Katalog

Cumhuriyet 8 13 MAYIS 1982 Kurulan silahlı sivil müfrezeler arasında en etkili ve ünlüsü Hamitlili Rıza,, ile Kara Saitjndi Fransız işgalciler Mustafa Kemal kente gelince kurtulusü • kaçmakta buldu PEMBE KÜSK METJM gEBEP OLDU CAL8A /NiN OL OlAA GECEkDNDu V.NE GECEkONDUDuR VEN; DÜZENLENMiŞ HALERiYLE, yOLUMÜZ B M t R D6N SovuNUkr BiLEN MUSTAPÛ EfcMEfcrÇ C A R P T I K .. Lf ÇOCUKLÛRIVL4 G Ö r Ü M Ü Z C YSNE B.R HOftGöZukTu SATlR ACA&INOÛ BiRCOK Vali Muhittin Pasa tutuklanıp Sivas'a gönderildi Ziya Paşa'yı Ankaralılar kente sokmuyor ve Defterdar Yahya Galip vali vekilliğini üsleniyor 4Besim Hoca esnaf takımıyla konuşmayı kabul ediyor O entin Müftü Rifat Efendiye bağlı ıleri gelenleri Mustafa Kemal Paşa'ya yakınlık gösterirken, esnaf ta kımının bazıları da. «Bunlar da nereden başımıza geldil tlk Meclis ler.. diye mırın kırın ederKent halkı bu Işgale çok lermiş. Daha önce öğretkızmış, dlrenişe geçmişti. An cak Ankara Valisi Muhittin san. Hacı Bayraın Şeyhi Gerçi ömer Mümtaz Bey ünlüydü. Bu müfrezeler va lahlı blr çatışma olur. Bu men Okulu'nda müdıirlük resmen Ankara merkezi a li Muhittin Paşa'yı valiler rada hizim silahlı adamları ettlği için Besim Hoca'nın Paşa (Yazar Ulunay'ın ba Şemsettin Efendi. Ankara eski mebuslann dına kongreye katılmamıştı toplantısına katıldığı Istan mız da var. Gelin, ben sizi (Atalay) esnaf takımı ile abası) dlrenişçilerden 0^ kirası ifri imiş. Blr gün eski «Iyl tutuklatmıştı. Bunlann dan Ömer MOmtaz Bey. Si ama, kurul içinde bir Anka bul dönüşü tutuklayarak Si saklıyayım. Bunlar biraz du vas'a göndermlşlerdi. Valili rurlar. gidorler.» dostu Güdüllüoğlu Mustafa arasında. kentin hatırh ki vas Kongresi'na katümış. rah vardı. Ankara'da silahlı slvjl, ğo bir daha dönemiyen Mu • 'Paşa ıwzı* olmu*. • Büyük' Efendi, Besim Hoca'ya defflerl yer alıyorduı Kjnaça?»,.. Temsil beyeti içinde görev de Şakir, Aktarbaşı Sadul almıştı. Ankara'da bir dire müfrezeler de oluşturulmuş hittin Paşa'nm yerine ata akümülatör dolaplan var miş ki: lah, Bulgurluzade Mehmot, niş örgütü biçimlenlrken, tu. Bunlann arasında Ha nan Ziya Paşa'yı Ankaralı mış, çelik dolaplar. Içine •Hocam sen dindar, saHaymana eski kaymakamı bunun kentin tümune yay mitlili Rıza, Kara Sait müf lar kente sokmadılar. Defter bir buçuk insan girebilir. A rıklı bir adamsm. BlliyorRifat. Korabiberlerin. Ha gin olduğu söylenemezdi. rezeleri hem etkin, hem de dar Yahya Galip vali vekil li Reşat Bey Paşa'yı bu do sun durum kötü. Hepimlz liğini üstlendi. laplardan birinin içine sak ateş üstünde oturuyoruz. Si Bu arada Anadolu ve Ru lamış. îngiliz askerleri çe zi sevenler olduğu gibi. sevmeli Müdafayı Hukuk cemi kip gittikten sonra da çıkar miyenler, çeklnenler de var, yeti de kuruldu. Bu kurulun mış, tehlike böylece önlene Sebebi, sizi tanımıyorlar. içinde, Başkan Müftü Rifat bilmiş. Kimsiniz, nesiniz, ne yapHoca (Börekçi), Kütükçüzamak istiyorsunuz, bilmlyor«Bunu size babanız mı ande Ali, ömer Mümtaz, Çalar. Sen hoca adamsm, bir lattı?diye sordum. yırlıoğlu Hilmi, Ekrem (Ergün Ahi Evran camisinde «Evet.» dedi gür), Beynamlı Hacı Mustabir konuşma