Katalog

ON CUMHURTYET 17 TEMMUZ 1980 Unlü rejim aleyhtarı Cilas, Tito sonrasını yorumladı 1953 yılına dek Tıto'nun en yakın dostu ve danışmanı, bu tanhten sonra ıse Tıto ya en sert eleştınlen yonelten Yugoslav renm aleyhtarlannın en ünlusu Mılovan Cılas Alman DER SPIEGEL dergısıne verdıgı uzun ve kapsamlı bır demeçte Tıto sonrası Yugoslavyası na ılışkın göruşlerını anlatmıştır Ilgınç goruşmeıun uzunlugu nedemyle ancak bazı bolumlennı okurlanmıza suaabılıyoruz. SORU Saym Cilas, bir zamanlar «velıaht prens» gozuyle bakılan, sonra ıse "bır numarah devlet du*mamsayüan sız, Tıto nun olumıınden sonra sıyasal arenava yenıden donmeyı duşunujor 0 musunuz YANIT Pohtıkaya gen dönup donmeyecegım bıçımındekı bır soruya şımdıden yanıt vermek guç bunun ıçın pek çok koşulun bırarada olması gerek Aynca ben, bır entellektuel \e yazar olarak daıma sıyasal arenanın ıçınde kaldıgım ka msındayım. Yonetıme. yanı hukumete dogrudan katılmam ıse şu anda pek olası gozukmuyor Aynca bovle bir ıhtırasım da yok Ama ulkem ıçın yararlı olacaksa, behrlı koşullar öne surerek yonetımde gorev kabul edebılırım SORU Ne gıbı koşullar* YANIT En ozet bıçımıyle aşamalı demokratıkleşme dıyebılırız vanı ulkemızde demokrasının adım adım gelışmesı SORU Eger sız pohtburoda kalsaydınız ve Tıto'nun baş danışmanı ve ül'zenın ıkıncı adamı olarak aorevınızı surdurseydımz J9öJ Yugoslavya sı bugunkunden farklı olur muydu'* YANIT Havır Gene aynısı olurdu Yalnız ben ya çuruyup yozlaşır, ya da temel duşuncelenmden vazgeçmek zorunda kahrdım SORU Sızın tum eleştırılerınıze ragmen, Tıto'nun yapıtı olan bugunün Yugos lavya'sı, dış ulkelerde buyuk takdır toplamıştır Tıto, çok farklı kulturlere sahıp ve ara lannda geleneksel düşmanlık bulunan Balkan halklanndan tek bır devlet olusturabılmış, Sovyetler'ın hegemonya gırışımlenne karşı Yugoslavya'nın bagımsızlıgım saglayabılmış ve bloksuzluğu. bır sıyasal güç olarak dünya polıtıkasına sokmuştur YANIT Tıto'nun. değındığınız üç alanda da behrlı «YUGOSLAVYA İÇİN YAKTN GELECEKTE EN IYI ÇOZÜM, OTORITER OLAN, ANCAK IDEOLOJIK OLIVIAYAN VE REFORMLARA AÇIK BIR HÜKUMETIN OLUŞTURULMASIDIR > CILAS'A GORE SOVYETLER BIRLIĞI, YUGOSLAVYA'YA KARŞI TITO DONEMINDEKI TAVRINI AYNEN SURDURECEK. Ankara... Anfca... Fransızlann Bayramında Söyleşiler, Yorum lar "Afganistan olayları Yugoslavya'nın yararına olmuştur başanlar sağladıgı bazılannda az bazılannda çok olmakla bırlıkte tartışma go turmez Ama Tıto nun yapıtı olarak nıtelenen bu sorunlardan hıç bmnın kesmlıkle çozumlendıgı de soylenemez. Yapılan herşeyde Tıtonun başanlannda bıle bır ıstıkrarsızlık ve behrsızhk var dır Ornegın halklar sorununu ele alalım Bu soruna kesm ve nıhai çozum getırılememış. Yugoslavya kagıt uzerınde ve resmen federasyon olmakla bırlıkte gerçekte merkezı yonetımle ıdare edılen bır ülke olma nıtelıgını korumuştur Bunun