Katalog

15 TEMMUZ 1984 EKONOMt CUMHURİYET/9 EKONOMDE DIYALOG PROF. FERİDUN ERGİN 1917'de doğdu. Orta ve liseyi İstanbul'da okuduktan sonra Parıs Siyasal Bilgiier Okulu'nu ve Ankara Hukuk Fakultesı'ni bitirdi. tstanbul Üniversitesi 'nde Iktisat Doktorası 'nı veren Ergin 1. Ü. Iktisat Fakültesi'nde 1941'de asıstan, 1948'de doçent, 1960'da profesör oldu. 195057 yıllarmda milletvekili olan Feridun Ergin 1961 'de Kurucu Meclis uyelığıne seçildi. Çeşitli gazeteierde başyazarlık ve ekonomi yazarlığı da yapan Prof. Ergin son olarak Danışma Meclisı uyeliğinde de bulundu. Prof. Ergin 'in 22 yaymlanmış kitabı var. Son yıllardaki durum... ERGİNMemleketimiz, on yıldan beri üst üste şıddetli enflasyon şokları geçırmektedir. Emisyon artışı şu anda durdurulsa bile, fiyatlar birkaç yıl daha tırmanışını sürdurebilir. 19851987 arasında kritik bir döneme gireceğimizi gösteren bazı belirtiler vardır. Peki emisyon fazlasını geri çekebihnek için %55 faizli devlet tahvili cıkanlması öngörulüyor, bu, enflasyon hızını nasıl etkileyebilir? ERGİNFaiz stratejısi, enflasyona karşı en etkili aletttir. Memleketimizde enflasyonun kontrolden çıkmasına başlıca neden, geçmişte tahvil ve mevduat faizlerinin ısrarla düşük bir oranda tutulmasıdır. 1979 ara seçimlerini izleyen haftalarda devlet ve şirket tahvilleri ile banka mevduatına ödenen faizler gerçekçi bir zihniyetle piyasa koşullarına göre yeniden düzenlenmiş olsaydı, ne enflasyon hızı yuzde yuze çıkar, ne de bankerler olayı patlak verirdi. tktısat polıtikasında zamanlama son derece önemlidir. 24 Ocak Geçen hafta Dolarm tırmanışı ürkütüyor Dolar geçtiğimiz hafta da rekor tazeledi. Hafta içinde Ingiliz Sterlini, Fransız Frangı ve İtalyan Liretine karşı tarihin en yuksek duzeyıne ulaşan dolar Alman Markına karşı da son 10 yılın rekor değerinden işlem gördü. ABD'de faiz oranlarının yukselmesi ve Amerikan ekonomisine ilişkin gostergelerin olumlu gelişmesi doları hızla tırmandırdı. Diğer ülke merkez bankalarının yoğun dolar satışına rağmen, dolar perşembe gunu değerinin doruk noktasına ulaştı. Ancak cuma gunu dolarda hafif bir düşme gozlendi. Bu gelişmeden sonra dolar haftayı 2.84 mark, 2.40 tsviçre Frangı, 8.68 Fransız Frangı, 242Japon Yeni ve 1743 İtalyan Lireti değerlerinden kapadı. tngiliz baııkalarımn faizleri yukseltmesinin yardımıyla düşuşü biraz duran sterlin 1.32 dolardan işlem gordü. Doların dunya borsalanndaki tırmanışı Turk Lirasına da aynen yansıdı. Haftayı 381.10 liradan açan dolar, perşembe gunü 374 Prof. Feridun Ergin (sağda) Osman Ulagay'm sorulannı yamtladı. Artan harcamaları karşılamak için para basıhyor, emisyonu fiyatlar izliyor. Paranın iç piynsada değer yitirmesine paralel olarak döviz kurlan yükseltiliyor. Fiyat ve maliyet artışları zam furyasını körüklüyor ve her şey pahalılanınca finansman zorluklari nedeniyle yeniden emisyona başvuruluyor. tşte bu tam bir kısır döngü. kararlanndan iki ay önce basanlı sonuç verebilecek olan yuksek faizli devlet tahvilleri, bugün aynı derecede yarar sağlayamayabilir. Piyasa durumunu göz önüne getirelim. Borçlaruu vadesinde ödeyemeyen çok sayıda firma vardır. Alacaklarını vadesinde tahsil edemeyen bankalar, yeni mevduat toplamak zorundadırlar. Böyle bir durumda devletin çıkartacağı yüksek faizli tahviller ya bankalara yeni mevduat akımını saptıracak, ya da geçmiş yıllarda gördüğümuz gibi banka dışı