bilgiler Eklenen yeni bilgi, yorum ve belgelerle kitabın hacmi adamakıllı artmış bulunuyor. Örneğin, eski baskıda Hürriyet ve ltilaf Fırkası 29 sayfa işgal ediyor, yenisinde 49 sayfa (tahliller 19 say Düşünce özgürlüğünün savunıısu John Stuart Mill, ÖZGÜRLÜK ÜSTÜNE, Çev. Alime Ertan, Belge Yayınlan, ocak 1985, 152 s. Denebilir ki, bugün genel olarak Doğu demokrasileri olarak adlandırılan rejimler düşünsel temellerini 19. yüzyılın büyük düşünürü Karl Marx'tan alır. Ayru sekilde, genel olarak Batı demokrasileri olarak adlandırdığımız rejimlerin de ideolojik temellerini (Marx'ın çağdaşı)J.S. MüTde (18061873) buldukları söylenebilir. Günümüz Doğu demokrasilerinin Marx'm sosyalizm idealiyle, Batı demokrasilerİHİn Mill'in liberalizm idealiyle ne ölçüde bağdaştıklan hayli tartışmab konulardır. Ancak her iki düşünürün fıkirlerinin de dünyamızın biçimlenmesinde payları olduğuna kuşku yoktur. Siyasal liberalizmin "ideologu" Mill'in, düşünce ve düşünceyi açıklama özgürlüğünün en güçlü savunulanndan biri olan On Lrberty (1859) adlı denemesine ülkemizde duyulan ilgi sınırh kalmıştır. M. Osman Dostel tarafından yapılan Hürriyet başhklı çevirisi ilk kez 1956 yılında, sonra 1963'te yayımlanmıştır. Şimdi yeni bir çeviriyle tekrar basılması, toplumumuzda düşünce özgürlüğü sorununun, o yıllarda olduğu gibi, şimdilerde de gündemde oluşuyla ilgili görülebilir. gerçegin haksızlıkla çarpışması sonucunda. daha açık olarak anlaşılması (olanağını) kaçırmış olurlar " (s. 2930). Mill, az ileride şöyle der: "Açıktır ki, bireyler kadar çaglar da yanümaz değildir. Her cağın tuttuğu duşüncelerden birçoğunu sonraki çağlar yanlız yanlış değil, aynı zamanda saçma saymışlardır. İnsanın yanılgılarını tartışma ve deneme yoluyla diizeltmek yeteneği vardır. Salt deneme yetmez. Denemenin nasıl yonımlanacağını göstermek için tartışma da olmalıdır " (s. 3133). Mill'in bu görüşlerinin, Ünlii ingiUzfUozof, mantıkçı ve bilimde bugün ulaşılan anlayışiktisatçı John Stuart Mill la, yani bir görüşün doğruluğunun, ancak sınama ve tartışma in temsil ettiği siyasi özgürlüğü yoluyla ortaya çıkanlabileceği, vurgulayan bir yönde geliştiği yine de bundan hiçbir zaman görülür. Toplum açısından en tam olarak emin olunamayacabüyük kötülüğün iktisadi özgür ğı anlayışıyla büyük ölçüde örlüğün sınırlanması olduğunu ile tüştüğü görülür. ri süren Spencer'in fikirleri, bazen Sosyal Danvinizm de denilen Her demokratın laissez faire liberalizminin savuokuması gereken bir nusudur. Toplum açısından en büyük kitap kötülüğün siyasi özgürlüklerin Mill, siyasal katılma konusunkısıtlanması olduğunu ileri suren; da da, liberal ideali çizen düşüsömürü ve yoksulluğun gideril nür olmuştur. Siyasal katılma mesi, rekabeti engelleyici tekel sürecine, ancak herkesin katılleşmenin önlenmesi için ekono ması halinde kararlann herkesin miye müdahale edilmesini savu yararına olabileceğini; siyasal nan Mill ise sosyal liberalizmin, katılmanın kişiyi hak ve çıkarlagünümüz sosyal demokrasisinin rını savunma konusunda eğiteesin kaynaklarından biri olan ceğini ve yalnız kendine değil, akımın kurucusudur. topluma karşı da sorumlu olduğu bilincine ulaştıracağını savunmuştur. Bu kısa yazıda değinebildiğimiz fikirlerden de anlaşılacağı üzere Mill, her demokratın okuması gereken bir yazardır. Mill'in diğer klasik eseri Considerations on Representative Govemment (1861) (Temsili Yönetim Üzerine Düşünceler) henüz dilimize çevrilmeyi bekliyor. Öldüğü yıl yayımlanan otobiyografisi de dilimize kazandınlmasında yarar olan bir kitaptır. Siyasal liberalizmin kurucusu Mill'in temel eseri Özgürlük Üstüne' yi yeniden okurların dikkatine getiren Belge Yayınlan'nı bu hizmetinden dolayı kutlamak gerekiyor. Ş.A. HIZLI GAZETECI \ECDET ŞK\ KİÂ* ?.. SIBI PIIL.m. WINK.'