Katalog

SEEİZ CUMHURİYET 14 EYLÜL 1980 ÇİN EKONOMİSİ YENİDEN DİJZENLENİYOR Hazırkyan: Meral TAMER DENG HSİAO PING Tüm dizglnteri elınde topladı. Çin, üretimi artırmanın çaresini yeni yöntemlerde arıyor | Yeni ekonomik programla birlikte pıyasa ekonomisınin temel unsurlan olan kâr ve rekabet, Çin ekonomisinin itici gücü haline geliyor. Ç İN'de Parlamento ışlerını yuruten Ulusal Halk Kongresı'nin 15 gun süren tarıhsei toplantısıyla, bu ülkenın sıyasal ve ekonomik çızgısınde bır sureden berı gozlenen belirgın değışımler resmı nıtelık kazanırken. Deng Hsıao Pıng de tum dızgınlen elınde toplayarak Cm yonetımıne tek adam olarak damgasını vurmuş oldu. | Çin ekonomisinde merkezi planlamadan ademi merkeziyetçiliğe geçişi amaçlayan yeni programın ayrıntıları. Pekın'in son dönem polıtıkasındaki belirgın değışıklikleri yakmdan izleyen Batılılan bile çok şaşırttı. «Uretım, ıdeoloıık tartışmaların ve sıyasetın onunde yer almalı» sloganının resmı devlet polıtıkası olarak benımsenmesıyle birlikte Cın'ın ıkı buyuk kurucusu Mao ve Cu En Lay arasında yıllardır suregelen «uretıme mı, ıdeoloıı ve polıtıkaya mı oncelık tanınmalı» tanısması, ıkı lıderın olumlerınden 4 yıl kadar sonra Cu En Lay'ın göruş'erı doğrultusunda noktalanmış oldu Ikı lıderın sağlıklannda zaman zaman bu goruslerden bın. dığerıne oranla oncelık kazanmış, ancak dığer tarafın partı ve ordu ıcındekı kadroları tasfıye edılemedığınden kısa sure sonra taraflar arasındakı auyarh denge yenıden sağlanablımıştı Ulusal Halk Kongresı'nın tarıhı toplantısında alınan radıkal ekonomik kararlarla Mao donemının son ızlerı do sllınmış olurken, Cu En Lay'ın öngörduğü polıtıko bıle kat kat aşılmış oluyor ve Cm ekonomısıne, pıyasa ekonomısınm temel ılkelerı olan kâr, vergı ve rekabet gıbı kavramlar gırıyordu. Batı'yı şaşırttılar NÜFUSU I MİLYARA YAKLAŞAN ÇİN'DE ŞİMDILIK YALNIZCA 21 KIŞI GELİR VERGISI KAPSAMINA GİRİYOR Cın'de yeni uygulomaya konan gelır vergısı, aylık kazancı 540 doların üzerınde olanlar ıçin geçerlı olacağı ıcm, yaklaşık 1 mılyar nufuslu Cm'ds bugun ıçın yalnızca 21 kışı gelır vergıs kapsamına gırecek Bu 21 kışının de artıstler ve dış ulkelere ıhracot yapan ışadamlanndon oluştugu belırtılıyor Ancak uretımı teşvık edıcı yontemlerın uygulamaya konmasıyla birlikte Cmde gslır vergısı kapsamnc gıreceklerın sayısının kısa surede hızla artacağı kaydedılıyor. Qm da bugun ıçın bır ışçı ayda ortalama 39 dolar kazanıyor Bır cıftCinın aylık kazancı ISÖ 5 dolor Yeni uygulamaya konan gelır vergısı. yaınızca maaş ve ucretlerı değıl, faız gelırlermı gayrımenkul ve menkul kıralarını ve hotta Çin dışında kazanılmış gelırlerı de kapsıyor. Gslir uzsrınden verılecek vergınm oram ıse %5 ıle %45 arasında degışıyor. Başbakanlığa getirilen ZAO bır toprak ağasının oğlu ı ZAO'YA BAŞBAKANLIK YOLUNU AÇAN EN ONEMLİ ETKEN, 100 MİLYON NÜFUSLU SEZUAN