Katalog

SEKİZ CUMHUMYET 2 KASIM 1980 Oltır şey degil 39 tadan alarak çağdaş uvgarlık volunda rayına v oturtma amacını gudu ordu 1961 Anayasası bu goruşle hazı^lanm j %e halk oyuna sunularak \ururluge konmu*^ Sutten agzı strnan sogurdu ufleyerek yor derler 1924 Ana\asasının tutucu ellerde \i3chs ulusun bırgun aynı felaketle karşı karşna gelmek tehl kesını onlemeL ıçın tınzbır çaba ha,camxştır Yenı Anavasamız nasu hedehnden saptınldıgını bılen Kurucu •> urutme orgamnı Kontrol edecek daha sıM bır mekamzmava olanak yoratmus Parlamen, tonun hukuk dı;ı Msalar ç'karmasmı engeileyeceti br \uksek mahkeme kurmuş awa bunun'a da seHnm^erek Devlete toplumu çagdaş uygarhk d zeyıne ulaştıracak bır tatır Başlangıç kısmında .Yurtta sulh cıhanda sulh ılkesımn Mıllı Mucaaele ruhunun mılr b egemenlıgın Ataturk devnmlenne baglvlıgm tam şuuruna sahıp olarak msan hali ve hurn\etlennı mıllı dayanışmayı sosyal adaletı ferdın vg toplumun huzur ve refahını gerçeklestırmeyı ve tem.nat altma almayı mumkun kıla'ak demokratık hukuk devıe tım butun hukukı ve sosyal temel\"rıile kurrna*" cumlesnle dıle getınlen amaçlar \urürluktekı Ana%asamızın hıçbır yanlıs anlama\a yer \ernı\ecek derecede açık sen3 bır ozetıdır dıyebılınz 157 maddeyı kapsa* an 1961 Anayasası bırıncı maddesınden sonuncusuna kadar hep bu amaçlann gerçekleştınlmes.m saglayıcı hukumlerle doludur Ama gende bıraktıgımız 10 vıl boyunca np olmuiturv 10 yıldan ben gıtgıde artan bır ş'ddetle acısım çekHgımız bunahmın nedem bu Anavasa mıdır> Anarsık dıve mtelenen \urt havasım \ururluktekı Ana\asaya baglamak kımı maddelerı degıstırümekle «demohratık hukuk devleti'n n bunahmı atlata0 cagına ınanmak dogru rruc'ur Bız Ana\asaları Tannsal bırer bu\ruh sayanlardan degılız Zamanla toplum Izoşullan degıştıgı gıbı elbet yasalar da degıştınlebılır degıştınlmelıdır Ama ınsaf edılsm \uh kanda ozetını verdıgımız \ururlukte ı Ana\asa ılkelennden hangısı bugune degm ıçten lıkle uvgulanmıştır? Daha koalısyon dönemlennden başhyarak oç alma heveslısi bır muhalefet her ılen adıma çelme takmaya başlamış 1965 seçımlenyle ıktıdara geçer geçmez de .egemenlıh kayıtiiz şartsız ulusundur' sloaanı arkasına sıgınarak Anayasanın temel ükelerıne karsı cephe almış yeter çogurüugu buldugu zaman onu kendı felsefesıne uygun bıçımde degıştırecegını her fırsatta belırtmekten çekınmemıştır Bızce bugun yasadığımız bunahmın feökenınde uygulanan bır Anayasanın yeteısızlıgı degıl uygulanmıvan Anayasamızın toplum hatlarında yarattığı çelışkıler yatmaktadır Çözumu güç bır denkler var onümüzde Bır kaç Anayasa maddesmı degıştırmekle ısm uste^mden gelınemıyecegı besbellıdır. Hele aceleye hıç yer yoktur. kım sotvaî ve «feoıomıfe gorevler >»««»"«* Nadir NADI'nin anıları umhuriyet'in cezalandınlması geridler takımuu daha bır azdırmıştı. Trenlerde. vapurlarda, otobüslerde Cumhunyet okumak bır cesaret sorunu oluyordu. Sagcı Basın bızı bır numaralı duşman bel lemışü. Tannnın gunu saldınya ugruyor komünısthkle suçlanıyorduk Babıalının Pravdası dlyorlardı bıze Sıkıjonetım yetkıblerl ıse o!an bıteru seyretmekle yetıruyor gazete6i gozler önunde yırülan yurttaşlarm şıkâyeüerını ıımursaınazlıkla karşılıyordu. C OYUNLARINA GELECEK DEĞILDİK... 