Katalog

Cumhuriyet 6 EKONOMİ 4 TEMMUZ 1982 jektif faktörler rol oynayabiliyor. O Itibarla açılmış bulunan kredilerde büyükçe bir risk unsuru bulundugunu söylemek mümkün... SORU Bunu önlemek için neler yapılabilir? AKGUÇ Bunu önleyebilmek için Merkez Bankası Risk Santralizasyon Merkezi'nin aşın risk yüklenmiş firmalar hakkında barikalan uyarması ve gerektiğinde bu konuda bankalara direktif vermesi gerekir. Bu konuda zannediyorum ki Batı ülkelerindeki uygulama da buna imkân vermektedir. SORU Efendim, bir de banka bilançolan konusu var sormak istediğim. Bilindiği gibi bankalann ilanlanyla kamuoyuna açıkladıklan bilançolardaki kâr rakamtanyla maliyeye verdikleri mali bilançodaki kâr rakamlan çolru kez birbirini tutmuyor, hatta halka ilan edilen biJançoya göre büyükçe kâr etmiş görünen banka, vergiye esas olan Bankacılık sektörunün ciddf olarak tartışma gündemine geldiği bugtinkü ortamda konunun önde gelen araştırmacı ve uzmanlarmdan Dr. Öztin Akgüç, bankacılık sektöründeki son gellşmeler ve devlet denetiminln etkinliği konusundaki sorularımızı yanıtladı. SORU Bankerlerden başlayıp bazı bankalann da zaaf belirtlleri göstermesiyle yeni bir aşamaya varan mali Sistemdeki son gelişmelerden sonra olaylann bu noktaya »elmesinde devletin, kamunun elindeki denetim olanaklannı gereğince kullanmamış olmasmm da rol oynadığı ileri BürÛIüyor. Bu iddialarda gerçek payı var mı sizce Sayın Akgüç? EKONOMİDE DİYALOG Öztin Akgüc kimdir? 1934'de Istanbul'da doğdu. SBF ve Hukuk Pahultelenni bitfdikten sonra ABD'de Pitsburg ve Wisconsın Unıversitelerinde ihtısas vap*ı. Maliye Bakanlığı Devlet Yatınm Banknsı ve Sumerbanh bünvesinde çeşitli gorevler ustlenen Ahgüç, halen IU İ$letme Fakültesi öğretim uyeliğı yanında bazı ozel şirketlerin ve bu arada bir bankanın vönetim kurulu üvesi bulunuvor Sennaye artışına giden bankalann sermaye taahhütlerinin yüzde 25'ini Merkez Bankası'na yatırmalan sağlanmalı. Sermaye artışlannın doğruluğu ancak böyle kamtlanabilir. Banka bilançolan Maliye Bakanlıgı yetkililerince denetlendikten sonra kamuoyuna acıklanmalı, yamltıcı bilçiler verilmesi onlenmeli AKGÜÇ Bankacılık kesimindekl gelişmeleri ekonomideki genel gelişmelerden soyutlamak, ayırmak mümkün değildir. Bugün bankacılık kesiminde ve sermaye piyasasmda görülen bunalım aslında Türkiye ekonomlsinde yaşanan bunahmm bu kesimlere de yansımasıdır. Aynca bu alandaki denetimsizlik de şüphesiz bankacılık kesimtndeki bunalımı daha da ağırlaştırmıştır. SORU Bankacılık kesimi Ozerinde devletin ne gibl denetim olanaklan var Sayın Akgüç? AKGÜÇ Dünyanm her tarafmda bankacılık kesimi ve sermaye piyasası kamunun denetimi ve gözetiml altındadır. Üç nedenden dolayı bu böyledir. (1) Birikim sahiplerinin haklanm korumak ve guvenceye almak açısmdan, (2) Toplanan fonlarm ekonomide öncelikli sektörlere aktanlması ve ekonomide kaynak dağılımmm iyileştirilmesi açısmdan ve (3) Ekonomide istikran sağlama açısından. Bilindiği gibi bankacılık kesimi kaydl para yaratan bir kesim olduğu için ekonomik lstikrar açısmdan da denetlenmesiçok önemlidir. SORU İsterseniz önce birincl noktayı, yenl tasarruf •ahfplerinin haklannm korunması ve guvenceye ahnması açısmdan denetim konusunu ele alalun... AKGÜÇ Bu konuda Bankalar Yasasının getirmiş oldugu bir sınır var. Bankalar özsermaye ve yedek akçelerinin belirli katları kadar tasarruf mevduatı toplayabiliyorlar. Bu sınır aşılırsa mevduat munzam karşılıklanm yuzde 