Katalog

10 MART 1983 KÜLTÜR YAŞAM yöneten SahinALPAY larım millete bağışlamadı£'m. birçok kıymetli eşyalarla birlikte, Ankara'da Trabzon'da ve Konya'da ev ile köşklerin Makbule Hanıma kaldığmı söyîedi ve bun iarın ne olduğunu sordu (CHP Yozgat milletvekili) Ziya Arkant. Ankara'daki köşkün ancak intlfaının Makbule Hanıma bırakıldı ğını ve bu nedenle satılamayacağını. hasta olduğ'i için de Makbule Hanunın Ankara'da oturamadığmî. İstanbul'da oturduğunu. Atatürk'ten kalan öteki malla rı satıp paralarını harcadı ğını. şinıdi yaşlı ve hasta olup geçim zorluğu çektijini anlattı. Ancak bundan sonra ve ha^talığı sebebiyie maaş tasarısi aynen k.ibul edildi. Gtîrçek o idi ki. Mnk bule Atadan Atatürk'ten ka [an malları hızla elinden cıkarmıştı.» Ama, tutanaklardaıı aktanlan bu tür bil güere her zaman ı?üvenmek dos^ru dcğüdir. Örnegin 16 Mayıs 1949 ?tinkü oturujr.da CHP Seyhîin milietvekili Sinan Tekelioğlu. 1919d<ı Kayseri'de bir înpiliz binbaşısmı tutu!:ladığını anlat rnıştır. (E. ü8ö). cBu adam, tngiliz tiniforn.ası Riymiş ve bu üniformaya bürünerek tilkemizde ihtilâl çıkarmaya gelmiş bir Rus casusu idi... yolda kaçtı. Rusya'ya gitti. Şimdi Mareşâl Tito diye ta nınmaktadır.» Gologlu nak lettigi bu iddia üstüne hiçbir yorum yapmıyor. Oyss. Tito 1919'da saraş esiri olduğu Rurya'nın Sibirya'sm da, tâ Omsk'tadır. Kendi ı'ilkesine bile ancak ertesi yilın güzündR dönebilecektir. tngilizce bilmez ki. înglllz geçinebilsin. Hem Türklerî ihtilâle kışkırtmak için nece konuşacaktır. acaba? Rahmetli Tekelioğlu hen^et rrâş olacak. YÖK'ün bütün üniveraitelerimlzin her bölümüntin her yılına kuyduğu tnkilap Tarihi dsrs'erinde. bazı hocalar Goioft'.ıTnun bu diztsini de saiik vetlyorlardır. belki. Kitabın kötüsü olmaz, arna yine de. bunları okııyacak öğrenciler yanlışlarına ve görüş darlıklarına karşı uyanık dursaiar iyi ederler. Cumhuriyet 5 inceleme/araştırma Mahmut Goloğlu'nun son eseri Demokrasiye Geçiş: 19461950, Kaynak lan, İstanbul 1982, 318 s. MeteTUNÇAY eçtiğlmlz Eklm ayıtt da vefat eden, eski Trabzon (DP) Milletvekili Mahmut Gologlu (doğumu 1915), hazırladıgı 'MiHI Mücadele ve Cumhuriyet Tarihi" dizisinin dokuzuncu kitabını göremedl. Oruncu kitap olarak tasarladığı 1950 1960 arasırıın öykusünü Ise tamamlayamadı. Yazarın, onbeş yıl önce Ankara'da kendl hesabına başladığı bu dizi, şu kitaplardan oluşmaktadır: 1. Er zurum Korifîresi (1968). 2. Sıvas Kongresl (1968). 3. Üçüneü Meşrutiyet. 1920 (1970>. 4. Cumhuriyete Oog ru. 192ÎÎS22 (1971). 5. Tür kiye Cumhuriyetl. 1923 (1971). 6 Devrimler ve Tep kileri. 19241930 (1972). 7. TekPartlll Cumhuriyet. 19311933 (1974). 8. Milli Şef Döneml. 