bir kredi piyasası oluşacaktır. Üçüncü bir ihtimal, devletin çıkartacağı tahvil miktarını sınırlı tutmasıdır. Disponibilite oranımn %19'dan %15'e çıkartılması bankalan, kredi kullanan firmalan ve enflasyon oranını nasıl etkileyecek sizce? ERGİNDisponibilite oranımn yukseltilmesı, bankalann mevduattan kredilere ve yatınmlara ayıracaklan nispi payı daraltır. Başka bir deyimle, kaydî parayı azaltmaya yönelik bir önlemdir. Para otoritelerinin disponibilite orarum yükseltirken hedefleri, bankalann kredi açma kapasitelerini azaltmaktır. Kaydî para hacminin daralması, enflasyon hızını kesebilir. Ancak piyasa şu anda kredi kısıtlamalarını kaldırabilir mi? Bankalar, bu karara fiilen uyabilirler mı? Kuşkuluyum. Hükümetin karan uygularken desteklemek istediği bankalara daha fazla resmi mevduat yatırarak disponibilite ar Uiagay sortlu, Ergin ynnıtladı: Enflasyonda tam bir kısır döngü yörüngesine girmiş bıdunmaktayız Sayın Ergin; Ozal Hukümetinin geçen hafta sonu aldığı ekonotnik kararlar ve Sayın Özal'ın bazı açıklamalanyla ilgili gorüşlerinizi aimak isliyorum. tlk olarak da larım ureticisine "bonolu oderae" yerine peşin odemeye donulmesi konusunu soracağım. Çiftçiye peşin ödemenin iç talebe, emisyona ve enflasyona etkil«ri ne olabilir? Bu kararı nasıl karşılıyorsunuz? ERGİNMerkez Bankası kaynaklarına dayanarak gelirlen arttırmayı ve satınalma gücü yaratmayı hedef tutan politikalann doğur•iuğu iktisadi denge bozukluğuna literaturde destekli enflasyon denilmektedir. Kamu kesiminin emısyonla beslenen harcamalarından çoğu, destekli enflasyon kapsamına girer. Bütçe açıklarının, KİT zararlannın, kurtarma operasyonlarının ve urün alımlannın Merkez Bankası avanslarıyla karşılanması, destekli enflasyon tiplerıne örnek gösterilebilir. Destekli enflasyonun emisyon limitleriyle kontrol lenmektedir. Öbur yandan finansman açıklarının büyümesıyle sonuçlanabilecek harcamalara girişilmektedir. Emisyon da artmaya devam etmektedir. Başbakanın yıl sonuna kadar yapılacak emisyon hakkında henuz kesin bir rakam vermediğıne dikkatinizi çekerim. Sıkı para politikasının hedcfi emisyon musluklarını kısmak olduğu halde, 1979 kasımında 143 milyar olan emisyon, şimdı 830 milyarı bulmuştur. Dolar kuru 3547 liradan 384 liraya tırmanmıştır. Fiyat indekslerine kanat takılmış gibidir. Gerçekte, bir kısır döngu yörüngesine girmiş bulunmaktayız. Artan harcamaları karşılamak için para basılmaktadır. Emisyonu fiyatlar izlemektedir. Paranın iç piyasada değerini yitirmesine paralel olarak döviz kurlan yükseltilmektedir. Fiyat ve maliyet artışları, zam furyasını köruklemektedir. Her şey pahalılanınca, finansman zorluklan dolayısıyla yeniden emisyona başvurulmaktadır. Para politikasının ve emisyonun bu rotada yıl sonuna kadar hangi noktaya varacağını Başbakan gibi, ben de tahmin edemiyorum. Ancak uzak olmayan bir gelecekte trilyon rakamını telaffuz edebileceğimiz kaygısını taşıyorum. Emisyon artışlan enflasyonu nasıl etkiliyor sizce ve fiyatlara ne kadar zamanda jansıyor? ERGÎNHerhangi bir kesimde fiyat ve satınalma gücünü nispi dengesini enflasyon yönunde değiştiren durumlara "enflasyon şoku" denilmektedir. Devalüasyon, zam, emisyon, petrol fiyatlannın yukselmesi, dışalım tıkanıkhğına bağü karaborsa, bütçe açıklan ve KİT zararları enflasyon şoku yaratabilir. fllc enflasyon şokundan sonra, firmalar "markup" stratejisini uygulayarak fiyat ayarlamaları yaparlar. Ucretler, kiralar, faiz oranları da değişikliğe uğrar. Enflasyon şoklanmn fiyatlara yansıma sürcsi ve oranı her zaman, her yerde aynı değildir. Friedmann ve arkadaşlarının ampirik araştırmalarına göre, ABD'de enfiasyon şoklanmn tepkisi yaklaşık 16 ay sonra doruk noktasma erişmektedir. Türkiye'de, 19381940 arasmda emisyon 168 milyon liradan 403 milyona çıkarken toptan fiyat indeksleri 126'da kalrmştır. 