Katalog

ONİKt CUMKURİYET 6 NİSAN 1979 Hızlı hir siyasal yaşam darağacında noktalandı Kazanılan bir seçimden darbeye... vıiının sorvarıno gelindiğinde. Pak'.stan'da birteşme eğılımi gosteren muhalefel portileri, Başbokan Zuîtikör A!ı Buttodon geneı se Cimlerın torihinl saptornasım ıstemeye boşlodıicr. Baskıiartn yoğunioşmosı üzenne Butto secırrt tarihini acıkladı: Seçımler 7 ve 10 mart tarihlerı arasında vcpnoccktı Secimlere bir hafta koia muholefetin önayak olduğu genel grev gerilimi scn Osrece artırdı Koraci. Lahor. Ravolpindi ve İslamabad'do nayat fe'ce uğrarken ceşitll olaylar da bırbırıni izlivordLi Sonundo secimıer 7 mort 1977 gunü vopıklı ve Butio'nun Pokıstan Halk Partifri azıcı bir coğunluk kazandı 20ö kisü.k par!amentoda 160 sanaoWev> ıktiöot oar!;3i a.ırken. Uiusoı ıttıfak'ı o'ufurocak 9 munoiefet portısıne gerıye kalcn 40 sandalyeyi paylaşmok auşuyordu. Bondon sonroki olaylor, •nanılT.oyoco't bir hızlo geiiştı «Seeim» hile korıştırıldığını» ileri siiren Ulusaı Ittıfak, yondcslannı sokoğo döktü Butto'nun istıfosı isteniyor, meclis c'ummları bovkof edil'vor ve Bcşbokandan gelen tum gerüşme öneriıerl gsri Hazırlayan: Dinç TAYANÇ HATALAR Boşto Karcci olınak koşuluy'a bırcok bol^eae gırıs'isn «genel çjrev» leneneien bojonyla sonuclcnırken. Buttc bır cok gözle.Ticının se gordüğü «aniaşılmcz hotolor» VGpmoksoydı »Tek sucum ulkede benim gıbi bir liderin yetişmemis olmcsıdır» d'.yen Butto orau komuronicrmın ker.cısını destekiediklennı acıklcmaicrmc da auvenerek; tum mubaietet lıoerler n( tutufciotıyor. sıkıyönetim 'lânıyio orciuvu venıdsn oolitikcnın ıcne ceKıyor. sıkıyönetime karşı gelen na'kın üzerine en ccıır.asız bicimda otes acıimasmo ses ckartmıyordu Tehükevi sezen Butto, moyıs ortoiorınao «yent bir taVctlk* uygulamovo başıodı Ceşttli scruşîurmo komisyonlorı kuruiarok p akisîon Holk Por^sı'nden ^i!e voiuvta seoitebiien m.lietvekillerinin mecüsten otıl»ralonna izın verdıği g:bi, 'utukicttıfiı muvioiefet iıderlerini serbest bırakıp orlarlo görüsmeyi denedı Bu arada, bir zarraninr devıe.'iestirdigı parruk ve pırınc alonlannı. türr'u muhcle'et safiarmdo verolan bOvük toprak sah:p\enrs geri verecegıni acıkiad... Muhaiefet gene susmuvor ve olovlor durulmuvordu. Ancyasa'do yapılon değişikliklerte özguriükierin kısıtlanmasıyso olayları tam cnlamıyia körükiedi. Haziran ayında Eutto'ylo muhalîfleri orasındo onlcsmavo vorıüsğı ileri söruldü: sıkıyönetım ttaidırıldı ve bır kısım politik tutukiuiar serbest bırakıldılor omo bu ancak bır îıaîto kodor surdu Sonundo, Batı basmı «Poklston ic saVPŞ eş)ğlnde> ded'ği bir sırado 5 temmuz 1977de Kara Kuvvetlerf Komutanı General Ziya Ül Hak önderliğindeki Siiöhlı Kuvvetler yönetime el Pakistan'dokl gosterilerde sık sık rostlanan bir gorunum Zülfikâr Ali Butto. «Yeni bir Pokiston yaratocağım» demişti. General Ziya Ül HakButto'nun ölumü, umduğunu getirecek mi? ÖLÜME GİDEN YOL... okiston ordusunun ülkenin yönef'rnlne ücüncü kez el KoyOuğu 6 temmuz 1977'den sonrakı gelışmeler, nef gacen gön Butto'yu kacınılmoz sonuno. iilkeyi ise şerıat düzenine itmiştir. Bundan sonraki dönem, aşagı yukarı 7 mart secimleriyle 5 temmuz crosındakt dön&min bir ymelenişidir; cmo tgra yönden. Bu kez. Butto yanlıları sokaklara dökülüvorlar. orduylo cotışıyorlar ve ı\derlerinin serbest