19391945 (1974). (Merhum Gologlu'nun bu diziden başka. Halit'elik. Pontos ve Trabzon Tarihi pibi on kadar kitahı daha vardır. Ama onîann daha da amatörce tarih çalışmaları niteHgînde olduklarınt bellrtmek eereklr.) "Olur böyle kazalar,, ak Ereğlisi'n deki gnzu patlamaen.esi günü ' Başbakan Ulusu o!av yerine gitti. Başhakan ve berabGrintieki ılgililer «bu tür kazuiann bir daha lokrnrlanmanmM için öıjlemîcr alnıacağını» açu:ladılsr. Bıı açıklamalann tclevizyondan verildiğj sıracla, görüntüde Başba kan Büler.d Ulusu ile birlîkte madsn oc.a[ima inenlerirt gdriintüleri ae yayın Irtiıdı.. TV ekranında görülditgü gibi Başbakana yer altına inerken özel bir tna denci kaskcıi giydirilmişn ama, başbatanla birlikte 400 me.r.re dsnnliğe incnJerdp ııe kasket. ne de ben aeri bir kunıyucu vardı. Oysa bu işlerden anlaynn\ar nıtıderı orskl?.nna 'o'/rt sapkalar, giysilcr ve pabi'çlar olnifidan Birmeııin iit'ai: ç.ıp'a bir mtiiıar c'aca.rrmı bili~tsr. Bu terlbirçizük gfistprrti ki. «bu tür kazaiar» biz de daha çooooook olacaktır. Yayın G Tarihçinin görevi Deınokrasiye Geçiş'ln üst.ünde durmaya başlamadan. vopiamı Iiçbîn sayfavı bıılan bu dizi hakkmda ı;ene! gozlemimiz. ılk ciitİPidR. movcîU bilgUere yer yer özgün katkı niteligi taşıyan araştırma parçaları varken, sonrakilerde artık bu sihi katfcılann olmadiiîi ynlımdadır. GoloSlu nun vaptıâı fş. TBMM Tutanaklnrı h^şta olmak flzere. bir takım harcıâlem kitapiardan hi'Rİleri. yıl yıl ayırriıgı bnüimler tçindeki bcIli olaylar etrafında ardarda sıralamaktan ibaret kalmaktadır. Eski deyişle. 'teltf'ten cofc. 'îktitaf'tır: tutarh bir degerlendirme çabası yoktur. Kendisi. a!tıncı cildinin önsnzünde <;tam bir tarnf&ız araştırıcı» olmakla övflntlr. Bıı, tarîh çalıymalan yapan bir !;imse için yanhş bir Idealdir. ifıten olanakstzdır. Goloâlu da. bu dokuz cildînin herhansî birinde tarafsız degil dlr Anrak. lehine kaydetme!: gerekîr kJ. Ideolojik Id rakinin elverdiei öiçtirîe ce sur ve namıısludur. Tarihc'nin görev! nesnel olrrın.k ti>." erdemi ise. safilnm bir rîftnva erörıiçfi çerçevesinde elestîrel davranmaktır. 1919'da: hükümeti meşrutlyet ldaresine dönmeye zorlayanların başında Mustafa Kemal Paşa vardı... Mustafa Kemal Paşa kesintiye uğrayan tkinci Meşrutiyetin devamını, bunun 1 için de 1912'denberi yapı .mayan milletvekili seçtmlnin hemen yapılıp Meclis1 Mebusanın topiantıya çağırıîmasını... tstiyordiı... 1920 yılı başında seçim yapıimış ve tkinci Meşrutl yetin üçöncü ^Türkiye'nin beşincl) MHII Meclisi » (s 18). Bu yanlış olgusal bilgllerîn doğrularına gelince. Go! oğlu'nun ısrarla söylediğl gibi. 1912'den itfbaren yedl yıl seçim yapılmamı$ degildir. 19î4'te yapılmıştîr. tkinci Meşrutiyefin üçüncü (Türktye'nln beşincl) Mecllsl Meclis1 Mebusa m olacak: anayasal bir deyim olmayan 'M1111 Meclis* söztl. Âyan'la Mebusan'ın birîiktfi oiuşturdugiî "Meclîsi ÜTnumi' karşıhgı kulîanıtır! 1914'te toplanmıştır. Dördflnoü genel seçinıîer. 