1943'de ise, emisyon 802 milyon iken, toptan fiyat indeksleri 59O'a yükselmiş bulunuyordu. Başlangıçta emisyonu geriden izleyen fiyatlar, daha sonra hızlanarak emisyon artış oranımn önüne geçmiştir. Emisyonun fiyatlara yansıması daima az veya çok zaman almaktadır. Ancak fiyatlar, emisyon yavaşladıktan veya durduktan sonra bir süre daha yükselmeye devam etmektedir... lirayı geçti ancak cuma günü yeniden 373.55 liraya indi. Böylece dolann döviz alış kuru hafta içinde 2.5 liraya yakın yükselmiş oldu. Dolann döviz satış kuru ise 377 lirayı da aşmış bulunuyor. Cumhuriyet altını 850 lira aldı, ama 30 bin liraya çıkamadı Hafta başında onemli bır duşuş kaydeden altın fiyatları daha sonra toparlandı. Cumhuriyet altını hafta içinde 850 lira yukseldi ancak yine de 30 bin liranın altında kaldı. Altın dunyada ve Türkiye'de haftaya çok şanssız başladı. Dünya borsalannda 340 dolann altına inen bir ons altın son iki yılın en duşük duzeyinden işlem gördu. Bununla birlikte bir ons altın salı gunü 6 dolar arttı ve 345 dolara çıktı. Daha sonra yeniden 341 dolara inen altının onsu dunya borsalannda haftayı 344 dolardan kapadı. Kapalıçarşı piyasası da dünyadaki gelişmeleri yansıttı. Altın dunyada duştükçe Türkiye'de düştü, dunyada yükseldikçe Türkiye'de de yukseldi. Bu eğilimin sonucunda hafta Cumlııtrjyet 29&5O Tarımın milli gelirdeki payı giderek darahrken taban fıyatlarının enflasyon faktörleri arasındaki rolü artık arka plana geçmiştir. Bu nedenle çiftçiye peşin ödemenin etkisi devalüasyon ve zam şoklarmdan daha küçük boyutlarda kalaeak gibidir. altına alınması, IMF'nin yardım koşullanndan biridir. Turgut Özal'ın 24 Ocak kararlanndan sonra taban fıyatlarına zamları sınırlı tutmaya çahşırken öne sürdüğü gerekçe, IMF kurallanyla ilgiliydi. Ancak zincirleme devalüasyonlar, zamlar ve aşırı faiz oranları durumu değiştirmiştir. Maliyet enflasyonunun iç piyasaya bunaltıcı baskısı, destekli enflasyonun sakıncalanna eklenmiştir. Toprak ekonomisinin milli gelirdeki payı giderek darahrken, öbür harcama alanlarında açık finansman dengesizlikleri devam etmiştir. Taban fıyatlarının enflasyon faktörleri arasındaki rolu, artık arka plana geçmiştir. Peşin ödeme, çiftçiye ihtiyaçlarını erken bir tarihte karşılamak olanağını sağlayabilecek bir önlemdir. Herkesin davranışını enflasyon beklentisi doğrultusunda ayarladığı bir dönemdeyiz. Halk, bugün almadığına yann daha yüksek bir fıyat odeyeceği inancın 24 Ocak kararlanndan iki ay önce başarılı sonuç verebilecek olan yüksek faizli devlet tahvilleri bugün aynı derecede \nrar sağlamayabilir. bankalara yeni mevduat akışı sapabilir yn da banka dışı bir kredi piyasası oluşabilir. tışınm sıkıntılannı gidermeye yardımcı olmak ihtimali de, aynca uzerinde durulabilinecek bir noktadır. Biııçede, %10 kısıntı yapılacagı söylendi. Boyle bir kısınıı, enflasyonu frenlemeye yararlı olabilir mi? ERGİNHarcanmayan her kuruşun yararı vardır. Bu soruyu