50 fazlasıyla yatırmak zorundalar. Burada Maliye Bakanlığımn, bankalann son zamanlarda yapmış oldukları sermaye artınmlannm gerçekçi olup olmadığını denetleyip denetlemediğini bilemiyorum. Yani bankalann daha fazla mevduat toplamalanna olanak veren sermaye artınmlanzun şekli değil gerçek olması lazım. SORU Bunu kanıtlamanin olanağı var mı? AKGÜÇ Bunu kanıtlamak son derece zor. Duyduğumuz kadanyla bazı bankalar ortaklanna kredi veriyor veyahut başka bir bankadan kredi alıyor, o şekilde sermaye artınmı taahhüdünü yerine getirmiş görünüyor. Benim bu konudaki önerim, sermaye artınmıos gidildiği zaman sadece bankalarda değil anonim şirketlerde de, sermaye taahhütlerinin yüzde 25'inin Merkez Bankasmda bloke edilmesidir. I. 0. işfetm* Fakültesi öjretlm üyesi Öztin Akgüç (sağda), Ulugay'la görüşürken. Ulagay sordu, Akgüc yanıtladı: Kurallara uymayan bankalar bunun zararına katlanmalı SORU * Son zamanlarda Merkez Bankasının bu karşıhklar konusunda daha ciddi bir tavır alması adeta bir olay oldu galiba? AKGÜÇ Merkez Bankasının bunu çok ciddi Izlemesi lazım. Çür.kü bu hem mevduat sahiplerinin haklannın guvenceye ahnması açısmdan hem de para politikasmm denetlenmesı açısından en önemli araçlardan biridir. Merkez Bankası son zamanlarda bu konuda ciddi kararlar aldı, fakat Kastelli olayı nedeniyle uygulama olanağını bulamadı. AKGUÇ Efendim. bizim Bankalar Yasası risk açısmdan bir bankanın bir «erçek ve tüzel kişiye verebileceği kredileri smırlamıştır. Aynı şekilde kredilerin belirli kişilerde ve gruplarda yoğunlaşmasını onlemek için «dolaylı kredi» kavramını da getirmıştir. Ancak bu konuda ciddi denetim yapılmadığı takdirde krediler g e n e d e belirli fırmalar üzennde yoğunlaşabilmektedir. Bunun bankalar ve ekonomi açısından iki sakıncası var: Birincisi; risk büyük ölçüde artmış oluyor, ikincisi de banka fonlan ekonominin öncelikli sektörlerine akmamış oluyor. SORU Burada anladığım kadar bankalann kendi bağh bulunduklan grubun ya da holdingin şirketlerini ve kendi iştlraklerbıi bir anlamda kayırmalan da söz konusu olabiliyor... AKGÜÇ Tabii. Tüm bu nedenlerle bunu çok iyi denetlemek lazun, çünkü söyle bir uygulama da van Bir kuruluşa ya da kişiye açılmış gibi görünen krediler neticede fiılen başkalan tarafından da kullanılabiliyor. Aslında bankalann iştiraklerine verebilecekleri krediler de smırlandınlmıştır Aynca Merkez Bankası, bankalann verecekleri kredilerin hacmini sınırlayabilir, bunlann sektörlere hatta sektöfler içindeki dağıhmma bile sınırlamalar koyabilir. bilançosunda zarar gösterebiliyor. Bu konunun da belli bir denetime almması gerekli degil ml? AKGÜÇ Şimdi bu fark bankalann bazı gelirlerinfn örneğin devlet tahvili faizi gelirleriyle igtirak kazançlan gibi kurumlar vergisine tabi olmamasmdan doguyor. Bu tür gelirlerl fazla olan bankalar, karlı bir ticari bilanço ilan ettiklerl halde Maliye Bakanlığına verdikleri kurumlar vergisl beyannamesinde zarar gösterebiliyorlar. Farkın böyük kısmı bundan ohışuyor. Ancak yaygın bir görüşe göre bazı bankalar prestii saglamak ve daha fazla mevduat toplamak amacıyla mutlaka karlı bilanço vermek çabası içinde oluyorlar. Bu amaçla ödedikleri kıdem tazminatlannı. reklam giderlerînl aktifleştiriyorlar. ödedikleri faizleri tam olaak giderlerine yazmıyorlar. Bu söylentilerin doğru olup olmadığını anlamak için Maliye Bakanlığınm banka bilançolannı şeklen denetlemekle yetinmeylp bunlann İC9riğini de