Katalog

CUMHURIYET 15 TEMMUZ 1979 B E Ş GÖÇERLERİN BARIŞI Roportaj: Engın KARADENIZ Fotoğraflar: Işık KANSU on Golunden yukarı vurup 3200 metre yuk seKİıkteK Bahcesaray a tırmanıyorduK Yakiaşık 10 oy aecmıştı olay ların ardından Bayındıriık Ba kanı Şerafeltın Elc cHakem» gorevıni usıenm ştı bu kez gene Dudeyran ve Davudyan, Mjküs otloklarına gırmek ıstıyor, hcyvaılarının otlatılması lcın «ızın» dılıyordu Agalar seferber olmuştu Ağa, feodal toplumun en yuce loplumsal gu venl k unsuruydu Feodal uretrnn b C mı ve onun üstyapı kurumıarı ıle yasal durum arasındakı boşlugu aga dolduruyordu «Ağalık vermekle, yığıtlık vurmakla olur» sozü bu durumu vurguluyordu. Kadınlarının ve askerlik yapmayan genç kuşağın. portakal ve dahı lımon görmed ğı Muküs'lulerın yerleştığı yore kartal yuvasna benzıyordu Müküs'lü bunu d zelennde şoylo dıle getıriyordu <Mukus dedığın bu yüre (yöre) / Geri kalmış osro goro / Önem verılsın külture / Oğretmenler gelsın bıze / Onbeşbın nufus kaderız / Eskımolardan beterız / Vahşetten bugün eserız / Seyre bari geiın bize / Her yıl felaketzedeyız / Kımseden yordım gormeyız / Harıtada Turkıyedeyız / Keşıf ıcın gelın bıze / Bır yul (yol) yapn halk kurtulsun / Ister sağ ıster sol ulsun (olsun) / Oylar unundur vaad ulsun / Secımdo hoş gelsın b ze / Yolumuz kısa rresafe / Yazılsın cezamız offe (affa) / Uğrosın Vaşıngton, Yafa / Portakallar gelsın bize.. » üküs'e tırmanırken olayları yaşaycnlar, Davudyan kabılesı ıle onlara yardım eden Pu tlran'ların nasıi cembere alındıklarını san k ıkı topluluğun soruşturmasmın nasıi yurutulduğunu, olum olayına adı karışon 6 kısınn nasıi ele gectıfiını ve ele geçen sıiahlann 1u rünu. elde edılışın ve parasal degerını anlatıyorlardı Muküs topluluğunun en önem II ozellıklerınden bırı. gocebe aşıret yaşamımn «fıılei> surmesı surmeyen yerlerde de aşlret yaşamının kalıntılarının ve aşıret duşünunun yaşamasıydı Davudyan. Dudeyran gıbl kabılelerın oluşturduğu oş retse, salt goçer. gocebe aışret turune gercek bır ornektı Sabıt konutları yoktu toprak mul klyetHe sahıp değılıerdı ve hay vancılıkla uğraşıyorlardı Hayvanlarma lyı otlaklar bulabıimek lcın, mevsım ve bıtkl ortüsüne bağlı olarak vaylalardan stoplere steplerden yaylalara gocuyorlar, surekli çadırda yaşıyorlardı Müküs, kan dovası (vandetta) nedenı ıle otlakları engellemıştı ışte Dudeyran ve Davudyan kabılelerınin oluşturduğu aşıretn Mukus otlaklarına gırememesı olumdü 1 On gun ge'ış on gun gıo l ve de kırk gun kalışîı Mukus topraklarında topu topu hep V HAKSIZ OLAN, FEODAL DÜZENİN YAŞATILMASI Ü I BAYINDIRLIK BAKANI ELÇt'NÎN KIŞISEL GAYRETI ILE OLUŞAN «ZORAKI BARIŞ»IN SAĞLANMASINDA PARA, HAYVAN VE