bırakılmosifiı istıyorlardı. Yenl askerî yönetımse. Butto'yu bir süre tutukluyor. sonro serbest bırokıp secımlsrs katılobileceğini acıKlıyor. ardından ve bu kez bir suciarnayla yenıden tutuklayıveriyordu. Ekonomisi cok kötu durumdo olon ve ödemeter dengesi acığı 13 müyon dolar (yaklaşık 520 milyon iıra) tuian 75 milyonluk Pakistan, okumo yazma bılenlerm oranının yalnızca % 25 olduğu da gözönüne alındiğmdo, soruniannın üstesinden gelebilece* mıyöi? Secimıer yopılsa ve Butto buno katılıp do yenıden kazansa ne olacaktı? Büyük olasıl'klo bu nedenierden kaynaklanan bir eğiiım başladı Butto'yo korşı: «Onu suclayacak bir konu bulmok ve hüküm giydirmçk.» Önceleri. bazı ışkenc» iddlalon ortoya atıldı. Secimlerde hile yapilması olay{ da işleniyordu. Zi/a 01 • Hak bu aşamada, Butto'nun serbest bırakılacağını ve isterse seçim'.era katılabiteceginl yınelemekteydi. Ağustos oyı ortalannda Butto'nun «Orduya nrfak soktuğu ve idam edilrnesl gerektiği» görüşü ortaya atıldı. Ama, bun dan bir sonuç çıkmadığından Butto serbest bırakıldı ve secimierin de 18 ekimde yapılacağı ccıkiandı. Önceleri kararsız görunen Butto'nun secimlere katılocağını acıklamasıyia birlikte, askerî yönetimin tutumu da sertleşti. Pakistan Halk Partisl yoneticilerinden 100 kadan gözaltıno alındı ve sokou gösteriler! yeniden başladı. Askerî yöneticiler, bu kez Butto'vu suclamok icm «Anoyasanın çiğnenmesi* ve mcak alımında 36 milyon tıra rusvet yemek» gifci iddıaion o'toya ottıint Buyük yolsuzluklarla sucıono.i Züifikar Ali Butto. 4 eylüı günü tutuklonaı Toroftarlorının sokağo dokülmes: uzerine «kefoletle» serbest bırokılan Butto. dorl gun gegmeaen ^enıden tu'üKianıyor ve bu Kez partısmın üeri gelenterı ıcin oe tutuklama kcmpanyası bosiotılıyordu Secimlerin ycpilamıyacoğı ocıksecik beüt olmaya boşlomıştı Butto'nun yargıianması başiadikton kısa bir süre sonra. Federa' Güvenlik Kuvvetleri eski Komutonı Mesud Vohmut. «Butto bono. secım kampanyası sırosında siycsı düşmanı olan Ahmet Rızo Kasuri'yi öldürmem icin emır verdi» dıyor ve Butto'yu öi'Jme göîürece^ ıddıayı ileri atmış oiuyordu 'Kosun'ye gerceKten oır su>kast yopıirriış. oncak otomobiü taıayanlor onun yerine arkado oturon oaDcsı Muhammen Ahmet Hon'ı âiriurmüşlerd!». Butto bu ıddıayı kesinlikîe yoloniadı ve reddetti. Bu iddıo /ankılorını sCKdürürken bi» ccıklamo yopon Buno'nun kızı Benozır Eutto. «Babamı çuclamak ve İdam eaebilnek içln mutlako bir şey yoratmaları geflekiyordu. Sonınm yaratıyonar* diyordLi Iddianın doğru OIUD olmodığmı on«jk ilerde torih saptavabilecektır Ana, bu iddio. Pakistan'm ?0 yıliık coiıtikcsına Vesinliklg Ismini yazdırmış olan Zıı'fi'<or M\ Butto'nun 18 mart 1978'de ö'üme ma^ tum edilmesine neder oımuç ı/e ou hükrun yerine getirümesinl hicbir sey aur<uromamış ya da «herhangl blr say'n butu durdurmasına Izin verilmemiştlr » Içte tutarsızlık, dışta başarılı girişimler akiston'ın «holk tarofından ve serbest seclmleıie seçilen ilk lideri» oima özelüğını taşıyan Zülfikar Alı Butto, ulkenin yönetimini ele alcıgı ilk gunlerde «yeni bır Pakistan yaratocogım» diyordu. Ne var ki. aradan gecen yMlor Butto'nun bu sözlermi doğrulayamornış ve dış politıkadaki tOm otılımlarına karşın, ic polıtıka ı/e örellikle de ekonomi olanındcj başarısızlıkları onun sonunu no P P Butto, Iktıdarının l!k günlenndo