Katalog

D Ö R T CUMHURÎYET 22 MAYIS 1979 POÜTİKA VE ÖTESİ .MEHMED KLMAL Sanat ve Kültür Nerede? Tartışmayı özel kesım temsılcıleri kendılerl başlattılar. Bu haftayı. konuyu tartışmakla geçıreceğe benzeriz. Ağızlarında bır sakız var Karma ekonomı!. Oysa, enternasyonal lıteratürde karma ekonomı dıye bir terim yoktur. Ya kapıtolıst ekonoml vardır, ya sosyalıst ekonomi „ İkısın.n arası bır terım üretıyorlar. o da yoz oluyor. «Bıze karma ekonomi yeter1» dıyorlar. Evet. onlara yetıyor ama, bıze yetmtyor. Tartışma da bu yuzden cıkmıyor mu? Tartışma öğreti sorunudur. Karma ekonomı ıse bır öğreti değıldır. Ondan tartışılırken dokulüyor Sabancı'sı, Bodur'u. Narın'l, Kuşculu'su, irıli ufaklı hepsı tartışmay actılar. Koc karışmıyor. Karma ekonomi bır öğreti ise. bunun kultüru, sanatı. sartatçısı, ıdeolo|i6ı nerede? Atatürk'e sığınıyoriar. Ataturk. kendılerınden yana değildıf önce üretımden başlayalım, üretim tıkızdır, verımsizdlr. Üretim araçları ellerındedır. Halkımız becenslyle, işgücü 1le uretime katılmak Istıyor Bunların fabrikaları tek vardlyo calışır, kâr ekonomısıne dayalıdır. hammadde bulamıyor Halkımız devlet elindeki fabrlkolarda üretlme katılmak Istese, bu fabrlkalar da ekonomi polttlkast bakımından yıllordır bunların denetımındedır. Orada da, di'edığınce uretıme katılamaz. Halk özel kesimde üretlme katılamaz, devlet kesıminde uretime katılamaz. N» olacak? Halkımız karma ekonomlden gelen yozioşmış blr sistemle üretıme yeterınce katılamayınca. üretılenden pay Istlyor. Fobrıkacılar da vermlyorlar. Ne yeterınce üretim var. ne dılendığınce pay var. Kultür ve sanata gelınce... Nerde karma ekonomı öğretislnln küitur ve sanatı? Re6samlar, şaırler. müzısyenler. heykelciler. tıyatrocular sızden değıl. Yanı karma ekonomıden yana değil. Kultür oroştırıcıları ve üretıcllerı de karma ekonomlden yana değll. Karma ekonomınin olsa olsa blrkaç spor kulübu var, o da reklam ıcn... Karma ekonomicıler tiyatroya. slnemoya, konsere. reslm sergısıne gıtmezler Resım almazlar, heykel yaptırmazlar Göstermelik türunden camıye. okula. derme catma hastaneye para verirler. O da göz boyamok Içındir, kültürle ılgisi yoktur. Karma ekonomi öğreti ml? Karmo ekonomı, devletın gücünu ele geçtrerek 2.80* den dolarlo kışısel fabrıkacılıktır. Bunun ne öâreti ile llgısı var, ne halkla dayanağı?.. Bir acayıp yaratık olarak ortada dolaşır Cumhurıyet'te okudunuz mu'> Işte Fılıstın' Ne devlet. ne de mıllet olabıldı daha. Colde kültürlu. sanatı, dunya ıle boy ölcüşecek sınaması. hastanesl, okulu, kreşl, kooperatıfı var. Savaş ıçinde emek uretime dönüşünce neler yapılabılıyor'' Franso'ya, inglltere'ye, Isveç'e, Almanya'yo benzıyecekmışız Onlar karma ekonoml ile değil. kapıtolızmle geldıler oraya... Karşıtlarınızı ceza yasasından yararlanarak solculukla kınıyorsunuz, kendinize de kapıtolıst desemze... Dıyebllseniz, o zaman da kültur ve sanatınızı sorarlar Yok kıl Hatkımız fabrıkacılığı aştı. fabrıkacılığın da kokusu çıktı CelışKi burada yatyor. Murtaza Vuraı odlı bır ışcl şak var. Türkıye Yazıları