Katalog

13 MAYIS 1983 KÜLTÜRYAŞAM Cumhuriyet 5 36. Cannes Film senliği'nöen llk 3 film ve 2 büyük oyuncu Mehmet BASUTÇU İlk gfinlerde izlenen filmlerde ,hangi politik düzende yaşarlarsa ya. fasınlar, insanlann, top lumsal boyutlanyla ken dilerini aşan sonınlar içinde bocaladıklan görüliiyor. CANNES 7 mayıs eumartom aksamı, Yeni Şanlli Sarayı"n da düzenlenen görkemll blr törenle açıusı yapüan Cannes Çenliği'nin ilk günlerinde izlediğimiz yapıtlar biçimleriyle bir btrlertnden çok farklı, ancak Içerlkleriyle ortak bir genel çerçeve içinde ele alınabilecek fîlmlerdi. Mlartln Scorsese'nın «GiUdürfi Kralı»ndan, Sovyet yönetmen Eldar Riazanov'un «tİM Klşl tçin Bir tstasyon»una kadar, yanşmalı ya da yanşma sız bölümlerde sunulan yapıtlarda. dünyanın neresinde olur sa olsun, hangi polltifc düzende yaşarlarsa yaşasmlar, insanlan n hem iş yaşamlannda, hem de özel ilişküerinde çözUmü zor, toplumsal boyutlanyla gitgide kendilerini aşan sonınlar îçinde bocaladıklannı görüyoruz. «Self Made Man» (Kendi Ken âini Yapan Adam) felsefesinin öncülüğünü yapan Amerikan toplumunda, basarılı ve ünlü ol ma tutkusunun günUmüzün zor fcoşullarında insanlan nasıl ya saveusdjşı davranışlara götür düğü, «Klng of Comedy»nin (Güldürü Kralı) ana teması. «Newsweek» dergisinin eski eleştirmenlerinden Pau! D. Zimmerman'ın senaryosu ince eleştiriler ve zengin gözlemlerle dclu. blr film olarak etkisiz kalıyordu. ABD ile Rusya arasındaki yo] culuğun Avrupa durağı İsviçre. Claude Goretta, özgün dili, yıllarca televizyonda çalışmanın getirdiği deneyle keskinleşen gözlemciliği ve ince duyarlığıyla ördügü son yapıtı «Mario Rlcci'nin ölümü» ile ilk gün lerin en başarüı yönetmeni oldu. Gian Maria Volonte'nin en iyi erkek oyuncu ödülüne aday olabiiecek yorumuyla canlandır dığı yaşh gazeteci, bir televizyon programı hazırlamak için gittigi küçük bir îsviçre köyünde, yaşamın durgun görünümü altındaki çalkantılara, için için kaynavan belirsiz ama genel bu nahma tamk olur. Dünyada açlık konusunda uzman olan bir raştuTnacıyla konuşma yapmak içm gelen gazeteciler, yörede yankılar uyandıran bir araba kazasmda ölen futbol oyuncusu Mario RIcci olayı çevresindeki dumanlı havayla karşıla^ırlar. Ylllar boyu dünyadaki açlık ko nusunda çaldığı tehlike çanlannın duyulmaması. önerdiği önlemlerin yöneticiler tarafmdan uygulanmaması karşısında, yasamınm hiç bir işe yaramadığmı düşünerek bunalıma düşen biIiTi adamınm karamsarlığı bir yanda, çevre halkınm kendi kabuguna çekilmiş ama patlamaya hazır bunahmı öbür vanda... Yörenin yabancısı bir gözun bilinçli bakışlanyla algılanan gerçekler, Goretta'nın özgün ve sade sinema dîliyle anlatılmca, tad veren önemli bir film çıkmıs ortaya. «Marlo Ricci'nin ölfimü»niîn hemen ardından bir rastlantı sonucu, Erden Kmırın Berlin Şenliği'nde büviik başan kazanan yapıtı «Hakkâri'de Bir Mev sim»i Şenliğin pazar bölümiinde izledik. Bu iki güzel film arasmda yalnız tema