gıbı partı ıçınde de merkezı yonetım resmen sona erdınlmış ancak yonetıme daıme Tıto'nun guçlu kışılıgı egemen olmuştur Kanımca Tıto sonrası Yugoslavva sında halklar sorununa ılışkın çatışma, halklara kagıt uzerınde tanınan ozerklıgın uygulamada da gerçekleştırıl mesı janı yaşama geçırılmesı olacaktır SORU Aslında bu halklar sorunu, merkezı yonetvmın saptadıgı ekonomık pay laşım sıstemının adaletsızh gıne karşı koymak ıçın kuçuk Cumhurıyetler oluşturulması amacına yonelık degıl mı9 YANIT Hayır halklar konusu yalnızca ekonomık nedenden kaynaklanmıyor Sorun daha karmaşıktır Or nek olarak Hırvatları ele ala hm Neredeyse bın yıldan beri sıyasal bağımsızlık ıçın mücadele veren Hırvatlar ıçın bu mücadele ulusal bılınçlerının bır parçası olmuştur SORU Sırplarda oldugu gıbı YANIT Tabıı Yugoslavya da yaşayan halklarm geçmışlen, ulusal bılınçlen \e çeşıtlı konulara yaklaşımları çok farkh SORU Bu durumda pohtıkacılar ne yapmah"' YANIT Yine Hırvat ornegını ele alalım Hırvatıstan' da katolık kıhsesı son yıllarda çok guçlendı, sıyasal bır orgut olmamakla bırlıkte pohtıkayı etkılıyor Kanımca Hırvatıstan da kılıse, gelecekte bir Hınstıyan demokrat partı ıçın temel taşı oîabılır, tıpkı Italva ve Federal Almanya da oldugu gıbı Ama Ortodoks Sırplar ıçın ben boyle bır olanak goremı>orum SORU Ya Bosna ve Makedonyadakı muslumanlar ıçın'' YANIT Muslumanlarda ıslamın yenıden canlanışının etkılen acıkça gozlenıyor Sırplarda ıse çok farklı akım lan ıçerebılen geleneksel bır hberalızm var SORU O halde Hırvaüstan'da bır katolık partmın kurulması, bır ıslamı hareket ya da bır lıberal gruplaş ma, halklar sorununa bır çozum olmasa bıle bu sorunun çözumü yolunda bırer adım olabüırler mır> YANIT Dığe r ıç polıtık sorunların çozumüyle bırlıkte tabiı olabılırler Ama ben egılımlerden soz edı>orum Partılerden soz etmek bugun ıçın erken olur. SORU Çeşıtlı partılerm kurulması halınde, Moskova yanlısı komumstler, yanı feomınformıstler de yasal bır partı kurmak ıçın ortaya çıkmazlar mı? YANIT Tabıi çıkarlar. dıgerlenne ızın venlecekse, onlara nıçın venlmesın Çok partılı bır sıyasal yelpaze ıçınde onlar o denh onemsız kalırlar kı. . SORU Saym Cilas Yugoslav modelı ya da uçüncu yol, ellıh yıllarda Doguda ve Batıda nulyonlarca kışıvı adete buyulemıştı Bu model, hem kapıtahzm, hem de komunızme karşı daha ınsancıl ve adıl bır seçenek olarak gorulmüştu Şımdı ıse bu buyu kayboldu Yanhşlık modelı gerçekleştırmek uzere uvgulamaya konan yontemlerde mı 9 YANIT Başlangıçta Yugoslavya dakı uygulamanın ornek bır model olabılecegı sanılmıştı Ancak uygulamada bır çok kısır ogeler ve yetersızlıkler ortaya çıktı Yugoslavyanın sıvasal >apı sı gerçekte Dogu Avrupa ul kelerınden pek de farklı de^tl Bu konuda Polonya ve Macarıstan'dan pek farkımız yok. Yalnızca ekonomık sıstemımız ve kulrur alanmdakı toleransımız Dogu