yapsan da, ken •Nasıl kanıtiayacağız?» fa, Çakallı Naci Süleyman \/C dini tanıtsan!» «Vallahi bu olayı bana yer aldılar. Besim Hoca bu öneriyi babam, ölmeden önce, anlat Mustafa Kemal Paşa gel tı. Ben de sesini banda al yerinde bulur: •Peki, olur.» meden önceki durum böyle dım. Bu bant şimdi bende Ellmde ikl çevirl şllr antolojlsl yaşıyorlar. Falkland adalan seruvenl özetlenebilir. Geldikten son var.» Tellal bagırtılır. Besim Ho var. Birl, şalr Ülkü Tamer'in. «Çafc öyle sanılır kl, Güney ülkelerinin göra ise, zaten birkaç komuBandı dinleyemedim. An ca'nin filon gün Ahi Evran daş Latin Amerika Şiiri Antolojlsi», zünü açacaktır. Bağunsızlığım, özgün tan ve küçük birlikten olu cak onun sözleri bana inan camisinde vaaz vereceği hal ötekl, Asım Bezirci'nin derlediğl Or lüğunü kazanmış olan Latin Amerika şan Fransız işgalciler bir dırıcı geldi. Mühendis ön ka duyurulur. Atpazarına han Veli'nin «Bütün Çevirl Şilrleri» giiri, siyasal ve ekonomik bağımsızlık gece kenti bırakıp kaçtılar. der Çavuşoğlu'nun söyledik yakm camide büyük cemaiçin de ufukta bir öncü olabllir. Ündlr. tngiliz tomsilcisi olan Vitol lerini aktanyorum. at toplnnır. Besim Hoca, na Nicedlr, şilr, yazıldığı dllden baş lerl ve sesleri (çevlrl yoluyla da olsa) da. ağır eşyalarını toparlamaz kılındıktan sonra kürAli Reşat Bey dindar bir süye çıkar, konuşmaya başka dile çevrilebilir mi çevrilemez mi?. blze değln ulaşan büyük şalrler elyarak trene binip gitü. 20. adammış. Arada sırada Habette havada pala sallamadılar. tartışmasım unutur gibi olmustuk, Kolordu Komutanı Ali Fuat lan bu konuya yeniden döneblliriz. Bu Insan gücünün üstünde çalışmaPaşa ise. daha Mustafa Ke cıbayram cumisınde müez«... Hubbul vatan... Minel konuda, dügüncelerini söyleyen baş, sı, değerli yapıtları ile tanıdığunız Amal Kclmedon önce postane zinlik edermiş. Zafer kaza imam... Hadisi şerifin buyur kalan glbi, Asım Bezirci He Ülkü Ta sım Bezlrci üstadımız, Orhan Veli' den Ingiliz kuvvetlerini u nıldıktan sonra tstikl&l ma duğu gibi, vatanı sevmek dl mer de dönüyor. Ülkü Tamer sadece nln bllinen ve bllinmeyen, blrKaçı der zaklaştırmıştı, ama, arada dalyası da vermişlor. nl sevmektir. Vatanı korubu konuda düşüncelerini söylemiyor, gilerln, defterlerin yaprakları arasınsırada postaneyi denetliyormak, aynı zamanda dlnl ko eyleme de geçlyor. Latin Amerika şa da glzlenmiş olan bütün çevlrl şllrlerl lardı. rumaktır. Vatanı korumalrlerinin şiirlerini çevirmesi, bir ey, nl bir kitapta topladı. Can yayınların yan, dinini de korumaz, valem değil de nedir?.. Bir gün konu dan çıkan bu yapıtın adı: «Orhan Vetanı sevmiyen dinini de sev şurken Ülkü Tamer, bu şlirleri îngi 11, Bütün Çevirl Şiirlerisdlr. mez. Allah düşmanlarla salizcelerlnden değil, îspanyolcalarmMustafa Kemal Blr şiir yazıldığı dilden başka blr vaşı Kuran'da cmir buyurdan çevirdlğini, böyle bir deneye glriş dile çevrilebilir mi?.. Başmdan berl mııştur. Senln ü.stüno golirPaşa'nın mesinin de şlirin özünden kaynaklan sorduğumuz ve blr yanıt aradığunız ler. vatanını işgal ederlerse. dığını söyledi. Ispanyolcanm da, Türk bu soruyu bir daha