.. AAU'.SEN POS74CI GERÇEKLER MU UÎÇ 9.UH.' Bı" «nap OKUDUM bdğırşdkldnm deşarîrrf VBRDİ... NAMUS4 Md&IL , & TÜRLÜ lekız TEK Ş , Ç DIRILİ1 LÛR, CÜıüK, KCTTEK, NE ZâMÛU K12IP, NE ZAVU5N UÛŞSÖRECEĞi ASLA 8ELLI OLMAYAhl &Û&AYDI 5ONRA yEDİKLERl O SEBEPS'lZ DAV41KLARIM Kısa kısa İlhami Soysal, 150'LİKLER, GUr Yayınlan, İstanbul 1985, 159 s. Lozan Banş Andlaşması uyannca genel aftan istisna edilerek, Türkiye'den sınır dışı edilen ya da ulkeye dörimelerine izin verilmeyen; daha sonra 1938 yılında affa uğrayan 150 kişinin öykülerini ele alan bu kitabında İlhami Soysal yakın tarihimizin bu ilginç olayına ışık tutuyor. Kubilay Bajşal, TÜRKİYE EKONOMİSİ, 1. Kitap, İ.Ü. İktisat Fakültesi Yayını, 1984, 666 s. Prof. Dr. BaysaPın çeşitli boyutlarıyla Türkiye ekonomisini konu alan çalışmasının bu ilk kitabı Doğal ve Beşerî Çevre, İstihdam, Millî Gelir ve Tarım bölürnlerini kapsıyor. A.G. FrankErnest Mandel, EKONOMİK KRİZ VE AZGELİŞMİŞ ÜLKELER, Çev. N. Saraçoğlu, Yazın Yayıncılık, İstanbul 1985, 110 s. İki tanınmış neomarksist iktisatcının katkılarını biraraya getiren bu kitapta A.G. Frank'ın "Kriz İktisadı ve İktisadın Krizi" (1976) ile E. Mandel'in "YarıSomurge Ülkeler ve YarıSanayileşmiş Egemenlik Altındaki Ülkeler" (1984) ve "Ağırlaşan Malî Kriz Karşısında Çifte Canlanma" (1984) başhklı makaleleri bulunuyor. Bedia Akarsu/FELSEFE SÖZLÜGÜ, 3. Basım, Savaş Yayınlan, 1984, 249 s. Prof. Akarsu'nun Türk Dil Kunımu için hazırladığı ve ilk iki baskısi TDK tarafından yapılan sözlüğün genişletilmiş yeni basımı yapıldı. Mill'in siyasal liberalizmi Kaynağını Batı toplumlarında 17. ve 18. yüzyıİlarda, mutlak siyasi otoriteye ve merkantilist, güdümlü ekonomiye karşı tepkilerden alan ve bireyin devlete karşı özgürlüğünü savunan liberalizm akımının temel sorunlarından biri, iktisadi özgürlükle siyasi özgürlük arasındaki ilişki sonınu olmuştur. 19. yüzyılda liberal düşüncenin, bir yanda Herbert Spencer'in temsil ettiği iktisadi özgürlüğü vurgulayan bir yönde; öte yanda, J.S. Mill' Mill'in düşüncesinin odağında, siyasal özgürlüğün ve onun özü olan düşünce özgürlüğünün, herhangi bir amaca hizmet ettiği için değil, kendi başma bir değer olarak savunulması vardır. Özgürlük Üstüne'nin belki de en çok atıfta bulunulan ikinci bölümünde şunlan yazar: "Eğer bir teki dışında bütün insanlar aynı düşüncede olsalar ve yalnız bir tek kişi karşıt düşüocede olsa; nasıl bir kişinin elinde güç olduğu takdirde insanları susturmaya hakkı yoksa, insanlann da bu kişiyi susturmaya baklan yoktur. Eğer düşünce doğruysa, insanlar yanlış olanı doğru olanla değiştinnek olanağından yoksun bırakılırlar. Eğer yanlışsa... ÖĞREND16İM BİR ŞEY İ CİNİSELLİK DEhJEN NESNEYLEİLK NİKAM krY/LDIKTAM Ş 6KPLFRİ ÖTEKİ SEIEM SİKJİRÜ ÎTİŞMELERİAJ, HAY/R'LARJM , KE6 ULAN'LARIM, ve ÖÖF BİT/VIEDİ A1İ' LERİM ANLAMINI ÇÖZÜVERİR.. ' Gİ J KEWDİ BEDEMİNI ^ /£/ O ZAVALLI M1NNACIK ÇOCUK BEDEMLERİMİ ÖYLB ÖF<EYLE DAHA iy'l k^VRAR... " GEMELÜKLE WE OLUR, 6İU/OR MU5UM 1 1ARİHTE BUGÜN MLMTAZ ARIKAN MAYERLING OLAYI7 1889'M BUGÜN, A\/USW£YAMAOQe/SrAM VE SEV&İÜSİ, MAYERLlNG'DE ÖLÜ BULUNDU! OLAY, UABSBU&6 HANEPANlNlN GELECEĞl AÇIStNDAM ÇOK ÖNEMUYDİ. İMPAKATOR