Avrupa ulkelerınden farklı. SORU Sıze göre başlangıçta amaçlanan modele yenıden donmeh mumkun mu? Yugoslav modelının uygulamaya kondugu gunlerdefei temel ılkelerım gerçekleştırebılmek ıçın neler yapma lv> YANIT Bu model duzeltılemez, ıçınde bulunduğu bunalımdan çıkamaz Bu model, bugun ulaştıgı noktada ya sıkı bır burokratık dıktatörluge donuşur. ya da demokratıkleşme yolu açılır Bugunku halıyle kalırsa daha bır sure çurumeye de\am eder. Batı da onun hayatta kalması ıçın yardım etmeyı surdurur Bu sıstemın o halıne de hayran olanlar çıkabılır, ama >eryuzunde ahmaklar hıç eksık olmamıştır kı. SORU O halde s'z Tıto nun mırasına yaşama şan sı tammıyorsunuz YANIT Tıto nun mırasını bugun bulunduğu noktadan kurtarmak çok zordur SORU Ozellıhle uluslararası bunalımm yogunlaştıoı su gunlerde Yugoslavya, güç lu otorıtesıyle bır çok soru nun ustesınden gelcbılecek bır lıderden yoksun Guçlu bır lıder yerıne yaklaşık elh kışıden oluşan ve rotaxyon sıstemıyle gorev yapa 1953'e dek «velıaht prens» gozuyle bakılan, o tarıhten sonra ıse «bır numaralı devlet duşmanı» sayılan Mılovan Cilas ulke yaranna olacaksa. yonetımde tekrar gorev alabılecegını soyluyor Müşerref HEKLMOĞLU Başkent en sıcak gunlerını yaşıyor FransızUran 15 Temmuz bayramını da unlu Dıvan Ozanı Seyh Galıp m dızelennı anımsayarak kutladık Tepeden tırnaga guneşe bulanarak bıraz da şampanya kopuklenne dalarak Buyukelçı Cazımajou ve eşml kutlamak gerekır, o sıcakta boylesıne bır kalabalık ancak evsahıplennm yarattıgı sevgı ve dostr lugu kanıtlar Bın soruyordu 4 temmuzda Amerıkan Elçılıgının bahçesı 9 bu kadar kalabalık mıydı Yanıt algmç Kalabalıgın nıtelıgı çok degışıktı Fransız kulturuyle boy olçmek kolay degıl Turkıjede Kalabalıkta ılk karşılaştıgım kışı Ba^bakanlık Musteşan Turgut Ozal Çevresınde geçmış olsun dıyenler, bıhyorsunuz bır kalp knzı geçırmıştı Hastalıgımn ılacı açlıkmış dort kılo zayıflamış hafta sonunda Pans'e gıtmege hazırlanıyor Borç ertelemeye Amenkalı dostlanmız bu konuda ıyıce dıre nıyorlardı, ama Turgut Ozal gırışımlermden olumlu sonuç alacagını soyledı bana. Bakalım gorecegız Bız Ozal ıle konuşurken kımılen de Ekrem Cevhun un Macanstan yolculugundan s'ozedıyorlardı arkamızda Bu yolculugu bır tırmanış dıye nıteleyenler var nedense Haluk Bayulken m yanagı bıraz aşmdı sanınm, akşamın en çok opulen adamı oydu, Kontenıan Senatorlugu kutlanıyordu Bıraz otede de Coşkun Kırca, B Mılletler Temsılcılıgını kutluyorau galıba. Guven oylaması öncesınde dut yemış bulbule donen kımı dıplomatlanmız da yenıden aslan kesılmışler cuntasal egılımlen bırden kabanvermış ama bu egıhmler olumlu sonuçlanmıyor her zaman. Bın Haluk Bayulken ı kutladıktan sonra bana donup sordu bırden Bu seçım Kırca'ya New York yolunu açmak ıçın mı acaba'' Pekıy, B Mılletler toplulugunda ozelhkle Arap ulkelen, uçuncu dun>a açısından Kır9 