Katalog

4 Cumhuriyet SAIMAT o EDEBİYAT o MAGAZIN 15 MART 1981 lO.ölüm yıldönümünde Cevat Fehmi Başkut... Ü Gazetemiz Genel Yayın Müdürlüğünü de yapan, gazeteci yazar = Başkut'u 10. ölüm yıldönümünde bir kez daha saygıyla anıyoruz Hep bir ahlâkın onuru için... Doğan B3ZLAN evat Fehml BaşVut'un oyunları. son kırk yılda toplumumuzdakl yozlaşmaların, catkantıların panoramasıdır Bu panoramada. paranm nasıl «değer» yargılarını yonlendıren tek «değen olduğu saptanırken, namusla namussuzluğun amansız savaşımı sahnelenıyor. Onun oyunları tezll oyunlar sınıfına sokulabilir. Blr coğumuzun öğrencllik anılarımızda onun odı vardır Nlcemlz yıl 6onu musamerelerinde onun oyunlarında rol almışızdır. Orta sınıftan dıye tanımlanan klşllerln namusunu, dürustlüğünü, dlrencınl ve bütün yozlaşma lar Icinde arılıklonnı nasıl koruduklannı onun oyunlanndan öğrenmlşizdır. Karakterlerını cizerken, lclmlzden bırl olduğunu bellrtmek lcm şöyle Söyler: «MuaHim Murtaza, yüzde doksan dokuz onda dokuzumuzun olduğu kadar sinirlidlr » (Paydos. s 9) Oyunlarındakl karşıt tıplerm carpışması hep blr ahlâkın, onurun yuceltılmesı amacına yönelıktl. Paranın tek egemen olduğu yerde külturün bılginın barınması olanaksızdır Başkut'un bazı plyeslerl cok duygusal olabılır, oysa manevı değerler skalasında duygusallık zorunlu bır öge değil mıdir? Başkut un onurlu kahramanlan, gercekten blr Inancın sımges dırler, cünkü yaptıklarının karşılığını hele hele ödüllendlrılmeyl hıc beklemezler, üstelık aşağılanırlar da. Sahtekâr bakkal Husamettın'ın Muallım Murtaza'ya soyledığı gıbi «Ummetl Muhammedın cocuklarını zehlrlemekten ba?ka ne Iş gordün?» (Paydos, s 186) Geleneklerın, goreneklerin, alışkanlıkların oluşturduğu yoşama bıcıml ancak kendı ortamında varolabıllr. Öze aykırı değış klıkler, onursuz başkalaşımların, bukalemun yaşamların nedenıdlr. Kuçuk Şehlr'de yaşayanlar «uygorlığın, muaşeret adabının, zarafetın» Büyük Şehır den geleceğını umarlar Oysa tamamen tersl olur Büyük Şehlr. Kuçuk Şehir'ın ahlakını, onurlu yaşamını bozar. Küçük Şehir'ın tıplerınden AII, Büyük Şehır'den gelenler ıcın övücu sözler kullanır «Medenıyet guneşlerl... Bize medeniyet getirryorlar. irfan, nur, ticaret, sanayl, sermaye, tesebbus...» (Kücük Şehır, s 27). Köyden kente göclerln altında yatan ekonomik nedenden öte bır sürü acmazlara düşürdüğunü, kac yaşamın blr daha dengesinı buımamak uzere zıvanadan cıktığını sergıler Trenın gelışınl Beledıye Bcşkanından Işcısine kadar, bayrakları osın tren gsl yor dıve karşılayanlar trenı buruklukla uğurlarlar. cBüyük şehri ylne yolnrz gazetelerde görmek uzere eskl hayotımıza donuyoruz. Kâbus bltti Sabah başlıyor... Bayraklan asın, diyorum, Iren gldlyor.» (Kücuk Şehır, s 215). 