Katalog

ONIKİ 4 NtSAN 1979 İRAN TARİHİNDE YBNi BİR SAYFA AÇILDI Islam Cumhuriyeti muhtemel Anayasası, güçlü bir başkanhk sistemini öngörüyor öü Yeni Anayâsa'da, hükümetin politikasıniB islâmı ılkelere uyup uymadığını denetlemek üzere bağımsız, bır dınsel kurumun oluşturulması ongorulüyor. İslâm Cumhuriyeti'ne «Evet» diyen İran halkı şımdi de iki ay içinde Kurucu Meclıs seçimleri için sandık başına gidecek. Dış Haberler Strvlsi İslam Cumlıurfyetıne «evet» dıyen Iron halkı, şirndı ds ıkı ay lcınde Kurucu Meclıs secımlerı ıcın sandık başına gıdecektır Seçımle ışbaşına gelecek olan Kurucu Meclıs'ın gorevı, Humeynı tarafmdan kurulon Devnmcı islom Konseyı tarofından hazırlanan anoyosa tas lağıno son şeklını \/ermekttr humeynı den sonro Ougunku İran da en guclu kurulus olon Oevrımcı Islam Konseyı tarafından ha zırlanon Anoyoso toslogımn Kurucu Mec'ıs torofından kabui ed lecegıne kesın gozuy le baKılmaktadır İran Curnhurıyetı nın muh temei Aiavasosı su temei maddelerı ıçer mektedır • AmerıKo da oldugu gıbı genel oyia secılen guclu bır başkanlık sısterru kuru lacaktır • Bağımsız guclu bır dınsel kurum oluşturulocaktır Bu kurum hukumetın polıtıkasının ısiamı ılkelere uyup uvmadığını denetlemek onay ya da reddetmek yetkt sıne sahıp olacaktır Bagımsı? guclu bır dınsel kurum İran ıcın yem bır olgu degıl dır 1906 Aiayosasında da benzerı btr ku rum \ıardı vn bu Kuryno merkezı hukume tın yokluğundo u!ke/ı yonetme hakkı b le tanınmıstı • Vasalann ve ait ırahkpmeierdek uy gulomaiarın Anoyasayo uygunlugunu denetlemek amacıyla Vuksek Anayasa Mah kemesı kurulacaktır • 9 15 uyeden oluşacok Yuksek Mah keme nın yarqıclarından ucte bırı dıni lıderler taratındon seclecektır • Mıllet Meclısınde dını azınlıklor es kiden olduğu gıbı vme temsıi edıleceklerdır Bugune üek Ermenıle' ve Sunyelı hırıs tıyanlar 3 er Musevıler ve Zerduştler ıse 1 er uyeyle Mıllet Meclısınde temsıı edılmektevdıier. Yetkılı cevreter, Bozergan hükumettWn ılk anayasal hukumet kuruluncaya dek Işbaşında kalacağını. 71 yaşındakı Başbokan Bazergan'ın ıse yaşlılık nedenıyle baş ' anlık secımlerıne katılmayı duşunmedığını belırtmışlerdır Seçımlerın marksıstler dahıl tum sıyasol partıtere acık olacağı kaydedılmektedır İslom Cumhuriyeti nın sıyasai kurumlarının oluşturulmasından sonra Aye tullah Humeynrnın durumunun ne olacağı konusunda da ceşıtlı tahmmler yürutmektecıir Humeynı ye yokın cevrelere gore dı nı lıder, dogrudan sıyasal bır gorev almayaccl' ve ' ' ne halkm «sembolık alanda bır • numaralı lıden ve rehberı» oima durumunu surdurecektır \ ÖZ0£K/$TAN*: '• \ •. Ksbi/ , \ AF6ANİSTAN / 1 / ~ f PAKISTAN t^.Kzraşı ' AYETULLAH HUMEYNI Hayatmı gerçekleştırdi adadıgı ulkusunu sonunda İran ın çevresinde Musluman ulkeler bulunurken. Sovyetler Bırlıgınin harltada noktalı oiarok gosterıten bolgelerınde de 30 mılyon dglaylarında Musluman yaşıyor Islam Cumhuriyeti bölgeyi güçlü biçimde etkileyebilecek (Dış Haberler Servlsl) Tahran'do Şıi İslâm Cumhurıyetının kurulması. bolgeyı guçlü bıcımde etkıleyebılecektır Batıda Irak'ta 12 mılyonluk nüfusun yansından fozlasının $ıı olmasına karşın ıktıdardokl Baas partısı Sunnı olup, Şıı lıderterle «nazik» blr dengeyl korumaktadır. Islannyetın kurollarını daho esnek bıcinide yorumlayan kimj Sıı lıderlerın. Irak Komunıst