EYALETİNI YÖNETTİĞİ DONEM DE BU EYALETTE ÜRETİMİN BAŞDÖNDÜRÜCÜ HIZLA ART^ASI OLDU. 20 yıldan berı ılk kez Batılı gazetecıler ve televızyonculara açık olarak toplanan ve Cmlı yonetıcılerın cok gorkemh olabılmesı ıçın buyuk özen gosterdıklerı Ulusal Halk Kongresı'nın açılış oturumunda Malıye Bakanı Wang Bıngqıan tarafından okunan yeni ekonomik program Batı'da genış yankılar yaptı Cm'dekı son gelışmelerı dıkkatle ızlemelerıne ve programda yer alan kararlardan bazılarının bır sureden berı uygulamaya konmuş olduğunu bılmelerıne rağmen Cm Malıye Bakanının acıklomalarını «kuçuk dıllerını yutacak» kodar şaşkınlıkla izleyen Batılı muhabırler, yeni eko nomık doneme ılışkın hcberlerı kendı yayın organlarına «Cm yarıkapıtalıst ekonomıyı benımsıyor» «Cın'de lıberal ekonomı» başlıkları altında yansıttılor Batılı ekonomıstlenn bır bolumu Cm'ın yeni ekonomik programının Yugoslavya ve Macarıstan' dakı uygulamalardan esınlenılerek hazırlandığı göruşunu savunurlarken. kımı uzmanlar 'da Cın'lı yetkılılenp antıkomunıst komşuları Taıvvan ve Guney Kore'nın sıkı sıyasal denetımle hızlı kalkınma modellennden etkılendıklerı kamsındadırlar. Çın'ın tek güçlü adamı durumuna gelen Deng Hsıao Pıng'ın steğı ve desteğıyle Bas bakanlıga getirilen 61 yaşındakı Zao Zıyang yeteneklı bır ekonomı uzmanı olurak tanınıyor Uretım n arttırılmasmı tek hedef olarak benımseyen Cmlı yonetıcılerın Zao' nun başbakanlığında karar kılmalarına ana neden olarak Zao'nun Cın'ın en unlu eyaıet lerınden 100 bın nufuslu Sezuan'aa CKP Bı rıncı Sekreterı olarak gorev yaptıgı 5 yıllık sure ıcındekı başarılan gosterılıyor 1975 yılında Sezuan eyaletı CKP Bırıncı Sekreterlığıne getirilen Zao bu eyalette tarım ve sanayıdekı verım duşuklugunu gıdermeyı ana hedef olarak secmış sanayı ve tarımı teşvık ıcm kapıtalıst yontemlerı denemış ve goreve geldığının 6 ayında Sezuan'da uretımı yuzde 51 kârı da yuzde 90 oranında arttırmayı ba şarmıstı BIR TOPRAK AĞASININ OĞLU 1919 yılında Guangdong eyaletınde bır toprak ağasının oğlu olarak dunyaya cıelen Zao Zıyang, 1940'lardan bu yana partının ce şıtlı kademelennde gorev yapmıştır Kultur Devrımı başladıgındo CKP Guangdong eyaletı Bırınci Sekreterı olan Zao Zıyang, ba basının toprak ağası olması nedenıyle 1967 yılında bu gorevınden uzaklastırılmış ve goz den duşmuştur 1971 yılına dek ortaklıkta go runmeyen Cın de Kultur Devrımı sırosında gozden düşenlere ıtıbarlarının lade edılmeye başlamasının ardından partıde yenıaen go rev alan Zao Sezuan eyaletındeKi deneyıyle ekonorr ık alandakı yeteneklerını ve uzmanlı gını kan tlamıştır Yeni ekonomik programm hazırlanmasında Sezuan dakı uygulamanın ornek olcrak a'ındırjı belırtılmekted r Başbakon Zao'nun uluslarcrası ılışkılerde hıc b>r dtieyımı bulunmaaıgı ancak Cmde «her şey i'retım ıcm» dendığı bır donemde bu deneyımsızlıgının kendısı ıçın onemlı bır