vönünden benzerlikler deşril, anlatım vakınlığı da göze çarpıyordu. Can nes'daki pazar bölümünde dağı tımcılann dikkatine sunulan ötPkî Türk filmfvse AU özgentürk'ün yönettiği «At». Şenlîge katılmak, bîr güvence değil Kültür Servisi Cannes Şenliği'nde gosterilen filmler her zaman seyirci rekorlan kırmıyor Ancak bunun bir istisnası var, o da geçen yılki şenliğin kapanışında gosterilen «E.T.». Şenliğin anayurdu olan Fransa'da «E.T» yine en çok ılgiyi goren film. «Film Français» dergisinin yaptığı bir araştırmaya gcro, 1982 Cannes Şenliği'nde gosterilen filmle rm bugüne kadar ki durumlan şöyle: 1. «E.T.» (Yönetmeni Steven SpielbergJ 1.880. 379 kışi tarafmdan göriılmüş. 2. «Missing» (Yönetme ni Costa Gavras) t>72 909 kişi tarafından görulmüş. 3. «Yol» (Yönetmeni Yılmaz Güney) 393.977 kişi tarafmdan görulmüş. 4. «Bir Kadınin Kimliğinin Belirlennıe si (Yönetmen Antonionı) 286.344 kişi tarafından görülmüş. 5, «Hammett (Yönct meni Wim Wenders) 223. 053 kişi tarafmdan görülmüş. Bir de geçen yıl Cannes Şenliği'ne katılmayan, ama Fransa'da yukarda adı geçen filmler kadar iş yapanlar var. Onlann sıralaması da şöyle: 1. «Terazi» (Yönetmeni Bob Swaim) 1.047070 kişi tarafmdan görulmüş. 2. «Tannlar Tepeüstü Düştü ler» (Yönetmeni Jamie Uys) 1024.380 kişi tarafmdan görulmüş. 3. «Mad Max 2 (Yö netmeni Miller) 709.955 kisi tarafmdan gorulmuş. 4. «Danton» (Yönetmeni Andızej Wajda) 332 269 kışı ta» rafmdan gorulmuş. Ankara'da neden ağac bitmez? nkara neden ağaç sızdır diye soranlara, çok yaşh bir berberin anlattığı öyküyü aktarabm da meraktan kurtulsunlar. A bize, nasıl koruyorsun fi danını? Onnik, bir süre gülerek baktı ustamın yiizüne. Sonra da, kimseye söylemeyelim diye sıkı sıkı uyarıp alçak sesle anlattı. Çok kolay. Gündüz dikiyor, akşam olunca sö küp içeri alıyorum fidanı.. Bakakaldık Onnık Usta'nın yüzüne, şaştık kur nazlığına. Biz de onun sözüne uyup bir daha çal dırmadık fidanı. Ama fidan da bir türlü yeşermedi, kurudu gitti. Bir zaman sonra Sehremini buyruprunu unuttu. Biz de kurtulduk ağaç dlkıre belasından tşte Ankara şehri bu yüzden kuraktır oldum olası..» AÇILIŞ GECESİ 36. Uluslararası Cannes Şenliği'nin açUışın. da 14 ünlü yıldıza ödül veriJdi. Fotoğrafta, Liza Mlnelli, açılış filml «Güldürü Kralı»nın baş oyuncusu Robert de Niro ve Sop. hia Loren göriilüyor. ken yazdığı kitap kapışılıyor. Özgürlüğüne kavuştuğunda başannın ve ünün doruğunda buluyor kendini... Amerikan usulü başannın güncel incelikleri. tmza: Martin Scorsese. Güzel bir açüış fllmi ilguıç ve anlamİL «Yetmiş yıl kadar 8nce, Ankara Sehremini bir buyruk çıkardı. Bu buyrug a göre, h e r esnaf dük kânının önüne bir ağac dikecek, dikmeyen b»ş kuruş ceza verecektiKoş, dedi ustam, koş da bir fidan al gel hemen. On para tutuşturdu elime. Vanp kuyruğa girdim, fidanı kapıp döndüm. Özenle diktim işliğin önune. Bir güzel de suladım, O ilk suya 'can suyu' derîer. Ama sabah işliği armaya