1948 yılında Inonü Tıyatro Armağam nı kazanan Küçük Şehir, Başkut'un insanın kışllıklerlne özüne aykırı yaşamlarının bedelını nasıl ağır ödedık erının bır belgesıdır. Sanat yapıtlarını, urünlerl değerlendırirken hlc kuşkusuz yazıldıkları döneml. donemın dertlermı unutmamalıyız Yoksa yaratıcıyo karşı onulmaz haksızlıklarda bulunuruz. Cevat Fehmı Başkut'un oyunlarında bugün esklyen görüşler bulobıllrlz, ama bu onun eskımeyen ozünü zedelemeyecek kadar azdır. C Cevat bey 6 Ühan SELÇUK Ardında 23 ölümsüz oyun bıraktı evat Fehml Başkut (190515 mort 1971, doğ Edırne, ölm. Istanbul) Eyüp Rüştlyesl'nde. Istanbul Sultanisı rde okudu. 1928 de başladığı gazetecillk hayatından Cum hurıyet Gazetesı'ndo Yazıışlerl Mudürü Iken 1963 do ayrıldı Basılon ılk kitabı «Gecelerl BlZl Kımler Beklıyor» adlı bır röportol dızisl oh ıtıuştur (1933) «Kadın Bır Defa Sever», «Dişl Aslan» adında Ikl roman, blrkac da poüs romanı «Va'de Sultanın Gerdanlığı» (1954) yayımlanmıştı Oyun yazarlığına 1942'de boşladı. «Kücük Şehır» pıyesl Inönü Ttyotro Armağanı'nı almış (1948), en ünlü oyunu «Paydos» (1948), yurt dışında profesyonel sahnelerde oynanan ilk Türk p yesı olarak Atina'da 65 kez sahneye getırılmıştı Bıraktığı 23 oyun, Ilk oynanış yıllarıyla şunlardır: «Büyük Şehir» C (1942/43), •Ayarsızlar» (1943/44), tHaci Kaptan» (1944/45). «Küçük Şehlr» (1945/46) «Koca Bebek» (1946/47), «Paydos* (1948/49). «Sana Rey Verıyorum» (1950/51). «Soygun (1950/ 51), «Kadıköy Iskelesı» (1951/52), «Maklne» (1953/54), «Harputta Blr Amerıkalıt (1955/56). «Kleopatra'nın Mezarı» (1956/57), «Tablodakl Adam» (1958/59) «öbur Gelışte» (1960), «Hacıyatmaz» (1960), «Göç» (1962), «Buzlar Çö» zülmeden» (1964). «Hepımız Bırım z Içln» (1965). «Üzuntüyü Bırak» (1965). «Ayno» (1966). «Emekll» (1967). «Ölen Hangisı» (1967) ve •Dostlar». Sondan blrkaçı Ankaro'da gerl kalanları da istanbul Şehlr Tıyatrolorı'nda oynonan yapıtlarının hepsl yazarın ölumünden sonra inkılap ve Aka Kıtabevleri tarafından dört cıltte toplandı. ecen'!erde dostum Raslh Nurt gltmlştım Zengın kütupnanesınden bır cılt cekerek Bak. aedt, Blrincl Buyuk Mlllet Mecllsl'nln zabıtları... Blrlnci Meclis'ln tutanaklorı (yokluktan ve yoksulluktan olacak) ceşıtll kâğıtlara basılmıştı; renk renk sayfalarla eskı bır bakkal deftermı ondırıyordu Ama böyle olrnası, Ulusal Bağımsızlık Savası'nı İnsanın gozünde daha yuceltiyordu. Cevat Fehml Başkut. Işte bu tutanaklan basan Büyük Mıllet Mec'lsl Basımovl* nde calışarak mesıeğe gırmlştl «Motbaa mürekkebı»nın kokusunu Kurtulus Savoşı Ankara'sında almıştı. Cumhurlyet'e Genel Yayın Mudüru olması bır rastlantı sayılma6a gerektir. Kalın gözlüklerlnln ardından lrtceley^ cl bakışlanyla ve kısık soslyle Cevat Bey. gazete ıcinde bır dıslplln kurmuştu Duyorlı bır gazeteci. llerlcl blr yazardı. Onunla calıştığım süreds genlş hoşgörüsunu izle mek fırsatını buldum. O nralar (sanınm 1962 yılıydı) Iran Şahı Turklye'ye gelmiştı. Ben de zalım Iran Şahı'no verip veriştlren bır yazı doşenmıştlm. Bır süre sonra Cevat Bey odama geldı: suç Işlemış de özür dıI yormuş gıbi yumuşak blr sesle: ilhan, dedl. Cumhurıyet'in blr kurolı vardır; yabancı devlet başkanları Turkfye'de ıken mısafirlığe ters düşecek blr ya> zı