Katalog

0 Nl K İ CUMHURİYET 9 MAYIS 1979 Islâm Konferansında ekonomik işbirliğine ağırlık vereceğiz TÜRK DIŞ POLİTIKASI İÇİN YENI BIR SINAV Cengiz ÇANDAR | İSLÂM KONFERANSI'NIN 42 UYESI ARASINDA NATO, OECD VE ULUSLARARASI ENERJI AJANSI GÎBI BATILI ÖRGUTLERE UYE TEK ULKE TÜRKIYE. as'ın Fes kentınde başlayan 10 islâm Olke lerı Dışışlerı Bakanları Konferansında ılerıcı Arap ulkelerı oıkkatlerını Fılıstın sorunu ve Israıl tle Mısıra karşı taKinılacak tutum uzerınde yoğunlaştırmaktadırlar Cezayır, bu konuda bağlantısızların sozculuğunu ustlenmıştır Turkıye ıse belırgın egılım olarak ekonomık ve sosyal konulorı gundeme getırmekte, ıslam ul F kelerı arasında ekonomik ve teknoloıık Işbirlığınln onemını vurgulamaktadır Bu değışık davranış bıcımleri arasında Afnkalı Islam ulkelerı ıle Arcp ulkelerl orasında yer yer surtüşmeler goze carpmaktadır Ozellıkle Fılıstin konusunda takınılacak tutumdan kaynaklanan bu surtuşme Senegal ve Kamerun'un lsra«l Ile ılışkılen kesılmesıne karşı cıkarak tgerekırse toplantıyı terketme» tehdltıne kadar gıdebllmeR tedır Ayrıca AraD ulke'erının Erıtre nın bağımsızlığını savunmalarına karşılık Afrıkalı ulkeler ko nuyu kıla ülkelerının toprak butuniugu aotsmdan yaklaşmaktadırlar B J ulkelere gore konu Afrıka Bırlığı orgutu tarafından ele alınmalı ve orgutun ılkelerı dogrultusunda cozume kavuşturul malıdır Bu cercevede Turkıye ve Pakıstan ülkelerln ortak çıkarlarını gozeten uzlaştırıcı formüller bu larak calışmclann oksamasını onleyen bır tutum ıc nde gozuKmeKtedırler Turkıye nın bu tutumu ozellıkle Afrıkalı ulkeler tarafından olumlu karşılanmaktad r 1969 Rabat ve 1974 Lahor aevlet ve hükümet başkonları duzey ndek Islam Konferansı doruk top anularına D şıslerı Bakanına gonderen Turkıye Dısısler B a k a r i c ı auzevmdekı Islam Konferarsı tcp'cn'ılarında ıse Dışışlerı Bakanlıgı gene! sekreterlerı ıle tensıl edılmıştır Ilk kez 1975 Cıdde top ant sndo D şışıerı Bakanı Cağlayang I Turkıye yı dıger Islaii ulkelerı ıle eşıt du zeyde temsı) p f mışt'r Turkıye 1976 mayıs nda Istanbul'do yapılan 7 Islcm Konfe'ansı nda orgute tam uye olarak kat Imayı <abul etmıstır • ran devrımınin tüm dünyada yoğun I bır ılgıye neden olduğu ve batılı ulke• lerde Islamıyetın bır sıyasal akım olarak canlanmosından Batı da kaygı duyuldugu bır sırada, Islâm ulkelerı Fas ta bır araya gelıyorlar Iran Islam devrımı ıle Mısır Israıl barışına karşı Arap dunyasından yukselen tepkıler n oluş'urdugu bır ortamda yapılan bu ılk Islam Konferansı aynı zamanda, Türkıye'nın de geleneksel botı yanlısı pohtıkasından belırlı olculerde uzakloşıp, Ortadoğu uıkelerı ıle yakınlaşmaya nıyetlendıgı bır doneme denk gelıyor 10 Islâm Konferansı Dışışlerı Bokanlan toplantısı dunya ve Turkıye polıtıkasına neler getırebılecek? Islâm Konferansı, üyelennın olağonCıstu onemdekı sıyasal