1920 başında değll, 1919 sonunda yapılmıştır. En önemlisi: Ahmet Muhtar Paşa yerine Ferit Paşa sadrazam olmnş •? vedl vıl iktidarda kalmış degüdir, eibette. îkisi arasında Kâmil Paşa. Mahmut Şevket Paşa. Sait Hsüm Pasa. Talat Paşa, Ahmet tzzet Paşa ve Tevfik Paşa Sadrazamlrft yapmışt,;r. Giriş'in ikincl ayrımmdan da bir örnek vereyim: «Atatüriî bu Antlaşma fl937 Nyon^ iie savaşa katilmak tehiikesînin yaratıldığını ileri sürmüş, bunun üzerl Göriis darMdan ne îsmet înönü birbuçuk ay lzln alarak başbakanlıktan ayrılmış... (M. Goloğiu. Tek Partili Cumhuriyet, s. 249)» (s. 24) Yazar. gönderme yaptığı yedincl cildin de olduğu gibi. burada da yanılıyor. Tam tersine: tnö nü. Atatürk'tin doğrudan doğruya Dışişlerl Bakanı Tevfik Rüştü Aras vasıtasıyla Türkiye'yi bu antlaşmaya kattırmasını tehlikeli bularak ona karşı çıkmıştır. (Hasan Rıza Scyak'm anılarının dışındakl biltün kay naklar. benlm dedlgimi doğ rulamaktadır.) Atatflrk'ün atılgan. tnönü'ünse sakmgan kişiliklerini kavramış bir araştıncı, böyie bir hataya dtişmezdi. Daha lleride geçen. «Troçki yanlısı Menşevik Gürcüler» (s. 107) Kibi tuhaf sözler. ancak yazarm genel bilgi yetersîzilftiyle açıklanabilir. Söylemek tstediğim şu ki, Gologlu örneklediğim tflrden olgu yanlışlannı yapmasaydı da, iyi bir tarlhçl sayılamazdı. Yukarıda bellrttlgim gibi. tarihçinin er demi. sağlıklı olgular verrnesinden sonra başlar: ora ya kadarı zaten Rörevidir, iyi ya da kötö olması. ondan sonra. ^ağlam b'r rtftnya görüşüyle eleştirei bir tutum takmmasma ba&lidır. Yazarda ise. asıl bu koşulîar yok. Demokrasiye Geçiş te, zaman sırası içindeki olgular y.gınmdan bir türlü baş alıp da işin esasını kavrayamıyoruz. özeilikîe. müÜyetçiliğe iiiskin bazı konularda yazdıkları. kendisînin sörüş darîıgmi ortaya koyuyor. Bıma iki örnek vereyîm. Sayfa 123'te yazar şöyle diyor: «Rus lsteklerînin şahiandığı 1946 yılında iç bozguncu kıpırdanmalar da başlamıştı. tstanbul Üniversite sl'nin Edeblyat Fakültesl'nde Prof. Ernest Diez'in Türk Sanatı adlı kitabının Dr. Oktay Aslanapa tarafmdan Türkçeye yapılan çevlrlsl yayımiandı ve dünyaca ünlü Türk ıniınarisinin temeîinin Ermeni ve Gürcü mimarisinin ıleri sürüldtiğü RÖ rüldü. (Cumhuriyet sazetesi: 20.12.1946:)» Kolekstyonları açjp bakmadım. ama o tarihte gerçekten bir gazete böyle bir yorum yapmış olabilir: fakat Gologlu. 1982'de yazarken. bunıı nasıl Rus isteklerine koşut bir 'iç bozgun eu'lük belirtisi sayar? 1943 49 yıllannda İÜ Edcbirat Fakültesi'nde hocnhk etnıiş olan Avusturyalı sanat t:ırihçisi Frof. Diez 0878 1961) de. milliyetçiligiyle ta nmmış çevirmeni Prof. Aslanapa da ciddi bi'.im adaın landır. (Türkcede, Diez'in yine O. Aslanapa'nın katılmasıyla çevrilen Karaman Devri Sanatı üstüne bir yapıtı daha vardıM Zi Kaymakamın ardından lçeîerin kaderidir. Kaymakamlar gelir. Kaymakamlar gider. Kimilerinin kısa bir sürp sonra adı unutulur. kimilerinin ise. ardından gözyaşı dökülür. Yonıra, Trabzon'a 15 km. u/,akhkta, Rize karayolu üzerinde küçük bir sahil kababası. 