SILAHI KAPSAYAN ZORLU PAZARUK ETKINOLDU... AŞIRET DÜZENÎNDE CİNSEL İLIŞKİNIN SINIRLI OLMASINA OZEN GOSTERILIYOR, AMAÇ DOĞUMUN KIŞA DUŞMESINI ONLEMEK, ÇUNKÜ DOKTORSUZLUK, EBESIZLIK ÖLÜME YOL AÇIYOR... «DOĞU'NUN ELCİSİı Yakloşık 10 ay geçrrı şt> olayların ardından . Bayındıriık Bakanı Şerofettın Elcı «Dogu nun Elcısı» denlı sozler e karşılanmış gorev nı ustlenmıştı bu kez gene .. BARIŞ SAĞLANDI MI? Davudyan reısı, Dudeyran reısı ıle Bakan Elcı'nın karşısında yere dık fHakem»e donuk bakıyorlardı. Muküs lu reıs ıle opüşmek yerıne zorakı el sıkışmayı yeğledıler... KUNUŞAMIYURUZ cBızım farzımehal. Turkcemız zayıf tabı zay ftır Bu kadar zatınıze arzedıyoruz kı, mesele anlatıyuruz. Ama doha fazla dıyecegımız ve halımızı vardır, kunuşamiyuruz...» 84. cı at ve katır, en büyük görev de kadınlamdı 1 Cadır. toplumsal orgutun en kucuk bırımıyd Kabıle tkan akrabalığı»na. aşıretse «S hrı akrabalık» dedı g mız evlenme sonucu doğan thısımlıklar»a dayanıyordu Cadınn tkonut» olarak secılmes nın bırcok nedenı vardı Cadır bezı kolay dokunuyordu, az masraflı oluyordu. kolay toşınab lıyordu Kurulması ve sokulmesı. gocerrı yaşam koşuluna uygundu . Gocebelık gocerlık ekono m k, loplumsol ve polıtık bır duzendı .. Topluluğun geçım ve yaşama olonaklarıyla uretım le ılgılı oıduğundan ekonomıktı Otekı topluluklarla surdu'ulen ılışkılerı saptadığından oturü de polıtıkti! Aşıret bıçimındekı top umsal orgutleşme orgut enme Mukus'te goce belıkle butunleşmeyı Göçebelık aşıret bıcımındekl bır orgutu, aşıret orgutuyse goçebelığı gocerlığı zorunlu kılmış tı Goçebetık. gocerlık ve onun gereğı gocebe aşıret duzenı Mukus'un yeneşme surecı ıcınde gecıcı bır yaşama dü zenı goruntusündeydı Gocebe, gocer aştret sıstemı ıle yerleşık aşıret sıstemı. toplumsal gelışımın doğrultusundo bırıbınnı ızlıyordu cokluk ortadai kalksa da Mukus aşıret orgutunun eko nomık, toplumsal ve sıyasal kurumlarımn «yerlesme o ayı> ndan sonra da surdugu bır gercektı Mukus gıderek top rago bağlanmakia bırlıkte gocebelık (gocerlık), yarı go cerlık ve yaylacılık bıcımınde surauruyordu yaşamını .. KAN DAVASI VE DÎNSEL BAĞLAR ten korımış dıye... ikısl bırden yanmışdıler, ıkısı yapışmıştı ler Yanı bız unları gjrduk o zamandcn şımdıye kadar karımız aglcmg.k Başko bırşey yuk ışte Bunda da ıslcmıyet nerdedır, muslımanim nerdedır">» « Yanı şımdl barışmak lyl olmadı mi ? » ı E vallah işte lyı kütü, Işte uldu » D EN BÜYÜK GÖREV KADINLARIN.. G oo. kademell oluyor, once başlarında cobanları ıle sürüler, ardından aş retın tum uyeler) göcüyordu Taşıma ara D udeyran ve Davudyan gocebe gocer, Mukus'se yerieşıktl bır bakıma .. Yozlaşmamış bıcımı ıle aşıret sıstemı go cebelığı