yakmdan denetlemesi zorunludur. Benim bu konudaki önerim, bankalann kamuoyuna açıklayacaklan bilançolann, bizde Batı'daki serbest hesap uzmanlığı müessesesi olmadığına göre. Maliye Bakanli&ı Hp<îat) U?Tnsnlan Kurallara uygun davranmayıo zor duruma düsen bankalara saŞlanan devlet vardımı sürekli olmamalı. Bu bankalan sapiıklı yapıva kavusturmak kin ilk olarak vönetün kurullan bankalarca değiştirilmeli. Mevduat sertifikalannm parası peşin olarak bankaya yatmadan bankerlere vadeli olarak satılması kurallara aykın ve son derecede sakıncah olmuştur. | Merkez Bankası'nm bankalann disponibilitelerini tntup tutmadıklannı ve mevduat karşılıklannı yatmp yatınnadıklanm yakuıdan denetlemesi tasarruf sahiplerinin haklannın kçrunması açısmdan büyük önem SORU Efendim. Kastelli olayından sonra en çok konuşulan konulardan biri de mevduat sertifikalarının duruffliı Mevduat sertifikalannm son gunlere kadar bankerler aracılığıyla pazarlanması ya da çeşitli şekillerde pazarlattınlması yasal çerçeveye uygun bir uygulama mıydı? AKGÜÇ Buna imkan veren kararname, hatırladığıma göre hamiline yazılı mevduat sertifikasını vadeli tasarruf mevduBtı hükmünde kabul etmekteydi. Biliyorsunuz mevduat llişkisi bankayla kişi arasmda bir ödünç ilişkisidir. Şu halde mevduatm oluşabilmesi için ilk önce bankaya bfr paranm yatmış ohnası lazımdır. Banka ancak kendisine yatmlan bu para karşıhğında, bir mevduat hesabı açabilir ya da mevduat sertifikası verebilir. Halbuki bizdeki uygulamada bunun tamamen tersi yapılmıştır. Yani para yatmadan, vadeli olarak bankerlere mevdut sertifikası verilmiştlr ki, bu son derecede sakmcalıdir. Aynca kararnameye de aykmdır. Bence bunu yapan banka yöneticileri önce kendi genel kurullannda ve daha sonra da yetkili organlar önünde bunun hesabmı vermelidir. SORU Bir de kuponsuz satılan sertifika ya da sertifika yerine kupon verilmls olması olayı var... AKGÜÇ Bazı bankalar maalesef buna da başvurmuştur, sertifikayla faiz kuponunu benzer şekilde ihraç etmiştir. Burada da tasarruf sahibi vatandaşı bir ölçüde yanıUma eğilimi maalesef var... SORU Kredîlerin ekonomi politikasınin önceliklerine göre dağıtılmasını v e risklerin fazla büyümemesinl sağlamak açısından kamunun ne gibi denetim olanaklan var Sayın Akgüç? Kredilerin riski büyüyen firmalara gitmesini sajrlamak için Merkez Bankası'nın risk santralizasyon merkezinden en ivi bicimde vararlaıunaşı ve kredileri denetlemesi lazımdır. SORU • Mevduat sahiplerlnin haklannı korumaya ydnelik diğer denetim olanaklan neler Sayın Akgüç? AKGÜÇ Mevduat sahiplerinin haklannı korumak açısmdan dlğer bir denetim imkanı Merkez Bankasının, bankalann yükümlülüklerine karşı ellerinde ne kadar nakit yahut nakte çevrilebilir değer bulunduracaklannı tespit yetkisinden kaynaklanır. Bankacılık dilinde buna «Disponibilite oranı» diyoruz. Merkez Bankası bunu zaman zaman tespit eder. Ancak gene görüyoruz kl, bazı bankalar Merkez Bankasının öngördüğu ölçülerde ellerinde nakit yahut nakte çevrilebilir değer bulundurmuyorlar. Bazı bankalar bunun yaptınmı olan fazla faizi göze alarak gerekli disponibiliteyi tutmuyorlar. Bunun dışmda bir de gene Merkez Bankasının tespit ettiği mevduat munzam karşılıklan var. Ancak basına da yansıdıgı gibi bazı bankalann bu karsılıklan zamanmda tesis etmedikleri görüldü... SORU Risk unsurunu smırlamak için... AKGÜÇ Bu amaçla Merkez Bankasmda bir «Risk Santralizasyon Merkezi» mevcuttur. Firmalara