16 dim Mayı» günkü yazımın altına bir not cekerek halkı ve hükumetı bıze karşı kışkırtanlara şu yanıtı ver CUMHURİYET OKUMAK BIR CESARET SORUNU OLUYORDU... BİR YANDAN BİZİ BİR NUMARALI DÜSMAN BELLEYEN SAĞCI BASINI UYARIYOR, OTE YANDAN DA BASYAZILARLA ANAYASAYI VE DEMOKRASİ DÜZENİNİ SAVUNMAYA ÇALIŞIYORDUM... SALDIRIYA UGRAYAN BIR CUMHURİYET OKURU KANL1 PARDESUSUYLE 'Sıkıyönetım altında yaşıyoruz Anayasal bır kuruluş olan bu yonetım, özgurlüklerı geçıcı olarak kısıtlarnakta vatandaşları soz ya2i vg davranışlarında bır takım kayıtlara baglcmaktadır Bız, elımızden geldıgınce bu ka$utara dıkkatiı olmaya çalışıyoruz Ama, bır takım yazar geç'nen polıtıkacüar, olagan hallerde bıle suç sayılan yollara sapmakta, adeta yargıçlara savcılara dırektıf verırcesıne tutuklu arkadaşlanmız hakkında yakışık8iz yazılar karalamaktadırlar Bunlardan bın 1949da burada ya\ımladıgım bır yazımı ele alarak bemmle bır polenuk kapısı açmak ıster gorunuyor. Oyununa gelecek degıhm Şu kadannı söy leyeyım kı ne ben, ne de bu gazetede yazı yazan arkadaşlarımdan hıç bırı dun yazdıgını bugun ırıkar edecek kımselerden degıhz Aynca bız düşmammız da olsa tutultlu ve adalet onunde hesop vermek durumunda bulunan bır yazan gammazlamayı. suçtan da oteye, pek ayıp bır şey sayarız. NN» Aynı gün ve iki gün sonra çıkan başyazılanm Anayasa ustuneydı Ozetle şu goruşlen sıralıyordum o yazılarda. kayıtsız şartsız mıllette olduğıınu saptayan 1924 Anayasası mılleU temsıl eden Meclıse hemen hemen kayıtsız şartsız denecek gen.ş yetkıler tamyordu Yasama ve yurütme erkı bu meclıtte toplanmıştı Olaganustü hallerde 'Istıklal Mahkemelerı* kurmak suretıyle Meclıs yargı erkını de kullanabıhyordu Unlu bır hukukçumuzun deyımıyle 1924 Anayasası, ıktıdan elınde tutanlara dışıyı erkek erkegı d'şı yapmaktan gayrı toplum yapısını tum degıştırebılmek olanagını saglamıştı 1924 lerde ıktıdar Ataturk un başkanı bulundugu Cumhurıyet Halk Partısı ndeydı Kurtuluş Sa\aşını zaferle sonuçlandıran ulu sumuz sılkınıp toparlanma kendı oz varlıgına kavuşma çabasına gınşmek zorundaydı Bunun ıçın de koklu devnmlere vönelmek gerekıyordu Işte Ataturk bu anayasanın meclıse tanıdıgı genış yetkılere da\anarak tasarladıgı de\rımlen adım adım gerçekleştırmeye koyuldu Halıfehgın kaldırılması layıklıgın ılanı, egıtım bırhgımn onaylanması bu Anayasa ıle başanlmıştır Bu Anavasa ıle medreseler. turbeler, tekkeler kapatılmif, bu Anayasa golgesmde mılletm yazısı, gıyım kuşamı, kullandıgı takvım uzunluk ve agırlık ölçulen alıştıgı dınlenme gunlerı degıştınlmıstır. Ve kuşkusuz lyı olmuştur. 