strateıık ve ekonomık değerme ve ıçerdıkleri buyuk gizıl güce (potansıyele) karşın, hâlâ kışılığıni arayan bır orgüt durumundadır Orgütün en belırgın zaafı, ışlevlerının büyük ölçüde dıger uluslararası kuruluşlar tarafından zaten yerıne getırılmekte olmasıdır islâm Konferansı'nın Türkıye dışındakı tum uyelerı Bağlantısızlar hareketı Arop Bırlığı, Afrıka Bırlığı Orgutu 77 1er Grubu gıbı uluslararası gruplaşmalar ıcmde yer almakta, uluslararası polıtıkodckı ortak tutumlarını, Islâm Konferansı ndan cok bu gruplaşmalar ıçınde ortaya koymoktadırlar Bu nedenle islam Konferansının ele aldığı sorunların esaslı bır bolümü bu örgutter tarafından ele alınmış ve uğrunda uğraş verılır durumdadırlar Öte yandan Islâm Konferansı kararlarına üye ulkeler cek nce koyabılmekte ve kararların sorumluluklarından sıyrılabılmektedır. Orgutun en buyuk gedıklerı bu noktalarda toplanmaktadır Bununla bırlıkte, Iran devrımınin getlrdıği hava örgutü canlandırabılecek nltelıkte bir yarar sağlayabıldı Ne var kl Fas takı Dışışlerı Bakanları toplantısını önemlı ve anlamlı kılan, toplantımn Mısır Israıl barış anlaşmasından sonra, Mısır'la ılışkılerıni kesen Arap ülkelerının flk kez bır araya geleceklerı ulus ararası forum olmasıdır Oyle goruluyor kı konferansın gundemınde başlıca yerı Arap ülkelennın Mısır'a karşı yuruttukleri savaşım işgal edecek Mısır ın orgütten cıkarılmasının istenmesı bıle olası Mısır. Arap dunyasından sonra Islâm dünyasından da tecr)t olmamak amacıyla Konferans tonlatısına katılmayı tasarladı Sedat' ın yardımcısı Mubarefc toplantı oncesl Asya Islâm ülkelerıne gezıye cıkarak destek toplamaya colıstı Mısır Arop dünyosı ıçındekı yalnızlıgı karşısında Asyalı ve sıyah Afrıkalı Islâm ulkelerı ıle ilışkılerını koruyabılmek hedefı ve umuduyla Konferonsta yer almak ıstedı Turkıye'nın Ortadoğu büyükelcılerl Ile yapılan toplantıdan sonra hükümet cevrelennden basına yansıtılan acıklamalardon anlaşıldığına gore Türkıye Islâm Konferansı'na başta Ortadoğu ulkelen o'mak iızere Islâm ulkelerı ıle ekonomık ve teknık ışbırlığı olanakları arcştırmak amacıyla buyuk bır ıstekle kutılıyor Dışışierı kaynaklan, dışışlerı bakanlan toplantısında Türkıye nın Arcplararası hızıpleşmelere katılmayacağ Mısır ıle de her alanda ılışkılerın gelıştırıımesınden yona olduğunu belırttıler Ancak Ortadoğu'da kesın ve katı blr kutuplaşmanın bulunduöu bır ortamda. sıyah Afrıka ülke'erının benımseyebıleceği bır tutumu Turkıye nın benımsemesi pek kolay gozukmuyor Türkıye'nın ekonomık ve teknık ışbırlığı umduğu Arap ülkelerının başlıcaları ' Mısır ın karşısında yer clonlcr Bır Arop ulkesı olmayan Iran bfle Mısıra karşı rodıkal Arap ulke^rının tav rına eşlık ederken bır Ortadoğu ulkesı olon Turkıye nın Gabon ya da Endonezya ıle oynı tutumu benımsemesı ekonom/k ışb rlıgı olanaklan araştırılan bolge ülke