dergısınde Ahmet Say bır konuşma yapmış Bu şaır, bır kaynakcı ustasıdır Kendince. kendı sınıfı ıcm bır kültür ve sanat üretmeye calışıyor. Dano işın boşında amo. bir cok şeylerın de farkında Sorulorı yanıtları yazayımclşcı sınıfına kendı kültürünü göturmeyi tek başına vüklenebllır misın'?» «Ne demeve bu kodar edeblyat dergisi çıkanyorsunuz"> Orgutlenın. birleşın, seslenmek ıstediğıniz sınıfa daha guclü bır haykırışlo çıkın.. En kuytu atölyeden en buyük fabnkaya kadar ulaşın1» cSen şımdı lcımızdesln. buna önayak olsana..» «Cok doğru söyledın Ben örgutlenmekten ve bırllkten yanayım Bugün yurdumuzda cıroğından profesorüne kadar ne kadar emekci varsa, tek blr örgüt. tek bır kultür altındo bırleşmelıdir» «Somut olorak yapman gerekenler1'» «Eğer b.r edebıyat dergısı etrafında toplanmışsak, bu dergı ışcı sınıfmın kültürünü sonuna kadar savunacaksa, burdakı arkadaşlarla. blriık ruhu ıçınde çalışmaya hazırım > «Fraksıyonculuk yok...» tYok Işci sınıfının fraksiyonu olmaz » cBu ıscıy edebıyat dunyamıza nereden getırdıniz derlerse"?» «Zaten bana bunu söyledıler Senın nene gerek şıır bahcesıne gırmeye, dedller. Sen otur kaynağını yap1 Ne demek kaynağını yap? Nerede kaldı ışcl sınıfının ıdeolo|ik ve kültürel mucodelesı"?» Işcı sınıfı içınden kültür sanat yolunda bir Işci böyle cıkıyor. Kendı yolunu saptıyor. Ûretime katılırken. kültür vs sonat üretlmlne de kotılryor Ûzel kesım ne dıyor? Korma ekonomi... Gavur parası. . Dolar doviz . Komünızm gelıyor... Atatürk bızımle beraberdir... Soruniarımız dün de vardı. bugün de vardır, yarın da olacaktır... Hükümetı devırırız... Altın mafıası İle bırleşırız.. Solculuğu zınhar ıstemeyız... Kafamızı kızdırırsanız, bır 12 Mart daha düzenlerız... Kültür' Yok! SanaP.. Yok!.. öğreti' O hic yok' Uretım1' Eh şımdılık bu kadarl Sonu neye varacak? Hep bır ağızdon yamtlıyortar: «Aramızda blraz daha para toplayalım solculuğun kökünü kurutmak ıcm adamlar kırolayalım, sırt sırta verelım, bızı kımse kımıldatamasın, daho cok para kazanalım Para, para. para. . Yaban parası, yerti parası govur parosı... Bır eyyam da boyle gidelım » Sıyasetcıler arosında da kendılerıne yardakcılar bulmuşlar Onlarla konuştuğumda şöyle dıyorlar«Efendım, Turkıye'nın sorunları bır sıstem meselesi değıl bır calışma meselesidlr Halkımız colışkan değil Uretıme katılmıyor Halkımız hazır yıylcl Halkımızın öyle bır görgüsüzluâü var kl gözü başko'arının cebinde. En lyı sıstemı getırsen Turklye'de gene vozlaşır Buyük Atatürk ne demiş? Bız bıze benzeriz, demiş Amerika'nın bır başkam ne demış' Türk'erı komümst yapalım, bütun dünya komünıstlıkten soğusun. demlş Ya onun lcln blzdo hıc bır sey olmaz Gene b'z rte isek. o kalolım Başka reılmlerm peşınde kosmayalım » Hıc "ımıldamayalım yerımlzde sayalım öyle mi? Turkıye'nın tam ortasının nerede olduğunu anlamak ıçın bır Turkıye harıtasını dıkdörtgene tamcmlayın ve koşelerını cızın. Bu cızgılerır kesışme noktası, köşelerınde Nevşehir kentı. Urgup ve Avanos ılcelerı olan bir üçgenın tam ortasına duşer. Ercıyes dağında 3 mılyon