21 köyii var. Bunun içindir ki. ilcsye stanan Kaymakamlar ya maiyet memurudur. ya da yeni Kaymakamlar. Ardından gözyaşı dökülen Nihat Öner ise, tecrübeli ve genç bir Kaymakamdı. 3 yıldir ilçode, 12 Eylül sonrası Belediye Başkanlığı görevini de birlikte yürütüyordu. tlçeye atanıiığı günden aynldığı güne Icadar durmadan çalıştı. Halkın arasına kanştı. sırasında harç yoğurdu, sır'asında çitnento taşıdı. Nihat Öner böyle bir yöneticı idi. Hiç beklenmedik bir zamanda bir başka ile Hukuk Işleri Müdürü oîarak iayini çıkınca Yomra halkı hem şa^ırd!, hem de üzüldü. îlçeyo bağlı on altz muhtar tçişleri Balianı Selâhattin Çetiner'e bir t.elgraf çektiler. Telgrafta dediler ki: «Kaymakamımız Nihat Öner. çalışkandır. Ataturk ilkelerine bağlıdır. Kamuya yararh çalışmalarda halkın destek ve katkısını gönül hoşluğu ile gerçekleştircn bir yönetieidir. Biliyoruz ki. bir yöneticinin bir ilçede uzun boylu kalması ınümkün dcpildir. Ama. Kaymakamımızın ilçede başlattıgj çok yararh lıiiinetler vardır. Bir süre Kaymakamınıızı birp bırakın. Çünkü Nihat Öner gîttikten sonra bu işlerîn tamamlanmasmdan kuşkumu/. vardır.» Ve telprafın son böîümüne Kaymakam Nihat Öner'in Yomra'ya yaptıgı hizmctleri sıraladılar Belediye işhaRı, evlendirme salonu. yapıtnı âevam eden turistik otel ve gazino. belediye parkt, Oymah ve Çınarlı köyii okui inşaatı. küy yoliarının yapımı vc onarımı..» I Yapıtın yararh yanı Aynı dlzinin önceki kitap ları gibi. Gologlu'nun bu yapıtının da başiîca yararli yanı, Meclis zabıt ciltîerini karıştırma olanağı bulamayacak okuyuculara. kendl seotiği bazı tartıamaları aktarması. Çünkü zaman M man Meclis görüşmelerinds ortaya konulan bilgilere baş ka kaynaklarda pek rastlan maz. Örneğin, 1948 şubatın da. Hükümet. Atatüık'ün kızkardeşi Makbule Atadan' a vatana hizmet tertibinden bin lira üylık baglanma sını önermişlir. İtirazlar yükselir. Makbule Hammm Atatürk'ün nıirasmdan zaten bin lira aylık aldıgı belirtiür. (s. 214) <t( DP Esk;ijehir milletvekili) Emin Sazak. Atatürk'ün bütiin mal Âüâh korusun 2.9 milyona varan işgucü fazlasına karşıhk önlem tolarak, yanm çün çahşmayı öneriyorlormış Allah korusun ya Ufgücü fazlcısı, 5 milyona uiaşırsa O zaman aym mantık hiç çabşmamayı nu önerecck dersıniz? A.S. ÜSgener'in yeni eseri "Zihniyet Aydınlar ve Izm'ler,, yayınlandı Sabri Ülgener'in zihniyet, aydmlar ve idenloü üzerine ciisnemelerini kapsayan yeni kitabı Z'HNİYET. AYDINLAR VE ÎZMLER (Mayaş Yayinlan. Ankara. Ocak J983. 