soralım. Yanıtını güvenini sen de onların üstüne savaçenin de dil olarak birbirlerine olduk lse biz vermiyellm, dlllmlze başarı İle şarak git, vatanını koru bukazanan ça yakınlığı varmış. blr çok şilr çevirmlş olan Orhan Vell yurmuştur. Peygamberimiz telgraf memuru de savaşmıştır. clhat yapKltapta, Arjantin, Ekvator, Gua versin, şair diyor ki: mıştır. Hatta savaş sırasıntemala. Brezilya, Nikaragua, ŞİU, Pe «Degerl, söylenlşinden çok söyleda, cihat yaparkcn, yaralan ru, Halti, Venezüella, Küba. Meksl nen şeyde olan romanla hlkâye, baş ncak burada, şimdimıştır. Blz de vatanı işgal ka, Uruguay, Bolivya, Porto Rlko ve ka bir dile çevrlldigl zaman, fazla bir ye kadar hiç bir yer eden düşmanlara karşı waHonduras olmak üzere 15 ülkeden, 50 şey kaybetmez. Gelgelelim, şllr öyle de raslamadığım blr vaşıyoruz. Savaşı buradan şair ve 200'e yakın giir yer almakta deglldir. Şiir, şalrin dilinde blle, anolayı, o yıllarda pos yftnetiyoruz...» Falan filan..; dır. cak blr türlU söylenir. (...) Bir şilrin tanede telgraf memurluğu BEStM ATALAY Daha bir alay. şurdan burLatin Amerika şairlerl XIX. yy. ancak blr defa söylenebileceğlni, an eden Ali Reşat Çavuşoğlu' dan aktararak bir konuşma lçlnde kendilerlne bir şllr kökenl an cak blr türlU söylenebileceginl kendi nun oğlu mühendis Ender yapmış. deneylerlmlc biliyorum. Bu gerçeğl Besim Hoca'nm AU yorlardı. Bunu Avrupa ştlrinde mi bu Çavuşoğlu'ndan dinledim. pazanna yakm olan lacaklardı, yoksa kendi geleneklerl 1 Fransız şalrl Cocteau şöyle anlatıyor: Ali Reşat Boy. Mustafa Kecamidekl honutmaçlnde mı geliştireceklerdi?. Brezilyah, «Bir şiir hiç bir dile tercüme edilemal tarafından özel olarak, sından sonra esna~ lar Poroteklzce, öteki Latin Amerikalı mez. Hatta yazılmış gftründuğtt dile telgraf memurluğuna getiBunlar tm davramşı değUlar da Ispanyolca yazıyorlardı. Bir ül bile..» Şllr başka bir dile ister çevrllrilmiş. Ona çok güveniyorsin, İster çevrilmesln, bir şalr başka şiyor, ke, bir halk ve bir dil sömürge olmak söylendiği muş. O da Mustafa Kemal Mustafa Kemal Patan kurtulmaya çalışıyordu. tspanya' memleketlerln şairlerl gibi duymaya, Paşa'nın hayranı imiş. onlann düşündüklerl glbl dttşflnmeye, gibi, dinsiz. şa postaneye gelinnın sömürgeci ağır baskısından kurAli Reşat Bey'e çok güce îngiliz birlikletulduktan sorıra. onun kültür emper onların nsullerini kullanmaya kalktı imansız vendiği için çekilen, yanıt rinden birkaç silah yalizminden sıyrılmak gereklyordu. mı, kendi lmkânlannın başka hlç bir suretle genişletilemiyecek blr şekllde olarak gelen telgraflar onun kişiler h asker postane öBöylece XIX. yy.'ın sonunda tspanya elinden geçermiş. Posta ernünde belirir. Telgbütün sömürgelerlnden çekildiğinde, «renişlediglni görüyor.» değillermiş leri karargahtan çekilecek raf memuru Ali Rebu dilin kültür zenRlnliğl ortaya çıktı Orhan Vell böyle söyler, ell yetertelgrafları ona götürürler. şat Bey durumu teh ve Ülkü Tamer'ln deytmiyle bir «şllr ken çeşitli ülkelerden, çeşttll şalrleonun verdiği çekilmis telglikeli bulur. •Paşam dolaşımı» başladı. Işte bu şllr dolaşı rln altmışa yakm gilrini çevlriveramazdan