1924 1938 yıllan arasında yurdumuz ılerhe docjru büyuk atıhmlar yapmıs toplumsal duzenımız çagdas uygarhgın eşıgıne hemen de varır olmuştu Ne yazık ki, Ikinci Cıhan Savaşı sonun da. çok partuı yaşantıya geçılecegı sıralaraa 1924 Anayasasının bugun tersıne ısletılebıle cegı hesaba katümamıştı Cerçı 1948 lerde bız bu sutunlarda \e aralarında Sa\m Erımın de bulundugu bır kısım hukukçulanmız, partı gazetelerınde başanlmış devrımlerın guvenlıgı saglanmaksızm yanı bır Anayasa de gışıklıgıne başvurulrnaksız>n çoh partuı bır duzene geçmenın sakmcaları uzennde beraberce durduk Ama yukan katlara sesımızı duyuramadık Zaten olan olmuş ov avcıl'gı ugruna tehhkeh bır tavız yarısı vurt olçusunde alnuş, \urumuştu Cuaumlu 1946 seçımlerınm ezıklıgını yuregınde duyan CHP bır Anayasa degışıklıgıne cesaret edemeüı ve 1950 yılmın agır yenügısıne ugradı. O zamanlar tek umudumuz ıktıdan kazanan DP kuruculanmn da Ataturltçu tanınmış kışıler olmalanydı 1924 Anayasasını Ataturk ükelerı dojruhuounda uygulayabılseler ve halk yararma devnmlere devnm katmah amacı uzennde partı örgütlerını bırlestırebıl selerdı dunımu kurtarmak olanağı helkı F.u lunurdu Ama bunu \apmadılar, ya da s yi sal oıtcmın baskısı altında \aparradılar Fa vız yansı eskısı gıbı surdu gıttı Gerv r'^ıî uzennde 1924 Anayasast oldugu gıbı dwı yor du ne var kı u\gulamada butun dmrıiı 'lkelen gunden gune dennleşen yaraıar alıyordu O kadar kı bır gun devnn başöakaiı. bır grup toplantısında arkadaşlarına Sız >•} tersenız Hılafetı bıle gerı geUrebılırsmız i.3mek gereg.m duymuş boylece Ataturk ıl'ıelennın çıkarcılar takımı ebnde ne hnle getırıldıgını ıtıraf etmek zorunda kalmıştı ANAYASA ÜSTÜNE 16 51971 KUSUR NEREDE? nayasamızın değıştırılmesimn soz konu su edıldıgt şu sıralarda yofem geçmışımıze kısaca bır goz atmayı yararlı bulmahtayız. 1924 yuında yururlüğe gıren ilk Cumhunyet Anayasası bıhndıgı gıbı Fransız Devrımı ıkıncı donem anayasalanndan özellikle 1792 konvansıyon meclısı anayasasınian esmlenerek hazırlanmıştı, Egemenlıgın A Ik Cumhunyet Anavasası. Ataturk un devnmcı onderhgı altında yurdumuza ne huyuk yararlar sagladı. hep bılıyoruz Aynı Anayasa ters yonde uygulandıgı zaman hahmız ne denlı hotuleştı, devnm duzenı ne denlı bozuldu, bunu da 1950 1960 yıllan arasında gozlenmızle gorduk 27 Mayıs'm yurdumuzda estırdıği temız hava her feyden önce Atatürh'e donüş özlemı taşıyor. Türkıye'mızi onun bıraktıgı nok1 I 18 5197t BAYRAMI NASIL KUTLAYACAKTTK'' M « V Mayıs devriminin ustünden tam 11 2.İ yıl geçmıştı Bır yandan sıkıyonetım sarup gıderken bır yandan bız mılletçe evlenmızı pencerelenmızı duvarlanmıa al bayraklarla susleyecek, sokaklarda, alanlarda toplanıp ba.yram edecekük. Olur muydu? Nıçin olmuyordu'' O günkü uzüntümü nedenlerınl de açıklayarak şöyle dıle getardim: 27 51971 Yasadığımız koşulîar altında 27 Mayıs ve Anayasa Bayrarmnı sevınçle güvenle kutlama olanagı var mıdır? Soruya bugun olumlu bır cevap bulamamanın uzüntusu ıçındeyız. Oysa ne büyüfe umutlarla karşılamıştık 11 yıl öncekı 27 Mayıs sabahım Ataturk ılkelennı çığneme