yayınlayamayız Sen bılirsın ama, Istersen bu fıkrayı Şah ülkemızden oyrıldıktan sonra koyalım. Gazetenln gfireneğlnl bilemediğlm lc'n bu kez özür dilemek bana düştu Bu olay dışında Cevat Fehmi'nın bir başka yazımın blr satırıno blle llıştlğınl anımsamryorum. Cevat Bey, her gun akşama doğru Wrind sayfa m!zanpa|ını avuc lcl kadar blr köğıda koralayıp «cocuklara» verirdl. «Cocuklar» yazıışlerındekl genclerdl O yılların çenç kuşağı Cevat Fehml'nln gazetecilikteki ustalığına saygı gösterfrdi Istklâl Harbı'nl yaşamış gazeteci kuşoğınm kendine özgü bır ağırlığı ve dünya görüşü oluşmuştu Bu kuşağın 'clnde Cevat Fehml hayat okulunda yetlşmlş olanlardandı Sanatcı kışilığınl de oyunlarında vurgulamış; butun yaşamında sanatcılıkla gazeteclllğl harman edebllmiştL Klasik yazarlar soyundan Yaşar KEMAL evat Fehml Başkut hıc şüphe yok M Turkıye'nın en büyük pıyes yazandır. O klosık yazarlar soyundandır Oyunlarının kurgusu, çatısı çok sağlamdır. O, dLşuncelerı duyguları, gulmelen yermelerl, acıları ınsan soyunun etkilı maceralarını bu sağlam catı. kaneva ıcinde verır Cevat Fehmı'nm oyunları bu yuzden inanılmaz bır olcudur Başkut bütün klasıkler gıbı genış halk kıtlelennın yazarıydı Başkut u, gençllğımde seyrettım Adana'ya, şımdl anımsayamıyorum hangı tıyatro olduğunu bır tıyatro Cevat Fehmi Başkut'un «Sana Rey Verıyorunu oyununu getırm.ştl Arıf Dmo o zaman Adana'daydı Bır sobah bana dedi kl, onunla o sıralar her sabah buluşur resım, edebıyat. polıtıka üstunde akşamlara kadar konuşurduk cok onemll blr yazarın oyunu geldı Adana'ya. gıdıp blrllkte seyredelım Gıttık oyunu ızıeyen halk o kadar coşmuştu kı, öylesıne gülüyor, kıyametl koporıyordu kı, ıkımız de şaşırmıştık Arıf Dlno durmadan, eskl Yunan'do da böyle sey C redilirdi oyunlar, hlc şOphem yok böyle seyredılirdl dıyordu ve klasik catının ne olduğunu uzurt uzun tSana Rey Verlyorum»u ornek vererek anlatıyordu. Güncelın yazarrydı Toplumun başından gecen ışlerl onun kadar derınlemesine gözleyen bır kişl daha yok edebryatımızda Can alıcı blr noktanın. blr olayın en Hglnç yönünü cımbızla ceker olır, oyunlarına koyardı Onun toplumdan aldığı olaylar artık söy leyeceklerının bır özeti, bır tımsalıdır. Onu sevredenler artık blr yaratışın, bir oloylar yoğunluğunun ıcındedır. Güncel artık, Baskut kalemıni dokundurduğunda güncellıkten Cikmış, bır doğa parcası gıbı zaman engelınl aşmıştır Doğa parcası dedim de. her klasik yapıt, bıraz da doğa parcasıdır Yerlı yerıne oturmuştur. Yapmacıksızdır Büyük yazar yapmacığı en aza Indıren yazardır da biraz Cevat Fehml Başkut'ta da cok az yapmacık buluruz. Konular üstünde cok yoğun cahşırdı. Okur, araştırır, sorar soruştururdu Coğu kez bununla da yetınmez. konusunu günler geceler boyu yaşardı Cocuksu bır kişilıktl, bütün sertliğınin altında cıddıyetımn üstünde Büyuk yazarların, bılım adamlarının coğunluğunun böylesi ınsanlardan geldığl gozlemlenmıştir. Bugünlerde Cevat Fehmı Başkut'un oyunları sahnelerımızi doldurmuyor o biraz