Partısıne yakınlık duyması gectığimız yıl 20'ye yokın komumstı ıdam ettıren Irak Baas Partısmı kaygılondırmoktadır. Irando Şn islâm Cumhurıyetının resmen kurulmasından sonra Irok'lı yönetıcılerm kaygılan herholde ortmıştır Güneyde Basra körfezı ülkelerı ıle Suudi Arabıstan Sunnıdırler Ancak bu zengın petrol ülkelerınde on bınlerce Pokıston'lı. Iron'lı ve Fılıstın'lı ışcı calışmaktad'r Batıda Surıye de ıse nüfusun coğunluğu sunnı olmasına karşılık, Devlet Başkanı Hafız Esat ve yonetıcı kadro Şıı mezhebının bır dolı olan Alevı'dırler Bolgede yaşayan Kürtlerın coğu Ise Sünnidır Irak'ta 2. Turkıye'de 6. Iran'da ıse 3 mılyon dolaylarındo Kurt bulunmoktadır. Humeynı devnmi ıle bırlıkte iran ve Irak'takı Kurtlerde kaynaşma başlamış, şubat ayındo Irak ta bir Kürt aşıretl sınr boyunda bır İran köyüne saldırırken. mart ayında da Iran'ın Sananda) bölgesındekı Kurtler bılındığl gıbi Tahran hukümetme karşı oyaklanmış ve sınırlı özerklik elde etmışlerdır Iran'da Istom Cumhuriyetı'nin kurulrnosi doğuda da yokın bır gelecekte etkisml gösterec»ge benzıyor Pakıstan'da bılındığı gıbı Ocak ayında şenat yasalorının uygulanmasına gecılmıştır Afganıstan'da ıse Nur Terakl yonetımıne korşı baş kaldıran Musluman genllalor Şıı mezhebındendır Iran'ın ıkı numaralı dım lıderl Ayetullah Şerıafnedarı subot ayında voptığı bır konuşmoda Afgon gerıllalorını destekiedıklerını belırterek nerkezı hukumetı Müslümanioro kotu muamele etmekle suclamıştı İran İslâm Cumhurıyetının Afganıstan'dakı Şıi Musluman genllaların savaşımına kayıtsiz kolması beklenemez Bu olgu ıse, Afgan hükumetının dostu Sovyştler Bırlığı'ntn tepkıslne yol acar Nıtekım Sovyetler Bırlığı İran'la Pakıstan'ı Afganıstan'ın ıcışlenne karısmaya karsı uyarmıstır Ve nıhayet, Iran'da İslâm Cumhunyetınin kurulması. sın rlon ıcınde 30 mılvona vokın Muslu rtınnın yasadığı Sovyetler Bırlığını de düşundürebılecek bır olgudur Şubat ayında Sovyetler'ln İran smırı boyundaki bazı Musluman koylerini boşalttıklarına ılışkın haberler gelrrnşti 26 mart tanhlı Newsweek dergısi ıse Moskova'nın İron sınınnda Müslümanların yaşadıkları bolgelerde asken bırlıklerını arttırdıklarını haber vermıştır, Sovyetler Bırlığınde yaşoyan Müslümanların yosam standartları gercl İran halkınınkınden yüksektir Ancak bu Müslümanlar Iran'ın etklsıyle daha fazla ıfade ozgürluğu ıle dınsel özgürlük ısteyebılırler Şonuc olarak Iran'do Islâm Cumhurıyetının kurulması ülkede ıc düzenı değıstırmesının yanısıro bolgede de derın etki yaratacak nıtelıktedir. Islam Cumhuriyeti'ne çetin bir yoldan gidildi Zhs HmbırUr ServıM Iranda Şahlık yöneümıne karsı göstenlerle başlayan. Şah'ın ulkesınden kaçması ve dınî lıder Ayetullah Humeynı nın 15 yühk surgunden sonra ulkesıne dönmesıyle gehşen devnm surecının ılk bölümu. hal kın bujruk bır çogunlugunuü dıni hdennın ısteklen doğrultusunda oy kullandıgı ve Islam Cumhuriyeti'ne «evet» dedıgı halkoylamasıyla sonuçlandi Partısi tTUDEH) de şen düzene karşı oldugunu açıklıvordu Biına karşıhk Humeynı'nm Islam Devletı savını benımseyen Mucahıtler ve Humeynı Komıtelen (ya da Islam Devranı Komıtelen) dınsel yonetıme bır an once geçılmesmden yanaydılar Ustehk Humeynı nm Kum a gıtmasıyle bırlıkte kendı atadıgı Devnm Hukumetı Başbakanı Mehdı Bazergan ıle arasmdakı surtuşmeler de su yuzune çıktı Humeynı Komıtelerınm hakumete danışmadan akıllanna estıgınce tutuklamalara gınşmelen kısa yargılamalardan sonra SAVAK ajanlanndan escmsellere kadar b'rçok kış.