162 s.) geçtiğimiz haftalarda yüyınlandi . Kitapta yer alan Kihniyet özerins denemelerin bir bölümü »k kez yaymlanıyor. dıgerleri iae «eskilerin esa.slı surette» genişletümiş sekilleri. Aydmlar ve ideoloji konularır.! işleyen denemeler îse 1977 1979 yıllannda İktisat Fakültesi Mecmuahi'nda yayınlanmış olan ma kalelerin gözden geçirilmîij yeni basımîan. Profesör Ülgener'in yeni ve önemli kitabmı önümüzdeki haftaiarda aynntılı olarak tanıtacağız. »ŞTE DOSTLARIM .ÛCILARINIZA DUVAR51Z KALAMAZ.DIM T ü M OÛNYA ĞERÇEK. LERl GORMELl ACJUV. RIN!Z GÖZLE« ÖNÜ. NE E BlLMELıLER Ki ENTELLEKTÜEL YAZKO Felsefe Yazıları'n.n besinci kitabı cıktı YAZKO Kelsefo Yazıiarı* nın geçtiğimiz günlerde çıkan son sayısında Şerif Mar din'in iîk kez Iö67'de İngîlizce olarak yaysnlanmış olan *rabakalaşmanm Tarihsel Beiirleyicileri: Turkiye" de Toplumsal Smıf ve Sınıf Bilinci* konulu denemesi yer ahyor. Selâhattin Hilav" ıa «Felsefenin Başlangu Doğu. Korku, Birey» başhklı makalesi. A. Denkel ile V. Hacikadiroğlu arasınd» bir tartışma diğer katkıîar arasında. I. Johansson'ım cağdaş bilim felset'esine iyi bir giriş niteliğindo olan yazısı <ia bv saj'ida tamamlanıyor. Olgu yanlişlan Pemnbrasiyo Geçiş'ln öte fci eiîtlere oranla biçimsel bir flstünlflgü. öneekilerln İçinrisküer çlzeigelerlnd*» her nedense hicblr ssaman sayfa numaralan verllmemişken. bunda verîlmis olması. Bu son kitap. bir Ciiriş'Ie (her blri, âdeti üzere. bir yıl demefe olan> beş böîürrjden oluşuyor. BS Iflmlerin Içinde de bfr takım olaylar seçilip onlarm tlstflnde odaklaşılmıs Padişahîîktan Cumhurtyete ve Cumhnriyptten Dpmokraslye diyı» iki aynmdan meydana pelen Girlş'te vazarın verdl&i tarîh özetleri. kltabın en zayıf yanıdır. Fahiş hrttalarla dolu bîr parça akfarayım: «1912 T»mmuzunda sadrazam Saît Pasa Istifa cttî. Gazi Ahmet Muhtar Paşa sadrazam o!du ve yeniden seçim ytrpılmak üzerc Meclis dafiıldı tklnoi Meşrutiyetîn öcün cfl Meclîsî için yapılması ge reken seçim yıllar boyu yapılmadı. Gazi Ahmet, Muht.ar Paşa yerine Damst Ferit Paşa Saf1razam!i«a get'ri'di Hfirriyet ve ttilaf Partisi iktidarı file a!d). Meşnıtiyef: t*n vana olanlar da. tekrar hfikfimetfi karşı harpkete geçt.fler. Fakat FerH Pasa hökümptt. yedi sene bu çabalara önem vermedl. SCİME DUM DUMA t e e i Hayatmgercekierindep okada uzafttıb ki... Hihiht Hutırliı/or Süreli yayınlardan # BANKA VE EKONOMİK YORUMLAR, Ayhk Dergi, Yıl 20, Sayı 2 (Şubat 1983) Yazı îşlerl Müdürlügünü Prof. Dr. Erdoğan Alkin'in yaptıgı Banka ve Ekonomik Yorumlar Dergisi. 