lerı tarafından pek ye'erh bulunmayacaktır Fas takı 10 's/âm Konferonsı toplontısı Türkıye ıc n yenı dış polıtıka yonelımlennı snayabılecegı bır alan nıtelığınde olacaktır. TÜRKIYE'NIN STATUSÜ Islam Konferansı Yaoası ijn2 martmdo C\âdede toplanan Ucuncu Dışışlerı Bakanları Konferansında kabul edılmıştır Yasa koiferansın da yandıgı ılkelerı yapısını ve calışma duzenını belırlemcktedır Turkı/e sozu gecen yasayı nenuz ona/lanamıştır "Bununla bırl kte Tu'kıye 1976 da Istanbul da yapılan yedıncı donem Dışışlerı Bakanları toplantısırda «Anayascnın hukumlerını mahfuz tutmck» koşulu ıle orgut yasasmı onaylayacagını acıklamıştır Konferansa tam uyelık statusunun kazanıla. bılmes' ıcın hukümetm hazırlayacağı bır Yasa Ta sarısının TBMM den geçmesı gerekmektedır Bu amacla bırınc MC donemınde hazır anan Tasarı Mıllet Meclısıne sunulmtş ancak komısvonlarda goruşulememış ve 1977 dekı erı<;en secımler nede nıyle kaduk olmuştur Bu durumda Turkıye Islam Konferansının ca lışmalarına thukuken gozlemcı» statusunde katılmaktadır Buna karşılık tum Islam ülkelenmn gasterdıgı anlayış sonucu f ı en tam uye olarak kabul gormektedır Gecen 16 aylık sure ıçınde Ecevıt Hukumetı bu konuda bır Yasa Tasarısını TBMM ye henuz sunmuş değ Idır Islam Konferansı uyelerı orosında Türkıye' nın gercekten kendıne ozgu bır konumu bulunmak tadır Turkıye 13 OPEC u kesının 11 ının uye bu lunduğu Islam Konferansı ıcınae OPEC e karşı olarak kurulmuş olan Uluslararası Enerıı Aıansı" na uye tek ulkedır Islam Korferansı nın 42 uye ulkesı ıçınde Bağlantısızlar hareketı ya da 77'ler Grubu ıçınde yer almayan tek ülke Turkıye'dir» Islâm Konferansı'nı ızleyen gunlerde yapılacak olan 5 UNCTAD toplantısında Islam Konferansı uyelerının bulundugu 77'ler Grubu'nun karşısında hasım bır muzakere mevzı nde bulunan OECD uyesı gelışmış kapıtalıst ulkelerle aynı safta yer alacaktır NATO uyesı olarak Turkıye Islam Kon feransı uyelerı orasında bır oskerı ıttıfaka bağımlı tek ülke durumundadır Bır Islam Ortakpazarı nın kurulmasını son toplantılarında sürekll bır gundem mcddesı halıne getırmış olan Islam Konferansı Cyelerı ıçınde sadece Türkıye, AET üyelığıne aday bulunmaktcdır. (Dış Haberler Servısi) Islâm ulkelerı Dışışlerı BaKanları Konferansının yedıncısı 1976 yılında Istanbul da toplanmıştı. İSLÂM KONFERANSÎNA KATILAN Türkıye dışında kalan fslam Konferansı uyelerı şunlardır Arap Ulkelerı Cezayır Cıbutı Bahreyn Blrleşık Arap Emırlıklerı Fas. Fılıstın Kurtuluş Orgutu Irak Katar Kuvevt Lıbya Lubnan, Mısır Montanya Sornah Sudan Surıye Suudı Arabıstan Tunus Umman Urdun Kuzey Yemen, Cuney Yemen Arap ulkelen dışında kalan Afrika ülkelen Çad. Cabon, Garnbıa, Cıne Cıne Bıssau. Kamerun. Malı. Nıjer. Senegal, St ÜLKELER Bıngazı (Lıbya) (mart 1973) Lahor (Pakıstan) Devlet ve Hükümet Başkanları duzeyınde (şubat 1974) Kuala