>n «idom mangalarının* namlulannm Karşısına dıkıyorlardı Bır yandan moilalarm kararlanyla başta kırbaçlama olmak uzare ~şer'ı* cezalar ujgulanmaya başlanmıştı Başbakan Bazergan o eunlerde dev letın uç buyuk erkınden \argı vurütmemn denetımınden çıkmıştu derken durumun en ıyı açıklamasını yapıyordu kah blr Kadm Hakisn öndennln deö©timinde rranh kadınlar «Çodora hayır (çarşafa hayır)' sloganıyla sokaklara dokuluyor ve üstelık ısteklennın büyuk bu bolümünu de kabul ettmyorlardL tran da Islam Cumhunyetı nın buyük çogunlukla kabu] edılmış olmasu kıroıne göre halkm Humeynı'ye gösterdıgı buyuk guven ve bevgının, kımına goreyse Islam Cumhuriyetı'nıı» daha demokratık yonetımlenn ılk aşaması ola^ rak kabul edıhşının sonucudur Ancak Iran'da devnmın rıenuz tamamlanmadıgı ve gelecek gunlenn Islamı ya da lavık iran konusunda çok şevlere gebe oldugunu söylemek hıç de yanlış olmavacaktır Kadınların gösterisi Islamcılar ıle karsı tutumdak\ler arasındakı somut ayrıhş, eskı Başbakanlardan Musaddık'm olum gununde tom nu Metın Defterı'nın Ulusal Cephe den aynlarak Ulusal Demokratık Cephe'vı kurdugunu açıklamas'yla ortay& çıktı Ustehk aynı günıerae hem de Amen Yol aynmı Devnm gianlerlnde. bırlıkte eyleme geçen sag ve sol orgutler arasmda surtuşmeler çok geçmeden başladı Halkm Fedaılen adlı sol kuruluş. ellenne geçırdıklerı süahlan bırakmayı redaederken. yeraltmdan çıkamayan îran Komunist Bazergan: "İran bir federasyon ya da kontederasyon olmayacak,, İran Başbokanı Mehdı Bazergan Fransız der gısı Le Nouvel Observateur'e İslâm Cumhuriyeti. demokratık cumhurıyet gıbi kavrarrtar, Irandakı ozınlıklara ozerklık verılıp verılmemesı, İran yonetı mının Tudeh ve Sovyetler Bırlığı'ne yaklaşımı. İran ekonomısının geleceğı ve kendısının Cumhur başkanlığına getırıleceğıne llışkın söylentıler konu sunda acıklamalarda bulunmu$tur Le Nouvel Observateur'ün soruları ve Bozergan'ın yanıtları aşa ğıdodır SORU Kurt, Turkmen, Belucı ozınlıklan ne guney bolgesınde yaşayanlar ozerklık Istıyorlar Yenı anayasa taslagında bu istekler goz onun de tutulmakta mıdır? Iron bir federasyon ya do konfederasyon olacak mı"» YAN1T Kesınlıkle hayır. Azmlıklar cok ge nış bır kulturel ve yönetımsel ozerkiığe sahıp ola caklar. Orneğın, kendı yerel ışierını yurutmekten eorumıu olacaklar. Ancak. onlara sıyasal ve askeri bır ozerklık tanınması düşunulemez Uyguiomada, bu ozerklık yanlısı hareketler bırbırıyle celışıV nedenlerle ülkede karsıklık ctkarmak ısteyen eğı ımler tarafmdan ıstısmar edılmektedırler Bunlar bır yanda eskı reıım yanlıları. dığer yando ıse Marksıstlerdır. Doğu Avrupa'do. Surıye'de yo da Guney Lubnan'da vaşamakto olan Marksıstlerın cogu cok sayıda sılahla ulkeye gırmı$ler ve İran komunıst gruplarını guclendırmıs erdır mı? SORU Ama bunların sayılon cok az degıl tlkasınin cok kez birbırmden farktı göründüğüdur. SORU tron feci bır ekonomik durumda. Ne yapacaksınız? YANIT Petrolümuzü gunde dort milyon varıl olarak satacağız. Bu. bızım ıcm yeteriı olacak tır Çünkü sılahlanma horcamalarındo olağanustü boyutiarda azaltmalara gıdec^ğız v© nukleer santrallar ve Şah