ıcerıyordu Yerleşık aşıret bır bakıma Müküs aslındo aşıret ozellığını genış ol cude yıtırmıştı Ama gocerlığl ınsel bağların gucu, guclulugj kan davası nı engellemıyor. engel leyeniıyordu Namazında abdestınde kusur etme yen aşıret üyelerı her ne koşulda olursa olsun bu cdını ve cıbeyı» yerıne getlrıyordu Otlaklarda, Mukus otlaklarında Dudeyran ve Davudycn hayvan larının otlatrra ıznı üstune söy leştık « lyl ml oldu bu izin''» c Eyl oldu vollah. elhamdulloh bız müslımanız, onun ıcın eyıdır. > c Sen ne dersın?» t Vallah eyı değı dir onlar müslıman değıldır... Muslıman muslımanı yakmaz . Çun kı neden"? Bak şımdı' Muslıman, muslımonı yakmaz, ancak eskı zamanlerınden firavunler gıbı onlar da adamı yakardı'er... Yanı tarıhlerden be rı boyle bı'şey ışıtmemıştık ve gormemıştık .. Büyle bır vaka ya gürüîmemıştır, gürmemıştık .. Vaılahl bız gıtt k. cocuk lannın cesetlerıni cıkarmıştık, bırısı kucuk kardaşını cıkormış bü'le göğsune dayondırmış, guğsüne dayandırmış ki. ateş AŞIRET ONURÜ Aşıret onuru herşeyın üstuv deydı t Şımdl Dudeyran ve Davudyan lar otlaklarda hayvanlartnı otiatacaklor Izını hükumet mı verdı Muküs mu'» « Verıidı daha. > c Hukumet mi verdı, verdırdı?» t Mıllet verdl Müküs mılletı. hokumet vermedı, bız.m ulusumuz verdıler » küye kücuk cocuklarımız uğreimışler rakamdan (savı saymasını Demek kı bızım farzımehal turkcemız zayıf tabı zayıftır Bu kadar zatın ze ar zedi/uruz kı nnesele anlatıyuruz Ama daha fazla dıyeceğımızı ve holımızı vordır kunuşamiyuruz Fokat Mukus mılletı yanı ule vahşı b r mıllet değıldır fakaret bır mıllettır Bu dagdır bak bu da dagdır, her ıkı taraftan nehır ge!ı/or, gıdı/or ama ne fayda cah.uz » gelsın bıze/lsmım Nacl Mükusluyum Hem cahıl m hem kuyİJ\um Dertlen nasıi soylu yiırı Şıvem ıcın gulun bıze » SINIRLI CİNSEL ILISKI slnda dızelenn vans ttığı gercekleroen bırı de cınsel ıl skının tsınırlu olmasıydı aşıret duzenınde «Haikın yuzde ellısı cınsı munasebetını dogum kışa duşmesın dıye sınırlı yapıvor» dı/ordu bır konu II derı Tabıı lıder ve dını lıderlerle yaptığ miz soyleşı de konu lıderının söyledıklerını doğrular vondeydı Dudeyran ve Davudyan gıbi kabı'eierden oluşan gocebe Kurt aşıretınde aıle yap sı baDa hukukuna dayanıyordu Bıncık ekonomık foalıyet hayvan cılıktı Geleneksel yazlık ve kışlık «konma» yerlerınde «kımseye zarar vermeyen kotuluk etmeyen temız ahlakları ıle yaz ve kış mevsımlerıne gore dogal bıtkı örtüsunun ceşıtlı olanaklarından «yararlanmakıtı tek amaciarı. A «GELIN BIZE, GÖRÜN BİZI. » du G elın bıze gorun bızi dlye boşlavan dızelerde bu konu daha bır gercekc dıle getırılıyor AŞIRET YENIIİĞE AÇIKTIR Turkce de konuşmak ıcın can atıyordu t Şımdı, bu