Lumpur (Malezya) (hazıran 1974) Cıdde (Suudı Arabıstan) (temmuz • 1975) Cıdde (Suudı Arabıstgn) Olaganüstü (kasım 1975) Istanbul (Türkıye) (mayıs 1976) Trablus (Lıbya) (ma\ıs 1977) Dakar (Senegal) (nısan 1978) erra Leone Uganda, Yukan, Volta. Asja ulkelen Afganıstan Bangladeş, Endonezya, Iran, Maldıv Adaları Malezya. Pakıstan Bugune kadar yapılan tslam Konferansları Rabat (Fas) Devlet ve Hühumet Bafkanları duzeyınde (eylul 1969) Cıdde (Suudı Arabıstan) (mart 1970) Karaşı (Pakıstan) (aralık • 1970) Cıdde (Suudı Arabıstan) (mart 1972) ÎSLÂM KONFERANSÎNA YARIM MİLYAR İNSANI KAPSAYAN 42 ÜLKE KAT1LIYOR ün Fas ta çalışmalarına başlayan Dışlşlerl Bakanları duzeyındekı 10 Is am Konîeransı na dunyadakt yakfaşık yanm mılyar ınsanı kapsayan 42 ulke katılmaktadır 42 ulkenın Avrupa ulkelerı arasında da sayılan Turkıye nın dışında tumu Asya ve Afrıka ulkelerıdır Islam Konferansına uye 42 ulkenın yarısmdan bır fazlası olan 22 uye Arap Bırlığı üyesıdırler Islam Konferansının yarısı Afnka ulkelerıdir. Islam Konferansına uye Afrıka ulkelennm 12 sı sıyah Afrıka ulkcsıdır Arap ve Afrıka ülkelerının dışında kalan 7 ülke Asya ulkesıdır Asya ülkelerının ıkısı Endonezya ve Malezyo Batı yoniısı trr ıttıfak sısteml olan ASEAN a uyedır D Arap Bırlığı nın tum uyelerı olan 22 ülke islam Konferansına da uyedır Islam Konferansının Afrıkalı üyeleri, 49 üyeye sahıp Afrıka B rlıgı Orgutünun yurısına yakınını oluşturmaktadırlar Turkıye dışında kalan Islam Konfcransı üyesl ülkeler 86 üyesı bulunan Bag antısızlar hareketının uyelerının de yarısına yakınını kapsamaktadırlar Ucüncü Dunya ulkelerınin genellıkle Bırleşmlş Mılletler calışmaları ve ozellıkle UNCTAD top lantılarında gelışmış ulkelere karşı ekonomık çıkarlarını korumak ıçın oluşturdukları 115 uyell «77 ler Grubu»nun yakloşık uc'e bırıni de Turkıye dışında kalan Islam Konferansı uyelerı meydana getırmekteaır 5 UNCTAD toplantısı Islam Konferansı ıle aynı gunlerde Fılıpınler in başkenti Manıla da yapılacaktır Islam Konferansı uyesı ülkeler dunyada saptanmış pe'ro! rezerv'erırun yüzde 70 ınl barındırmaktadırlar Petrol Ihracatçısı Ulkeler Orgutu OPEC ın 13 uyesmden Venezuela ve N.ıerya dışında kalan 11 uyesı Islam Konferansma uyedırler. Strateıık öneme sahip su yollarının önemll blr bölümu Islam ülkelerının denetımı altında bu İslâm Konferansı Kıbrıs sorunu açısından Türkiye için önem taşıyor Sedat ERGIN Harıtada dunyadakl Müslüman ülkeler goruluyor lunmaktadırlar Bunların başlıcaları, Istanbul ve Canakkale Bogazları Suveyş Kanalı Kızıldenız'ın güney gırışınde bulunan Babulmendep Boğazı, Basra Körfezının Hınt Okyanusuna çiKişını sağ layan dünya petrol trafığl açısından olağanüstu öneme sahıp Hurmuz Bogazı ve Hınt Okyanusu nu Pasıfık Okyanusuna bağloyan Malakka Bo ğazu • slâm ülkelenmn Bırlesmış Mılletlerdekı oylor'a arda