greldmı ki ne göreyim. dikilen fidanlann yerlerînde yeller esiyor. Bir tek ayaktp ka lan, ağzı kulaklanndaki Onnik Usta'nın fidanı • Usta eelincp ikinci on pa rayı da kanıp koştum. Tüm çıreklar da benim gibi koşuşuyorlardı. Ama sabah yine aynı durumla karşılaştık. Hırsızlarla aramızdakj kovalamaca günler boyu sürdü. Biz diktik, onlar söktüler. Bir tek Onnik'in fidanına do kunamayarak. Sonunda ustam dayanamadı. beni de yedegine katıp Onnik* in işJiğinin kapısına dayandı. Bre Onnik Usta, bre has komşum, bittik ö!' dük şu fidan işınden De Hîst^r. Eski sarkı Bir süredir kapah olan Kalamış İskelesi yeniden vapur seferlerine açılacakmış. Desenize uzun zamandır unutuhnuş bir şarhı yeniden söylenecek: Kalamış'tan bir vapur halkıyor.. KaU kıyor.. Sovyetler'in sıradan filmi Bus cephesinden ne haber?... Kırk yaşını aşkın, düşlediği ba şarıya ulaşamamış Moskovalı pıyanist treni kaçırdığı küçük bir kasabada iki gece konakla Her kapıyı çalan Amerikalı 1980'ü yıllarda ünü olmanın yolu, görüntüler aracılığıyla mil yonlarca kişiye ulaşarak onları etkileyebilmekten geçiyor kuşkusuz. Edebiyatçısmdan politikacısına kadar, «kiiçttk perde», gözü yükseklerde her kişi için önemli bir sıçrama noktası. An cak televizyona giden yollar ÇOK dar ve köşebaslannı tutanlar acımasız. Gençler. veni yetenek ler için kendilerini göstermek başlı basına beceri isteyen bir Fıkralanndaki gtildürU güeüne inanan, saf görUnüşlü anıa içinde yaşadığı düzenin tüm ikiyüzlUlüğünü iyi kavramış olan, Robert de Nlro'nun basanyla yorumladığı hırslı Amerikalı, her kapıyı çalıyor. Aralanan ama hemen sonra yüzüne kapanan kapılar... Sonunda, «blr geceliğine kral olmak, tüm vaşam boyunca enayi kalmaktan lyidir» görüşünü benimseye rek, köktenci bir yöntem buluyor bizim kahraman. Çok ünlü bir güldürü ustasmı (Jerry Lewis) kaçınp, tutsagınm vaşamına karşılık bir geceliğine bir televizyon programına çıkmayı basanyor. Sonu? tki yıl hapis yatıyor «güldürü» kralı. Ancak bu arada boy boy fotoğraflan yaymlanıyor basında. Tutukluy mak zorunda kahr. Treni kaçır masına neden olan yer gar lokantasında çalışan taşralı bavanla arasında yeşeren yakınlık iki açıdan işlenmiş. Rus toplumundaki yapısal bozukluk lar ve yaşanıın öğüttüğü, doyumstızluklar içinde bunalan, birbirlerinden çok değişik çevrelerin insanlan olan bu iki ki şinin aranışlan, filmde içiçe an latılıyor. Rusya'daki güncel sorunlar konusunda aydınlatıcı birkaç bilgi içeren bu film, yer yer, «Sovyetler Birliğl'nde top. lumsal eleştiri vapılabilir» propagandası kokan, güldürü agırlıklı gerçekçi anlatımı seçerken, denge kuramayan sıradan Gözden sürmeyi calan hırsızlar bunlar olsa gerek! ir süre önce ülkemize de gelen, ateşll fcadın hakları savunucusu. Kuzey Afrika kökeniı ve çok ünlü bir Fransız kadm avukat var. Gisele Halimi. Kendisi aynı zamanda Sosyalis". Parti'nin Isâre milletvekiîi. Bu inceliğiyle üniü avukatm başına tatil için gittiği Roma'da bir şey geldi ki, işitilmiş değil. Italya başkentinin ünlü bir lokantasında, göz gore gore Halimi'nin omuzlarma attığı kürk mantosunu kapıp kaçtı hırsızlar. 