dezavantaı yaratmayaccğı fcaydedılmektedır Ekonomik program neler getirivor? Cın ekonomisinde merkezı planlamadan ademı merkezıyetcılıge geçışı amaçlayan yeni program da pıyasa ekonomısınm temel taşları olan kâr ve rekabet ılkelerı Cın ekonomısınm ıtıcı guclerı olorak benımsenıyor Ekonomik buyumeye katkıda bulunan guclerın verımlılığının artırılması ıçın merkezı yonetımden bağımsız olarak uretım birımlerın n kurulm^sını ongoren yeni ekonomik program, malı kurulusların yapısmda da yerel sorumluluğu artırıcı ve kârı teşvık edıcı değışıklıklerın yapılmasını onq^ruyor Yeni ekonomik program uyarınca devlete aıt fabrıkalar ve ışletmeler. faalıyetlerı lcın gerekh olan ve devletten alacakları paranın kullonımına karşılık bundan boyle devlete faız odöyecekler Soz konusu ışletrreler 1981 ocağından gecerlı olmak uzere devlete aıt taşınobılır ve taşınomaz mallorın kullanımına karşılık bır de amortısman odBmek zorunda kalacaklar Yenl program. hammadde secımınde ve uretlm mıktarındo da serbest olacak bu ışletmelerı. kârıorını artırabılmek ıçın ıç ve dış pıyasalarda pozarlanabılme olanağı yuksek maüarın uretımıne yonelteçeK Yeni prograrra göre sağlanan faızsiz foniarla sobıt sermaye yatırımlorı lecek yıldan baslanarak dılerle fınanse edılecek bugüne dek devletten gerçekıeştırıien buyuk (ve altyapılar) bile gebanka faızıne tabı kre DENG NEDEN ZAO'YU SECTI? . Deng ın ıstegı ve desteğıyle ışbaşına ge len Zao'nun sanı'anın aksıne Deng ıle olan yakınlığının uzun bır gecmışı yoktur Çın'ds Mao donemınde csşıtlı sıyasal çalkvntıların yaşandığı yıllarda Zao, ne Mao ne de Deng taraftarlarından yana tavır almış ortada Kal mıştır Kultür Devrımı yıllarında gozden duş mesının ana nedenı de sıyasal goruşlerı degıl. bır toprak ağasının oğlu oluşudur. ZAO ZIYANG Deng ın ıstegı ve desteğıyle Basbokcplığa gelen Zao'nun Deng ıle yakınlığının uzun bır geçmışı yok. Bankaların yeni islevi Hua'dan boşalacak Komünist Partı lıderlığine en kuvvetli aday olan Hu Yaobang, Deng'ın gerçek halefi olarak nıteleniyor. Başbakanlık görevinden ayrılan Hua'nin ÇKP'nin ilk Kurultayı'nda Parti liderliğinden de uzaklaştırılması bekleniyor Pekln hükümetınae yapıian onemlı değışıklıklerın ardından Deng Hsıao Pıng, Başbakan Yardırrcılığından ıstıfa etmesıne roğmen yönetımde tüm dızgınlen elınde topladı. Ulusal Halk Kongresı'nın onayladığı kararlorla Deng'ın duşledığı tKollektıf lıderlıkle yönetılen, Mao'yo tapmoyan ve uretımı sıyasetın onünde tutan bır Cın» yonunde onemlı ılerlemeler kaydedıldı Hua'nın Başbakanlıktan ıstıtasıyla, Başkan Mao'nun hukumetteki en son adcmı da tasfıye edılmış oldu «Çın'ın yeteneklı, genç ve uzman yöneticılere gereksır>nesı var» dıyen Deng yeni hukumete teknık konularda bılgııı. uretıme oncelık tanıyan, güvendığı adamlan getırmeyi başardı. Ancak Komunıst Partı kadrolarında Başkan Hua dahıl olmak