sonra Gürafları alıp Paşa'ya getirirbelki silahh bir çamıdır kl. Latin Amerika şairlerinln mlştir. dülloğlu Mustafa Elenniş. tışma olur. Burada kendl şiirlerini bulmalarına yaradu Bu arada usta blr şair oldugu ka fendi Ue dükkana bizim silahlı adamYalnız siyasal değil, ulusal ve kültü dar, usta blr şiir çeviricisl olan Can Bir gün Paşa çok gizll bir gelirler, bir kahve larımız da var. Gerel ba&ımsızhk da ufukta görünmügtü. teli çekmek, yanıtını da oraYticel dostumuzdan taze blr örnekiçerlerken, vaazı dinleyen lin. ben sizi saklıyada almak üzere postaneye köylüler ve esnaf da kapıdan «Amerika, Amerlkalılarındır» de vereceğim. Yazko Çevlri'nln son sayım. Bunlar biraz gelmiş. Makine başına dikilbakarlarmış. Bazıları Musniyordu. Gerçekten de oldu. Ama blr yısında Ovidius Naso'dan blr 1944 yıdururlar, giderler.' miş. nereyle konuşacaksa, tafa Efendi'nin kulağma esüre sonra. îspanyol ve tngiliz sömür lında, bir de günümüzde çevlrdlğl bir Ali Reşat Bey Paşa orayla konuşmaya başlağilerek bir şeyler söylerler, gesi olmaktan kurtulan Güney Ame şiir var. Birblrlerlyle karşılastınldıfcm yt dolaplaraan bimış. Fakat bu arada, posBesim Hoca'ya sevecen gözrika, bir de baktı ki, Kuzey Amerlka* da, şiir blr dilden blr dile aktanlırken. rine saktar. îngiliz taneden temizlenmiş olan tn lerle bakarlarmış. nın (ABD'nin) ekonomik baskısı al zaman lçlnde, ne türlü degişlmlere ug askerleri çekip gitgiliz birliklerinden birkaç tma girmlştlr. Bundan bazı ülkeler ruyor, görürsünüz. Çevirl dill böylesl Mustafa Efendi'ye Besün tikten sonra da çvsilahlı asker postane önünkurtuldular. Ancak bazıları da zor güç aşamalardan geçerken, şlirin ana ve Hoca, bir süre sonra sorarkarır. Tehlike böyde belirmişler. Ali Reşat Bey mış: lerinln etklsl altmda hala bu baskıyı ÖB dill ne olur?» lece önlenmis olur. durumu tehlikeli bulmuş. «Ne dlyor bunlar?» «Paşam>, demiş. Belki al«Demek bunlann lçinde smanlı Devletl savaşta yenik düşüp. Mondros Antlaşması imzalandığında, ikl bölük Ingiliz askerl trenla gelerek kente yerleşmişti. Istasyonu ve postaneyi ele geçirmişler, karargâhlarını, sonradan Atatürk'ün çalışma odası olacak yerde kurmuşlardı. Ardından Fransız lar gelmiş, onlar da Ittihat ve Terakki Kulübüne (Birin ci Maclis binası) el koymuş lardı. Kurtulus Savası sırasında kurulan solcu partiler.. ıyanetl Vataniye Yasası'ndan sonra hemen İstikiâl Mahkemeleri kuruldu. İlk kurulan mahkeme Ankara'da oldu. Mahkemenin yeri Hacıbayram'a doğru giden yolun alt başındaki Uzunyola çıkan soka&ın başında idi. Solcu partilerin liderlerinden başka kuşku duyulaii bir çok kimseyi ve asker kaçaklarını yargıladı. Aldığı ilk gıyabi karar, Damat Ferit ve hükümotini vatana ihanetten idama mahkum etmesidir. Padışah tngilizlerin elinde tutsak olarak kabul edildiğinden hakkındsı bir yargıya varmamıştı. u mahkemenin gördüğü davalardan biri da Atatürk ve annesine aittir. Miltiyadi adındaki bir Rum Atatürk'e annesindon mektup getirdiğini söylemiştir. Istanbul'dan Kayseri'ye gitmekte olan Rum, Çorum'da yakalanmıştır. Üzerinden bir mektup çıkmıştır. Gerçekten de mektup annesinin imzasıyla