FBANZ JOSEPHl ÎN TEK OĞLU OLAM ARŞİOÜK FRANZ KA(?L JOSBPH RUDOLF(SA6DA) , BARONES MARIE VETSERA (SOLOA) İLE, EVUÜK Cv$t BıR AŞK IUÇ<İSÎ SÜRDuRLffOR VE gUNUN MUTLU SONA ULAŞMASl DA OlANAK P/ÇI GÖ&ÜLÜYO&DU. OlAY, VİYANA'N/N SSKm. GÜNEYgATlStNOAKİ MAYERUN6. DB, Bffi AV KÖÇHÜMPE PATLAK VERM/Ç, SEV£İÜLERİN İHTİHARlYLA MOtJALANMlÇV.ANCAK^ AJA KESlM 6ÖZÜYLE BAKILMAMIŞ, ÇEft'rti SWKA£T OLASlUKLARl İLE DURUM,SİR KÜŞIOJ PEHDBSİNE BÜRÜHMUŞTÜ 31 Ocak CUMHURİYET KİTAP KULÜBİTNDEN HABERLER Cumhuriyet Kitap Kulübü, şubat AYIN EN ÇOK SATAN ŞİİR KİTAPLARI ayı ile birlikte girdiği yeni dö 31.12.198430.1.1985 nemde yeni hazırlıklar içinde. Kod: Kitabın Adı: Yazarı/Çevirmen: Bunlardan ilki aylık kataloglann Sıra: yeni bir anlayışla hazvrlanmasu 1 022.007 Bütün Dörtlükler Hayyam Aylık kataloglann yani sıra kitap 2 032.022 Dört Hapisaneden Nazım Hikmet indirim oranları da üyelerden ge 3 102.048 Bugünün Diliyle Hayyam A. Kadir len istek ve örierilerle yeniden be4 130.195 Siyah Bir Acıda Refik Durbaş lirlendi. Buna göre "armağan 5 032.036 Red Türküleri Aragon / Eluard / kitap" uygulaması kaldırıhrken Desnos O. 10.000 TL.'ye kadar olan siparişGönensin lerde indirim oranı %1S, 10.000 6 010.005 Yaşamı ve Bütün Şiirleri Enver Gökçe TL.'nin üzerindeki siparislere uy 7 067.012 Celladıma Gülümserken İsmet Özel gulanacak indirim oranı ise %20 8 001.040 Ah Min'el Aşk Ferit Edgü olarak saptandı. Şubat ayı kata9 026.013 Sekizinci Renk Seval Esaslı logunun üyelerin eline geçmesi 10 022.152 Ay Ayakta Değildi Arif Damar Kitap indirim oranları değişti, armagan kitap uygulaması kaldırıldı ile birlikte başlayacak olan bu uygulamada, yinegeçen dönemde olduğu gibi kitaplann indirimli tutan posta çeki ile veya elden kulübe ulaştınlacak. Bilindiği gibi Ankara ve Adana illerinde açılan temsilcüiklerimiz si pariş kabullerine baslamıstv. Bölgede oturan üyeler, her türlü üyelik işlemlerini bu temsilciliklere ulaştırabilecekleri gibi kısa sürede hazırlanan kitap paketle•rini de yine temsilciliklerimizden teslim alabilecekler. 50 YIL ÖNCE Cumhuriyet Uluslararası kadınlar kongresi Nisanm 10'unda Yıldız Sarayı'nda toplanacak olan uluslararası kadınlar kongresinin hazırlıklarile meşgul olmak üzere şehrimıze gelen Uluslararası Kadınlar Birliği reisi Madam Korbet Aşbi dün Park Otel'de bir muharririmize şu beyanatta bulunmuştur: " Dünya kadınlanmn vaziyetinde ilerteyiş vardır. Yalnız Almanya müstesna... Orada psikolojik sebepler ıı Ocak ms Kefalet sandığı kuruluyvr altında görduğü inkişafa meclubuz." 19351985 En büyük xevk ıledı$Wn temıziemektİr kadınların hayaıında aksi tesır yapmadı. Yalnız kadınlar, kazandıklan hakkı, muvakkat bir zaman için feda ettiler. Çunkü kendilerinden böyle isteniyor. Uluslararası kadınlar kongresi şimdiye kadar on bir defa toplantı. Her üç senede bir toplanıyoruz Geçen kongreye 40 memleket iştirak eımişti. Bu sefer 46 memleket iştirak edecektir. Türkiye Cumhuriyetinin ve ünlü reisiniz Atatürk'ün garbde ve bütun dunyada uyandırdığı büyıik alaka bizi de buraya çekti. Turk kadmlığının, Türkiye Cumhuriyeti rejimi PERTEV 0ı$ MACUNU Ankara 30 (Telefonla) Kefalet sandığı nizamnamesi Bakanlar Heyetince kabul edilmiştir. Kefalet sandığı idare heyeti Maliye Vekaleti tarafından seçilecek bir reisle iki azadan müteşekkil olacak, buna bir muhasebe müdüriı ile luzumu kadar kâtip ilave edilecektir. Sandığın sermayesi kefalete bağlı vazife alanların maaşlanndan kesilecek aidatla temin edilecektir.