Mukus, bıliyor siin beyım, nasıldır? Cahıldır. ukulsuzdur. Tabı dıl bılmek, bılmemesj uçün nasıi olur? Cahıl ulur. Bak ben ellıbeş yaşın da varım, yanı asker ocağında oğrenmışım bule oğrutmenımız hala Ikı senedır bu ukul yuk, dort senedır okul yapmışlor, uğrutmenımız hıc te gelmemıştır Velayete gelıyor, urdan dunmüş gıtmışler Gelmışler A şıret yenılığo acıktı. Kurtce konuşuyor, cEtrafta dolu nımetler/Sun (son) bulmuş eskı zahme'ler / Beyler bıraz da hızmetler'Gelsın bıze gelsın b ze Sarmış cevremızı dağ'ar/Uludur (oludur^ Mukus te sağlar/Aydınlık sacar son caglar Bır ışık da gelsın bıze/Herkese var hızmet bul bul (bol bol)/Bızde yuktur yul su ukul/Arzumuz tek kışın bır yul (yoll'Gelsın bıze gelsın bıze/Suclu ıseK tahkıkat,iar/Gel sın oltı oklar, atlar/Bızde ıse kabahatlor Buida ceza gels n bıze'D nleyın bız de ınsanız/ Bızler cıdden perışanız/Bırakmayın bızi yalnız/Kısın yordım gelsın bıze'Hayvano baytar geIıyor/Mukus lu doktor gormüyor/Buna hukumet ne dıyor/ Bunda cevap gelsın bıze/Sayor sam, ah dertler mı yok/Kucakta hastalar kuyruk/Her yıl doğumdan ölen cok/Bırkac eb© bazı anloşmazlıklar zaman zaman topraktan cokluk ocal maya dayaran «vandetta ıkan davcsı'» surtuşmes nden kaynaklanıyorau Davudyan ve Düdeyran kabıle ennın o uşlurduğu aşıret, 1978 ılkbcharında Van do ayla rmdakı yavlaklara cıkarken Pervari de surulerının otlaklara ve cayırlara gırdıgı gerekcesıy le yerleşı< kırsal kesımden bır ağanın adamlarıy a co''Ş m| Ş aganın oğ!u vurulmuş bu o lay topraktan kaynaklanan a şıretlerarası anlaşmazlığı kan davasına donuşturmuştu GeI şen oloylar zıncıri Mukus'ün, bu ikl kabıleyı otlaklarına sokmaması sonucu kan kusturma sı ıle duğumlenırken hukümet soruna el a'mış, yorenın saydı gı ve se/dıgı 3ayndırlık Bakanı Şercfettın Elcı bır hakem, bır elcl olarak yola koyulmuştu cekındl « Sılahsız olmaz 1 . Ûcbucuk senedır muracat etmışız hokumete Bızi ıskân edecekt rler .. Ana dılımız Kurtcedır, tabıı yerleşeceğız kl. medenıyet olacağız bu hayatten kur tulacağız. Cadır altınden kurtulacagız » Davudyan reısl Dudeyran reısı ıle Sakan Elcı'nın karşısına oturduklarında yere dık, <hakem»e donuk baKıyorlardı Mukus iu reıs ıle opuşmek ye rıne zorakı el sıkışmayı yeğle dıler BARIŞ . SAĞLANDI MI?... alın toren ve gorkemlı şolenden sonra barış saglanmış mıydı? Mukus luler Dudeyran ve Davudyan' an otlaklara bırakacaKİar mıydı? Mukus luler le soyleştık « Tanınmış kışilerln hotıra sı ıcın ızın verıyoruz...» t lcmızden geiıyor mu, gonlun razı mı 9 » t Hokumetın gücl ile » t Sana kalsa ızın vermez mısın'?» t Hökümet gücunü kullanmaso eıımızden gelırse bırakrrayız » Bır banş cubuğunun öyküsu boyle son buluyordu