onemlı bır grup olcrak ortaya cıkmaları sonucu Islam Konferansı Turkıye açısından Kıbrıa sorununun gundeme getırıimesı ıCin önemlı bır platform oluşturmaktadır Konferansta başlongıc'a yalnızca Turk heyetı boşkamnın konuşmcsında Kıb'is sorununa değınılırken, temmuz 19/5 te Cıdde dekı toplantıda Turkıye nın ılk defa Dışışlerı Bckanı dazey nde katılmasıvla bırlıkte sorur cyrıntılı b r b cımde ele al nmaya ba«lanmıştır Bu toplan'ıya KTFD D şışlerı Eakanı Vedat Cel k ıle Kıbr s Muftusu de katılmıslar ve bosına kapaiı yapılan oturumıarı sonuna kadar Iz lemışlerdır fMüslüman azınlıklar ve cemaatler» madde sının ılk olarak gundeme konulması bu toplantı/o rastlamaktac'ır Daha sonrakı toplantı ara KTfD Başkanı Rauf Denktos da katılmış ve genel kuru la h taben konuşmuştur Kıbrıs konusundaki ılk somut başarı 1976'da Cıdde de Genel Sekreter secımı ıcm yapılan olaganusıu toolantıda kazanılmıştır Bu toplantıdn Turk heyetı Brleşnış M lletler ın otuzuncu Genel Kuruluna sunulması karar nşt rılan Kıbrıs kcnusundakı korar tasa r ısını delegelere dagıtmış ve destek ıstenm şt r Başını Cezayır ın cekt gı bır grup u'kenın karsı koyrrasına korşın son anda Kıo rıs sorLnu ıle ılgılı Turk tezlerı ortak bıhdırıye gecırılmıştır Islam Konferanslar nda Kıbrıs sorununun eie alınması gıderek olumlu b r cızg.de çe.ışerek sür müş ve sonunda ortak b ıdırıye koncn başlıca konulardor bır halıne gelrrıştır Istanbul dakı toplantıdon "îonra yayımlanan or tak b Id nde sorunı.n «bagımsızlık bağlantısızlık egemenlık ve toprak bütunluğu esasları uz9rınde ı<ı toplumc eş t hakiar tanınan b r Federal Cumnurıyet» cerceves nde cozumlenmes madde S' konulmuştur Aynı bıld nde Islam ülkelerının KTFD ıle temaslannı her alanda qelıştırmeleri de ıstenrmştır Bır yıl sonro Trablus ta yspılan toplantıda ıse Kıbrıs Ile ı!g lı eskı karor metm yınelenmıs oyrıca Denktas ıe Mokar OE arasında varıian aniaşnanın desteklendığı de belırtılmlştır Kıbrıs sorunu ile Türk tezlerının benımsetıimes açısından kon'eransın bu dönemkı toplantısı da onem taşımaktadır Konferonsa katılacak Turk heyetı icınde Dışışler, Bakanlıgı Kıbrıs Dairesi Başkanı da yer almaktadır. İslâm Konferansı önerisi ilk kez Suudi Arabistan Kralı Faysal'dan geldi § slam Konferonsının doğuşunda rol oynaI /an başlıca etken lerıcı ve tutucu Arap ulke erı arcsındakı cel şkıierınaen Kay naklanmaktadır Kon'eransın kuru uşu yolunda ılk adımların atıldıgı 1968 yılında Nâsırın etkısı ıİ3 Arap mıllıyetcı'ığı ve ılerıci akımlar gıderek Arap dunyasını etk sı altına almaktaydı Aynı yıl Irck ta da Baas Partısı devrımı gerceklestırerek yonetıme geimıştır Ortadoğu bu sıyası degışımlere sahne o lurken Islam Konferansının kurulması önerısı ılk olarak Suudı Arabıstan ve Fas tan gelmış Du Konudakı butun gırışımlen Kral Faysal Ile Ikıncı Hasan yurutmuşlerdır Bu cercevede