Bahar'dakı askerı us gıbı eskı reıımın cok buyuk proıelerını ıptal edeceğız Uygu lamada büyuk sorun, halkın hâlâ devnm anında bulunmasıdır. Oysa bız Iktıdar değlşiklığınl yerîne getırmek isteyen normal bir hükumetız Bır devnm hukumetı değılız Belkı. yokında secılecek yenı hukumet boyle olabılır (Dış Haberler Senrisi) YANIT Kuşkusuz ama son derece aktıtler He' yerde varlar Ustelık moddı ve manevı olara> cok zayıflamıs durumdaki sılahlı kuvvet enmı:de de ordunun polısın ve landarmamn tum su ba/larının emperyaiızmın hızmetınde oldugunu ve bu nedenie tastıyelerı gerektıgı yolunda yoğun bır propaganda yurutuyoriar Aslında dev etı tum olcrak sılahsızlandırmayo colışıyorlor ve uluslaraası marksızm taratından desteklenıyorlar tron' ın strateıık konumunu unutmayın SORU Ama Tudeh slzi destekliyor. İslâm Cımhurıyetl icın oy verllmesıni Istedı YANIT Tudeh ıkıli oynuyor Solun bu kesım halkın oylarım etde etmek icın şımdı hukumetı destekler gorunuyor, »akat biz ne ıstediklerıni bliyoruz. SORU Sovyetler Birliği'nln iron'ın karma $c içmde bulunmasından çıkarı bulunduğuna gertdcten Inanıyor musunuz? YANIT Soyleyebıleceğimın tümü, Stalın ve Lmın donemının aksme, devletın ve partının poll Başkentte hafta sonuna rastlayon ttiplomatık partıler tenha olur her zaman Yobancı dıplomatlar Ankara'dan ayrılır, bakanlar, polıtıkacılar yurt gezisıne cıkar Bu nedenle, ulusal bayramları tatıl gunune rastlayon kımı yabancı eiçıler, resmi kobultermı bir gun ertelemeyı yeğler coğu kez Komşumuz Iran'ın Nevruz 8ayramı da hafta sonuna rastladı. ama Elçılikteki tenhalık yalnız hofto sonuno baglanabıllr mı ocoba? Geçmış Nevruz Bayramlarım anımsoyontar bıraz şaşırdılar Tahran saraylarının gorkemlı havasında kutlanan Nevruz Bayramına tum baçkentlıler kotılır, genış salonlardo igne atsan yere duşmezdı Vıskı ve şampanyo su gıbı akar, unlu İran cılavına kasık dayanmazdı1.. Bu kez durum cok degışik. Dinsel llder Humeynı'nın icki yasagı nedenıyle kokaKola ve su sunuldu konuklara Salonlarda cok az tanıdık gordum Başta Sovyet ve Ingılız Elçıleri. bır kac dıplomat ve Turklerden bır grup.. Ener|i ve Tabıl Kaynaklar Bakanı Denız Baykal ve Işletmeler Bakanı Kenan Bulutoglu da komıklar arasmda AP den de eskı Dıştşleri Bakanı Caglayongıl çarptı gozume Bılıyorsunuz kızı bır Iranlıylo evlı, damat da uzun yıllardır Humeynı'yı destekiermış Nevruz Bayrarrıında do konuklarta ayrı ayrı ılgilendı eşıyte bırllkte .. Kucuk solondo hazırlanan bır bufede yıne nefıs cılavlar sunuldu Yakın komşumuzda yaşanan olaylan ılgiyle izleyenler, yakın bir gelecekte bu elcMkte daha guzel oloyların kutlonmasmı dıledıieı Söylesleı ozetllkle seçımlere donuktu maslahatguzârın verdığı bılgılen buyuk ılgıyıe dınlıyordu konuklat Secimlere kotılmo oranı yuzde yuze yaklaşıyor Ve İran holkı Islam Cumhuriyetinl destekiıyor oytarıyla Şah rejlmmi deglştirm«k lcln ne buyuk bır blrikim varmış degil mı"> Iron Elcıligınin boş duvarlarına bakarak Şah re|imlerınin kacınılmaz sonucunu konuştu kımi konuklar Şah'm ve Imparatorıçe Farah'ın resımleri kaldırılmıs, çercevelenn boşluğu duvarda garlp bır iz bırakmıştı .. O cerçevelerin içındekıler dunyaya sığomıyoıiar bugun Şahı sılahlarlo donatan ulkeler, guclenmesı ıçm orgutler kuranlor devr* hukumdara kapılarım bıle acmıyorlor Halka dayanmayan