yarutlamaya çalışırken, kokleşmiş bir alışkanlığa değineceğim. Bilıyorsunuz, butçe, mali yıl başlangıcında yürürlüğe girer. Çok geçmeden Meclise yeni odenek tasanlan sevkedilir. Butçe toplamı, ek ödeneklerle başlangıçtaki rakamın hayli ustüne çıkar. Enfiasyon tehlikesinin arttığını haber veren kırmızı ışıklar yanınca, dairelere genelge gönderilerek bir kısmının kullanılması önlenir. Mali yıhn ikinci yarısında bir kısıntının gerçekleştirilmesı olağandır. Miktarı başbakanlığın masrafçı dairelere söz geçırebilme gucUne gore çok değişik olabilir. Ben 1984 fıili harcamalarınm bir önceki yıldan hayli yuksek olacağını ve 1985'de harcamaların daha da kabaracağını tahmin etmekteyim. Son olarak şunu sorayım Sayın Ergin. Bu son önlemler tutarlı bir anti«nflasyonist paket midir? Yoksa kısa vadeli çozüm bulmak ihüyacıyla başvurulan, çelişkili bir önlemler paketi midir? ERGİNŞimdiye kadar sunulan antienflasyonist onlem paketlerinin ambalajı açılınca, içinden enfiasyon çıkmıştır. başında 2885029000 olan Cumhuriyet altını cuma günu 2975029850 liraya yukseldi. 24 ayar kulçe altının gramı da 42804300 liradan 43704390 liraya çıktı. KIM NE DEDI? Erdem: 40 yıllık endeksi değiştiremeyiz Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Kaya Erdem, Hazine ve Dış Tıcaret Mustesarlığı ile DlE'nin yayınladığı fiyat artışlarının farklılığı konusunda "Bu, her iki endekste yer alan maddelerin ağırlık puanındaki DPT eski Musteşarı Yıldınm Aktürk, "Türkiye'de izkncn politikayla enflasyon, şu ana kadar azaltılamadı. Demek ki, enflasyonu könıkkyen ateşe odun atıldı. Yani piyasaya para çıktı. farklılıktan kaynaklanıyor. Hazine Müsteşarlığı'nın endeksinde yer alan maddelerin agırlık puanı, 40 yıl once saptandı. Bunun degiştirilmesi, şimdilik pek mümkun göriinmüyor" dedi. Aktürk: Enflasyon % 40'sa sıkı para yoktur Eğer gerçek anlamıyla sıkı para polilikası izlenseydi bunun tersi olurdu. Enflasyonun yiızde 40'larda olduğu bir ülkede, sıkı para politikasından bahsedilemez" dedi. 1979 kasımında 143 milyar olan emisyon, şimdi 830 milyarı bulmuştur. Emisyonun yıl sonuna kadar hangi noktaya varacağını Başbakan gibi ben de tahmin edemiyorum, ancak uzak olmayan bir gelecekte trilyon rakamını telaffuz edebileceğimiz kaygısını taşıyorum. dadır. Politik bir yaklaşımla alınmış olan bu karar, enflasyon beklentisinin çiftçide uyandırdığı huzursuzluğu geniş ölçüde gldermeye yararlı olabilir. İç talebe etkisi... ERGİNÇiftçinin eline toplu para geçmesiyle iç talepte ani bir yoğunlaşma olması normaldir. tç piyasada ani talep yoğunlaşması, hemen daima uretimden çok hayat pahahlığına yansımaktadır. Ancak peşin ödemenin enflasyona nispi etkisi, devalüasyon ve zam şoklarından daha küçük boyutlarda kalaeak gibidir. Hızlı enflasyonlarda, urün nyatlarının sanayi mamullerindeki artışın altında tutulması ve çiftçiye odemelerin geciktirilmesi, üretim açısından da sakıncalıdır. Turkiye, taban fiyatları saptanırken, işlenmiş hatalann zararlarıyla daha once karşılaşmıştır. Peşın ödeme kararını, maliyet enflasyonu ortamında tanm kesiminin uğradığı iktisadi haksızhğı düzeltmeye doğru bir başlangıç olarak değerlendirmekteyim. Başbakan dolaşımdaki banknot miktannın haziran sonunda 830 milyara ulaştığım soyledi. Yıl sonuna kadar eraisyonda nasıl bir gelişme olacağını tahmin ediyorsunuz? ERGİNIktisat polıtikasında bazı çelişkiler göze çarpmaktadır. Bir yandan sıkı para politikasıyla enflasyon hızının aşağı çekileceği söy TÜRK EKONOMİ BANKASI A.