yıl kadar once ortaya cıkmış volkanık bır patlama sonucu oluşan 4000 km2 lık bu ucgen, uluslararası turızm sozluğunde Asur hukumdar KATPATUKA1dan alınan esınle «Kapadokya Ca jadocıa» ya da «Kapados Ucgenı Cappadoce Trıangle» olarak tanınmaktodır. «Gerçekdışı» gibı Ercıyes'ın volkanık lâvları aradan gecen surede ruzgar, yağmur kar gıb doğal olayların etkısıyle yer yer savrulmuş sonunda dünyanın en ılgınc doğa harıkalarından bırını oluşturmuştur Her an duşecekmış gıbı duran fakat yüzyıllardır düşmeyen takkelenyle «perı bacaları» salt Kapadokya'ya ozgü bır oluşumdur Bunun yanısıra perı bacalarının ıcıne Insan elıyle acılmış kovuklar, bu kovuklarda hâlâ bınlerce yıl öncesınin yaşamını surdüren ınsanlar, oncu Hınstıyanların yop tıkları kıhseler ve toprağın altına yedı kat ınen yeraltı kentleriyle «gerçekdışı» bır görünum sunan Kapados Ucgeni, her yabancı turıstın hıc olmazsa bır kez gormeyı arzuladığı bir yöre olmuştur Kapados Ucgenı'nin varlığı ilk kez 196O'lı yıllarda yabancılar tarafından keşfedılmıştır. 20 yıl ıcınde ıse tam bır turızm patlamasına konu olmuştur. Son yılların temmuz, ağustos oylarında Kapadokya yöresınde bulunan Fransızların nufus yoğunluğu, rastgele bir Fransız kentındeki Fransızların sayısını gecmektedır Istatıstıklere göre yaz aylarında her Türk'e 4 yabancı duşrrektedlr. Bölgeye en cok gelen Fransızlardan başka sırasıyla Almanlar, İtalyanlar, Japonlar ve Amerıkalılar turıstık otelleri doldurup, boşaltmaktadırlar Asur hükümdarı Katpatuka'dan alınan esınle bugun «Kapados Üçgeni» diye tanman yöre Türkiye'nin tam ortasmda bulunuyor. Erciyes dağının üç milyon yıllık lavlan dünyanın en ilginç doğa görüntüsünü ortaya çıkarıyor ' Bermuda Üçgeninde gemiler, burada da dolarlar kayboluyor,, Son yılların en amansız turizm patlamasına sah ne olan Kapadokya'da daha birkaç yıl öncesinin çiftçileri, şimdi «turistik restaurant» işletiyor ve Fransızca konuşmaya çalışıyorlar. Kapadokya'daki tarihi yapıtlar yılların getirdiği bozulmaya uğramış. Avanos'taki Sarıhan'm taşları bir köprü yapımında kullanılmak üzere yerlerinden sökulmüş. Şeytan Üçgeni mi? Ancak Kapados Ucgenı'nin bankalarında yaptığımız bır araştırma yoreye gelen her turıstın ortalama 10 dolar bozdurduğunu ortaya cıkarmıştır. Oysa bu bolgede turlstlerın kalış süresı en az 3. en cok 5 gün arasında değışmektedır Bu olgu karşısında turızm ışlerıyle uğraşanlar Kapados Ucgenı'ni Bermudo Şeytan Ucgeni ne benzetmekte, bu ıkıncısınde gemılerm ckıl almaz bır şekıldo kaybolmasıno karşılık, Kapados Ucgenı'nde dolartarın sırra kadem basmasını gostermektedırler. «Akılsız gavurlar» Kapadokya başka bır acıdan da Bermuda Şeytan Ucgenı'ne benzetılmektedır Avanos un AP llce Başkam Alı Rıza Karotaş, «Orada gemıler kayboluyorsa burada da ınsanın aklı kayboluyor» dıyor Aslında Karatas'ın kendi fikri değil bu Çunku doğma büyume Avanoslu olan Karataş, her Kapadokyalı gıbı bu gorunumu kanıksamış Cocukluğunda tek tük gelen tunstierm şcşkınlığı karşısında «Akı'sız gavurlar bu taşlara bakmaktan ne anlarlar1?» dıye