gercekten hızlı bir başlangıc yaptı ve; demir, ceük, temei madenler, oğır elektrik aracları, motorlu oraclor. traktör. temei ktmyasoi maddeier. petro kim,ra ve cimonto endüstril«rinde bir dtzi kamuloçîrrmayı boşordı Ne var ki bu kamuloştırmalor Botmın yorumuylo «Pakistan usulü» oimaktan ötey» gecemtyor. kamulaştınlan ışletmelerdeK sermaye pcyları kuruluçlonn esks sotı:plerırıOe kalırken. devlet valmzco isietme vöneticiierinı otamakia ystıneb'liyordu Butto. üike ekonomisınm % 47sini oîuşturan tarım kesiminde de bczı reform caboiarmo girişti ve özeüikle pamuk ve pirtnc alan'.annı teodal zenginlerden clarak kamuloştırdı Ne vor ki. düşmesine yokın gdnlerde. «denize düsenın yıiono sarıldığı» qibl. bu toprokların büyük bir boümunu eski söhiplerine geri vermekten kurtulomayccaktırPakiston'da ekononnmın hsmen tumu 22 ailanin denetimmdedir. Bu aüeler, tüm ekonommın % 75'ini ve banka sermoyeierinin de % 80"ıni ellerinde tutrraktadırlar. Butto'nun bu feodoi kokenlı aılelere karşı fazia başan kazandığı söyienemez. Fransa mn etkin gazetesı Le Monde'un deyimiyle o. «reformist blr feodaİKtır. Kend'Si de zengin ve soylu bir aıleden geldiğındgn «tarım • endüstrl oligarşisi» karşısındo fazla direnememiştir. İc polıtikasmdo demokrotik olarak kurulmuş ve vereJ nitelıkleri cğır basan bolgeseı yönetımlere son verıp liderlerl tutuklaması da oligarşik eğilimlerine katıldığında. gene Le Monde'un deyimiyle Butto'vu «merfceıiyetçl ve aşırı mllliyetci» bir lider durumuno sokmaktadır. Butto, 1958 yılında Pakistan tarihinin en genç bakanı oldu ulfskar All Butto. 1923 yılı ocok oyında Pokistan'ın Larkana kentinde diinyayo gelrnıştı. Orta oğrenmınden sonro Pakıston'cJon ayrıîon Butto Cclifornıa Berkeiey Ünıversıtesında ordmdon da Ingılterede Oxtord ve Loncaln's inn Üniversitel.ennde rtukuk öğreniıni gordıi Vuksek bğrenimini 195O'\i yıllarm boşında tomamladıkton eonro İngütere'nin Southampton Üniversitesinde Oevletler Hukuku ve ardından da Pokistan Sind islam Hukuku Ünıversitesınde Anaya*o Hukuku derslerl vefdt. Gercek mesleğl olan ovukatnğa 1953 yılında başiodı ve 1958 yılına dek bunu sürdürdukten sonro; politikaYd atıldı. Politik ysşamı süreklı bir yükselis vs bir dlzi boşonyı simgeleyen Butto 1S58 vıimdo Ticoret Bakonlıgına getirildi. Ve Pakistan tarihinde en geno Baknn nitaliğini kazandı. Bundon sonro ceştü bakanhkiordo buiunan Zuîfikar Ali Butıo 1960 1968 yılları orasındo A2inl'k İsiert Bckanlıâı. Mıllı Kaıkınmo 8akonlı§ı. Hoberleşme Bakaniığı gibl görevlerds buiundu Bu sure lcinde üc yıl da Oışışleri Bakanlığını ustlendi. Aynca. Birleşmiş Milletler'de Pokistan Terr.silcillği yaptı ve bu dönem icınde «sert cıkışlarıyla> tanındı. Pakistan Halk Partislnln 1968 yılındo kuruimasındon sonro Butto'nun politik yoşammın do hareketlendiği görülmektedir Nitekim. 1968 yılı sonlorında tutuklanmış ve 1969'do serbest bırakılmıştır. Z EN COK OY ALAN POLİTİKACI 1970 yılında yapılan secim'erde «8at? Paklstan'ın en cok oy alan potitikacısı» nlteliğini kazo nan Butto: 1971 yılı basiarındo patlak veren Dcğu Pakistan oloyları ve bunu izıeyen Hınd;stan Pokistan Savaşı'nın yitirılip Doğu Pakıstan'da Bangloaeş Oevletinin doğmastnrtan sonro Yahya Han'ın verme Oeviet Boijkaniıöına getirildı. Devlet Boşkonı olarak vaptığı ilk konuşma sırastnda: «Doğu Pakistan, Pakistan'm bölünmez blr parcasıdır. Size sâz verlyorum demokrosiyi gert getireceğlm» diyoröu. Aynı Butto. 