devn son bulacak tavızcılık yanşı ıflas edecek yurdumuz çagdaş uygar Uga varmanm dümdüz yoluna artık kavusacak dıyorduk Yenı Anayasa bu amaçla hazırlanmıştı 1950 1980 yıllan arasında budana budana gucünü yıtıren devnm Turkıyesı dınamık ra yına oturtulacaktı Hıç bır ıktıdar gerı dönuş pohtıkasına bır daha başvuramıyacaktı Bu bakımdan Anayasa yurutme orgamnı hatta vasama orgamnı frenleyıcı hukümler getın vor yargı kuruluşlannın yetkılennı arttınvordu Yenı Anayasa aynca «sosyai devleU kavramının ışıaında devlete ulusal kalkınmam'zı saglayacak ve hızlandıracak bır takım gorevler vuklüvordu Hıç bır smıfa zumre\e ve kışıye ayrıcahk haklan tanınmayacaktı Toprak reformu başanlacak orman davası çozümlenecek, çalışma hayatı sosval adalet ılkesı sınırlan ıçınde düzenlenecektı Mul kıvet hakkı, toplum çıkarlan aleyhıne kuU lanılamayacaktı Ne yazık kı genel çızgılenyle çok ileri görutlu olan bu Anayasa 10 yıl boyunca tam uygulanma olanagını bır türlu bulamadı Daha açık bır de\ımle bır kısım tutucu güçler Anavasanın geregı qıbı u\gulanmasını engel lemek uzere ellerınden gelem esırgemedıler Henuz halk oyuna sunulacagı sıralarda 'Ana yasaya hayır demekte haynr vardır» sloganı altında vogun bır propagandaya gırışıld, Buna rağmen Anayasa halkca onaylanıp da yürurlüğe gırdıkten sonra da onu baltalamak ugruna çaba harcayanlar eksık olmadı Anayasa kusursuz bır eser miydi' tnsan ehnden çıkan her yapıt gıbı şüphesız onun da vetersız ve eksık yanlan bulunabılırdı Ama bunlan görup düzeltmek ıçın de elbette her şeyden önce bır süre Anayasanın ıçtenhkle, doğru durüst uygulanması gerekmez mıydv> Işte bızde bu vapılamamıştır tlk günden başlayan engelleme hareketlen zamanla gıttıkçe yogunlasmış tutucu güçler ıktıdara yeter çoğunlukla geldıkten sonra da Anayasa düşmanlığı Meclıs kürsüsünden bıle açıkça ve sıh sık dıle getırıhr olmuştur Anavasanm her turlu dernek ve kuruluşlara tanıdıaı hak lar kötüye kullanümış ıktıdann kendınden bıldıgı kalabalıklara göz \ umması üzerıne yasa dışı davranışlar günden gune çoğalmif, kısa sure ıçınde bunlar anarşık haraketlere dönüşmüş, yurdumuzda sılah haçakçıhğı al mıs yurümüş. nıhayet gücünü dışardan aldığı anlaşılan bır takım örgütler banka soy mak, adam kaçırmak dıplomat öldürmek ?ıbt yurt güvenhgını tehlıkeve düşüren vatin daş huzurunu kökünden sarsan suclan ısleyecek cesaretı kendılennde görmuslerdır Bugün ıçınde bulundugumuz durumdan Anayasayı sorumlu tutmak çok yanlış bır düşünce olur Durumun baş sorumlusu Anayasa hükümlennden çoguna karşı olan bövle oldugu ıçın de onu uygulatmamak, gerekırse ters yüz ettırmek ugruna her ?eyı göza almısa benzeyen Ataturk duşmanı tutucu ve ge ncı çevrelerdır Onlar hızaya getırdmedıkçe ne yapıhrsa yapıhm, yurdu huzura kavufturmak olanağı bulunamıyacaktır. Watergate olayı ABD Başkanlık Kurumunu sarstı ABD'DEKİ BAŞKANLIK REJEVÜNİN TEMELİNDE K İ UNSUR BULUNUYOR. BİRİNCISI YASAMA ILE YURUTME ARASINDA BIR DENGENIN