Asiında olayları yaratan bu aşıretler de otekı goc3rler gıbl toplumsal tabakalaşmanın egemen oıduğu, toplumsal tabakaların toplum ıcınde bazı ışlevsel ayırımlar oluşturduğu, tabakalararası gec şın cok kolay göz lendıgı dınam.k topluluklardı. Tabakalaşmayı gelır gıder du ruTiu bıcırr erken havvan ser vetı olışturan Goc o a . ı ceşıtlı zaman ve yer koşulları ıcınüp ceşıtlı sosyal grup ve yerlesme bıım en ıle karşı kar şıya get ruordu aşıretlerı. . Gerek olagan yaşam koşullarında, gerekse sı.'tüşme ve ça lışmalarda, her turlü ilışkıler a rasında ceşıtlı mal ve hlzmet alışverışı suruyordu... Y V OCALMA VE KAN DAVASI K ışın Sıırt Pervari Sllopı ve Cızre yorelerınde konaklayan bu topraksız göcerîer. ılkbaharda kuzeydekı yayialara tırmanıyorlar, tek gecım kaynakları ve uğraşları olan hayvancı'ığın ELTmesınl sağlamaya cabalıyorlardı Yerleşık kırsal kesımie bu nedenle aralcrında cıkan an'da aracılar, Elci ıle gece gec saatlere degın yogun soyleş lerın surduruyorlar cpazarlık» koyu katılığı ıle suruyordu Pazarlıkta para vardı. hayvan vardı ve en onemlısısılah vardı Iran. Ç n Sovyet yapısı sılahlann kacakcılıgm taiipon rolu Ile aşıretlere jlaştıgı asiında b lınen bır gercektı Olaylann perde arkasında bu sılah pazarlıgı konusu kapalı kaldı' Mukus ıstedı ve Davudyan. Dudeyran uc aşağı beş yukarı ısteklei'i benımsedi S ırt e ka yıtlı Dudeyran'larin reısl Mırza Ağa, bu konudakı sorularımızı haklı olarak yanıtlamaktan Korutürk'ün görev süresinin bitmesini bekiemeden istifa edeceğine iliskin haberler yalanlandı ANKARA, {a a) Cumhu.rbaşkanı Fahrı Koruturk un gorev suresının bıtınını bekiemeden Istıfa edeceğı yolundakı bazı haber yorum ve değerlendırmelerın gercek dışı olduğu bıldırıimıştır. Anadolu Aıansı muhabirının bu konudakı bır sorusunu yanıtlayan Cumhurbaşkanlığı Basın ve Halkla llışkıler Muşavırl Ah Baronsel şunları söylemıştır: tSayın Cuırhurbaşkanının gorev suresının bıtımınl bekiemeden ıs'ıfa edeceğı yolunda zaman zaman bazı yayın organlarındc haber ve yorumlar ver olmaktadır Bır kez daha belırtmek ısterım kı, Sayın Cumhurbaşkanımız yuce gorevlerıne Anayasada belırtılen surenın bıtimine kadar devam etmenın kesın kararlılığı ıcmdedırler. Sayın Cumhurbaşkanının yargı organlarıno yaptığı zıyaretlerle bağlantı kurulorak bunları cveda» nıtellğınde değerlendıren bazı haber ve \orumlar bütunuyle gercek dışıdır. Sayın Devlet Başkanının bu temaslan, yargı organlan saym başkanlarının ceşıtll zamanlorda kendılerine yap tıkları nezaket zıyaretlennın karşılığıdır Sayın Cumhurbaskanınız, önümuzdekl hafta ıcınde de bu zıyareîlerıni surdureceklerdır » Idicük üarilar... DKayıp • i U Işletme Iktısadl Enstıtusü Llsanustu