19. yayın yıIını tanıamlamış bulunuyor. Üniversite mensuplan. iktisatçılar ve iş adamlarının güncel iktlsadl sorunlara yönelik katkılarma yer veren bu aylık dergi. iktisat alanında ülkemizin en seçkin sfirell yayınlarından blri. Derginîn son sayısmın ana konusu «Ekonomik politikadaki son gelişmelerin değerlendirilnıesi» Derginin Aralık 1982 sajısı eTürk bankacıhk sîsteml yeniden düzenlenmeli midir?» sorusuna yanıt arayan katkı lardan oluşuyordu. Kasım 1982 sayısmda ise, eski ODTÜ rektörü ve Maliye Bakanları'ndan Kemal Kurdaş ile Yüksek Öğretim Sorunları üzerine ilginç bir söyleşi yaymlanraıştı. Derginin yazışma adresi: P.K. 769, Karaköy tstanbuî. % ÇEVRE KOKUMA, Ocak 1983, Sayı: 15 ülkemizde doğal ve tarihi çevrenin tahrlbl ve kirletutnesıne karşı çıkan az sayıdaki kuruluşlardan biri olan Türkiye Çevre Koruma ve Yeşillendlrme Derneği'nin öç ayda bir yayınlanan derginin son sayısı çıktı. Derginin bir onceki Boğaziçî Özel Sayısı, Boğaziçi'nin «mahvedilmesinin» nasıl önîenebileceği konusunu işleyen yazılardan oluşuyor. Çevre Koruma'nın yazışma adresi: Mühürdarbagı Sok. 6. Kadıköy İstanbul. Tel: 38 00 17. amma bozulrwşlar HİHOdı.fAHö Tkırihte îmgüıı ülu önder öncüsü olduğu dil temîzlemo çaiışısı bütiii] miüetçe ele almanak bir olgunluğa erişti. Bir taraltan söz derleme işi okjrlar arasında kol kanat salarak yazı öiline girmemış kelimeler toplanırken, ötekl yandan da yazıda kullanılan arapça ve farsça keîimeıerin türkçe karşılıkları aranmaga başlanıyor Vııkın vakıtte Dil Cenuyeti DU kelimele rln tiirkçesini merhum Şemsettin Sami Beyin ıtKamusu TürW» atlı söz kitabma uygıın olarak bulacak ve kelimeler gazeteierimizdn ya^ılıp basılaraktır. O!«ıyucular bun lan esküerile tartarâtk ne düşündükleriru bil direceklsrdir. Böylece halkın beniırseaiğî ke limeîer derlene toplana türkçe sözlüK ortar ya çıkacak. konusma ve yazı âilimls. öteki 10 MART Dil anketi başlıyor dillsrle bulaşıklıktan kurtularak katkısv ve tertemiz bir hale gelecektir. «CumhU'"iyet» yakıncia her gün 1520 os manlıca kelime yazacak, okurlanndan bunlara 02 türkçe karşılık bulanlann bildirmelerini dileyecektir. Ankara 9 (aa.> T.D.T. Cemiyeti mem leîtetin bütün okur yazarlannın ortakhk göstareceğini umduğu geniş bir anket açıyor. Bu anket, bugünkü yazı ve komısnıs» ıiiünde kullanılan arapça ve farsca söziere öz türkçe karşılıklar bulmak anketidir. Hangi arapça ve farsça sözlerin karşıhk lün ar&ndığını cemiyet. her gün on yirmi söz olarak liste halinde ajans vasıtasiyle bil tiin gazetelere radyo vasıtasile de tıerkese bildiretektir. 10 MART 1933 Dil anketi nasıl olacak? 1876 'DA A'HEIİİlcAt.l ÜU.IM ADAMI ALEXANDER GRAHAM &£LL İLK KE2 TBL£f=ONLA nA8EKL£Şn: 8£LL İSKOÇyA'DA PO&MUÇ, ı //£.* ÖSR£. NİM GÖfİMÜŞTÜ.DAHA SOMRA AILt SİYL£ BfRÜKTG AMatiİKA'yA Y£RL£$£N B£LL BOSrOM LJMVEeÇÎTE. SİMOE PROFEGÖRLÜĞE ATANDI SA. ĞIRLAI& KO'JUŞMA Ö&RET/Mi' KO. NUSUNOA CALI$i#K£U SAGlR 8lH Ka OLAM MABEL HU8gARD'LA TA. NlŞT' V£ MŞANLAMDI. ONUN İŞİT. MBSİKIİ SÂİ3UYACAK SfeALET MAK İSrirOÜOU.AMA Çfi.!..!$K,:j. DCĞURDU: > 1O MAKT GÜNÜ A ILK KE2 "MR yA GEUt'.İZ" D İLK'ALO" 'vv &^*^vH^ \JAPONLAR BURMAOAfC, \ «*2'06 jafüN BlP.LiKL.exi