uzere Mao yanlısı bazı yetkılıleı gorevlennı koruyorlaı PLANIN İLK AŞAMASI M I ' Sıyasa! gozlerrcıler nukumettekı radıkal değışıklıklerın Deng'ın genıs Kapsamlı planının ılk aşaması olduğu ve CKP'nın ilk Kurultayında Hua dahıl Mao yanlılarının buyuk bolumunun partıden de tasfıye edıleceğı goruşunde bırleşıyorlar Hua'nın yerıne ÇKP lıder'ığıne getır'lmemesı beklenen 65 yasındakı Hu Yaobang'ın ıse Deng tarafından bızzat kendısıne halef olarok seçıldıgı belırtılıyor Deng'ın Başbakanlığo getirilen Zao'yu kendısine haıef clarak sectığı goruşierının yanlış olduğu, Deng Hsıco Pıng'.n ekonomik ışlerın yürutJİmesını Zao nun d°netlmıne bıraktığı Cın'ın uzun vadelı polıtıkasının sop tanmosı ve gerçek haleflık kcnusunda ıse yolnızca Hu Yaobang'o guvenclığı kaydeaılıyor. ÇİN'IN YENİ EKONOMİK PROGRAMININ ÖNÜNDEKI EN BUYUK ENGEL BÜROKRATLAR Cın de yeni ekonomik programıtı uyguıanmasında karşılaşıiacak en buyu. enge ın burokrası olduğu belırtıI yor BuroKrasının en ust kademelermı doldurmuş buiunan olaukça yaşlı memurların en ufak değısıkiıklen feıle u/gulamakta ısteksız oldukları kay dedilıyor Gecmış yıllarda gccırılen aeneytar ve <ısa sure deg şmış gıbı gorundukten sonro eskı haline do nsn pont kalar, onları ner yenılıgı kuşkuyla karşılamaya ve değışımlere kapalı olmaya yoneıtmış Ne var kı, Deng Hsıao Pıng bu burokrası zıncırını kırmakta da kararlı gorunuvor Gecen mart ayında CKP Msrkez Komıtesı aracılığıyla yayniattığı bır kararname, aynı gorevde çok uz'in zaman kalmış yaşlı burokrat'arm emeklıye ayrılmaları başkc goreviere atanmalan. ya da gorevden uzaklastırılmalarını kolaylaştırıcı onlemlerın alınmasını ongoruyor. Burokrasının yanı sıra teknık alan da ve h zmetler sektorunde uzman e lemanların yokl'iğu da, hızlı modern leşme planmın önündekı en buyuk en gellerden bırı Zaten bu nedenle gsçer yılın başından bu yana onbınlerce Cm lı oğ'encı Batı'ya oğrenıme gonderıl mış bulunuyor. Bu yılın başında ay nı amaçla ABD'ye gonaerılen 3 bır kışının arasında, Deng Hsıao Pıng'ır oğlu da var Bır fızıkçı olan 29 yasın dakı Dsng Zhı Fang, Rochester Unı vsrsıtesı'nde lısans ustu öğrenımı ya oıyor Deng'ın oğlunun yanı sıra pek COK partı ve hükürnet yetkılısının cocuklarımn Batı JO oğrenıme gonaeııı 1ığı, ancak şımd.ye dek bunun gızien d'ğı kaydedılıyor. Öngörulen ekonomik progromo göre yeni bır ışlev kazanacak olan bankalar da bundan böyle merkezı yonetımden bağımsız olarak yonetılecek ler ve kendı nakıt akıslanndan ve verecekleri kredıleraen yalnızca kendılerı sorumlu olooaklar Devlete o't olan bu bankalar bundan boyle kârlanm devlete ıletmek yerıne, merKezı yönetıme kendi kârlan uzerınden bır kazanc vergısı odeyecekler Yeni ekonomik program uyarınca işci ve çıftçılerın özel gırışımlerde bulunmaları. kooperatıfler kurmalan ve ortak ışyerı acmaları mürr kun olabılecek Yeni ekonomik progrom, özel