bır reıımin lıderle ogreninz, zaoian gecer, clzgiler oşınır ama o sevgılı bıze verdlkleriyle yaşamımızda sürer gider Guzel bır Izlem değil mı? Dısişlerınden Bakanın ozel danışmanı Onur Oyrr.en de konuklar arasındaydı. İran Mcslahotguzorınn Turkiye'rrin Turk İran dostluğuna verdıgı onemı soyluyordu. Genc bakanlarımız ıse bu dostluğun gıderek geliseceğini konuşuyorlardı Ataturk'un cızdıği dıs politikanın doğrultusunda Doğu komşumuzlo ANKARA... ANKA... TÜRK İRAN DOSTLUGU... Müşerref HEKtVlOĞLU rı caresiz duvarlan boş bırakıyor, deai genc bır dıplomat Bır ulusun yaşamında resmıni uzun sure koruyabılmek İcın başka koşullcr gerekıyor... Bir kadın konuyu ozelleştlrdl Yalnız ulusların yaşamındo değil. Insanlorın yoşamındo da degışmez resımler vardır, dedi gulerek Bır dostumuz, bır sevgılımiz ayrı bır yer alır yaşantımızda onunla ılışkılenmizde bir doruga ulaşırız, boyutlanmıi değışır, klçtlığlmlzde olumlu katkılar hıssederız, dunyaya, ınsankıro gulumseyerek bakmayt ılışkılerlmlzde olumlu geltşmeler beklenlr hıc kuşkusuz Aslında Atatuık ve Baoa Pehievı zamanınaa cok guzel ilışkiler kurulmuştu, ama bu ilışkılerın aynı duzeyde surduğu soylenebilır ml acaba? Nedenl de besbeıiı, genc Şan babasıntn yolundan aynldı, tarıhe demır atmak egiilmlni yenemedı. ulkemlz Isa Ataturk'un yoturda yenl ufuklara voneldı durmadan. Bir yanda Şah rejimi. bir yando Cumhuriyet. dostluk. komsuluk ıliskılerinde bir kopukluK, bir duraklama kacmılmaz olacaktı elbet. Torlhe demir atmok isteyen devlet odaıilarım tarıhın akışı ulkelerınln blle dışmo atı yor. Asıl olan da klşüer arasmda değil, haiklar arasmda bir dostluk kurmak ve geliştirmek hic Kuşkusuz. Bu durumda Turk İran dostluguna da daha buyuk guvenceyle bakabilıriz. Sağlam dostluklar halka dayanan reİımler arasmda daha cabuk gelısır, Iran'da da ralko dayolı blr rejım kuruluyor. Halkm egiHmlerine, özlemlerine yanıt veren blr duz^a oluşunca, iki komsu arasmdakı ilişkiler yenl boyutlar kazanacok Bu dostluk bugünden cok yarına yonelecek. Bu yozıyı geçmış yıllardan blr on.mı aktararak bıtırmek ıstıyorum 1960'larda Şah ve esi Ankara'ya geldl, Ankora'da okuyon İronlı oğrenciler bir bıldlri yayınladıtar Oncu gazetesinde. 6u bildirı buyuk tepkıyle karşrlandı. Başta, o zamanki Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri, MİT görevlllerl bildiriyı yayınlaycn İranlı oğrenciler) tanımak, ortaya cıkarmak icin büyuk caba gösterdiler. Bız de cocuklan tonımad.ğımızı soylemekte direndık. İranlı ögrencllenn fotoğraflarıyla dolu bır dosyo getirdller, ama onca resım arasmdan bıldıriyi qelireni secmek kolay değildi elbet Ayrıca o bıldiride İranlı oğrencılenn dzguriük ozlemı acıklanıyordu .. O delıkaniılar şimdı nerdeler kimbilir? Sah'ın o bildırilerı yoyınlatmamak, o oğrencilerı susturmak ıcin kurduğu orgutler, SAVAK'lar bugun tarıhsel akıso ters dusmenin faturcsını oduyorlar bakın!. Delıkanlıların savaşı ise guzel bir sonuca yonelmiş bulunuyor. O delikanlılar dünyanın bır cok ulkeslnds oğrenim yaparken demokratik hak ve ozgürluklerin onemıni ve onkımını da öğrendiler. Onlardan kimi İran ın voneticllerı arasınu katılmıç bulunuyor belkl de Kimlleri de Şah zomanında kurşuna dızıldı ama mezarlonnda guzel ciceHer actırarak Öneuler olse oe savaşlan surer ve amacına ulaşır değil mi?