2. Dunya Savaşı sonunda, Napoli limanında demirli 10.000 tonluk bir Amerikan şilebini bir gecede söküp vok eden îtalyan hırsızların çalamayacakları şey olmadığı boylece bir kez daha ortaya çıktı.. B AS Yönetmen Goretta'nın hatırlatüğı büyük oyuncu: Gian Maria Volonte danuyor. Dudaklan sımsıla kaX>ah, gözleri da'gın. Ellerl dizle rlnin üzerinde. Son ölminizden sBz ptsek, diyorum. Başını saUıyor. Güze! bir deneydî, diyor. Dört deneyi var böyle. Bel td beş. Francesco Rosi («Mattel Olayı», «Lucky Luciano», «t&a Eboli'de Durdu»), Elio Pîetri («Herkesin Payı», «Kuşkulann Üzerindeld Bir Yurttaş Hakkın da Soruşturma», «tşçi Sunfı Cennete Glder») Montaldo («Sacco ile Vanzettl»), Damiano Damlanl... ve şimdi Oaude Goretta... Tönetmenle oyuncu ara suıda bir şimsek çaktığı, konu yaşanun ta yüreğinden çeldi mi sinemanın gemi azıya aldığı anlar vardır hani... Volonte, bımlara değinmiyor. hayvanlap GÜLGEC Ünlü yönetmen Bresson'u bir peynirci destekliyor Kültur Servisi Bu yılki Cannes Şenliği'nin en ilgi çekici filmlerinden birl de, sinema dünyasının büyuk ustalanndan 75 yaşmdaki Fransız Yönetmen Hobert Bresson'un «Para»sı. Sinema çevrelerinde «fazla para getirmeyen adam» oJarak bi linen Bresson, bu filminı, İsviçre'nin Neuchâtel kontmde yaşayan ve keçi peynin ücaretinden zengin olmuş bir tüccar sayesinde gerçak leştirdi. Jean Luc Henchoz adındaki bu sinema tutkunu peynirci, daha önce de, J.M. Losey'in «Polenta» adlı filmine para koymuş ve fitmın çekıminin kendi çiftliginde gerçekleştirılmesuu sağlamıştı. Peynirci yapımcı nın sınemaya katkısı bu kadarla da kalmadj. Jacqueline Veuve'un filmi «Adres Bıraknıadan Gitti» de, yiae onun parasıyla gerçekleştirü miş bir yapıt «Ağabeyi tfyatro oynncusn ol dnğu İçin tlyatroculuğa başlamış. Yıllarca onun ardından sahneye çıkmış. Ama taparcası na sevdiği ağabeyi Camuso poKültür Servlsl llk günler litik görüşlerlndeu ötürü öldfigösterilen, îsviçreli yönet rülünce, daha da kararlı olamen Claude Goretta'nın «Ma. rak oynnculuğu sürdürmüs. (Si rio Riccinin Olümü > adlı filnıi, yasal rollere ağırük veren oyun uzun süredır admdan söz edıl cu) dendl ml, Volonte ayağa meyen bir ünlü oyuncuyu da ye fnIıyor. «Gelellm son filmimin kahramam Fontana'ya^» diyor. niden gündeme getirdi. îtalyan «Bn sakat adam, dünyayı dolaş aktör Gian Maria Volonte, bir kez daha ustalığını bu filmle tıktan sonra şimdi doğro dfiortaya koydu. Kaza sonucu sa riist yürfiyemiyor bîle, tüm Mşisel krizi yapamadığı bir rökat kalan ve eskisi kadar verim portajda billnrlaşıyor ve bn ali çahşamsyan bir televizyon dam gerçeğe gözfinü kırpmamuhabiri rolündeki Volonte, da dan bakjyor... Politikadan söz na ilk günlerden «en iyi erkek oyuncn» ödülüne aday oldu. O etmek gerekiyorsa, böyle etmek teki rollercie