ca tıpı bır dıplomat sakıncah degıl mı Bu soru Erbakana donuk çagnşımlar da yaptı çevremızde Kımı kışıler bu konulan Erbakan'm gundeme getırmesmı, olayiann cıddıhgını >ıtırmek amacına bagladılar Olayları varatanlar, bellı senaryolan sahneye koianlar seyırcılerı mıyop sanma sın, hıç bırşey gozden kaçmıjor Başkent partılen gıderek >ozlaşı>or bence Canlı, sıcak guncel bır konu bıle kışıler kuruluşlar gıbı boyut yıtınyor bırden Çok onemlı bır sorun bır kadeh tokuşturarak noktalanabılıyor Şampanya kuyrugunda bir CHPlı Senator partının kaç gündur vaptıgı kavgaya yorum bulamamaktan yakınıyor Boylesıne kuçuk dedıkodularla ugraştıklarına tanık olmasaydık keşke dıyorlar Koskoca bır partının bu duruma duşmesıne uzuluyor yandaşlan Ilenye bakarak duşunce eylem uretecek yerde dedıkodu ureten gerıye donuk kavgalarla bunalım yaratan yonetıcılerle CHP nın nerden nereye geldıgıne şaşınyorlar 26 ekımde seçım var dıyor bır Istanbul Mılletvekılı, boş laflan, bunalım stratejısını bırakıp seçım pohtıkamızı oluşturmalıyız Çaglayangıl Cumhurbaşkanı Vekılı oîarak senatör seçer mı. seçmez mı sorusuyla ugraşmaktan daha onemh bu CHP lıler grup toplantılanndan çok rahatlamamışlar anlaşılan Şampan\a köpuklen gıbı kabanyor öfkelen, dokunsan patlayacaklar Cumhurbaşkanlıgı Hukuk Danışmanı Ilhan Oztrak, Çaglayangıl ın yansız davrandıgını savunuyor Savunma gucune dıyecek yok ancak kımı konulan savunmak olanagı yok. Yansızlık bır jana, son seçımlenn olçegme akıl erdıremeyenler \ar Nıçın Emın Paksut degıl de Fent Melen, dıjorlar Nıçın Semıh Sancar da bır başka komutan degıl, örnegın Turgut Sunalp olamaz mıydı, dıye soruyorlar Bence olamazdı Her olayın degışık boyutlan •var ulkemızde Çaglavangıl m seçımı bugunkü koşullara da, boyutlara da çok u> gun. Vaküyle bır Hıdayet Aydmer vardı senatör seçılınce kıyametı koparmıştık, ne karga avnlıgı kaldı, ne akraba ılışkılen Çunku o zaman Kontenjan Senatorlugune başka bır gozle bakıyorduk, Anayasamızm ozune uygun olmayan kışılerı yadırgıyorduk Seçım gucu olmayan, ama denevlermden, yeteneklennden, bmkımlennden vazgeçılmeyecek kışıler dıye duşunuyorduk Kontenjan Senatorlennı. Kımını buyuk saygıyla ananm her zaman Cumhurbaşkanı bızı sectı ama hıç dıyaloğumuz yok, bız dekor değılız, dıye ıstıfa ettıler. Şımdı o seçımler de, dıyalog yokluğundan istafayı düşunenler de genlerde kaldı Hatta yadırgama duygumuzu bıle yıtırdık Mılattan once yaşanmış olaylar gıbı duşünüyoruz yakın tanhımızı Parlamento bır dekor goruntusüne gınnce başka turlüsu de beklenemıyor belkı Çorum'da neler yaşanıyor, Fatsa'da neler yaşatüıyor ınsanlara, parlamento ıse kuruluşundan bu yana en venmsız donemını yaşıyor Rahmetlı Gursel'ın bır sozünu hıç unutmam 1961 Anayasası, hanı şu B Mılletler yolcusu Coşkun Kırca ve Adnan Başer Kafaoğlu'nun değıştırmek ıstedıgı Anayasa onaylandıktan sonra seçım