unutulmuş gıbı olmuşsa kabohat onun yapıtlarında değıl, ıcinde bulunduğumuz değer karmaşasındadır Ulkemlzdekl, ozellıkle yaratılan bu değer karmaşası söndurüldüğunde Cevat Fehml Başkut gercek yerlne oturacoktır Gelecek kuşak onun buyuklüğünü, getırdıklerını cok daha lyl anlayacaktır Tıpkı Arıf Dıno'nun tıpkı Muhsln Ertuğrul'un anladığı glbı. Yıllar önce Said Arif TERZtOĞLU ısacık pantolonumla Bab1 All'ye geldığunde Cevat Fehml BaşKufu tarumıştım. Gazeteyl, gazetedllğı, «zülflyare dokunmadan haber yazmayı» öncelıkle Cevat Hoca'dan ogrendım. O günlerde, şımdı olduğu gıbi gazeteıer öğleden sonra değıl, geceyansından sonra sabatıa dogru basılırken, Cevat Fehml en son haber lerın gellşiminl, sayfadakl düzcnlnl hazırlar, gün ağanrken rotatıfin sortlslnden gelen ılk gazeteyl de gözden geçırdlkten sonra evinın yolunu tutardı. Sayfa hazırlarken, en son habenn kendlsıne ulaştınlmasmda hırçm, titız ve telaslı olurdu. Her na K bertn be? «N» kuraîma njTgunîugrma Bnem verir, eksıklıklerın tamamlanması lçın habe> rin kaynagını geceyansı da olsa uyandınp doğnılatınayı lstardl. Bugün 10 blüm yılında aramızdan aynhşı nedeniyle kendısinl saygıyla andıgunız Cevat Pehmi gazetecılığl kadar tıyatrt>TOÜyatro yazarhğında da ayn bır hlıneri vardı. Yazdıği piyeslerl Devlet Tiyatrolannda oynanmak için Ankara'ya kadar getlrlr, bızzat okurdu. Yazar, gazeteci hoca, üyatro yazan Cevat FenmiYun eserlerinde özel hayatmdan estntüer tnılurdunuz. Aradan on yıl geçmesfne karşın onun hocalığını, arada blr beni tatlı sert azariamasını anyor özlüyorum. Bugıinlere senln öğretttklerinle geldim, hocam. Aydmlıklar lçınde yat İyi bir halk yazarı Necati CUMALI evat Fehml Başkut'u saygın klşllığıyle ansı/orum en cok. Saygın blr kişılığl vardı Eskl deyımlyle vekar sahibl bır lnsandı. Oyun yazarı olarak sık sık Esentepe'dekl evlnde toplanırdık Emekllllk yılla rında kat cıkarak evinl büyütmüştü Anne 6tnl, eşınm annesıni, cocuklarıyla torunlarını catısi altında toplamaktan mutluluk duyuyordu Kendısine yakışan blr gulümsemeyle her fırsatta acığa vurur, dostlarıyla paylaşırdı bu muttuluğu Dıleğimlz yoğun calışmayla gecen gazetecllik yıDarından sonra uzun surmeslvdı bu mutluluğım, 61 Büyük dost Ercümend Behzat LAV lşner, yaratı'ışlarına gore edlndlklerl deneyımlerln etklslyle Izlenlmlerınl yaşantıları boyunca olumlu olumsuz yönde sürdürürler. Kımını ovünc ve şımarıklık gülünc hale sokar. Az Insanda alcokgönullülüğe rastıanır. Kım nde abartıp ıkıncı bır karakter görünümüne donüşür Bu egılim zamanla mayalanınca söz konusu olanın ruhsal yapısını etkıler Yaşamını sağduyuyla denkleştıretrılenler arasında blri, blr genclık arkadaşım vardı kı sonralan yakından tonıyanlarca hayranlıkla anılmıştır. bugun aramızda bulunamayışının Içımızaekı boşluğunu hıc bır avunıu dolduramaz şlmdl O da 1914 kuşağı cılekeşlerindendı Cevresınde uyandırdığı hoşgörüyle kendıslne uzatılan her elı, düşman b le olsa sıkmaktan çekınmeyen Batı'nın tüm emekcılenne