ve kişilere açılmış olan kredilerin dökümü bankalarca buraya bildırilir. Burada bir kişi ya da firmaya açılmış bulunan kredileri topluca göraek, o firmanın toplam riskini gbrmek imkânı vardır. SORU Bu merkezden gereğince yararlanıhyor ve kredi riskleri en aza indlriliyor tnu slzce? AKGÜÇ Bu soruyu yanıtlamak zor ama bence Türkiye'de bankacılık sektörü firmaları kredilendirirken ciddi bir risk analizi yapmıyor. Bunun çeşitli nedenleri var. Bir kpre bazı firmalar, banka yönetımleri üzerinde etkili olabiliyorlar. îkincisi de banka müdürlerinin yahut şube müdurlerinın bazı firma yöneticileriyle yakın ilişkilerl olabiliyor ve kredinin verilmesinde objektif değil. daha çok sub nın, Banka Yeminli Murakıplanyla birükte yapacagı ciddi bır kontroldan gectikten sonra ilan edilmesidir. Aksi takHrde gene halkı yanıltıcı bilançolarla karşılaşmak mümkündur. SORU S o n günlerde yoğun tartışılan konulardan Wri de zaaf belirtisi gösteren bankalann nasıl bir düzenlemeyle sağlıklı yapıya kavuşturulabileceklerl konusu. Devletin bu konuda ne gibi denetleme ve yönlendirme olanakUrı var? AKGÜÇ Eger bir bankanın mali yapısımn bozulduğu saptanırsa yahut da bankacılık ilkelerine ve muhasebe prensiplerine aykın kayıtlar tuttuğu, davranışlar içine girdiği görülürse Maliye Bakanlığı ilkönce bankavı uyarmakta, gerekli düzenlemelerm yapılmasını ve mali yapuıin düzeltilmesini istemektedir. Ancak verilen süre içinde bu mümkün olmazsa söz konusu banka için geçici yönetim kurulu oluşturarak gerekli tedbirleri almaya da yetkilidir Maliya» Bakanlığı. </;»»,, ,.**.. SORU Bunlar ne giM Snlemler olabilir Sayın Akgflç? AKGÜÇ Bunlar yasada açıkça belirtilmemiştir ama Maliye Bakanhğı'nin bu konuda geniş bir takdir yetkisi vardır. Eğer geçici yönetim kuruluna ve alınmıs olan tedbirlere rağmen bankada sağlıklı yönde gelişme olmazsa Maliye Bakanlığı, bankanın diğer bankalarla birleçmesi için bir araştırma yapmaktadır. Eğer bu konuda da basan sağlanmazsa bankanın tedrici tasfiyesine tabi tutubnası söz konusu olabilmektedir. SORU Halen Türk banka sisteminde Maliye Bakanhğı'nm bu denetim ve müdahale kademeleini başlatntasım zorunlu kılacak duruma gelmiş banka var mı slzce? AKGÜC Benim kanaatime göre bazı bankalann mevduat karşılıklannı oluşturmamalan, disponibilitelerlni tam tutmamalan ve acil durumlarla karşılaşarak Merkez Bankası'ndan destek istemek zorunda kataıalan, yapılannın bozulduğunun ve bazı işlemlerde bankacılık ve muhasebe ilkelerine ters düştüklerinin bir karinesidir. Bu durumda bence Merkez Bankası'nın yetkilerinl kullanma olanağı doğmuştur ve ilk yapılacak şey bu durumdaki bankalarda geçici yönetim kurullan oluşturmaktır. Aynca Merkez Bankası'nın başka yetkileri de var. Mevduat toplama yetkisini • i * " ADAM YAYINLARI CAHİT KÜLEBİ Bütün Şîîrleri EDERt: 400 LİRA Ingilizceyle ilişldnîzî ay boyu sıcak tutua <0 Devlet desteği ancak küçük tasarruf sahîplerine sağlanmalı, fazla faize ve kural dışı uy^ gulamalara yönelen büyük mevduat sahipleri " kesinlikle ödüllendirilmemeli. kaldutıbilir, özel murakıp tayin edebllir. Bence bu bankalar için ciddi önlemler alma zamanı gelmiştir. Bankacılık kesiminde çıkabilecek ciddi bir bunahmın faturasmın hazineye ödetilmesine ben kesinlikle karşıyım ve « n t n m çolru kimse de karşıdır. KOCAELİ DEĞİRMENDERE BELEDİYE BAŞKANÜĞINDAN 1 Belediyemize ait Kuruçeşme mevkiinde bulunan 1 pafta, 3 parselde olan 5990 M2'lik alanîı saha turistik tesisler yaptınlmak üzere 2490 sayıü yasanm 31'ci maddesi gereğince 35 yıllığına Uapalı zarf usulü ile kiraya verilecektir. 