bıtmış Meclıs ılk toplantısmı yapıyor 27 Mayısçılar unıformalannı çıkarmışlar pohtıkacılar arasında yer almışlar Gerçekten çok ılgınç bır gorüntusü vardı o ılk Mechsın Derken Cemal Aga kursüye çıktı Kabadayı. sağduyusu guçlu bır asker, demokrasıye de yurekten manıyor. Meclıse şoyle bır baktı. Bu duvarlara çırkın sozler yansımasm dedı Bu kursüde yemınınız dogrultusunda konuşmanızı, banş ıçuıde çalışmanızı dıbyorum Duvarlar konuşsa, Gursel de duysa yenıden felç olurdu belkı... Çırkın deyımı bıle yetersız kahyor kımı zaman Bın soruyor Parlamentomuzun duvarlannda, hatta TV'de alanlarda, kursulerde Ataturkün adından çok çın layan söz yok degıl mı' Ama adım ana ana Atatürkçulügü, Cumhunyetımızın ılkelennı nasıl aşmdınyorlar. Doğru, sağcıhk, solculuk kavgasını halka benımsetemeyınce mezhep kavgasını kışkırtanlar, Alevılık Sunnılık dıye kardeşı kardeşe vurduranlar ülkey! mezarhga donuşturenler kımler^ Ataturkçulüğu kımseye bırakmayanlar degıl mı' Topkapı Sarayuıda Kur an okutularak, Ayasofya da namaz kıla rak odenemez bu cınayetlerın gunahı Bır Kultur Bakanı'nm herseyden once Ayasofya nın tnüze du rumuna getınlmesınm amacını anlaması gerekır Ancak dın ve mezhep ayrılıklannı kanlı savaşlara donuştüren bır hukumetın Kultur Bakanı'ndan bu anlayışı bekleyemeyız O zıncırm bır halkası yalnız Zıncmn ucu, boyutlan da hayh dışarda Fransız Elçılığı'nden aynlırken guneş batmış yeni ay doğuruyordu, yenı aym ugur getırmesını dıledıler O hılâl büyüyecek mehtaph geceler başlayacak yakında, ancak mehtabın aydmlıgını duyamıyoruz yureğımızde, çunku gecelenn neye gebe olduğunu kestıremıyoruz • cak yönetıcıler, sorunları çözmekte başanh olabılırler mı' YANIT Sanmıyorum Kollektıf yonetım belkı guvenhk kuvvetlerını ve orduyu denetleyebıhr. «rejım duş manlannı» ızleyebilır, ama ulkeyı yönetemez ekonomıyı duzeltemez, yanı ulkenın karmaşık sorunlannı çozemez. SORU Oyteyse ne olacak? Bır ıktıdar çatışması ve sonuçta güçlu bır tek adam YANIT Bu yönetlmın yurumevecegı kesm Bugunku yönetıcıler arasında sl7in tanf ettıgınız anlamda guçlu bır tek adam olabılecek mtelıkte bın de yok SORU Kuşkusuz Tıto'nun yerını doldurabılecek bı rı yofe Ama bu yonetım karmasası ıçınde, ulkenın en guçlulerını ardında toplayabıleceh bır yonetıcı dusünulemez mı' YANIT Dedıgınız mumkun tabıı Ama bu kışı kım olabıhr^ Bu ış ıçın tek aday olabılecek kışı Bakarıc O da hem yaşlı, hem de hasta. Kanımca, Yugoslavya ıçın yakın gelecekte en iyı çozum, otonter olan ancak ıdeoloıık olmayan ve reform lara açık bır hükumetin oluşmasıdır Yugoslavya içın duşundugum bu surecı, bıraz zorlayarak De Gaulle Fransası'na ya da Sedat reumıne benzetebıhnz Bu hükümet reformları adım adım gerçekleştırmelıdır Entellektuel ozgurluk, serbestçe soru sorma ve tartışma ozgurlugunun saglanmasma oncelık tanınmalıdır. SORU Sozünü ettıgınız aşamalı