KURULMASI, DIĞERI DE HER IKİ ERKİN BİRBİRİNE KARŞI OLAN BAĞEVISIZLIĞL menka Bırleşık Devletlen'ndekı slyası rejıme Başkanlık rejımı admı verıyoruz Nedır Başkanlık reııml9 Bu tıp reıımlerde yurutmenın «tek başlı» oldugu gorulmekte yurutme tek kışı tarafından temsıl edılmektedır Bu kışı Başkan dır> Başkan hem devletın hem de hukumetın başı durumunda \e halk tarafmdan seçılmektedır Yasama ıle başkanın temsıl ettıgı vurutme arasındakı ıhşkılerde karşılıklı baskı tertıplenne rastlanmaz Her ıkj kuvvet bınbınnden ayn oldukları içın Meclıs Başkanı duşuremez Başkan da buna karşıhk meclısı dagıtamaz ve yenl seçımlere gıtme kararı alamaz Başkanlık rejımı yasama ıle yurutme arasında, her ıka organın bırbırıne karşı bagımsızhklannı saglayacak bır dengeye dayanmaktadır Yargı da, her ıkı erk karşısında, onlara karşı ko>acak kadar guçlendınlmışür Başkanlık seçımı, kuvvetler aynhgı ılkesme göre kurulmuştvır Rejımın temelınde ıkı unsur bulunmaktadır Bınncısi erK. ler arasında bır dengenın kurulması dıge A ri de her ıkl erkın (yasama ıle bırbırıne karşı olan bagımsızlıgı Bu denge nasıl kurulabıür'' Yurutme de yasama da «ortak» bır kaynaktan seçımle oluş makta ve bırbırlerıru frenleme olanakların dan yoksun bulunmaktadıtlar Bır erK dı genne oranla daha ustun durumda a^gıl AncaK. teorıde ongorulen bu denge Bırle şık Amerıka da zaman zaman bozulmaktadır Örmegm 1 ? 2 Başkan'ık seçımlerm <7 de pat'ak \eren •e 1975 de sonjçlanan V av \ tergate olavm n BaşVanhk kurumunu sars tıgı kımı Anayasa hukukçulan tarafmdan belırtılmekted r Federa! Anayasa > a gore o'ajın k?hramanı Rıchard Nıxon ın yerıne geçen yardımcısı Gerald Ford la, Ford un yardımciainın seçımle gelen kışıler olmamaları da bu ^arsmtı>ı arttırmıştır. Amenkan parlamentosu kontrolcu tutumundan taşarak, dış pohtjkayı saptayıcı bır görevı uzerıne almıştır Ve her ıkı organ arasındakı denge Kongre tarafına kajarak, başkanı ıkıncı plana ıtmıştır (Dış Haberler Servisi) • Nıxon olayının Başkanlık kurumunda yarattığı zayıflık yurutme erkını ttmsıl eden Beyaz Saray'ı, Kongre ye oranla ıkıncl plana ıttı. İKİNCİ PLANA DÜŞEN BEYAZ SARAY AMERIKA BıRLEŞ.K DEVLETLERıNDE YÛRÜTME E R K I N I N S I M G E S I HEP BEYAZ SARAY OLDU. BEYAZ SARAY IN UZUN SURE KORUDUĞU GUCUILUK IMAJINI DU$UREN BAŞKAN NIXON OLDU NIXON OLAYIYLA BEYAZ SARAY VE BAŞKANLIK HALKIN GÖZUNDE DE BUYUK ÖLÇUDE PREŞTkJ KAYB1NA UGRARKEN YASAMA ERKINI TEMSIL EDEN KONGRE ÖN PLANA ÇIKT1. Amerikan demokrasinin temelini 55 kişi attı 1787 yılında kateme alınan Blrleşık Amerıka Federal Anayasası bugun hâlâ yururlukte ve ıdare mekanızması duzenını yaklaşık 200 yıldır pek fazla değışıklığe uğramadan korumaktadır Amerikan anayasasının meydana getırılmesl konusund a çeşıtll kaynaklardan yararlanılmıştır Yazılı olmayan İngılız Anayasası'ndan bırçok fıkır ve ı'keler alınmış kolonılerın ımtıyaz beratlarından serbestce yararlanılmıştır Devlet Anoyasaları ıle Konfederasyon Kanunnamesı nden b Igı