Al Aksa Camıs nın yakılması konferansm toplan ması icm ıfcı gucu oluşturmuştur Suudı Arabıstan ve Fas ın bu ginşimlerın de bolgesel olarak gelışen ve her gecen gun Arap ve is'am ulkelerı arasmdc yaygınlık ka zanan mıllıyetçılık ve antı Amerıkan eğılımb nni durdurmak ıstcğı yaîmaktodır NıteKir konferansın kurulmasına ılk tepkl ilerlcl Arar ülkelennden ge'mış !rak ve Surıye konferan sın ılk toplantısma katılmamışlardır Ancak islan ülkelerının büyük coğunluğu nun katıldığı konforansn scgîcdıgı zemin Fı lıstin sornnunun gCndeıe getırıirnes! acsından Arap ülkelerıne de çekıcl gelmış ve bu ülkeler tutumlarını değıştırerek toplantılara katılmaya bcslamışlardır 1970 lern başlorında Ucüncü Dunya ul kelerının uluslararası sıyasal yaşamda etkılı bır rol oynamaları ve ceşıtlı orgutlenmelere gıtmelerıne koşut olarak Islam Konferansı ••972 yılında Cıdde de yapılan Islam Ulkelerı Dışışlerı Bakanları Konferansında bır orgut olarak kurulabılmıştır Islam Konfe'ansı 14 maddelık bır «Islan Konferansı Yasası» kabul etmış bu yosa Bır leşmış Mılletler tarafından 1 şubat 1974 tarı nınde tescıl edılmıştır. 1974 yılında Pakıstan da yapılmıştır Dışışlerı Bakanları Konferansı ıss bu kez 10 kez duzenlenmektedır Örgutun Kon'eranslar arasın dakı calışmalarım suresı kl y I olan ve yaso ya ıkı kezden fazla secı emeyeceK olan Genel Sekreterl k yjrutmektedır ÇALIŞMA DÜZENİ Islam Konferansında Dışışlerl Bakanları Toplantısında kararların alınışı sırasmoa oylama yapılmamakta kararlar genel tasvıp (con sensus) ıle alınmaktadır Toplan f ı surerken sı/ası, ekonomık ve külturel calışma gruplarımn hazırladıkları taslak'ar tara'lann goruşlerı na sunulmakta uye ülkeler gerekt g nde ka arlara çekınce (rezerv) koyab Ime^tedırler Boylece harhangı bır karara katılmak Is temeyen ulkelen bağ ayıcı ya da zorlayacak ormullerden kaçınılmış olunmaktcdır Nı f o <ım, Turkıye Iran Pakıstan ve Endonezya gıbı aazı ülkelenn boşından beri koyduklar ve ken dı ulusal polıtıkalarının gereklerını saklı tuttuk ları cekınceler vardır Bunun sonucu ekonomık ve malî karorlar ve yukumluluk er konferans jyesı ulkeler ta rafından uygun gorjlduğu ve katkıda bulunul duğu olcude uygu^nmaktadır (Dış Haberler Servlsl) AMACI Orgut amacını şöyle saptamıştır «0ye ül keler arasında Islamı dayanışmayı ekonomiK toplumsal kulturei ve bılımsel alanlarda fşbır hgını sagıayıp guclendırmek uluslararası ku ruluslarda karşılıklı danışmalarını sağlamak ırk ayrımını ve somurgecıiığı tasfıye etmek Fılıstın halkının ve tum müslüman ulusların Dagımsızl k savaşımlarına destek olmak » Is'aiı Konferansının organları Pevlet ve Hükümet Başkanlorı Konferansı Dışışlerı Bo kan'an Konferansı ve Genel Sekreter'ık o.arak belırlenmışt r Devlet ve Hukumet Başkanlorı Konferansı sadece ıkı kez 1969'da Fas ta ve Suudı Arabıstan'ın eskı Kralı Faysal.