düşunduğünu anımsıyor Goreme'de kayalara oyul muş kılıselerın duvarlarındaki freskler konusunda ıse şunları soylüyor «llkokul cağında arkadaşlarla buralara gelırdık. Kım daha cok hac bozar, kırn daha cok Hırıstıyan gözü oyarsa o kadar sevaba gırdığıne ınanırdık » KAPADOS ÜÇGENt yuzden de kendılerıne haksızlık edıldıgı kanısında olan Avanoslularla tatlı bır cekışme ıcmdeler Urgup'un ıkıncı bır şansı da «Gavurların kafalarını taktığı» taşların ılce merkezınde de bol bulunması. VALCIN PEKSEN örneğl. Bır Selcuk yapıtı olan Sarıhan unlu «Ipek Yolu» üzerınde bulunuyor Dışton bakınca yıkın' gorünümunde olan bınanın icı, bugun yapılmışcasına sağlam Yorede cok bulunan taşlardan yapılmış dış duvarlar, Cumhurıyetın ilk yıllarında bır köprü yapımında kullanılmak üzere yerlerinden sokülrnüş Taştan bol bır şey olmayan Kapadokya'da bu guzellıkte bır yapıtın kopru yopımın da kullanılmak üzere bozulması ınsanın icinı sızlatıyor. Son derece ınce bır ışcı lık ıle bırbırı üzerine oturtulmuş dev taşlar, taş oymacılığının en güzel örneklerinı sergılıyor. Fakat bu eşsız yapıtın duvarlarında ozel arabasına atlayarak turistık gezıye cıkan Ahmet lerın, Mehmet'lerın, Alı lerın gelış ve gıdış tarıhlerıyle, bazı gonul serüvenlerının oyküsunü okumak mümkun Bır cam muhafazaya konulacak guzellıkte Sarıhan bu halıyle Selcukluların gelışmış yanlarını ve bızım gelışme mış yanlarımızı tum dunyaya sergılıyor. ğer şeylerinden birl de Insarv ları. Ulkemızde artık unutulan konukseverlık orneklerı burada halâ sergılenıyor. Saygılı duruşlar, durmadan gülen bir yüz ve bir şey yedırıp ıcırmek icın çırpınmalar Aslında bu amatör gSrOnüş altında, bellı belırsiz bır profesyonellığın gızli olduğunu cok sonra anlayabılıyorsunuz. Yıne de hoşa gıdryor. Urgupluler ve Avanoslular kendılerıne «Kayserılı» dıyenlere kızıyorlar. Eşeğı boyayıp at dıye satan, ardından «Ayıptır soylemesl Kayserılıyız» dıye ovünen hemşehrılerınl kücümsüyorlar. Söyledıklerıne gore Kayserılılerın at dlye satmaya çalıştıkları boyanmış eşekler. vaktıyle onların Kayserılılere eşek dıye sattıklan sokak köpeklerıymiş. Kapadokyalılann ickiyle de garıp bır ilışkılerı var. Orneğın fazla icmeyi sevmıyorlar. Içki lcmelerı ıcm mutlaka cok önem lı bır neden gerekıyor. Orneğın, hava cok güzelse o zaman Içmek gelıyor ıclerınden. Havoların cok kötü olduğu zamanlarda da ıckı ıcmekten başka bir şey yapılamıyor doğal olarak. Bır konuk gelse ışte o zaman icmek sart oluyor. Eğer kımse gelmezse o zaman da yalnızhktan ıcılıyor. lckl konusunda «Kafayı bulmak» dıye bırdeyış vordır. Söyled klerıne gore Kapadokyaln lar «Kafayı hıc bulmuyorlar.» Bunun nedenını sorarsanız yanıtı hazırdır ıHıc bırakmıyoruz kı bulalım » Iste boyle bır yer ve bu Insar'ar ansızın son yılların en amansız turızm patlamasının ortosında buluyorlar kendılerlnı Daha bırkac yıl oncesının cıftcılerı sımdı Fransızca konuş maya calışan «Restaurant> sahıperıdır Evlerınde halı dokuyarak yc da camurdan test! yaparak kıt kanaat gecınmeye cal şanlar se turıstık moğazaların başlarına gecmek