edınıldiğı g ı d , Fransız düşünur Montesqıeu ve İngılız John Locke ıle dığer ulusların fılozoflarının da etkısı altında kalınmıştır Bu etkı özellıkle kuvvetler ayrılığı esasının kabulu konusunda kendınl gostermıştır. Amerikan demokrasıslnln temell, 1787 yılında Pennsylvama'da Philadelphıa kentlnda, 55 kışıden olusan bır lıderler grubu tarafmdan atıldı. Aynı yılın ilkbaharında, bağımsız bırer devlet hal ne gslmış bulunan 13 Ingıllz kolonısınden 12sıne uye olan bu 55 kışı, yenl dogan ulusun \onet mınde başgosteren krızı orlemek Içın toplantılar yapmay a başladı Sozkonusu 13 Devlet daha 1781 yılında Konfede rasyon Kanı.nnamesı odında bır bıldrıyı kabul etmış ve onaylamış'ardı Ancak aradan gscen 6 yı! lclnde Konfederasyon Kanjrnames nın devnn gereksınmelerını karşılayanıyacak bazı zayıf noktaları ıçerd ğı anlaşıldı 13 de/letın Konfederasyon Kanunnamesı adı altırda kobul ettığı ılk ıdare SıStemı, ayn ayn devletlere merkezı hukümetten daha çok yetkıler tanınmakta/dı Bu konfederasyon s sterrıne gore her Devlet e ayn para basma hakkı tanınmıştı ve her Devlet kendl hukuk sıstemını kendı kurma ve kendı savunmasını kendı yapma hakkına sahıpti Mer kezl hukümet, Devletler'ın seçtığl temsılcılerden kurulu bır Meclıs den oluşuyor. her devlet bu meclıso 2 ıle 7 arasında temsılcı gonderebılı/ordu Fckat kanun yapmaya gel nco hic bır devlet bırden fazla oy hakkına sahıp değıldı Bu Kanunnamede bazı zayıf noktalann bulunrnasından dolayı, 1787 Şubat'ında Kontırantal Meclıs, devletlerden bu kanunda değışıkl k yapTiak ıçın Phıladelphıa'ya delegeler r gonde meıerırı ıstedl Bu toplantı veya Anayasa Kongre sı Independence Hall denılen tarıhi bınada 25 mayıs 1787 de resmen açiıdı 55 dalegenın goruş alışverışı 17 eylulde sona erdı Tum delegeler guçiu merkezı bır hukumetın gereklı oduguna ınanıyorlardı Goruşmeler sona erdıkten sonra. Anayasa taslağı delegelerın ımzasına sunuldu ve Anayasa yı 39 de lege ımzaiadı Anayasa 28 eylul 1787 de onay ıc n Konfederasycna dahıl devletlere gonderılm ş ve dokuz devlet 1788 de Anayasa yı tasdık etmışlerdır Bundan sonra Bırleşık Dev'etler Anayasası Kongre'de alınan karar uyarınca 1 ocak 1789 dan ıtıbaren yurürlüğe gırmıştır. Anayasa çerçevesınde Ilk toplantı 4 mart 1789'da yapıldı ve ılk Cumhurbaşkanlığı'na Georges VVashıngton seçıldi. John Adams ıse ılk Başkan yardımcısı oldu. FEDERAL ANAYASAYI DEĞIŞTİRME USULLERİ Usul ikl aşamadan meydana golmektedır Degışıklık metnının hazırlanması ve bu metn n onoylanması Metnın hazırlanması da ıkı şekılde oiur a) DeğışıkliK rretm Federal Kongro tarafından hazırlanmıssa bu metnın her ikı Meclısın üçte ıkl çoğunluğunca kabul edılmesı g;arekır b) Degışıklık onerısı Federe devletlerın yasama meclıslerınden gelmışse, onerl tum Federa devletlerın yosama meclıs'erınde uçte ıkl çoğunlukla kabul edılmelıdır Daha sonra metnı kaleme almak üzere uliısal bır Anayasa Kongresl toplanır. (Dış Hoberler Servisl) YARIN: AYRILIS VE DÖNÜS