Minısy Farmer, gerekir. Gerçeğe gözünü kırpmaksızm bakarak. tnsanlarm Magai Noel ve Heinz Bennent'almlanna etiketler yapıştırarak in ovnadîklan «Marlo Bicci'nin değil.» Öliunü», avnı zamanda Volonte' nm de yenîden fışkınşı. «Le Volonte canlandı. Politikadan Matin» gazetesinin muhabiri söz edildi mi kendisine, pasaMarie • EHsabeth Rouchy, GI portunu gösterdigini ve başka an Maria Volonte'yle görüşme şey yapmadıgını iddia ediyor sini şbyle anlatıyor: hep. Bu konulan uzun uzadıya «Kapının ziline karşüıb gel konuşmak niyetlisi değil. îşinmesi için epey zaamm Reçmesi den, suskunluklanndan, yazmak serckti. Kapı giirültüsüzce a la ya da çevresini seyretmekle geçirdiği uzun anlardan söz et çıldı. Volonte kafasını dışan çı kardı, sonra bir şey söyleme mek istiyor. Geçen yıl Arthur Schnitzler'in «Rondo»sunu tiden kendisini izlememi işaret etti. Odası bir manastır hücre yatroda sahneye koymuş. Şunslnden farksırdı. Bir yer yata di bir film yönetmeyi tasarlıÇı. Bir masa. Duvardaki tabe yor. Gözde bir oyuncu sayıup sayıbnamak onu ilgilendirmilaya iUştirilmiş birfcaç telefon numarası. Açık dnran müsvet yor. tşini hep bir insan gibi vaptığmı söylüyor, bir araç gltenln üzerinde bir paket slga> ra, bir gözlük, o kadar... Şimdi, bi degil. Sonunda doğruluyor, iskcmleslnde büzülmüş, kımü «Bir kahv e içsek mi?» diyor. ÜNE KAYITSIZ Çok öneni" lî filmlere damgasını basan Gian Maria Volonte, ünlü blr oyuncu olup olmamaya aldırmıyof. Ağabeyiniu peşrnden KİMKİMEDUMDUMA iBehicAK 50 Dünyanın En Eskl Rasathanesi Dünyanın en eskl rasathanesl Hlndistan'da Delhl şehrlnde bulunuyor. 2500 sene evvel inşa edlldlğl İçin son zamanlarda fevkalâde harap olmağa yüz tutmug ve nihayet tamir olunmuştur. Sümer, Akat, Elâm'da bundan eski rasathaneler mevcut ldîyse de bugün henüz harabelerl meydana çıkanlamadıgı için Delhi'dekini en eski olarak kabul etmek mecburiyetlndeyiz. Ibrîlfte Inıgün J193319S313 MAYIS 1933 tşte bu rasathane kurulduğu vaklt tabl! bugünkü dürbünlerden hiç biri meydanda yoktu. Onun için göbteki her yıldızın yürüyüşü ve hareket ettlği şekil, tarz bir taşın üzerine çlzlllr, bununla rasatçılık yapılırdı. Bu taşlardır ki bize o zamanın rasat usulleri ve gökteki yüdızlara ait insanların ne derece malumat sahibt olduklarını göstermektedir ki, o vaktln en büyük âllmlnin iîmi bugünkti ilk mektep talebesinfn bile çok aşağısmda idi. Terakkiye bakıni 13 MAYIS MESNEM YAZ/LtrOR... 1263'TE BUGÜNyMEVLÂNA CELÂLETTİNİ KUMÎ, ÜNLÜ ESERİ "MESNEVtYİ SÖytEMEYE BAŞLADI. EN GOZDE MÜ(ZİTL£RİNC>EN} UR.MİYEÜ UÜSA^ETTİN ÇELEBİNl'H ISRfiRlYLA BU ESERİ MEY. PANA GETİRMEYE KAMR. l/ERMİŞT/'.. MEVL4NA, ME&NEVÎ TARZINDA VE ARUZ VEZNÎNDEKİESERİ NİDO&AÇjAN (İRTİCflLEN) SÖYLÜyoRfHÜSAMETTİN ÇELEBİ DE yAZlYORDU.EVREUSEL ÖZELÜK TAŞtYAN HÎKÂYELERDEN OIU ŞACAK "MESNEVT"2.S6I8BEYIT VE~ 6 CILTTE TAMAMLANACAKTR.MEVLÂNA »AM ILK SÖ2LERI ŞÖYLEYDI: "DI'NLE NEYDEN K'IM NİKÂYETETMEPE AYRıUKLARPAN $FKÂYET ETMEDE"