2 îhale 20.7.1982 salı günü saat 15de Beıedlye Encümenl huzurunda yapüacaktır. 3 Kira müddetl 35 yühktır. 4 Yıllık kademeler halinde muhemmen bedeli 10.860.000.00 Liradır. 5 Geçici teminaü 595.800. TL.'dir. 8 Taliplileı. a) Herhangi bir gruptan turisük tesis isletmeCisi olmak. b) 2490 sayıh yasaya göre Baymdırhk Bakanlığı (B) grubu müteahhitlik karnesi olması şarttır, Herhangi bir gruptakl talipler, ilgili Bakanhkla'dan işletmeci veya müteahhit olduklannı belgelemek zorundadırlar. 7 Talipler, geçici teminat makbuzu Ue dlğe? belgeterl ve ikametgah ilmuhaber kağıdını usuıüne göre hazırlayacaklan teklif mektubunu içine koyarak ihale günü saat 14.00'e kadar thale Komi3vonu Başkamna vermeleri şarttır. 8 Bu işe ait şartname mesai saatleri ıçmde Belediye Muhasipliğinde görülebilir. 9 Postadaki gecikmeler kabul edilmez. Keyfiyet ilân olunur. 30.6.1982 JBasın: 18105)] Bizim English in 6. sayısı ye kaseti bayinizde INGILTEREDE ÜC HAFTAÎ BİZİM ENGLİSH Îngilizce/Türkçe aykk dergi "lngilizce kolaydır" Her sayınm kasett 400 TL'dır Odemeh ıstektcrınızde hangı sayıtann kasetlerıre eduHnek ısıetiıöıni2> befcrtmo. Odemeb ıstemeaöresi 8IZİM ENGUSM Çağdaş Vaymori* «s Basm Saneyü A^. T ğ Cd 3i a . »» C ^ SORU Bu durumdaki bankalan saglanan yardımını da onaylamıyor musunuz? devlvt AKGÜÇ Bazı bankalara acil fondan yapüan yardun devam ederse bu da Merkez Bankası'nın üzerinde kalacak bir yük haline gelebilir. Paniği önlemek için bir yardun belki gerekliydi ancak bunun geçici olması lâzım ve belli bir süre sonra bu yardım fonlannın ügili bankalardan geri ahnması lazım. Türkiye'de her alanda kurallara uyanlarla uymayanlar var. Banka banker kesiminde de bu böyle. Bazı bankalar bütün kurallara uyuyor, mevduat karşılığım yatınyor, disponibilitesini tutturuyor, centilmenük HnİAynftsına uyuyor, bazılan ise kurallara uymuyor. Şimdi bu durumda kurallara uymayarak zor durumda kalanlara devamlı destek sağlanırsa kurallara uyanlar cezalandırılmış, uymayanlar ödüllendirümig olacak Yapılacak şey bu bankalar için Maliye Bakanhğmın yetkilerini kullanmaya başlaması, önce saglanan devlet desteğinin yerinde kullanıhp kullanılmadığını da denetlemek amacıyla, kanunun yarannı gözetecek kişilerden kurulu yeni yönetim kurullan oluşturulmasıdır. Bundan sonuç alınamazsa diğer sağlıklı bankalarla birleştirme ya da en son çare olarak tasfiye alternatifleri düşünülmelidir. SORU Son bir sorum var Sayın Akgüç: Devletin bu zor durumdaki bankalara gerekli desteği zamanmda sağlamaması Kastellizedeler gibi tasarruf sahipleri açısından bir zarara yol açmaz mı? AKGÜÇ Tasarruf sahipleri açısmdan da belki kurallara uyup normal faizle bankadan sertifika alan, banka hesabı açanlarla, kurallan zorlayıp pazarlıkta fazla faize yd nelenler arasında bir ayınp yapıp kurallan bozanlan ödüllendirmemek gerekir. Ancak küçük tasarruf sahipleri, örneğin bir milyona kadar parası olanlar için ^'vletin özel des. teği söz konusu olmalıdır ve bu destek tuıı hesaplar nama yazılı hale donüştürulerek sağlanmahdır. Pek çok ülkede de küçük tasarruf sahibini koruyacak özel önlemler, mevduat sigortası v.b. gibi önlemler vardır. Ama aynı desteğin fazla faize, kural dışı uygulamalara yönehniş büyük mevduatlar için sağlanması bence dogru değildirj Ucretsiz kurs progratnımız devatn ediyor yararlanın.