özverıll condaşlığını ödunsüz, cıkarsız bağışlamış olan arkadaşım Gazeteci ve değerll Oyun Yazan Cevat Fehmı Başkut u, Cumhuriyet ın onun unutulmaz anısına oyırdığı bu özel sayfaaa saygıyla anarm. C K Popüler yazar... Selmi ANDAK G azetecillk mesleğlnln teme bllg lerinl ve görev sorumluluğunu, tiyatro eleştırmenlığınln özellıklerınl öğretmış olan ölümsüz Hocamız Cevat Fehmı Başkut'u şu bırkac satıra sığdırmak cok zor... Tiyatro odamı ve oyun yazarı olarak Cevat 1 Fehml Başkut'un en karakterlstık klşillğl bence şu noktada toplanır: Türk halkını va Türk toplumunu cok lyl tanımış olması va boylece oyunlarında olayları ve kışılerı en doğru ve gercekcl bıçımde yansıtabılmesl. Cevat Fehml Başkut blr yaratıcı olarak, Cumhuriyet dönemlnın «Dramatlk edebıyat» ile başlayan ve «Ulusal tıyatro»ya yönelen uzun devre Icinde, özellıkle oyunlarındakl yerll tıpleri cok lyl secmesını ve yaşatmasını bılen bır yazar olarak yaygınlık kazanmıştır. Anadolu insanından Istanbul Insanına Köylüsü, kasabalısı, kentlısi, muhtarı, ağası. yoksulu, zengıni, cıkarcısı, aldatılanı, olumsuzu olumlusu bütün bu eskı vo yeni kuşaktan tıpıer celışkılerıyls karşılaştırılmıştır Başkut'un oyunlarında... Bu nedenla Cevat Fehmi Başkut mılyonların Izledlğı ölümsüz bır «popüler yazar»dır. madı. Oyun yazan olarak tiyatro edeblyatımızda önemll bır yeri olduğu kanısındayım. Gazeteci olarak Izledığl yığınla güncel olay arasından tıyatro ögeierınl kışilığı ile bulmuş, ayırmış, sahneye getırmıştır. Oyunlarının büyük seyırcl bulmasımn önds geıenl nedenl budur lyl blr halk yazarı olabılmiştlr tiyatroda Halkla duygu blrliğl kurabilmlş, halktan blrf gibl alcakgönöllOlükle yansıtmıştır halkın sorunlarını sahneden. Bazı oyun yazarlarımızda sanatının etkılerl Izlenebılıyor günümüzde Bu gercek de 6nemlnı ulusal tiyatro edebıyatımızın gelışmesınde. özel vazgecllmez blr yeri olduğunu kanıtlar Anısına saygılar, sevgller. Içten davranışlı Perihan TEDÜ ryoiroya girdiğlmden bu yarto eok ke2 korşılaştım onunla. Ama cok kez konuştuk Garıptir sankl akrabalanmdan blrlymış gıbi yakmlık duyardım kendlsine. O kadar sıcak, cevresıne güven veren o kadar lcten davranışlı blrtyd). Sevgi dolu... Nedret GÜVENÇ T TELEVIZY0N 15.00 AÇILIŞ 15.01 HABERLER 15.05 LİSELERARASI BİLGİ YARIŞMASI 16.00 TV'DE SİNEMA: «LtMON ŞEKERÎ17.30 TATİL BİTERKEN Bülent Özveren ıle Cenk Koray'ın sundukları prcgrama Ayla Dıkmen. Yaşar özel, Ibrahım Mers nlı ıkışer parca ıle katılıyor. Bu haftanın konukları Turan Oflozoğlu ıle Yalcm Tura K 21.10 DALLAS 22.05 ZERRİN ÖZER SÖYLÜYOR Ikl bölümden oluşan serüvenln llkl bu akşam yayınlanryor Clıff Barnes blr arkadaşınm yardımıyla getlrıldığı Dallas Savcı Yardımcılığı'nda Ilk olarak bır süre önce Ewıng Çlftlıği'nln topraklarında bulunan ceBedln esrarını araştırmaya gırışır Amacı allenen bir acığını yakalamak, öcunu alabtlmektlr. 