Paşa'ya gönderilmekte idi. îstiklâl Mahkemesine verilen Rum Miltiyadi'nin üstünde çıkan mektup incelettirilmiş. Zübeyde Hanım tarafından gönderildiğl anlaşılmış vo sanık aklanmış tır. Bu mahkeme mayıs 1921 yılına kadar görev yapmış, sonra çaltşmalarını durdurmuştur. Ancak 1925 yılında Şeyh Sait isyanı çıkınca mahkemeler yeniden çalışmalarına başlamıştır. H K B İstikiâl Mahkemeleri: POMİKA Vt Mehmed KEMAL Çevırı bıırın Tadı Allah'tan l>aska kimseden korkmaz U Y A T G H lusal Kurtulus Savaşı sırasında kurulan siyasal solcu partiler, parti gibi örgütler vardır. Bunlar. Yeşilordu, Türkiye Komünist Fırkası. Gizll Komünist Fırkası, Halk tştirakiyun Fırkası'dır. Sırasıyla bu örgütleri özot olarak şöyle sıralayabiliriz: EŞİLORDU: Mustafa Kemal Paşa'nın yakm arkadaşlan tarafından kurulan bu örgüt için çeşitli yorumlar vardır. Ancak başlangıçta türlü dağınıklığı gidermek İçin bir denge örpütü olarak kurulduğu açıktır. Mustafa Ke mal Paşa'nın en yakından arkadaşlan kurucular ve yöneticiler arasmda yer almıştır. Örgütün Genel Sekreteri, Paşanın Heyeü Temsiliyeden beri arkadaşı olan Hakkı Behiç Beydir. Oldukça hızlı bir gelişme göstermiş. sonradan Çerkez Etham'in milis kuvvetlerine bağlı sayümıştır. Sosyalizm doğrultusunda olduğu, ordu lçinde ordu oluşturduğu gerekçesiyle yöneticileri İstikiâl Mahkemeci'ne verllmiş. yargılanarak cezalandırılmıştır. URKIYE KOMÜNİST FIRKASI: Yeşilordudaki solcu siyasal etkinliğl gidermek anacıyla Mustafa Kemal Paşa'nın buyruğu ve denetiml altında yakın arkadaşlarınca kurulmuştur. İçlerinde Tevfik Rüştü Aras, Celal Bayar. Mahmut Esat vardır. IZLt KOMÜNİST FIRKASI: Sosyallzml benimsetmek amacıyla Üçüncü Enternasvonal'e bağlı olarak kurulmuştur. Kuruculan arasında Arif Oruç ve Baytar Salih varcJır. ALK İŞTtRAKtYUN F1RKAS1: Yeşilordu ve Gizli Komünist Fırkası'nın biraraya gelmesiyle kurulmuştur. Kurucuları arasında Hakkı Behiç, Arif Oruç, Şeyh Sarvet, Baytaı Sa lih, Dr. Nazım vardır. Emek ve Yeni Dünya adlı iki yayın organı çıkarmıştır. Üyeleri tstiklâl Mahkemesine verilmiş ve cezalandınlmıştır. N dini imam bütün adamlar var, diyorlar. Söylendiği gibi dinsiz, imansız kişiler değillermiş. • Sonradan Adana Milletve kili de olan Zamir Bey. Ankara'ya ilk gelişini şöyle anlatır: «... Akşam karanlıgı kente geldik. Ortalık epeyce kararmıştı. Yatak dengiyle blr Ilkte bir faytona binerek kente tndim. Otellerde yer aradım, bulamadım. Ankara savaş içinde büyük felakete uğradığından en bakımlı yerleri kül haline gelmiş, kentin hemen hemen üçte ikisi yanmıştır. Kalanlar da şöyle böyle yapılardL Otel denen yer öyleslne azdı ki, var olanında da iftne atsan yere düşmezdl. En ünlülerinden biri de Tashan'dı. Burtıya itibarı yüksek olanlar yerleştirilmişti. Araştırmalarım sırasında adamın birl, hükümet sizlere Öğrelmen Okulu'nu ayırdı, arkadaşlarınız oradadır, oray a gidin, dedi. Anılan yere gittira, oradan da ell boş döndüm. Hiç bir yer yoktu. Sonunda Taşhan'da ikişer ikişer yatılan bir yer buldum.» Çoğu kişi de 20. Kolordu1nun misafir evinde yer bulabilmiştır. Ankara yavaş yavaş dolmaya başlar. YARIN: EV KITLIĞI...