1972 yılı başlannda do yenl toprok reforTrtlorıyia hükumetin buyuk endustri kuruluşlarının yönetimi uzenrKSe öenetlm kurulmosı konusundakl kcrorlannı ac:kladı HİNOİSTAN'LA ANLAŞMA Bıi arada. Hindistan ıie aralarındokl urlosmozlığın yarar getirmeyeceginl de pören Butto 1972 yılı temmuzunda «sınırlordakl askeıierln gprl cekilmesi ve Ikl devletin birbirtçrine karşı dusmanco glrişimlerine son vermelerinlı iceren bır onıasmoyı imzaiodı. 10 nısan 1973'te venl Pok:stan Anovasosıylo devletın bir islam Cumiiuriyeti olmosmın bellrlenmesinden sonra oym yıiın 14 ağustosundo Devlet Başkanlığını Fozıl Elahi Covduri'ye bırokorok Pakistan Başbokanlığını ald«. Daha 8onro surekiı yıpranan ve 1977 yılı martındo yopılon sec^ılerden sonra başloyon gosterileri önlevemeyen Butto, 5 temmuz 1977 tarıhm03 Kara Kuvvetlerr Kurmov Baskam General Ziyo ulHak başkanlığındo gerçekleştirilers bır darbeyie dOşurüldu. Darbeden sonra ceşltli kereter tutuklanıp serbest bırakılan Butto. sonunda «Polütk blr rakibine suikast düzeolenmesî idn emir </ermek»<e sucianaraK 18 mart 1973'de öiüme mahkum edildi. DIŞ POLİTİKA A,ncak, Butto'nun dış politikosında önemli sayılabilecek başorılar yer almoktadır. Örneğın; Po kistan'dan hem de blr savoşto kopan Bangiodeş'i tanıyıp yaklcşma girişimlerinde bulunması, Bangladeş savaşında yenildiği Hindistan'la dostluk kurması, Çin • Pckıstan llişkilerinl duzeltmesl Ikinci Ortadoğu Sovaşından sonra Lahor islam Zirvesinln önderliğini yaparok «panmöslÛTTianlzm» akımım başlatmaya calışması bu başonlan orasında sa>ı)abilir. B'Jtto. dış politikasında •Muslümanlık» vs «Arop üikeleriyİB ilişkiler» konularına özel olarck oğırlık vermlştir. Kuşkusuz kl. ârneğ'n bf' Lahor Zirvesimn ardında yatan amacı «Pakistan'ın Mii» lümonlığın kolesi» olduğu Iz'enimıni ker.rti halkında uyandırmak ve İslam devletlennın desteğinl kozanmaktı. TÜM DÜNYADAKİ KURTARMA ÇABALAR! SONUÇ VERMEDİ Zülfikar A!i Butto'nun ö'um hükmünu gh'diğı 18 Mort 1973 den asuorak ĞidürüldL'ğü 4 Nisan I979'o dek gecen süre icinde, yaşarnının bağışlan ması konusunda gerek dış dünyada gerekse Pa kıstanda savısız g;rişimlerde bulunulmuştur. Dış dünvodo İslom ulkelerinden Sovyetier Sir liği'ne; Anerıka Birleşik Devletleri'nden Cin'e dsk hçmen her ulkenin lıderlerı ya do etki çevreleri, Pakistan Deviet Başkanı General Ziya Ül Hak'a fcaşvurmakian geri d'jrmarmşlardı. Türkivs'de bu konudo üzerin* düşenl vapmış ve Başbakon Bulent Ecevit'in ıki oaçvurusLin dan sor.ra Devlet Başkant Fahri Korutürk'de gej; tiğimiz günlerde uzun bir mesajlo Ziya Ü! Hak'a btsşvurmustu. Türkiye. Pakistan torihintn serbest işboşına gelen ilk lideri olan Butto'nun, vs gerekırse Turkiye'de ağırianmak Cızere sınırdışı edilmesini istemekteydi. Pakistan'da da ceşitli örgüt ve kişileri Butto'vu kı.rtarmak icin başansız girişimlerde bulun muşlordı. Ancak, bir darbevle onu devirerek yönetime elkoyan General Ziyo Ul Hak. tüm başvuruları ge ri cevirmiş ve Pakistan'da cıkabiiecek tüm'oloy ların soruTtluiuğunu ve dış dünyanm tepkilerinırt sonuclorını goze olarnk onu asniıştır. 1977 seçimlerinden sonra, Buttonun «secime hile korıştırdığını* Heri suren halkın Lahor da düzenlediği bir gösteri.