18.30 19.55 20.30 20.50 SPOR DÜNYASI TAŞ DEVRİ HABERLER HAVA DURUMÜ Türk Hafif Müzıği Solısti Zerrln özer tHer şey senınle guzeı» clmkânsız», «Yalan» ve «O yaz» adlı parcaları sâylüyor. Dlzının bu bölümünde Müttefık Kuvvetlerln Almanya Içlerıne ılerleyışi konu edilıyor. 22.20 ZOR YILLAR 22.50 HABERLER endlslyle IIV kez !zmlr Şehlr Tlyatrolan'nda mesleğe ılk başladığım sıralarda, sanıyorum 1950 tıyatro sezonunda, «Paydos» ısımli piyeste tanıştım Ve sezon boyunca yaşım gereğl oyundakı bütun genc kız rollerıni üstlendım. Daha cok cev rılerın. adaptelerın oynandığı dönemlerdl onlar. Türk aydınının, Türk yazarının tıyatromuzu pek önemsemedığl dönemler. Ve bu değer II yazarımızı daha blr yakından tanımak istedım. Aradan blrkaç yıl geçtı Bu arada ben Istanbul'a göcmüş ve Istanbul Şehlr Tıyatroları'nda çalışmaya başlamıştım. O dönemlerln cok unlu blr aktrısti Cevat Fehmı Bey tarafından bızzat kendlsl icln yazıidığı söylenen bır oyunda Soygun ham lelığl nedeniyle oynamayacağ»nı blldırmlştl. Hemen o günlerde oyunun reıısörü olan rahmetil Talat Artemel'den acele tiyatroya gelmemi bildıren blr mesaj aldım Sayın Cevat Fehml Soygun'dakl başkadın rolünü kabul edersem cok memnun olacağını bıldirmış Sevlncten delı gıbi tiyatroya koştum ve kendısiyle eski dram tıyatromuzun sahnesirde bu kez şohsen tamşmak şerefıne erıştım Rolü kabul ettığım icm bana teşekkür ettl ve başarılar d ledı Kalın camlı gözlüklerımn gerıslnden dostca, sevgl dolu bakışlarını bugün glbl hatırlıyorum O gün bana olan Inancı. meslek hayatımın en önemll aşamalarından birlnl hazırlamıstır. Oyunlanndan birfnde oynamak Isterdlm hep orkadaşlanm gibl. Oynadım da. Hem de sahne yaşamımda Ilk kez denedV ğım dıyalekli blr Anadolu kadını rolu ile. Benım ıcın unutulmaz bir anıdır bu (Buz lar Çözülmeden) Seyırciyl oyunun lclne alıveren güncel esprıler akıcı konuşma düzeni Ile dökülüverıyordu sahneden salona Bu oyunda yedı yıl sonra 1972 de a/nı rolu yeniden canlandırmax kısmet oldu bana. Gördüm kı etkısını hıc yıtırmemlş Giderek artmış hatta. Oyunla seyırciyı bırbırlne yaklaştırması canlı sıcak sevecen havası. Tıpkı kendl gibf. Nur Icinde yatsın. Mesleğinde güçlü Reşat ENİS G ozetecHlğe boşiadığım yıl, ıTurklye'de Gazetecılık Okulu açılmalı mı?> konusu tartışılıyordu. Bızlm Yokuş'ta. fAçılmalı» tezlnı savunanlar vardı Bundan yano olmayanlar da. Bır roportai yapmıştım Usta Gazeteci Rohmetli Ahmet Emm Yalmon Ile... «Gazeteci okulda değıl gozetede yetişır.» demıştl. Gazetecillk yetenek Işidır kanımco. «Basarılı gazeteci» kendı kendınl yetıştıren kışıdır. Ancak, bu kışı yetişme olanağını bulabılme'l dir. Cevat Fehml Başkut bu olanagı, yetenek gördüklerıne kıskanmadan sağlayan bır gazetecıydı. Yetıştırdıklerının bir gün kendısınden ustun olabılecefllnl düşünmeyecek kadar lyl yürekll, mesleğinde güclüydü Cağaloğlu'nun en guzel yapısı olon Gazetecıler Cemıyeti Sarayı'nı basına kazandıranın da bu usta gazeteci olduğunu bellrtmek gerekır. Bırlıkte calıştığımız yıllar tecrubelerlnden, bılgıs nden yarcrland'ğım Cevat Fehml Başkut'un ölüm yıldönümünde saygıyla anıyorum.