demokratıkleşme Yu goslavya'yı sonuçta nereye goturecek"> YANIT Demokratık sos yahzme Ama Batı Avrupa'dakı sosyal demokrasıye degıl SORU Ama Yugoslavya uzak bır kıtada tek başına laşamıyor kı, ıstedıgı toplumsal modelı. dıledıgı gıbı deneyebılsın Ulkenızdekı kaygan zenunden yararlanmak ısteyenler olmaz mV Soruyu dogrudan yoneltırsem, Yugoslavya sızın düşledığımz gıbı bır demokratıkleşme surecı ıçıne gırerse. Sovyetler Bırlıgı bu duruma seyırcı halır mı? YANIT Sovyetler ıçın böyle bır gelışme Yugoslavya'nın radıkal bır bıçımde degıştığı anlamına gelmez. Unutmayın kı Sovyetler, Ba tı Avrupa'yı baş muttefiklen ABD'den ayırma ve bır anlamda «Fınlandıyalaştırma> komısunda uzun dönemlı strateıılerınde olumlu bır adım attıklan bır sırada, Av rupa'nın onayını dıkkate al madan bır davranışta bulunamazlar. SORU Bu Yugoslavya ıçın ne anlama gelır*> YANIT Sovyetler'ın Batı Avrupa'yı Fınlandıyalastırma egılımlen bızım yara» nmızadır. Aynca Sovyetler'ın Afganıstan'a asken müdahalesmden sonra Yugoslavya nın durumu eskısme oranla daha ıyıleşmiştır. Dün i a polıtıkasmın bırbırlerıyle çelışen çıkarlan bızı güçlendırmıştır. Bu yen! konıonktur, bızım ıçm ek bır koruma unsuru olmuştur. SORU Sovyet mudahalesınden de mı' YANIT Sovyetlertn Yugoslavya'yı ışgali. Kremlm'lı yönetıcılerın yıllardır düşledıklen Avrupa'da yumuşama ve ıstıkran sağlamanın da sonu olur. Kanımca Sovyetler Bırlıgı Yugoslavya'ya karşı Tıto donemındekı tav İŞKOLU YETKİSİNDEKİ KARGAŞA 1 oplu sözleşme düzenımizdekl Iş kolu yetkisl 17. yıllık uygulamada hep tartışılmış, ılg lı yetkılı ne kadar taraf varsa, bu yetkının yasanın amacının dışında kullanıldıgırKia bırleşmesl bır çozum getırme tnıştır. 17 yılllık uygulamanın sorunları. olumsuzluk lar çok yonlu sergılendığı halde, ne yasa koyucu. ne yargı ve ne de hatta doktrınden (bılım odamlarından) olumlu bır yaklaşım gelmamıştır. iş kolu yetkısı, iş yerı yetkisı ımış gıbl tek tek Işyerlerınde, ayn ayrı kullanılmıştır Bır yandan bır iş yerınde bazan aynı donem ıcin ıkl sözleşme sonu cunu getırmıştır. Dığer yandan daha yaygın ve onemli olarak, ışyerlerınde ışcı coğunluğun ıradesıyle seçmedığı sendıkalarm sözleşme yapmalannı sağla mıştır Tabana dayalı sendıkocılık yerıne, san sendıkacılığı gelıştıren. gücsüz sendıkacılığı guçlü kılan bır unsur olmuştur Gercek taban gucü ile değıl. coğunlukla sıya sal tktıdarlarla lyı ılışkıler ıçınde aJınan ış kolu yetkılerı. doğal bağımlılığı da getırdığınden uzlaş macı sendıkacılıgın gelışmesının kaynağı sayılabılır. Emeksız. kolay sendıkacılık Içın, ış kolu yetkı lerının alınmasında baş vurulan yontemler, yetkı içın başvurulan yasa ve yargı oyunları, sıyasal oyunlar, akıl almaz boyutlara ulaşmış, çırkın sendıkacılık alabıldığıne gelışmıstır. Iş kolu yetkılılen ıle sağlanan büyuk cıkarlar, bu yetkıler uğruna buyük cıkar ve baskı güçlerını