Ş. 30 HAZÎRAN 1984 TARİHIİ ARA BİLANÇO AKTİF ÖDENMEMİŞ SERMAYE KASA MERKEZ BANKASI BAJSTKALAIl MEVDUAT KARŞILIKLARJ KREDİLER MUHTELJF BORÇLULAR ÖZEL HESAPLAR (Merkez Bankası) İŞTIRAKLERİMİZ SABİT DEĞERLER Menkuller 66.190.766.36 Gayrırnenkuller 33.678.240.97 TAHSİLİ GECİKMİŞ ALACAKLAR DİĞER AKTIFLER AKTİFLEŞTİRILMİŞ GİDERLER TOPLAM NAZIM HESAPLAR GENEL TOPLAM Türk Lırası 2.977.500.000. 453.914.231.84 54.246.237.61 5.651.720.488.40 350.149.879.81 1.004.576.799.31 10.046.794.78 212.184.288.51 73.531.232.94 1.248.950. 99.869.007.33 45.465.250.51 1.404.854.929.61 25.447.658.29 12.362.755 748.94 14.488.404.458.28 26.851.160.207.22 GENEL TOPLAM 26.851.160.207.22 PASIF SERMAYE YEDEK AKÇELER MERKEZ BANKASI ÖZEL HESAPLAR KARŞILIĞI MEVDUAT Vadeli 547.030.155.24 Vadesiz 1.535.457.495.62 DÖVİZ TEVDİATI ÖDEME EMİRLERİ MUHTELİF ALAGAKLILAR DİĞER PASIFLER KÂR TOPLAM NAZIM HESAPLAR Türk Ltrası 4.000.000.000. 458.219.862.09 102.538.826.48 227 422.180 71 2.082.487.650.86 536.733.134.59 98.491 290.85 850.675.780.71 3.162.659.398.20 843.527.624.45 12.362.755.748.94 14.488.404.458.28 KAmnsri YEDEKLER KABŞILIĞI KTYMETLER ŞİRKETLERDEN HABERLER Enka İnşaat dünyanın en büvük 11. inşaat şirketi ünvanını aldı ABD 'de yayıntanan ' 'Engineering Nervs" dergisinin inşaat firmalannın bir yıl içinde aldıkları taahhut mıktarma goreyaptığı sıralamada ENKA inşaat, dünyanın en buyuk 250 inşaat fırması ıçınde onbirına sıraya çıktı. Aynı derginin daha once yaptığı sıralamalarda ENKA inşaat, 1984 yılmda 24., 1981 yılında 45. ve 1980 yılmda da 64. olmuştu. ENKA Inşaat'ın aldığı toplam taahhut miktarı 2.1 milyar doları, yurt dışında çalıştırdığı işçisayıst ıse 10.500'u buiuyor. Konuyla ilgili haberi telefonla öğrendiğini soyleyen ENKA Pamukbank Yonelim Kurulu, bankamn ödenmış sermayesini 12 milyar liraya çıkarma kararı aldı. Bankamn sermayesı daha önce 1.2 milyar lira duzeyındeyd\. Böylece, Pamukbank sermaHoldıng Yönetım Kurulu Başkanı Şarık Tara, onbirincı sıraya yukselmenin ENKA içın bir onur kaynağı olduğunu kaydetti ve şöyle konuştu: "Bizden önceki 10 firmamn isimleri tam olarak elimizde değil. Zannederim bunlar arasmda 12 Avrupafirması vardır. Tahminime göre, bundan daha ileri ghmemiz çok zor. Bu zorluk ülkemizin şartlarından ileri geliyor. Butun temennim, bu şartları bundan dort yıl önce nasıl bir performans göstererek yenmişsek, bundan sonra da daha büyük bir performans göstererek basarı sağlamamızdır." (a.a.) yesım lo Kaı arııırmış oldu. ttu arada, Pamukbank yetkılilertnin verdıği bilgiye gore, bankamn ılk 5 ayltk dovız gelın 568 mılyon doları buldu. Bunun 48 mılyon dolarınm işçı dovızi olduğu kaydedıldı. KAR VE ZARAR HESABI B0RÇLU HESAPLAR PERS0NEL GİDERLERİ VERGİ VE HARÇLAR DİĞER İŞLETME GİDERLERİ VERİLEN FAİZLER VERİLEN K0MİSY0NLAR AMORTISMANLAR MUHTELİF GİDERLER VE ZARARLAR KAR TOPLAM Türk. Ltrası 153.539.271.37 28.420.544.45 73.079.706.67 166.141.852.87 8.341.860.65 11.466.446. 263.452 36 843.527.624.48 1.274.780.758.82 ALACAKLI HESAPLAR ALINAN FAİZLER AUNAN UCRETLER VE K0MİSY0NLAR KAMBİY0 KÂRLARI İŞTİRAKLERİMİZDEN ALINAN KÂR PAYT MUHTELİF GELİRLER VE KÂRLAR TürkLirası 731.771.664.68 188.180.278.57 337.981.433.18 131.635. 16.715.747.39 Pamukbank sermayesini 10 kat arttırdı TOPLAM 1.274.780.758.82