Sertıfıkamı kaybettım, hukümsuzdür. O. Kudrat SÖNMEZ • 6 71979 günu çontamla beraber. ORKO gırış kartımı, 6000 728 numaralı sıgorta kartımı, Istanbul Unı.ersıtesı Edebıyat Fak doktora şebekerrtı, Ist Trafık Mudurlüğu'nden almış olduğum 18 31975 tarırf ve 118599 numaralı ehlıyetımı koybettım, hukümsüzdür. Sevlnç VARLI • Tlcaret Odası kımllğımı ve nüfus kâğıdı.Tiı yıtırdlm, geçersızdır» öımr LACİNER 289703 28 6629 kücük ılaıüar..; SATILIK ARSA Burhanlye ae DenetKo Orsn arası, &ahıi şe ridlndo Imâr parseill 2 kat ınşaot musaaeiı arsa Ankara'da kaıonferll kat karşılığı IOKGS suretlyie deâıştiniecektır. Bllgl: 11438016 59 75 Telf 'da. • SİLİVRl, Semlzkumtar, Gümüşyaka köyunde denlz kenarında 300 M2 ıfrazlı sahıbinden acele satılık arsa. Muracaat: Tel6405 39 84 99 32 H SON FIRSAT TAKSİTLE AVRUPA SOFYAVENEDİK CENEVREPARİS LONDRAMÜNİH SOFYA 2 21 AĞUSTOS PEŞİN 5000 TL. v« 400 D MARK KALANI AYDA 2500 TL TAKSİTLE Sosyal ANKARA Sıtesi Işhanı No 211. KIZILAY Td: 17 32 23 18 4510 İSTANBUL Cumhuriy«t Cad No 251/2, HARBİYE Tel 46 89 20 İZMİR Kızıtay Cad. 1376 Sok No: 5/3 ALSANCAK Tel: 140172 Şişli'de acele kiralık kat Tel: 47 37 35 • Selımpaşa da yazlık daıre 32 11 62 • Sahıbinden Şüe'de altı parca arsa Muhtellf şartlarla 58 14 90 • DUKKANLAR Atölyeler. Tarlabaşı 92 run yanı. 300 ooo 500 000 Gurcan Inşaat 27 24 18 • SATİLIK Dubleks vıMalar Selımpaşa'da ödemede kolaylık Tel: 27 41 63 % 20 Indtrfmtl kıtap satışlanmız btjşlamıştır. Muracaatların Kabak cı Basın Yayın Kızılay Dr Med: ha Eldeni (Adakale) Sokak 38/1 e yopılması KİTAP SEVENLERE FIRSAT Adres: GâğaİŞgfü ^okuşu er üc gocerın laık blcımlenen ahlak ve karaktenn n temelınde «cesaret normu» yatıyor. bu konuga sa\gı, yenılmi şe bag ş, mertlık, sozde durba sorumluluk buyCge saygı bıcırrınde ge ışıyordu Bugun ar;ık Doğu sorununun ozunu benımsememenın. tartışmamanın gercek yurtseverlık kalkmma cabası ve bılımsellıkie uzak yokın ı ışkısı yoktu IVukus ıu, dızelerınde bunu şoyle dıle getırıyordu cNedır bu haikın gunahı / Zor mu bu volun ıslahı / On bın metre guzergahı / Değıştl ren gels n bıze / Onbeşbın nu fus adına / Arzederım ımdadına / Gelın haikın feryadına / Acıyanlar geıs n bıze » Mukus ten a/rılırken, yerle şık Mukus iu goçerlerı e eştırıyordu c Kucerler haksız Kucer haksız O ıkı Kişıyı kının uldurduğu belırsızdır . Bunların ışkıyaları tahmınımca vurmıştır .. Unlar herha de Pervari ta rafından aralarında duşmanlık varm ştır bu kucerlerın . Bunlar dedıler hcyır Mukus aşıretı vurdj ar tabı b zım habarımıZ yokt r sunra evı yaktıler . » Ne Mukus lu hoksızdı ne de gocerler Haksız olan feodal duzenn hala yaşatnmasından yana clanıordıi 8ITTİ CESARET NORMU