yarattığından, sorunları eleştırmekle yetınıp co zum icın bır caba harcamayan taraflan, yasa koyucu, yargı ve doktrındekı kışılerl, ışlenen suçlara ortak konuma getırmıstır Sonuc olarak ış kolu yetkıslnın olınmasından kulkJnılmasına kadar her alanda bır kargaşa, c>kar çatışması doğmuştur Doğal olarak bundcn en cok üretım bırımlerı, ışcıler zarar gormuş, ış yerlerınde sorunlar, olaylar, çatışmalar, dlrenışler, bırbırını ızlemıştır. Şükran KETENCİ T amacı dışında Yetkinin Yasanın kullanılması sorunların büyümesine neden oldu sal anlaşma ugruno protokolle toplu Iş sozleşmesi bağıtlanrrıştır Ardından da yenı ışkolu yetkisı gelmıştır Bu arada ışyerı yetkılerı mahkemelere konu olmuş, hılelı fış durum saptaması, hayır oyloma, hayır Yargıtay, tekrar ış mahkemesi derKen ne Cevızlı ne Cıbaıı ıc n Işyerı sozleşmesınl yopacak yetkılı sendıko belırlenememıştır Arodan Ikı yıldan uzun bır donem gecmış ama hâla ışyerinde sözleşme yapmaya yetkılı sendıka bulunamamıştır Bu arada sozleşrresız kalan ışcıler, ıkı sendıkonın yetkı savaşımı, bırkac kez kano da bulanınca, ıkl buyuk dırenış yapmışlardır. 10 bınm uzerınde ışçı uretımı aylarca durdurmuş, ışletme buyuK zarara uğramış, Işcılerse cok daha buyuk kayıplar vermışlerdır Biri Olmazsa Öteki I ş kolu yetkısı ıle yaptığı toplu Iş sozleşmesi yururlukte olan Tek Gıdalş bu arada catışma olan ışyerlerı dışındakı ışyerlerı ıcm elınde olan ışyerı yetkısını bır yıla yakın bır sure beklettıkten sonra ışyerı sözleşme gorüşmelerını başlatmış, bu kez goruşmeler bırbucuk yıla yakın bır sure devam etmıstır Ikıncı buyuk dırenışler sırasında bu sözleşme gorusmelerı hızlandınlmış, 64 bın ışcl ıcln grev karan alınmıştır Ancak bu korcr göra greve gıden Adana fabrıkasındakı grev uygulaması, sendıkanın kendı başvurusu ıle ve mahkeme kararıyla kaldırılmıstır Bu noktada ış kolu yetkısı yınelenmış, yenı ış kolu yetkısıne dayalı 74 bın ışcı odına sözleşme gorusmelerı başlatıldığı gerekçesi ıle ış yerı grev karan askıya alınmıştır. Işyerı yetkısı belırlenemıyen 10 bın ışcıyı de kapsıyan ış kolu sozleşmesi boğıtlanırken, ış yerı sozleşmesi de kâğıt uzerınde bağıtlanmış, eldekı işyeri yetkılerı ıcın ikı yıllık bır sure daha boylece kazanılmıştır Böylece canlara mal olan sendıka değıştırme savaşımı, bır kez daha ertelenmıştır. Çarklar Nasıl Dönüyor? U ygulamada iş kolu yetkısınl bır kez ele geçıren bır sendıka, sıyasal ıktıdar ıle lyı ılışkıler İCinde ise, bu yetkıyı nerede ıse omur boyu ©Imde tutabılmektedır Iş kolundakj büyuk ve onemlı ış yerlerındö eskı yetkı Ile sozleşmeler bağıtlandıktan sonra bır küçuk ış yerı sozleşmesi ile bırlıkte yetkı fesh edılmekte, yenı yetkı ıcm baş vu rulmoktodır Sozleşmesi imzalanmış ve yürürlukte olan buyuk ış yerlerının tüm ışçılerı o sendıkanın uyesl sayılarak otomatık yenı yetkı verılmekteoır. Bakonlığın gercek bır ış