zorunda kalnışlardır Bu serüvenın anlatılmcya değer yanları var. Duvarlara yazı yazma merakı Turızm lafı boylece ortaya cıktıktan sonra ilk oteller yıne Urgup te acılmış Yabancı dıl (ozellıkle Fransızca) ilk kez Urgup te konuşulmaya bcşlanmış ve o gune kadar bır taş yığınından ote anlom taşımayan ka İlk turistler Aynı sözleri şımdi Göreme Acıkhava Muzesı Mudurü olan Muammer Guzelgoz'den de dınlıyoruz «Kapadokya Goremeı adlı bır kıtap da yayınlamış bulunan Guzelgoz, bu kitapta yer almış fresklerden bırcoğunun uzerındekı karalamaların kendısı tarafından yapılmış olabıleceğını soylüyor Elmalı Kılıse, Barbara Kılısesi, Yılanlı Kılıse, Karanlık Kılıse ve dığerleri bugun hâlâ Müze Mudürunün cocukluğundan eler taşıyor. Yine Guzelgoz'den Kapadokya'da turızmın gelışmesını oğrenıyoruz Cok degıl 15 sene oncesının öykusu bu Urgup te ilk tAlman» görülduğu zaman yöre halkı o kadar şaşırmış ki, cAlman'ını yerıne uzaydan bir adam gelse bu kadar şaşırmazlarmış Bunların Alman olup olmadıkları da kesın olarak bılınmıyor. Fakat o zamanlar her yabancıyı «Alman» dıye bıldıklerınden ve Almandan başka yabancı olacağmı akılları almadığından, yörede bır yabancı görüldü mü herkes «Almanlar geldı» dıye konuşmaya başlarmış O sıralarda Ürgupte otel de olmadığındon, parklorda yatıo kalkan ve aklı fıkrı «Allah'ın taşlarını seyretmek olan bu akılsız gavurlar» coluk cocuk tarafından bır tür eğlence gıbı seyredılırmış Turızm sozu cok daha sonraları ortaya cıkıyor Bu ışe ön ayak olanlar Urgupluler Aslında cevrenın gorulmeye değer yerlennın Avanos'a daha yakın olmasına karşın, Urgupluler ilk uyanmış olmanın meyvelerinı buaün hâlâ tODİuyorlar Bu yaların değeri ilk kez Ürgüp'te anlaşılmış. Şımdı yorede yılların getirdiği bozulma önlenmış dLrumda. 300'e yakın kılıse uluscl muze sınırları ıcıne alınmış. Kılıselerde bulunan renkli resımler şımdı gercekten korunuyor ama, ış ışten geçmış gıbi de gorünuyor. UNESCO'nun yar dımıyla onarılan bır kılıse dışında her taraf geleneksel duvara yazı yazma merakımızın örneklerıyle dolu Kıhseler dışında Avanos'a cok yakın bır yerde bulunan «Sarıhan» Kervansarayı da bunun en güzel (ya da en çırkın) Ve insanlar... Kapadokya'nın görülmeye de MEÜMED KEMAL ÇIKTI MAHMUT MAKAL ACILI KUŞAK ««• I M U M I , MlitMtUMNOAN K H M M TMON AtOmumtH OYK0UMM MU aCTMtN AMLM. M» IATM.» UM Köy Enstitüleri ve Ötesi BU YltlN .17 NISANINI M MACAI. BU YAPITI ILE SUAMLIYOfl tNbTIIU ÇIKISULAR1N ULKtMIZE KATKILARI ORNEKUR BELGELER ANILAB • Isteme adrcsı ÇAĞDAŞ YAYINLARI Cağaloğlu, Turkoca|ı cad. No: 39 41 İstanbul £ÜERI 40 LIRA Isteme a<fr e j | ÇAGDAS CljalO'Jlu lufkocajı Cad No 23 11 ISTAN3UI Çağdaş Yayınlan İSMET ZEKİ EYÜBOÖLU İnsanın Boyutları Ederi: 40 Lira KEO€F. D€V BıK OCNIZ GÜCO TUflK DONANMA VAKFINA YAROiMLARLA BU K£O£fE ULAŞA&fLılHZ, OKTAY AKBAL Suçumuz însan Olmak Yazann 1958 Türk Dıl Kurumu Roman odülünü kazanmış bu unlu yapıtmın 5. Baskısı çıktu Fıyaü 30 hra £ YAYINLARI (P.K. 12 lat.i ÇIKTI Isteme odresl Türkocağı C a d 3941 Coflalofllu ISTANBUL Yann: Ispanak fiyatına