gırışımcıler ıçın gelır vergısı zorunluluğiınu da getırıyor. Eyaletierin yetkileri artıyor Yeni ekonomik programı Ulusol Halk Kongresı'ne sunan Malıye Bakanı Wang Bıngqıan, son Ikı yU ıçınde bazı eyaletlerdekı sınırlı deneylerın başarıya ulasmasındon cesaret alorak. merkezı hukumetın ekonomik alandokı otorıtesının eyaletler ılçeler ve komünlere kaydırılacağını ve tıcaretın artırılmasınm amaçlandığını soylemıştir. Yeni sıstem uyarınca eyaletler doğrudan doğruyo merkezı yonetırrden para alacaklor ve alacoklan oannın mıktarı kendı bolaeler ndekı ışletmelerden topladıklan pora oranına gör e belırlenecek'T Guangdong ve Fuııan eyaletlerının bu yılın başından berı kendi malı kaynaklarından kendılennın sorumlu oldukların. ve yaln.zca merkezı hükurnete behrl, bır m.ktar para öded.kler.n, koydeden Malıye Bakan, Wang ayn, sıstemın azgehşmış 6 eyalet.n dışında dığer tum eyalet ve bölgelerde uygulamaya konacağm. söylemışt.r Wang soz konusu 6 eyalet y a da ozerk bolgenın eskıden oldugu gıb. merkez. hukümetten özel muamele goreceqın.i ve bu bolgelere gondenlecek ozel hükümet fonunun, kalkınmanm h.zlandırılmas, ıçm her y.l yuzde 10 oran.nda art.rılacağm. kaydetrrrışt.r. HUA KUO FENG Başbakanlıktan sonra Ko munıst Partı lıdenıgınden de ıstıfc etmeK zorunda kalacak mı? IKISI DE DAHA YAŞLI «Kadrolcır gençlestırmek» gerekcesıyle hükümette yapıian ve CKP de yapılması beklenen degısıklıklerde partının ve hukumetın en ust ncKtasındakı Hua n.n ıkı rakıbının de kendısınden yoşlı olduğo dıkkate alındığında koaro değısık'ıklerının bır gençleştırmeden cok oır tasfıye nıtelığı tasıdığı goruluyor. Deng ın bu cerceve ıçınde Başbakan Yardımcılıgındon cekılrresı ıse bır |estten, ya da Mao yanlılarının tepkılerını yumusatmaktan otede bır anlarr taşımıyor Bu arada CKP Kurultayına dek aradan gececek zomon ıçmde ordu ve partı att kadrolarında ust duzeyde yapılacak değışıklıklenn buyuk tepkıye yoi acması olasıl ğı belırırse Hua'nın portının başında bırckılacağı ancak CKP'nın ulke DOI t'kasmda gerı pla na ıtıleceğı kaydedtlıyor. Yabancı firmalarla ticaret Malıye Bakanı Wang. en buyük devlet Işletmeleri ve kombınalarınm yaboncı fırmalar'o doörudan doğruya ticaret yapmalarına da deney mahıyetınde ızın verıleceğını kavdetmış belıriı sektörlerde daha küçük fırmalann da bır yıh aşkın bır suredır yabanc, fırrralarlo ıthalât ve ıhracat VODtıklonnı hatırlatmıstır Yeni ekonomik programı savunan Cınll yetkî'ılere gore «devlet tarafından çesıtlı sektörler Içın saptanan uretım kotalarımn gerçeklestınlmesi gibl monoton ve s.kıcı bır ıs vennde, üretırr bırımlerınde kar unsurunun ön plana cıkarılması hem ışçilen hem de ışyerı vonetıcılerın! memnun edecektır Cunkü yeni sıstem yalnızca üretıml mlktar olarak artırmakla kalmayıp, kalıte. yetenek. yaratıcıhk, fazla mesaı gıbı rekabet unsutiannf d devreye sokacaktır»