kolu dokumü ve uye sayımı yapmaması. sıyasal yandaş sendıkalara kolayca yetkı verılıp, dığerlerının zorlanması ışın bır baska boyutunu oluşturmaktadır Böylece Iş kolunda kı yetkıll sendıkayı belırleyecek ışcılerm ıradesı, özgür sendıka secımı sıfıra ındirılebılmektedır. Akılcı bır uygulamada Işcılerm ışyerı yetkisı ile bıle sendıka secmelerı bu yolla engellenebılmektedır Herseyden once ışcmın irodesl dışında yetkıyı alan sendıka toplu ış sozlesrresıni bağıtladrktan sonra. Işci bu sozleşmeden yararlanabılmek içın o sendıkaya aıdat ödemek zorunda kalmaktadır. İşyerınde ışçının ozgür Iradesı île örgütlenen bir başka sendıka ışyerı yetkisı Ile sözleşme yapacak noktaya gelse dahı, ışveren ışkolu ve ışyerı sozleşmelerını, tarafsız adına eşıt tutmaktadır Isçı açısından işyerınde orgutlenmış bır başka sendtkada bulunmanın, bu uğurda kavganın ıçme gırmek, hatta ışmı kaybetmek durumuna gelmenın bır anlamı kalmamaktadır Kim Çözüm Getirecek masının getırdıgı buyuk kım İ çozumleyecek'' Turkıye'nlnboyutlu sorunları ıçınsıyasal konumu " s kolu yetkısının yasa amacı dışında kullanılde yasa yolu ıle cozum şımdılık cok uzak blr olasılık olarak gorunuyor Ister ıstemez gozler yargrya ve onu bıcımleyecek olan doktrıne, bılım adomlarına donuyor. Bakaniığın tarafsız ve görevınl doğru yapması beklenıyor Uygulamaya Bakaniığın oldığı kararlaro, yargının bırbın ıle celısen kararlarına, doktrının Hgısızlığıne bakıldıgında durum hıc de umut verıcı degıl Ama sorunlar da cok buyudu Üstelık yetkı kargaşasını kendı cıkarlarına kullanan ışverenler de artık olayiann aldığı boyutlardan zarar gorur oldular Onlar da ış kolu yetklsl ıle işyeri yetkısımn karışmasından, yetkı sorunlarından hoşnut değıiler Ve sanırız kı, asıl onların başının belaya gırer oluşu, sorunların buyümesınden artan baskılar, oncelıkle yargıyı olmak uzere sorumlu taraflan etkılemeye başladı. 17 yıl sonra ozellıkle yargı soruna çozum arar noktaya geldı. Çelışkılı de olsa yorum getıren kararlar vermeye başladı. Canlar Nasıl Boşa Yanıyor? a şkolu yetkısının yasa amacı dışında kullamlI masının bazı ışcılere nasıl pahalıyo maloldugunun uretırrı nasıl etkıledığının orneğlnl ha> lâ yaşanmakta olan bır ışkolundakı olanlarla orneklemeye çalısalım Tekel ışyerlerınde ışkolu yetkısı Tek Gıdalş Senaıkasında ıken yaklaşık bundan 45 yıl öncesınde istcnbul'daKi bazı ışyerlerınde Gıdalş Sendıkası orgutlenmıştır Ozellıkle Cevızlı ve Cıbalı fabrıkalarında kanlı çatışmalarla noktalanan yetkı savaşımında bır dönem ışyerl yetkılerı ıle bazı kucuk sozleşmeler yapılmış, bu kez hangı ışcılerm hangı sozleşmelerden, nasıl bir aıdat yonteml ıle yararlanacakları bır başka çatışmanın konusu olmuştur Kargaşalı bır sözleşme döneminın ardından Tek Gıdalş yenı ışkolu yetkısınl almadan, toplum YARIN: Yargıtay öıtemli bir karar aşamasında... nnı sürdurecektır.